54 روایت مختلف درباره مدینه النبی

54 روایت مختلف درباره مدینه منوره، مسجدالنبی و نام‌های شهر پیامبر گرامی اسلام به شرح ذیل مورد بررسی قرار گرفته است:

* ابن عمر: هرگز پیامبر در بازگشت از هیچ سفري، بر مدینه مُشرِف نشد، مگر آن که فرمود: اي پاک! اي سرور شهرها!
* پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: خداي متعال، مرا فرمان داد که مدینه را طیبه (پاک) بنامم.
 
* ابوحمید: همراه پیامبر صلّي الله علیه و آله از تبوک آمدیم. چون به مدینه رسیدیم، فرمود: این طابه (پاک) است.
 
* پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله : خداي متعال، مدینه را طابه (پاک) نامیده است.
 
* پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله : مدینه ده نام دارد: مدینه، طَیْبه، طابه، مسکینه، جَبار، محبوره، یندد و یثرب.
 
نکته اي درباره نام‌هاي مدینه

مورخان و سیره نویسان ، نام هاي فراواني براي مدینه برشمرده اند از جمله سمهودي در وفاء الوفا نود و چهار اسم ذکر مي کند که به بعضي از آن ها در قرآن هم اشاره شده است، مانند یثرب والمدینه. واژه «مدینه» چهارده بار در قرآن به کار رفته است، ولي فقط چهار مورد آن به مدینة النبی صلّي الله علیه و آله اشاره دارد.

ویژگي‌هاي مدینه

الف ـ حرم پیامبر
* پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: هر پیامبري را، حرمي است و حرم من، مدینه است.
 
*سهل بن حنیف: رسول خدا صلّي الله علیه و آله با دست خویش به مدینه اشاره کرد و فرمود: آن، حرمي ایمن است.
 
*پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: حضرت ابراهیم، مکّه را گرامي داشت و براي آن دعا کرد. من نیز مدینه را گرامي داشته و حرمت نهادم، آن گونه که ابراهیم، مکّه را حرمت نهاد. من براي مُدّ و صاعِ[1] مدینه دعا کردم، آن گونه که ابراهیم براي مکه دعا کرد.
 
* پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: پروردگارا، ابراهیم، مکّه را حرمت نهاد و آن را حرم قرار داد. من نیز مدینه را؛ محدوده دو تنگه آن را حرمت مي نهم و حرام مي کنم، تا خوني در آن ریخته نشود، سلاح براي جنگ، همراه برداشته نشود و گیاه آن جز براي علوفه دام چیده نشود. خدایا، مدینه را بر ما مبارک گردان، خدایا، پیمانه ما را (مُدّ و صاع) پربرکت گردان. خدایا، مدینه ما را پر برکت گردان. خدایا با یک برکت، دو برکت قرار بده. سوگند به آن که جانم در دست اوست، هیچ درّه و شکافي در مدینه نیست، مگر آن که دو فرشته مأمور نگهباني از آنند، تا وارد آن شوید.
 
* پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: مدینه، حرم است، از «عائر» تا فلان جا، هرکس در آن قتلي مرتکب شود، یا قاتلي را پناه دهد، لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم بر او باد. از او هیچ توبه و فدیه اي پذیرفته نمي شود.
 
* امام علي علیه السّلام: مکه، حرم خداست و مدینه، حرم رسول خدا صلّي الله علیه و آله است.
 
*امام صادق علیه السّلام: مکّه، حرم ابراهیم علیه السّلام است ومدینه، حرم محمّد صلّي الله علیه و آله است.
 
ب ـ هجرت گاه پیامبر

*پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: مدینه، هجرت گاه و آرامگاه من در زمین است. بر امّت من است که همسایگانم را تا وقتي که از گناهان کبیره پرهیز مي کنند، احترام کنند.
 
ج ـ محبوب پیامبر

* انس: هرگاه پیامبر صلّي الله علیه و آله از سفر مي آمد و نگاهش به دیوارهاي مدینه مي افتاد، از شوق مدینه، وسایلش را بر زمین مي نهاد و اگر سواره بود، مرکب خود را حرکت مي داد.
 
*پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله : خدایا! ابراهیم، دوست و بنده و پیامبر توست، براي اهل مکّه تو را خواند. من، محمّد، بنده و پیامبر و فرستاده توام و براي اهل مدینه تو را مي خوانم، مثل آنچه ابراهیم براي اهل مکّه خواست. تو را مي خوانیم که پیمانه و میوه آنان را برکت دهي. خدایا، مدینه را محبوب ما گردان، آن چنان که مکّه را محبوب ما ساختي.
 
د ـ قُبّه اسلام

* پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: مدینه، گنبد اسلام و خانه ایمان و سرزمین هجرت و جایگاه حلال و حرام است.
 
پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: ایمان به مدینه باز مي گردد، آنگونه که مار به لانه خود باز مي گردد.
 
هـ ـ فتح با قرآن

*پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: آبادي ها با شمشیر فتح شد، ولي مدینه با قرآن فتح شد.
 
و ـ زداینده پلیدي

*زید بن ثابت: گروهي از اصحاب پیامبر صلّي الله علیه و آله از اُحد بازگشتند و مردم درباره آنان دو دسته شدند گروهي مي گفتند: «آنها را بکشید» و گروهي مي گفتند: «نکشید» . پس این آیه نازل شد : «شما را چیست که درباره منافقین دو گروهید» و فرمود: مدینه پاک است، پلیدي ها را مي زداید، آنگونه که آتش، چرک هاي نقره را مي زداید.

فضیلت اقامت در مدینه

*پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: مدینه، بهتر از مکّه است.
 
*پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: رمضان در مدینه بودن، بهتر از هزار رمضان در شهرهاي دیگر است و جمعه در مدینه، بهتر از هزار جمعه در شهرهاي دیگر است.
 
* پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: کسي که بتواند در مدینه بمیرد، پس چنین کند. من براي کسي که در مدینه بمیرد شفاعت مي کنم.
 
*حسن بن جهم: از حضرت ابوالحسن علیه السّلام پرسیدم: کدام یک برتر است، ماندن در مکّه یا مدینه؟ فرمود: تو چه مي گویي؟ گفتم: سخن من در برابر کلام شما چه مي تواند باشد! فرمود: سخن تو، تو را به کلام من بر مي گرداند. گفتم: امّا من، مي پندارم اقامت در مدینه، بهتر از مکّه است. فرمود: تو که چنین مي گویي، امام صادق علیه السّلام نیز روز عید فطر این را فرمود. و نزد (مرقد) پیامبر آمد و در مسجد بر او سلام کرد سپس فرمود: امروز ما با سلام دادنمان بر پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله ، از مردم دیگر برتریم.

*مرازم: من و عمار و گروهي، در مدینه خدمت امام صادق علیه السّلام رسیدیم. حضرت پرسید: اقامت شما چه مقدار است؟ عمّار گفت: مرکبِ سواري خود را رها کردیم و دستور دادیم پانزده روز دیگر سراغ ما بیایند. فرمود: به اقامت در شهر پیامبر خدا و نماز در مسجد او نائل شده اید. براي آخرتتان کار کنید، براي خودتان بیشتر کار کنید. گاهي کسي در دنیا زرنگ است و گفته مي شود: فلاني چه قدر زرنگ است! همانا زرنگ، زرنگِ آخرت است!
 
آداب مدینه

* امام صادق علیه السّلام: هرگاه وارد مدینه شدي، پیش از ورود یا هنگام ورود، غسل کن.
 
*پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: نماز در مسجد قبا، مانند یک عمره است.
 
* پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: هرکس بیرون آید تا به این مسجد ـ مسجد قبا ـ بیاید و در آن نماز بخواند، براي او پاداشي برابر عمره است.
 
* پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: هرکس وضو بگیرد و خوب وضو بگیرد سپس به قصد مسجد قبا بیرون آید و جز آن را قصد نکند و انگیزه اي از این آمدن جز نماز در مسجد قبا نداشته باشد، پس در آن چهار رکعت نماز بخواند که در هر رکعت سوره حمد را بخواند، پاداشي دارد، همچون پاداش کسي که براي عمره به خانه خدا رفته است.
 
