آیا استثنائی در حجاب زنان و زن غیر مسلمان وجود دارد

به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، متن سوالات و پاسخ اين مرجع تقليد به شرح زير است:
«احكام پوشش»
۱- تعريف، جايگاه و فلسفه حجاب
فلسفه حجاب بانوان چيست؟ آيا حجاب با آزادي زنان در جامعه منافات ندارد؟
حجاب براي حفظ شخصيت زن، و جلوگيري از انحراف جوانان، و (ممانعت از) گسترش فساد در جامعه اسلامي است. و همان گونه كه اصل پوشيدن لباس براي زنان و مردان منافات با آزادي آنها ندارد، حجاب نيز چنين است.
آيا حجاب از ضروريات دين است؟ منكر حجاب چه حكمي دارد؟ لطفاً توضيح دهيد كه منظور از «ضروري دين» چيست؟
آري حجاب از ضروريات دين و برگرفته از قرآن مجيد است، و همه مذاهب اسلامي آن را قبول دارند. و منظور از ضروري دين چيزي است كه هر كس با مسلمين مقداري معاشرت داشته باشد، مي‌فهمد مسلمانان به آن پايبند هستند.
حجاب از نظر اسلام چيست؟ و چه نوع پوششي براي زن حجاب است؟ آيا موهاي مصنوعي، كه بعضي از زن‌ها بر سر مي‌گذارند، حجاب موهاي طبيعي محسوب مي‌شود؟
حجاب شرعي در مورد زنان پوشيدن تمام بدن به جز صورت و دست‌ها تا مچ مي‌باشد، امّا بعضي از انواع پوشش كه زينت ظاهري محسوب مي‌شود، مثل موهاي مصنوعي كافي نيست. و همچنين لباس‌هايي كه لباس زينت محسوب مي‌شود، كافي نيست.
نظر حضرتعالي در مورد اصل مسأله حجاب چيست؟ رعايت آن، مخصوصاً در شهرهاي مذهبي، و بالاخص در اماكن مقدّسه ديني، چه حكمي دارد؟
بدون شك حجاب از مسلّمات اسلام است، و تمام فقهاي اسلام در آن اتّفاق نظر دارند، و هرگونه بد حجابي و بي حجابي بر خلاف شريعت مقدّسه است. خصوصاً در شهرهاي مذهبي، و از آن بالاتر در أماكن مقدّسه ديني، بايد بيشتر مراعات شود، و گناه بد حجابي و بي حجابي در اين اماكن بيشتر است. و بدون شك پوشيدن چادر همه جا، مخصوصاً در اين اماكن، اولي است.
۲- محدوده پوشش
محدوده‌اي كه بر زنان واجب است بپوشانند چه مقدار است و آيا لباس خاصي شرط است؟
كافي است كه زن بدن خود را جز صورت و دست‌ها تا مچ به هر وسيله‌اي كه مي‌تواند بپوشاند و لباس خاصّي شرط نيست، ولي پوشيدن لباس‌هاي تنگ و چسبان و همچنين لباس‌هاي زينتي اشكال دارد.
حدود حجاب اسلامي براي بانوان چيست؟ براي اين منظور، آيا پوشيدن لباس بلند و آزاد و شلوار و روسري كفايت مي‌كند؟ اصولاً چه كيفيتي در لباس و پوشش زن در برابر افراد نامحرم بايد رعايت شود؟
براي حجاب اسلامي كافي است تمام بدن را با لباس مناسب (به جز گردي صورت و دست‌ها تا مچ) بپوشانند؛ ولي بي شك پوشيدن چادر به عنوان حجاب برتر خصوصاً در اماكن مذهبي مطلوبتر است.
آيا بر زنان و دختران لازم است پاهايشان تا مچ را نيز بپوشانند؟ يا آنچه اكنون در جامعه رواج پيدا كرده، كه با پاي بدون پوشش ظاهر مي‌شوند، اشكالي ندارد؟
پوشيدن روي پا و كف پا بهتر است.
آيا پوشيدن جوراب‌هاي نازك، در صورتي كه پا در آن پيدا باشد، براي زنان جايز است؟
اگر پا در آن پيدا باشد جايز نيست؛ ولي معلوم بودن حجم پاها ضرري ندارد.
آيا پوشيدن جوراب ضخيم بدون شلوار، با اين كه حجم بدن مشخّص و در بعضي موارد مهيج است، يا پوشيدن كفش‌هايي كه در هنگام راه رفتن صداي مهيج دارد، جايز است؟
در صورتي كه منشأ مفسده‌اي باشد، اشكال دارد.
