حجت‌الاسلام رهدار:
دیپلماسی عمومی حج باید مهندسی شود
عضو هیات علمی مؤسسه امام خمینی(ره) با بیان این که دیپلماسی عمومی در حج باید مهندسی شود عنوان کرد: با استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی، علمی، زبانی، هنری و ... در حج و مهندسی این ظرفیت‌ها می‌توان آموزه‌های انقلاب اسلامی را صادر کرد.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج وابسته به بعثه مقام معظم رهبري، نشست انقلاب اسلامي و ظرفيت‌هاي دپلماسي حج از سلسله نشست‌هاي تخصصي حج و زيارت در پژوهشكده حج و زيارت برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمين احمد رهدار عضو هيأت علمي مؤسسه آموزشي- پژوهشي امام خميني(ره) قم در اين نشست بيان كرد: بحث ديپلماسي عمومي از بحث‌هايي است كه از اوايل قرن بيستم در سياست خارجي كشورها مطرح و بعد از سال 2000 اهميت آن در بين كشورها بيشتر شده است و كشورهاي پيشرفته به طور جدي وارد مباحث ديپلماسي عمومي شده‌اند.
وي افزود: ديپلماسي يعني كارهايي كه يك بازيگر بين‌المللي براي تاثير در بازيگر بين‌المللي ديگر انجام مي‌دهد؛ در حقيقت دو نوع ديپلماسي وجود دارد، ديپلماسي عمومي و ديپلماسي سنتي و رسمي؛ ديپلماسي سنتي و رسمي ديپلماسي است كه بازيگران آن دولت‌ها هستند. يعني اينكه دولتي مي‌خواهد از طريق روابط حقوقي و ديگر عوامل، دولت ديگر يا منطقه يا نهاد حقوقي ديگري را تحت تاثير تصميمات و خواسته‌هاي خود قرار دهد.
ديپلماسي دولت‌ها با دولت‌ها با تئوري جهاني‌شدن جايگاهي ندارد
اين كارشناس حوزوي تصريح كرد: ديپلماسي سنتي كه در گذشته نقش پر رنگي در تعامل دولت‌ها در جهان داشته است داراي پنهان كاري است؛ لذا ادبيات ديپلماتيك با غير ديپلماتيك تفاوت دارد ممكن است شخصي از شخص ديگر بدش بياييد يا بداند كه از نظر عقيده‌اي با فلان شخص بسيار متفاوت است اما در فضاي ديپلماسي و ديپلماتيك بايد به آن شخص دست داد يا اظهار دوستي كند و با او سر يك ميز بنشيند و مذاكره كند.
حجت‌الاسلام رهدار اظهار كرد: از ديگر خصوصيت‌هاي ديپلماسي رسمي اين است كه غيردموكراتيك است، يعني مكانيزم راي عمومي در ديپلماسي رسمي وجود دارد، به عبارت ديگر مردم تصميم نمي‌گيرند بلكه سران و نخبگان دولت و يك كشور هستند كه براي عموم مردم تصميم مي‌گيرند و معمولا به صورت پنهاني انجام مي‌شود كسي متوجه نمي‌شود به عبارت ساده‌تر عده كمي دارند به جاي همه مردم تصميم مي‌گيرند.
وي افزود: اين سبك سنتي از ديپلماسي در گذشته به مدت طولاني معمول و تاثير گذار بوده است؛ اما اين فضاي ديپلماسي در فضاي كنوني جهان تاثيرگذار نيست، با حضور رسانه‌ها در همه جاي دنيا ديگر امكان پنهان‌كاري و تصميم گرفتن به جاي همه مردم كمتر وجود ندارد. ديپلماسي دولت‌ها با دولت‌ها با تئوري جهاني‌شدن جايگاهي ندارد.
