سالروز ولادت سیدالکریم(ع)
جایگاه عبدالعظیم حسنی(ع) در نزد ائمه ماجرای وقف باغ برای دفن محدث شیعه
ستایشهایی که ائمه از حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) به عنوان یکی از راویان حدیث و علمای شیعه مطرح کرده اند، گویای شخصیت علمی و مورد اعتماد اوست؛ چنان که امام هادی(ع) گاهی افرادی را که سؤال و مشکلی داشتند، به او ارجاع می‌فرمود و از او به عنوان دوست حقیقی اهل بیت(ع) یاد کرده است.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، چهارم ربيع الثاني مصادف است با سالروز ولادت حضرت عبدالعظيم حسني كه از محدثان برجسته شيعه به شمار مي رود. حضرت عبدالعظيم(ع)، از نوادگان امام حسن مجتبي(ع) كه نسبش با چهار واسطه به آن حضرت مي‌رسد، در سال ۱۷۳ق در مدينه به دنيا آمد و طي مدت ۷۹ سال عمر با بركت، چهار امام بزرگوار را درك نمود: امام موسي كاظم، امام رضا، امام جواد و امام هادي عليهم‌السلام، و از سه امام آخر احاديث فراواني روايت كرده است.
حضرت عبدالعظيم حسني(ع) از دانشمندان شيعه و از راويان حديث ائمه و از شخصيت‌هاي بارز و محبوب و مورد اعتماد اهل بيت و پيروانشان بود و در مسائل دين، آگاه و از معارف مذهبي و احكام قرآن، شناخت و معرفتي وافر داشت. ستايشهايي كه ائمه از وي به عمل آورده‌اند، نشان‌دهنده شخصيت علمي و مورد اعتماد اوست؛ چنان كه امام هادي(ع) گاهي اشخاصي را كه سؤال و مشكلي داشتند، راهنمايي مي‌فرمود كه از آن جناب بپرسند و او را از دوستان حقيقي خويش مي‌شمرد و معرفي مي‌فرمود.
در آثار علماي شيعه نيز تعريفها و ستايشهاي عظيمي درباره ايشان به چشم مي‌خورد. آنان از او به عنوان عابد، زاهد، پرهيزگار، ثقه، نيك‌اعتقاد و داراي صفاي باطن و به عنوان محدثي عالي مقام و بزرگ ياد كرده‌اند. در روايات متعددي نيز براي زيارت ايشان، ثوابي همچون ثواب زيارت امام حسين(ع) بيان شده است.
هجرت به ري
زمينه‌هاي مهاجرت آن حضرت از مدينه به ري و سكونت در غربت را بايد در اوضاع سياسي و اجتماعي آن عصر جست. خلفاي عباسي نسبت به خاندان پيامبر(ص) و شيعيان بسيار سختگيري مي‌كردند. يكي از بدرفتارترين خلفا، متوكل بود كه خصومت شديدي با اهل بيت داشت و تنها در دوره او چندين بار مزار حسيني را در كربلا تخريب و با خاك يكسان ساختند و از زيارت آن بزرگوار جلوگيري به عمل آوردند. سادات و علويان در زمان او در بدترين وضع به سر مي‌بردند.
حضرت عبدالعظيم نيز از كينه و دشمني خلفا در امان نبود و بارها تصميم به قتلش گرفتند و گزارشهاي دروغ سخن‌چينان را بهانه اين سختگيري‌ها قرار مي‌دادند. در چنين دوران دشوار و سختي بود كه آن حضرت به خدمت امام هادي(ع) رسيد و عقايد ديني خود را عرضه كرد كه مورد تأييد قرار گرفت و امام فرمودند: «تو از دوستان ما هستي.»
ديدار ايشان در سامرا با امام هادي(ع) به خليفه گزارش داده شد و دستور تعقيب و دستگيري‌اش صادر گشت. او نيز براي مصون ماندن از خطر، در شهرهاي مختلف به صورت ناشناس رفت و آمد مي‌كرد و شهر به شهر مي‌گشت تا به ري رسيد و آنجا را براي سكونت برگزيد. علت اين انتخاب به وضعيت ديني و اجتماعي ري در آن عصر برمي‌گردد كه وقتي اسلام به شهرهاي مختلف ايران وارد شد، از همان آغاز «ري» يكي از مراكز مهم سكونت مسلمانان شد و اعتبار و موقعيت خاصي پيدا كرد و در بخش جنوب و جنوب غربي‌اش، بيشتر شيعيان ساكن بودند.