چنانچه نپوشاندن صورت و دست‌ها تا مچ، براي برخي از زنان در جامعه فسادي را به دنبال داشته باشد، آيا پوشاندن آن واجب است؟
در اين صورت واجب مي‌شود؛ ولي تا يقين به چنين چيزي نداشته باشد پوشانيدن وجه و كفّين لازم نيست.
آيا شوهر، يا پدر و مادر، مي‌توانند همسر و يا دختران خود را مجبور كنند تا دست‌ها و صورتشان را نيز به هنگام خروج از منزل بپوشانند؟
اجبار در اين امر جايز نيست؛ ولي هر گاه پدر و مادر يا شوهر حسّاسيت خاصّي داشته باشند رعايت آن خوب است.
پوشانيدن چهره براي زنان خوش سيما، كه مي‌دانند در صورتي كه صورتشان پوشيده نباشد باعث گناه و انحراف جوانان مي‌شوند، چه حكمي دارد؟
پوشانيدن صورت بر آنان واجب نيست؛ جوانان وظيفه دارند نگاه نكنند.
اگر خانمي به خاطر اين كه مبادا نپوشانيدن وجه و كفّين موجب فسادي شود آن را بپوشاند، آيا كار مستحبّي را انجام داده است؟
عمل به احتياط كرده است.
آيا پوشاندن صورت واجب است با توجّه به اين كه در محيط درسي كار مشكلي است؟
وجه و كفّين از حجاب مستثنا هستند و پوشاندن آنها واجب نيست.
آيا حكومت مي‌تواند، يا بر او لازم است، از بدحجابي يا بي حجابي بعضي از خانم‌هايي كه در اين امر مهم كوتاهي مي‌كنند، جلوگيري نمايد؟ توضيح اين كه: بنده دانشجو هستم. چندي قبل استاد در كلاس اين شُبهه را مطرح كرد، و مدّعي شد كه هيچ دليل فقهي وجود ندارد كه حكومت را ملزم كند تا مواظب حجاب خانم‌ها باشد، همان طور كه وظيفه ندارد مواظب نماز صبح افراد باشد. علاوه بر اين گفتند: حضرت امير (عليه السلام) دستور داد حجاب را از سر كنيزاني كه خود را شبيه زنان آزاد كرده بودند، بردارند. نظر شما چيست؟
حكومت اسلامي و مسلمانان نسبت به گناهان پنهاني افراد وظيفه‌اي ندارند، ولي بدون شك نسبت به گناهاني كه به طور علني و آشكار، در سطح جامعه انجام مي‌شود وظيفه نهي از منكر دارند، و الاّ جايي براي انجام اين وظيفه مهم باقي نمي‌ماند. البتّه با اين تفاوت كه مردم بايد به نهي از منكر زباني اكتفا كنند. و ازهرگونه برخورد فيزيكي اجتناب ورزند، ولي حكومت مي‌تواند وارد اين مرحله نيز شود؛ و در مورد كنيزها اساساً ميزان پوشش آنها نسبت به زنان آزاد از نظر اسلام متفاوت بوده است.
برخي از مادران، دختران نابالغ خود را، با سر و پاي برهنه در خيابان‌ها و مجالس در حضور نامحرمان ظاهر مي‌كنند، وظيفه چنين مادراني چيست؟
بر پدر و مادر لازم است فرزندان خود را از زمان طفوليت به مسائل اسلامي آشنا كنند.
محدوده پوشش در مقابل پسر نابالغ چه ميزان است؟
واجب است زن بدن و موي خود را از نامحرم بپوشاند و احتياط مستحب آن است كه از پسر نابالغ كه خوب و بد را مي‌فهمد و به حدّي رسيده كه مورد نظر شهواني است مستور دارد، ولي پوشانيدن صورت و دست‌ها تا مچ واجب نيست.
گفته مي‌شود كه زن بايد خود را از پسر بچّه مميز بپوشاند، بفرماييد مميز بودن پسر بچّه از چه راهي شناخته مي‌شود؟
مستحبّ است خود را از چنين پسري بپوشاند، و منظور از مميز اين است كه از مسائل جنسي آگاه باشد.
مقدار پوشش زنان مسلمان، در برابر زنان غير مسلمان چيست؟
بهتر آن است كه بدن خود را در برابر زنان غير مسلمان برهنه نكنند؛ هر چند با پوشاندن عورت، ظاهر كردن بقيه حرام نيست.
وظيفه خواهران مسلمان دانشجوي تركيه را نسبت به «رعايت حجاب» در فرض‌هاي ذيل بيان فرماييد:
الف) شرط طيّ كردن تمام ترم‌هاي دانشجويي در دانشگاه‌هاي تحت مديريت لاييك‌ها، رعايت نكردن حجاب شرعي است.
ب) شرط اتمام چند ترم باقي مانده از رشته خاصّي در دانشگاه، رعايت نكردن حجاب است.