* جابر: پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله در مسجد خربه، مسجد قبلتین و مسجد بني حرام که در دشت بود، نماز خواند.
 
*حلبي: امام صادق علیه السّلام فرمود: آیا به مسجد قبا، یا مسجد فضیخ ، یا مشربه امّ ابراهیم رفته اید؟ گفتم: آري. فرمود: آگاه باشید که از آثار پیامبر خدا، جز این ها باقي نمانده است.
 
*معاویة بن عمار: امام صادق علیه السّلام فرمود: رفتن به همه مشاهد و اماکن را ترک نکن، مانند مسجد قبا، مسجدي که از نخستین روز بر تقوا بنا شده است، مشربه امّ ابراهیم، مسجد فضیخ، قبور شهیدان و مسجد احزاب که همان مسجد فتح است. فرمود: بما چنین رسیده که پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله هرگاه به زیارت قبر شهدا مي رفت، مي گفت:
«سلام بر شما به خاطر صبري که کردید، پس خانه آخرت چه نیکوست!»

کنار مسجد فتح، دعاي تو چنین باشد:
«اي فریاد رس گرفتاران، اي پاسخ دهنده دعاي بیچارگان، اندوه و غم و ناراحتي مرا بزداي ، آن گونه که از پیامبرت اندوه و غم و گرفتاري اش را زدودي و در این مکان از هراس دشمن او را کفایت کردي».

* عقبة بن خالد: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: ما سراغ مساجد اطرافِ مدینه مي رویم. از کدام یک آغاز کنیم؟ فرمود: از قبا آغاز کن، در آن نماز بخوان، زیاد هم بخوان، چرا که نخستین مسجدي است که پیامبرخدا صلّي الله علیه و آله در این پهنه در آن نماز خوانده است. سپس به مشربه امّ ابراهیم برو و در آن نماز بخوان، آن جا محلّ سکونت و نماز پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله بوده است. سپس به مسجد فضیخ رفته در آن نماز مي خواني، که پیامبرت در آن نماز خوانده است، این طرف را که انجام دادي به سمت اُحد رفته از مسجدي که پایین حرّه[2] است شروع مي کني و در آن نماز مي خواني. سپس به قبر حمزة بن عبدالمطلب گذشته بر او سلام مي دهي، آنگاه بر قبور شهدا گذشته، کنار آن ها مي ایستي و مي گویي:
«سلام بر شما اي اهل این دیار! شما پیشتاز مایید و یقیناً ما هم به شما خواهیم پیوست».

آنگاه به مسجدي که در آن مکان باز، کنار کوه، سمت راست تو وقتي که وارد اُحد مي شوي مي آیي و در آن نماز مي خواني. پیامبر صلّي الله علیه و آله از کنار این مسجد به سمت اُحد بیرون آمد، وقتي که با مشرکان برخورد کرد، آن جا بودند تا آن که وقت نماز رسید و در آن نماز خواند. سپس دوباره بر مي گردي کنار قبور شهدا، نماز واجب خود را مي خواني. آنگاه به طرف جلو و رو به روي خود برو تا به مسجد احزاب رسي در آن نماز خوانده و خدا را بخواني. پیامبرخدا صلّي الله علیه و آله در روز جنگ احزاب، در آن دعا کرد و گفت: «اي فریادرس گرفتاران، اي پاسخگوي دعاي بیچارگان، اي پناه غمگینان! اندوه و رنج و غصّه مرا بزداي، حال من و حال یاران مرا مي بیني.