ماجراي وقف باغ عبدالجبار براي دفن حضرت عبدالعظيم پيش از مرگ
حضرت عبدالعظيم(ع) به صورت ناشناس وارد ري شد و در «محله ساربانان» به منزل يكي از شيعيان رفت. مدتي به همين صورت گذشت. او در زيرزمين آن خانه به سر مي‌برد و كمتر خارج مي‌شد. روزها را روزه مي‌گرفت و شبها به عبادت مي‌پرداخت و تعداد كمي از شيعيان او را مي‌شناختند و از حضورش در ري خبر داشتند و مخفيانه به زيارتش مي‌شتافتند و مي‌كوشيدند كه اين خبر فاش نشود و خطري جانِ حضرت را تهديد نكند. پس از مدتي، افراد بيشتري او را شناختند و خانه‌اش محل رفت و آمد شيعيان شد. نزدش مي‌آمدند و از علوم و رواياتش بهره مي‌گرفتند و عطر اهل‌بيت را از او مي‌بوييدند و او را يادگاري از امامان خويش مي‌دانستند.
حضرت عبدالعظيم(ع) ميان شيعيان شهرري بسيار ارجمند بود و پاسخگويي به مسائل شرعي و حل مشكلات مذهبي آنان را برعهده داشت. اين تأكيد، هم گوياي مقام برجسته اوست و هم مي‌رساند كه وي از طرف امام هادي(ع) در آن منطقه، وكالت و نمايندگي داشت و وجودش محور تجمع هواداران اهل بيت بود.
روزهاي پاياني عمر پر بركت او با بيماري همراه بود و در همان روزها يك رؤياي صادقانه حوادث آينده را ترسيم كرد: يكي از شيعيان پاكدل ري، شبي درخواب، پيامبر اكرم(ص) را ديد و حضرت به او فرمود: «فردا يكي از فرزندانم در محله سكه‌المولي چشم از جهان فرو مي‌بندد. شيعيان او را بر دوش گرفته، به باغ عبدالجبار مي‌برند و نزديك درخت سيب به خاك مي‌سپارند.» وي سحرگاه به باغ رفت تا آن را از صاحبش بخرد؛ اما عبدالجبار كه خود نيز خوابي همانند او ديده بود، مجموعه باغ را وقف كرد تا بزرگان و شيعيان در آنجا دفن شوند و همين هم شد.
حضرت عبدالعظيم در كلام امامان
زيارت حضرت عبدالعظيم(ع) از زمان ائمه عليهم‌السلام مورد توجه بود و در كليه كتب زيارت به اين موضوع اشاره شده و باب مخصوصي برايش باز كرده‌اند. چنانكه ابن قولويه در كامل‌الزيارات از شخصي رازي (اهل ري) نقل مي‌كند كه: خدمت امام هادي(ع) رسيدم و عرض كردم: به زيارت سيدالشهدا(ع) رفته بودم. فرمود: «اگر قبر عبدالعظيم را كه در نزد شماست زيارت كرده بودي، مثل اين بود كه حسين بن علي(ع) را زيارت كرده باشي.» اين حديث را شيخ صدوق نيز در ثواب‌الاعمال روايت كرده است.
همچنين صاحب بن عباد در رساله خود گفته: ابوحماد رازي گويد : خدمت حضرت هادي(ع) رسيدم و از آن جناب مسائلي پرسيدم. هنگامي كه خواستم از محضرش بيرون بيايم، فرمود: «هرگاه مشكلاتي برايت پيش آمد، از عبدالعظيم حسني بپرس و سلام مرا هم به او برسان». ابونصر بخاري از امام حسن عسكري (ع) روايت كرده كه در نزد آن جناب از عبدالعظيم حسني صحبت به ميان آمد، فرمود: «اگر عبدالعظيم نبود، مي‌گفتيم علي بن حسن بن زيدبن حسن فرزندي از خود باقي نگذاشته.»
عبدالعظيم حسني(ع) در كلام بزرگان و علما
نجاشي حضرت عبدالعظيم را صاحب خطب اميرالمؤمنين(ع) ذكر نموده است. ميرزاحسين نوري در مستدرك‌الوسائل وي را به امانت و راستگويي و درستكاري مي‌شناسد و اهل زهد و عبادت مي‌داند و از قول امام هادي(ع) پاداش زيارت او را بهشت مي‌داند. علامه حلّي او را جزو ثقات و ممدوحين ذكر كرده و در خلاصه‌الاقوال مي‌نويسد: «او كتابي راجع به خطبه‌هاي اميرالمؤمنين(ع) تأليف كرده، وي مردي عابد و پرهيزگار بود.» شيخ صدوق او را «مرضي» مي‌شناسد كه نهايت اعتمادش را مي‌رساند.