اين كارشناس حوزوي بيان كرد: ديپلماسي عمومي ارتباطات يك دولت با ملت‌هاي ديگر است؛ يك طرف دولت است يك طرف ملت دولت ديگر است مثلا دولت ايران مي‌خواهد با ملت عراق، عربستان، سوريه و انگلستان و... رابطه برقرار كند و از طريق تاثير گذاري در ملت‌ها قصد دارد در تصميمات منطقه‌اي جهان نقش ايفا كند.
روابط در ديپلماسي عمومي حقوقي نيست بلكه حقيقي است
وي عنوان كرد: پيش فرض اين ديپلماسي غير امنيتي كردن سياست خارجي است؛ چرا كه مخاطب اين ديپلماسي ملت‌هاي مختلف يا عموم مردم هستند كه آموزش‌هاي ديپلماتيك و امنيتي نديده‌اند آنها با مسائل ديپلماتيك آشنا نيستند، روابط رسمي ديپلماتيك قوانين خاص خودش را دارد؛ مثلا زماني كه دو مقام مسئول هم پايه به ديدار هم مي‌آيند يك سري قوانين مشخصي براي اين ديدار وجود دارد مثلا قانون مشخصي براي نحوه دست دادن دو طرف وجود دارد و حتي براي اينكه چند قدم براي ديدار با هم راه بروند وجود دارد، اين قوانين جديد نيست در گذشته هم بوده است.
حجت‌الاسلام رهدار تصريح كرد: بنابراين اين طبيعي است كه عموم مردم در جريان اين‌گونه مسائل نباشند؛ بر اين اساس كسي كه مي‌خواهد با ديپلماسي عمومي در جهان رابطه برقرار كند پيش فرضش اين است كه خارج از امنيت عمومي قرار است رابطه داشته باشد، اين در حالي است كه در تمام ديدارهاي ديپلماتيك و رسمي همه چيز ضبط خواهد شد اما در ديپلماسي عموم هيچ كدام از اينها وجود ندارد.
وي افزود: در ديپلماسي رسمي فشار از بالاست و در ديپلماسي عمومي چانه‌زني از پايين است؛ روابط در ديپلماسي عمومي حقوقي نيست بلكه حقيقي است. ممكن است گاهي اشخاصي كه رابطه برقرار مي‌كنند حقوقي هم باشند اما شكل اين ارتباط حقوقي است؛ ديپلماسي فرهنگي و ارتباطي از مهمترين شاخه‌هاي ديپلماسي عمومي هستند كه در بحث ديپلماسي فرهنگي بهره‌گيري از قدرت نرم مورد استفاده قرار مي‌گيرند، ممكن است يك بازيگر بين‌المللي از ديپلماسي عمومي خوبي برخوردار باشد اما ديپلماسي فرهنگي خوبي نداشته باشد مثل كره جنوبي و بالعكس مثل ايرلند اما عموم كساني كه ديپلماسي عمومي خوبي دارد قدرت نرم هم دارند.
اين كارشناس حوزوي بيان كرد: ديپلماسي فرهنگي يعني اينكه در غياب قوه قاهره سياست مي‌شود كارهايي كرد، كارهايي كه از قضا همان اهداف قوه قاهره سياست را دنبال مي‌كند، در فضاي ديپلماسي عمومي وقتي به فرهنگ توجه مي‌شود فضاي امنيتي سياسي در حاشيه مي‌رود و رويكرد و روش عوض مي‌شود زماني كه تاثيرگذاري در فرهنگ صورت بگيريد اين تاثيرات و تاملات باعث تغييرات در فضاي سياسي مي‌شود.
لزوم بهره‌برداري از ظرفيت حج براي صدور آموزه‌هاي انقلاب
وي افزود: در ديپلماسي عمومي مهندسي ذهنيت حرف اول را مي‌زند؛ شما با اذهان ملت‌ها در ارتباط هستيد، چرخش ايده و فكر است به عبارت ديگر نوعي گذار روشي از سخت افزار به نرم افزار است در ديپلماسي عمومي قدرت نرم است و اساسا بگير و ببند و رفتارهاي سخت افزاري وجود ندارد.