مسجد پیامبر صلّي الله علیه و آله

الف ـ بناي آن

* امام صادق علیه السّلام: رسول خدا صلّي الله علیه و آله مسجد خویش را با خشت هاي یک ردیفه ساخت. چون مسلمانان زیاد شدند، گفتند: یا رسول الله ! کاش فرمان دهي بر مسجد بیفزایند فرمود: باشد. دستور داد بر آن افزودند و از یک خشت و نیم بنا کرد. باز هم مسلمانان زیاد شدند و گفتند: یا رسول الله! کاش دستور دهي مسجد را بزرگ کنند. فرمود: باشد. و دستور داد آن را بزرگ کردند و دیوار آن را با دو ردیف خشت بنا کرد. سپس گرما بر آنان شدّت یافت. گفتند: یا رسول الله! کاش دستور مي دادي سایه باني بر مسجد مي زدند. دستور داد تا ستون هایي از تنه درخت خرما بر پا کردند، سپس چوب هاي پهن، شاخ و برگ خرما و اِذخر[3] بر آن افکنند و در آن به سر بردند، تا آن که باران ها به آنان رسید و از مسجد بر آنان مي چکید. گفتند: یا رسول الله ! کاش فرمان دهي مسجد را گِل اندود کنند. فرمود، نه، بلکه سقف و سایه باني همچون سایه بان موسي. چنان بود تا آن که رسول خدا صلّي الله علیه و آله از دنیا رفت. دیوار مسجد پیش از آن که سایه بان بر آن بزنند، به اندازه قامت بود. هرگاه که سایه به اندازه یک ذراع ـ که به اندازه آغل بُز بود ـ مي رسید، نماز ظهر را مي خواند. سایه دو برابر آن که مي شد، عصر را مي خواند.
 
* انس: پیامبر صلّي الله علیه و آله به مدینه آمد و دستور ساختن مسجد داد و فرمود: اي بني نجّار! قیمت آن را بر من حساب کنید. گفتند: بهاي آن را جز از خدا نمي خواهیم. پس دستور داد گور مشرکان را کندند، ویرانه ها و ناهمواري ها را هموار کردند، نخل ها را بریدند و آن ها را در سمت قبله مسجد چیدند.
 
ب ـ حدود آن
* پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: اگر این مسجد من تا صنعا ساخته مي شد، باز مسجد من بود.

*عبدالأعلي غلام آل سام: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: مسجد پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله چه قدر بود؟ فرمود: 3600 ذراع شکسته[4].
 
* ذریح محاربي: از امام صادق علیه السّلام درباره محدوده مسجد پرسیدم. فرمود: از ستون تا بالا سر قبر تا دو ستون پشت منبر در سمت راست قبله. و از پشت منبر راهي بود که گوسفند از آن مي گذشت، یا کسي که کجکي بخواهد برود و پنداشت که محوطه مسجد تا سنگفرش جزء مسجد است.

* امام صادق علیه السّلام: محدوده «روضه» در مسجد پیامبر صلّي الله علیه و آله تا طرف سایه بانهاست و حدّ مسجد تا دو ستوني که سمت راست منبر به طرف راه است، نزدیک سوق اللیل (بازار شب).
 
توضیحي درباره توسعه مسجد پیامبر

مسجد نبوي مانند مسجد الحرام توسعه هاي مکرّري را شاهد بوده است . نخستین توسعه به دست مبارک سازنده آن، حضرت رسول اکرم در سال هفتم هجري صورت گرفته است. سپس عمر به سال 17 هجري و عثمان به سال 29 هجري ، هر یک اندکي از سمت غرب و شمال به مسجد افزودند . عثمان از سمت قبله «جنوب مسجد» نیز چند ستون افزود و براي مسجد محراب ساخت.

در سال 88 هجري عمر بن عبدالعزیز هنگام ولایتش بر مدینه از سوي ولید بن عبدالملک، شش ستون از شرق و غرب و چهارده ستون در شمال مسجد افزود. سپس مهدي عباسي در سال 161 هجري ناحیه شمالي مسجد را توسعه داد.از زمان سلاطین عثماني، ترمیم و تعمیراتي انجام گرفت و سلطان عبدالمجید عثماني بیشترین توسعه و تعمیر و تزئین را انجام داد.
اقدامات او از سال 1265 تا آخر دوره سلطنتش (1277 هجري) استمرار داشت.