با توجّه به اين كه اگر دختران مسلمان و متدين دروس عالي را نخوانند تنها افراد بي بند و بار و لامذهب پست‌هاي مهم را اشغال مي‌كنند، به افراد متدين اجازه داده مي‌شود كه مسأله حجاب را در خصوص مواردي كه ضرورت دارد رعايت نكنند، ولي در غير آن موارد حتماً رعايت نمايند.
۳. استثنائات حجاب
شنيده شده كه حجاب بر زنان بزرگسال، كه اميد ازدواج آنها نمي‌رود، لازم نيست، لطفاً در اين مورد به سؤالات زير پاسخ دهيد:
الف) چنين زناني چه مقدار از بدنشان را مي‌توانند در مقابل نامحرم نپوشانند؟
مي‌توانند سر و گردن و مقداري از دست‌ها را نپوشانند؛ ولي پوشانيدن براي آنها نيز بهتر است.
ب) آيا اين حكم اختصاص به زنان بيوه دارد، يا شامل زنان شوهردار، كه در اين سنّ و سال هستند، نيز مي‌شود؟
اين حكم شامل همه زنان در اين سنّ و سال مي‌شود.
ج) حكم مذكور مختصّ پوشش و نظر است، يا شامل لمس هم مي‌شود؟
اين حكم شامل لمس نمي‌شود.
۴. حجاب زن غير مسلمان
همانطور كه مي‌دانيم خداوند متعال در سوره نور، حجاب را مختصّ مؤمنان، زنان پيامبر (صلي الله عليه وآله) و زنان مؤمن دانسته است. حال سؤال اين است كه:
الف) آيا حجاب براي غير مسلمانان در كشورهاي اسلامي واجب است؟
ب) اگر واجب است، همانطور كه در فرانسه و تركيه بر اعتقادات اسلامي ما مي‌تازند، و ما آنها را ظالم و ضدّ اسلام مي‌دانيم، آيا ما هم با پوشاندن زنان خارجي كه به ايران مي‌آيند، يا پيروان ساير مذاهب داخل كشور، به آنها اجحاف ننموده‌ايم؟
ج) اگر حجاب اختياري بود بهتر نبود، و معضلات اجتماعي حلّ نمي‌شود؟
يك اصل مسلّم در اسلام داريم كه هر حكمي براي مؤمنين و مسلمانان ثابت است، ديگران نيز مكلّف به آن هستند (الكفار مكلّفون بالفروع كما انّهم مكلّفون بالاصول)، بنابراين آنها هم موظّف به حكم حجاب و ترك شرابخواري (حدّاقلّ آشكارا) و گناهان ديگر هستند، و نسبت به حجاب كه ما مي‌توانيم اعمال كنيم كار صحيح و عادلانه‌اي است، و ما دوران قبل از انقلاب را فراموش نكرده‌ايم كه وقتي اختيار و آزادي داده شد چه زناني با چه وضعي بيرون آمدند، و اكثر جوانان را به فساد كشيدند؛ و نوشته‌ايد كه اگر ما به كشورهاي آنها برويم و ما را اجبار به بي حجابي كنند، چه مي‌شود؟ فراموش نكنيد كه آنها بي حجابي را واجب نمي‌دانند درحالي كه ما حجاب را واجب مي‌دانيم.
۵. نوع پوشش
در مورد پوشش لباس خاصي شرط است؟
لباس خاصّي شرط نيست ولي پوشيدن لباسهاي تنگ و چسبان و همچنين لباس‌هاي زينتي اشكال دارد.
گفته مي‌شود كه «استفاده از چادر مشكي مناسب نيست، بلكه كراهت دارد. و خانم‌ها بايد از پوشاك روشن و رنگ‌هاي متنوّع استفاده نمايند. و دليلي ندارد كه توصيه شود خانم‌ها كفش و مانتوي تيره بپوشند». نظر شما در اين مورد چيست؟
انتخاب چادر مشكي براي زنان مكروه نيست. و استفاده از رنگ‌هاي ساده ديگر، مادام كه منشأ مفاسدي نشود، جايز است؛ البتّه رنگ‌هاي سنگين بهتر است.
آيا پوشيدن مانتو براي زنان، در صورتي كه حجاب اسلامي حفظ نشود و برجستگي‌هاي اندام مشخّص باشد، اشكال دارد؟
در صورتي كه لباس چسبان باشد حرام است؛ ولي اگر گشاد باشد اشكال ندارد.
پوشيدن لباس‌هايي كه فقط تنه را مي‌پوشاند براي بانوان در مقابل بانوان ديگر در مكان‌هاي ورزشي مخصوص بانوان كه هيچ مردي حضور ندارد چه حكمي دارد؟
در فرض مسأله مانعي نيست، مگر در مواري كه مفاسد خاصّي ظاهر گردد.