حجت‌الاسلام رهدار تصريح كرد: قدرت، منافع ملي و امنيت از مفاهيمي هستند كه تغيير معنا داده‌اند؛ قدرت زماني در نگاه وبري به يك رفتار تعريف مي‌شد كه در آن شخص الف كاري بكند كه شخص ب به جاي آنكه بر اساس خواسته خودش رفتار كند به خواسته الف تن دهد و بر اساس خواسته او رفتار كند؛ در زمان حاضر قدرت به فعل نيست؛ قدرت نرم است مثلا زماني كه ما به ديدار يك عالم ديني مي‌رويم كارهايي را انجام نمي‌دهيم به عبارت ديگر آن گونه كه او دوست دارد و مي‌خواهد انجام مي‌دهيم؛ يعني آن شخص عالم فضاي خاصي را ساخته كه هر كسي وارد آن فضا مي‌شود تحت تاثير قدرت نرم آن عالم قرار مي‌گيرند و هر كاري را انجام نمي‌دهد.
وي اظهار كرد: اين دقيقا همان قدرت نرمي است كه ائمه معصومين(ع) داشتند؛ آنها نوعي بودن در جهان هستي از خود ارائه دادند كه اين بودن برايشان قدرت نرم فوق‌العاده‌اي رقم زد، به طوري كه حتي هيچ كدام از دشمنانشان نتوانستند اوصاف نا بجايي به آنها متصف كنند؛ با وجود اينكه ائمه معصومين(ع) چه در زمان حيات و چه در زمان بعد شهادتشان دشمنان زيادي داشتند اما آن قدرت نرم و به عبارت ديگر نحوه هستي و بودنشان به كمتر كسي اجازه مي‌داد كه مثلا بگويد آنها بي‌سواد بودند، يا بي‌تقوا بودند.
رييس موسسه فتوح ابراز كرد: حتي زماني كه ما اين مسئله را با زندگي امام خميني (ره) تطبيق مي‌دهيم مي‌بينيم اين قدرت نرم امام بود كه به هيچ منتقد و بد خواهي اجازه نمي‌دهد كه بگويد امام خميني(ره) بي‌سواد بود. وي ادامه داد: ديپلماسي ارتباطات در ديپلماسي عمومي باعث مي‌شود كه فرايند عمودي ارتباطات از جانب دولت تبديل به فرايند‌هاي افقي شود، يكي از مسئله‌هاي كه اول موج اخيري بيداري اسلامي به ذهن ما مي‌آمد اين بود كه اين انقلاب‌ها نقطه ثقل رهبري ندارند و اين سوال مطرح مي‌شد كه شبكه‌هاي اجتماعي چه مقدار در رهبري اين انقلاب‌ها موثر هستند؛ در واقع در ديپلماسي عمومي عصر سياست در محك تصوير است، عصر شفافيت و ارتباطات در فضاي مجازي است؛ روابط بين اذهاني در اين ديپلماسي مهم مي‌شود.
وي افزود: باورها و رفتارهاي عمومي تاثير جدي در روابط سياسي و اجتماعي دارند، مردم آگاه شدند يعني مردم از بسياري از اتفاقات زود آگاه مي‌شوند، فهم مردم به يكديگر متصل شده است، نظام بين‌الملل شبكه‌اي شده است، روابط بين ملت‌ها بيشتر شده است، سياست‌هاي خارجي از سطح كلان به سطح خرد تغيير پيدا كرده است.
اين كارشناس حوزوي تصريح كرد: اصل جهاني شدن دلالت بر وضعيتي دارد؛ اقليت‌ها مي‌توانند در تصميم گيرها تاثير گذار باشند؛ براي مثال حزب‌الله و القاعده مي‌توانند در اتفاقات و وقايع جهان تاثير گذار باشند، قدرت‌هاي شخصي تبديل به قدرت‌هاي عمومي شده‌اند. قواعد و قوانين كشورها دارد به سمت و سويي مي‌رود كه آنها را در وصف جهاني توصيف كنند تا وصف ملي، به عبارت ديگر عبارت شهروند ملي تبديل شده است به شهروند جهاني.
