چه کسانی از نظر پیامبر سزاوار تعلیم قرآن بودند؟
ابی بن کعب از انصار بود که پیامبر لقب «سید الانصار» را به او داده بود. او ا ز معدود باسوادان عرب بود که بعد از اسلام آوردن یکی از کاتبان وحی بود.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج وابسته به بعثه مقام معظم رهبري، بر پايه روايت‌هايي، پيامبر(صلي الله عليه و آله) ابي بن كعب را بهتر از ساير اصحاب يا ساير امت در قرائت دانست. بر پايه عقايد شيعي، امام علي(عليه السلام) از آن رو كه امام و خليفه برحق پيامبر در همه شئون، از جمله آگاهي به قرآن و تفسير و قرائت آن بود، در اين زمينه نيز سرآمد بوده است. برخي از پژوهشگران معاصر معتقدند كه منظور اين حديث شأنيت ابي براي تعليم قرآن است؛ يعني سزاست مسلمانان قرائت قرآن را از او فراگيرند، نه اين كه در قرائت از همه صحابه برتر باشد. از اين رو، در روايتي از پيامبر(صلي الله عليه و آله) سفارش شده است كه مسلمانان قرائت قرآن را از چهار تن فراگيرند كه يكي از آن‌ها ابي بن كعب است.
بر پايه روايتي، او قرآن را در هر هشت شب ختم مي‌كرد. برخي از قرآن‌پژوهان خاورشناس معتقدند او نقل به معنا را جايز مي‌دانست و در مقايسه با ابن مسعود، در اين زمينه اختلاف‌هايي داشت. نقل به معنا اگر براي توضيح بيشتر باشد، تا حدي پذيرفتني است؛ اما اگر به معناي انتساب سخن خود به قرآن يا معصومان(عليهم السلام) باشد، پذيرفتني نيست. سابقه رواج قرائت ابي به دوره پيش از تدوين مصحف عثمان بازمي‌گردد و قرائت او يكي از چند قرائت متداول در آن دوره بوده است.
در روايتي از امام صادق(عليه السلام) قرائت ابي به تأييد اهل بيت(عليهم السلام) رسيده است. قرائت ابي و سپس زيد بن ثابت، بنيان قرائت حجاز تلقي مي‌گردد و بر قرائت عاصم از قرائات كوفي تأثير فراوان داشته است. نسخه‌اي در تفسير قرآن به روايت ابوجعفر رازي از ربيع بن انس از ابوالعاليه از ابي بن كعب در سده‌هاي نخستين متداول بوده و مورد استفاده طبري و ابي‌حاتم در تفسير، احمد بن حنبل در مسند و حاكم نيشابوري در مستدرك قرار گرفته است.
ابن عباس، ابوهريره، عبدالله بن سائب، عبدالله بن عياش بن ابي ربيعه و ابوعبدالرحمن سلمي قرائت قرآن را از ابي فراگرفتند و سويد بن غفله، عبدالرحمن بن أبزي و ابومهلب از او حديث گزارش كرده‌اند. اُبَي علم به قرآن و قرائت صحيح آن را از پيامبر آموخته بود و بسيار مي‌كوشيد تا پس از ايشان تغييري در قرائت آن روي ندهد. زماني كه خليفه سوم براي در امان ماندن از پيامدهاي تفسير آيه 34 توبه/9 كه در نكوهش ثروت‌اندوزي است، قصد تغييري جزئي و برداشتن «واو» از متن قرآن را داشت، ابي به او هشدار داد و گفت: «واو» را در آيه سر جاي خود بگذار و گر نه شمشير خود را بر دوش مينهم!
ابي داراي مصحفي بودكه با قرآن رايج ميان مسلمانان تفاوت‌هايي داشت. مصحف وي داراي 115 سوره بود و وترتيب سوره‌هاي آن با مصحف ابن مسعود هماهنگ بود، جز اين كه سوره انفال را پيش از سوره توبه نوشته بود. در مصحف او، دو سوره به نام‌هاي حفد و خلع بود كه دعاي قنوت‌اند و ظاهراً به اشتباه در ميان سوره‌هاي قرآني ثبت شده بودند. نيز ميان سوره‌هاي فيل و قريش، «بسم الله الرحمن الرحيم» نيامده بود و گويا اين دو يك سوره فرض شده بودند. البته روايت‌هاي اهل بيت: نيز به اين حقيقت اشاره دارد ، اگر چه در مصحف بايد با بسم الله بيايد. ابتداي سوره زمر در اين مصحف با «حم» شروع مي‌شد؛ يعني حواميم هشت سوره بود.
همچنين برخي كلمات به مترادف‌هاي آن‌ها تبديل شده بودند؛ مثلاً آيه {قَالُوا يا وَيلَنَا مَن بَعَثَنَا مِن مَرقَدِنَا} (يس/36، 52) به صورت «من هبنا من مرقدنا» يا آيه {كُلَّمَا أَضَاءَ لَهُم مَشَوا فِيهِ} (بقره/2، 20) به صورت «مروا فيه» يا « سعوا فيه» آمده بود. ابن نديم به گزارش از فضل بن شاذان، سابقه رواج مصحف ابي را در روستايي در بصره به نام قرية الانصار مي‌داند كه محمد بن عبدالملك انصاري آن را كه از پدرانشان روايت مي‌كردند، ارائه نمود. بر پايه برخي گزارش‌ها، در رويداد همسان‌سازي مصحف‌ها در زمان عثمان، مصحف ابي بن كعب منبع اصلي كار زيد بن ثابت بود. سپس اين مصحف مانند ساير مصحف‌ها به استثناي مصحف ابن مسعود، پس از همسان‌سازي مصحف‌ها، سوزانده شد يا نوشته‌هايش با آب و سركه جوشانده و محو گشت.