در زمان معاصر و در سال هاي 1370 هجري و 1406 توسعه هاي پهناوري را از همه سوي مسجد به جز سمت قبله شاهد بوده ایم که مساحت مسجد را چند برابر کرده است و به علاوه مساحتي هم در بیرون مسجد براي نماز، تسطیح و سنگفرش شده است. جریان احکام فقهي ویژه مسجد نبوي در این زیادت ها مورد تردید فقها است.

گفتني است مسجد النبی دو بار طعمه حریق شده است. نخست در سال 654 هجري و در زمان خلافت المستعصم بالله بود که به تدریج تعمیر شد . سپس در سال 886 هجري تمام مسجد به جز حجره شریف نبوي و گنبد سوخت که به دستور سلطان مصر «ملک قایتباي»، آن را از نو ساختند. این تجدید بنا در سال 888 هجري پایان یافت و در ضمن آن اندکي در جهت مشرق مسجد توسعه دادند.
 
ج ـ فضیلت آن

*پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: بهترین مقصدي که مرکب ها را به سوي آن سوار شوند، این مسجد من و خانه خداست.

* پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: تنها به سوي سه مسجد مسافرت مي شود: مسجد کعبه، مسجد من و مسجد ایلیا (در شهر بیت المقدس).
 
*پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: هر کس با طهارت بیرون شود و قصدي جز آمدن به این مسجد مرا نداشته باشد تا در آن نماز بخواند، مانند انجام حج است.
 
د ـ فضیلت نماز در آن

*پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: یک نماز در مسجد من برابر با هزار نماز در مساجد دیگر است، بجز مسجد الحرام.
 
*پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: یک نماز در این مسجد من بهتر از هزار نماز در غیر آن است، مگر مسجدالحرام.
 
* پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: نماز در مسجد من برابر با ده هزار نماز در مساجد دیگر است، مگر مسجد الحرام که نماز در آن با صد هزار نماز برابري مي کند.

* پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله: نماز شخص در خانه اش، برابر همان یک نماز است ... نمازش در مسجد من برابر پنجاه هزار نماز است و نمازش در مسجد الحرام با صد هزار نماز برابر است.
 
*پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله : هر کس در مسجد من چهل نماز بخواند، بي آن که حتّي یک نماز از او فوت شود، براي او برائت از دوزخ و نجات از عذاب نوشته مي شود و از نفاق هم پاک مي شود.
 
*امام صادق علیه السّلام: در این مسجد تا مي توانید زیاد نماز بخوانید که برایتان بهتر است و بدانید که گاهي شخص، در کار دنیا زرنگ است و مي گویند: فلاني چه قدر هوشمند است، پس چگونه خواهد بود کسي که در کار آخرتش زرنگ باشد!
 
* ابوبکر حضرمي: امام صادق علیه السّلام مرا دستور داد تا مي توانم در مسجد پیامبر صلّي الله علیه و آله زیاد نماز بخوانم و فرمود: چنین نیست که هر وقت بخواهي بتواني.
 
*عمّار بن موسي ساباطي: از امام صادق علیه السّلام درباره نماز در مسجد پیامبر صلّي الله علیه و آله پرسیدم که آیا مثل نماز در شهر مدینه است؟ فرمود: نه، چون که نماز در مسجد رسولِ خدا صلّي الله علیه و آله برابر هزار نماز است و نماز در مدینه مثل نماز در شهرهاي دیگر است.
 
هـ ـ تمام خواندن نماز در آن

*امام صادق علیه السّلام: در چهار جا نماز تمام است: در مسجد الحرام، مسجد پیامبر صلّي الله علیه و آله ، مسجد کوفه و حرم امام حسین علیه السّلام .
 
و ـ آداب آن

*امام صادق علیه السّلام: هرگاه وارد مسجد شدي، اگر بتواني (در مدینه) سه روز بماني: چهارشنبه، پنج شنبه و جمعه، پس روز چهارشنبه بین قبر و منبر ، کنار ستوني که نزدیک قبر است نماز بخوان و کنار آن دعا بخوان و از خداوند، هر حاجتي را که در کار آخرت یا دنیا مي خواهي بطلب. روز دوم کنار ستون توبه و روز سوّم کنار جایگاه پیامبر صلّي الله علیه و آله مقابل ستوني که خلوق[5] آن زیاد است، پس نزد این ستون ها براي هر حاجتي خدا را مي خواني و این سه روز را روزه مي گیري.
 