ديپلماسي عمومي اين نيست كه ما فقط برويم در حج و با مردم روبرو شويم
وي عنوان كرد: بايد شرايط ديپلماسي عمومي در حج را مهندسي كنيم تا بتوانيم از تمام ظرفيت‌هاي حج استفاده كنيم، البته 70 درصد از اعمال حج اين گونه است كه خود به خود اين مهندسي انجام مي‌شود يعني اين اعمال به نحوي هستند كه بدون حضور دولت انجام مي‌شود؛ مثلا بايد در حج يك سري ظرفيت‌هاي رايج عمومي را فعال كنيم.
حجت‌الاسلام رهدار ادامه داد: بايد ظرفيت‌هاي توريستي حج را مال خودمان كنيم، توريست زيارتي و غيرزيارتي تفاوت‌هايي با هم دارند؛ اما بايد توجه كرد كه بسياري از سفيران در كشورهاي خارجي مي‌گفتند آيا مي‌توان براي حج غيرمسلمان برد كه آنها ببيند و مشاهده كنند؛ يعني بايد توريسم خارجي حج را فعال كرد.
اين كارشناس حوزوي عنوان كرد: يك سري ستاره‌ها در ورزش، سينما و مسائل ديگر وجود دارد كه اينها در يك كشور يا حتي در جهان چهره هستند حضور اينها در حج مي‌تواند ديپلماسي عمومي خوبي ايجاد كنند. اگر اينها بروند و ببيند و چيزي تعريف كنند و بگويند بسيار در جامعه تاثير گذار خواهد بود.
وي اظهار كرد: بايد به سه حوزه در ديپلماسي عمومي حج توجه كرد: حوزه فرهنگي علمي، هنري و ورزشي و رسانه‌اي اطلاعاتي را بايد جدي بگيريم تا بتوانيم از تمام ظرفيت‌هاي عمومي حج استفاده كنيم؛ ظرفيتي كه در حج وجود دارد بيش از ظرفيت‌هاي ديپلماسي عمومي است. يعني شكلي است كه هنوز به اهميت اين كار دنياي ارتباطات برون مرزي پي نبرده‌اند، اين مسئله اگر توسط خود اين ملت‌ها مهندسي شود تئوري امت اسلامي از دردل آن بيرون خواهد آمد.
اين كارشناس حوزوي تصريح كرد: اگر ما الگوي ارتباطات ملت - ملت را براي نيل به امت اسلامي در بياوريم روش‌هايي ارتباطاتي شبيه به جماعت تبليغي اهل سنت در حج در خواهد آمد. آنها يك جماعت تبليغاتي در حج دارند كه حالا معلوم نيست آيا آن مهندسي شده است يا فقط به صورت يك كارهاي تبليغي است و ما بايد در ارتباطات حج از آنها استفاده كنيم.
وي ادامه داد: ديپلماسي عمومي اين نيست كه ما فقط برويم در حج و با مردم روبرو شويم. بايد تمام شكل‌هاي ارتباطي را بايد بررسي كنيم و به آن توجه كنيم. شكل‌هاي ارتباطي زباني، منطقه‌اي را بررسي كنيم، حج فقط در مسائل حج تمام نمي‌شود، ارتباطات زباني بايد حداكثر شود؛ اين مسئله باعث مي‌شود كه تن ما به تن ملت‌هاي ديگر بخورد و زماني كه اين تن‌ها به هم نزديك شود ذهن‌ها نزديك مي‌شود و زماني كه اين اتفاق بيفتد به طور قطع انقلاب اسلامي موجي جهاني به پا خواهد كرد؛ يكي از مهمترين علت‌هايي كه انقلاب اسلامي ما هنوز به طور كامل صادر نشده است همين مشكل ارتباطات زباني است.