ميرداماد گويد: حضرت هادي(ع) به او فرمود: «تو به حق از دوستان ما هستي». اين فرمايش جامعترين تعريف درباره حضرت عبدالعظيم با در نظر گرفتن شرافت، نسب و عظمت خانوادگي اوست و دلالت دارد كه وي مردي شريف و بزرگوار و خوش‌نفس و خوش‌عقيده بود و اخباري كه در زيارتش از امام هادي(ع) رسيده، شاهد گويايي از مقام ارجمندش در نزد اهل بيت است.
شيخ عبدالله ممقاني نوشته: «علت عدم تصريح محدثان و فقها به توثيق ايشان، جلالت و بزرگواري‌اش بوده؛ زيرا مقام ايشان والاتر از ثقه مي‌باشد.» برقي كه از روات مشهور شيعه است، گويد: «كان مرضيا» و اين جمله حاكي از عظمت و بزرگواري و موقعيت عظيم او در نزد مشايخ اجازه است.
صاحب بن عباد مي‌نويسد: ابوالقاسم عبدالعظيم بن عبدالله بن علي بن الحسن بن زيد بن الحسن بن علي بن ابي طالب عليهم‌السلام، صاحب ورع و تقوا و پرهيزگاري به شمار مي‌رفت و معروف به امانت و درستكاري و راستگويي بود. او در امور دين آگاه، به مسائل مذهبي و احكام قرآن آشنا بود و حقائق ديني را درك مي‌كرد و احاديث و روايات زيادي نقل كرده و از حضرت جواد و هادي عليهماالسلام روايت مي‌كند و آن دو بزرگوار مراسلات و توقيعاتي براي او نوشته‌اند. او تأليفاتي هم دارد كه از آن جمله كتابي است به نام «يوم و ليله». عده‌اي از مشايخ حديث و روايت از وي اخذ حديث كرده‌اند؛ از جمله احمد برقي و ابوتراب روياني.
علامه مجلسي گويد: «از مزارات مشهور، مرقد منور امامزاده واجب‌التعظيم عبدالعظيم حسني است. او از اكابر و محدثين و اعاظم علما و زهاد و عباد بود.» مرحوم شيخ عباس قمي در مفاتيح‌الجنان گويد: «امامزاده لازم‌التعظيم جناب عبدالعظيم، قبر شريفش در ري معلوم و مشهور است، و علو مقام و جلالت شأن آن حضرت اظهر من الشمس است؛ چه، آن جناب علاوه آنكه از دودمان حضرت خاتم النبيين(ص) است، از اكابر محدثين و اعاظم علما و زهاد و عباد و صاحب ورع و تقواست.»
آثار به جا مانده از عبدالعظيم حسني(ع)
حضرت عبدالعظيم(ع) جز قريب ۸۰ حديث كه فعلاً در دست است ، دو كتاب نيز تأليف نموده است. يكي از آنها كتابي است به نام «خط» كه فرمايشات حضرت علي (ع) است و آنها در نهج البلاغه موجود است و ديگر، كتابي است به نام «يوم و ليله» كه «صاحب بن عباد» محتواي آن را فرايض روز و شب ذكر نموده است.
كتابهايي درباره شخصيت حضرت عبدالعظيم حسني(ع)
مهمترين كتابهايي كه پيرامون زندگاني و شخصيت حضرت عبدالعظيم(ع) نگاشته شده، عبارتند از: جنت‌النعيم (محمد باقر مازندراني كجوري)، التذكره العظيمه (محمدابراهيم كلباسي)، جنات‌النعيم في احوال سيدنا الشريف عبدالعظيم (محمد اسماعيل كزازي اراكي)، مُسند حضرت عبدالعظيم (عزيزالله عطاردي)، شناخت‌نامه حضرت عبدالعظيم و شهرري (مهدي مهريزي و علي اكبر زماني نژاد)، امامزادگان و زيارتگاههاي ري (محمد قنبري)، عالمان و مشاهير مدفون در حرم مطهر حضرت عبدالعظيم (عليرضا هزار)، دانشمندان و عالمان ري (محسن صادقي)، زندگاني حضرت عبدالعظيم (محمدعلي سلطاني)، اختران فروزان ري، و نگين ري.
منبع: مهر