* امام صادق علیه السّلام: اگر سه روز مدینه ماندي، اوّلین روزش، چهارشنبه را روزه بگیر و شب چهارشنبه کنار ستون ابولبابه ـ یعني ستون توبه ، که ابولبابه خود را به آن بست تا آیه اي نازل شد و پذیرش عذر او را از سوي آسمان اعلام کرد ـ نماز مي خواني و روز چهارشنبه کنار آن مي نشیني. سپس شب پنج شنبه نزد ستوني که نزدیک جایگاه پیامبر صلّي الله علیه و آله است آمده، شب و روز خود را مي گذراني و روز پنج شنبه را روزه مي گیري. اگر بتواني در این سه روز با کسي حرف نزني، چنین کن، مگر در حدّ ناچاري. و جز براي نیاز، از مسجد بیرون نروي و اگر بتواني نه شب و نه روز نخوابي چنین کن، چرا که همه این ها فضیلت به شمار مي آید. سپس روز جمعه خدا را حمد و ثنا کن، بر پیامبر صلّي الله علیه و آله درود فرست و حاجت خویش را بطلب و از خواسته هایت این باشد:

«خدایا هر حاجتي که به درگاهت داشتم، چه به طلب و خواستن آغاز کرده ام یا نه، از تو طلبیده ام یا نه، خدایا من در بر آمدن حاجتهایم، چه کوچک و چه بزرگ، به وسیله پیامبرت، پیامبر رحمت، حضرت محمد صلّي الله علیه و آله ، به تو روي مي آورم».پس یقیناً سزاوار آني که به خواست خدا حاجتت برآورده شود.
 
* امام صادق علیه السّلام: هرگاه از دعا نزد قبر پیامبر صلّي الله علیه و آله فارغ شدي، نزد منبر برو و به آن دست بکش و دو قبّه پایین را بگیر وچشم ها و صورتت را به آن بمال، که مي گویند شفاي چشم است و نزد آن بایست و خدا را حمد و ثنا بگو و حاجتت را بخواه، که پیامبر خدا صلّي الله علیه و آله فرمود: میان منبر و خانه ام بوستاني از بوستان هاي بهشت است و منبر من روي دریچه اي از دریچه هاي بهشت قرار دارد ـ و تُرعه همان درِ کوچک است ـ سپس نزد جایگاه پیامبر صلّي الله علیه و آله آمده هر قدر که بخواهي در آن جا نماز مي خواني. هرگاه وارد مسجد شدي بر پیامبر صلّي الله علیه و آله صلوات بفرست و چون خارج شدي نیز چنین کن و در مسجد پیامبر صلّي الله علیه و آله زیاد نماز بخوان.
 
* امام صادق علیه السّلام: بهترین جاي مسجد پیامبر که در آن نماز خوانده شود، نزدیک قبر است. هرگاه وارد مدینه شدي غسل کن، به مسجد برو، به قبر پیامبر صلّي الله علیه و آله آغاز کن، کنار آن بایست، بر پیامبر صلّي الله علیه و آله سلام بده و به رسالت او و ابلاغ رسالت گواهي بده و بر او زیاد صلوات بفرست و هر چه که خدا برایت گشایش دهد، در آن جا دعا بخوان.
 
- پانوشتها
(1) مُدّ و صاع، پیمانه و واحد وزن در عربي است.
(2) حرّه به تپه ها و منطقه هاي سنگلاخ گفته مي شود.
(3) نوعي گیاهِ خشک سبز، گورگیاه (فرهنگ لاروس).
(4) مقصود از ذراع مکسّر، یا حاصلضرب طول و عرض است، یا مقصود آن است که ذراعي معمولي که شش مشت است که یک مشت کمتر از ذراعِ شاهي است.
(5) از عطریاتي که از زعفران و جز آن مي گیرند، اغلب زرد یا سرخ است.