اگر مدرسه‌اي ابلاغ كند كه دختران به هنگام ورزش بايد لباس مخصوص ورزش بپوشند، چه حكمي دارد؟
پوشيدن لباس ورزشي براي دختران، در صورتي كه در محيط مخصوص خودشان باشند، مانعي ندارد.
۶. پوشاندن زينت و آرايش
لطفاً در مورد تزيين زنان به انگشتر و حلقه نامزدي به سؤالات زير پاسخ دهيد:
الف) در دست كردن حلقه نامزدي طلا در جلوي مرد نامحرم چه حكمي دارد؟
اشكال ندارد.
ب) اگر در مورد سؤال استعمال آن بي اشكال باشد، ولي همين عمل از نظر مرجع تقليد بنده (شوهر) جايز نباشد، آيا استفاده از آن براي همسرم منعي دارد؟
آيا لازم است از او بخواهم كه استفاده نكند؟
هركس بايد به فتواي مرجع تقليد خود عمل كند، و شما نمي‌توانيد او را از اين كار نهي كنيد.
زن از چه انگشتري مي‌تواند در جلوي نامحرم استفاده كند؟
هر نوع انگشتري كه منشأ مفسده خاصّي نگردد اشكالي ندارد.
چنانچه زن با خود زينت داشته باشد (مانند حلقه ازدواج، يا انگشتر، يا آراستن چهره) آيا واجب است صورت و دست‌ها را هم بپوشاند؟
در مورد حلقه و انگشتر مانعي ندارد؛ ولي در مورد آرايش‌هاي تند اشكال دارد.
در عرف مرسوم است كه بانوان بعد از ازدواج، خود را به اموري از قبيل برداشتن زير ابرو و زائل كردن موهاي صورت و مانند آن زينت مي‌كنند، آيا پوشيدن صورت در اين حالت لازم است؟
اگر تنها كم كردن موهاي صورت و ابرو و مانند آن باشد اشكالي ندارد.
آيا سرمه كشيدن، ابرو چيدن، استفاده از انگشتر عقيق، ساعت، عينك طبّي زيبا، براي زنان زينت به حساب مي‌آيد، كه پوشش آن لازم باشد؟
ظاهراً جزء زينت ممنوع نيست.
آيا براي زن جايز است كه با آرايش و زينتي كه جلب نظر مي‌كند بدون نيت سوء از منزل خارج شود؟
جايز نيست.
۷. لباس زينتي و مبتذل
منظور از لباس زينتي، كه پوشيدن آن اشكال دارد، چيست؟
منظور لباس‌هايي است كه در عرف مردم آن را لباس زينت مي‌خوانند.
آيا لباس زينتي صرفاً شامل زيورآلات مي‌شود، يا آنچه عرفاً لباس محسوب مي‌شود نيز مي‌تواند مصداق آن باشد؟
لباس زينتي چيزي است كه زن‌ها براي زيبايي آن را مي‌پوشند، و شبيه آرايشي است كه در صورت خود انجام مي‌دهند.
پوشيدن لباسهاي مبتذل، يا لباسهاي تنگ و مهيج، يا مدل هايي كه موجب ترويج فرهنگ غرب است، بويژه براي زنان، چه حكمي دارد؟
اين گونه لباسها اشكال دارد، و بر پسران و دختران و مردان و زنان مسلمان لازم است رعايت موازين عفّت اسلامي را، كه مايه سعادت دنيا و آخرت آنهاست، بنمايند.
۸. پوشش مردان
پوشيدن لباس آستين كوتاه براي مردان چه حكمي دارد؟ اگر حرام است آيا علّت تحريم احتمال معاونت بر اثم است؟ در اين صورت، چگونه حكم قطعي مي‌آورد و دوم اين كه با توجّه به كيفيت لباس احرام كه به مراتب بازتر از پيراهن آستين كوتاه است و استفاده از آن هنگام طواف براي مردان كه دوش به دوش زنان طواف مي‌كنند الزامي است آيا احتمال معاونت براثم در آن جا بيشتر نيست؟
استفاده از لباس آستين كوتاه براي مردان اشكالي ندارد مگر در مواردي كه بدانيم مفاسد خاصّي بر آن مترتّب مي‌شود.
حجاب مرد را در برخورد با زن نامحرم بيان فرماييد.
نگاه كردن به بدن مرد نامحرم به آن مقدار كه معمولاً آن را نمي‌پوشانند مانند سر و صورت و گردن و مقداري از پاها و دست‌ها اشكال ندارد.
حكم استفاده مرد از شال گردن ابريشم (يك طرف ابريشم، يك طرف پشم) چيست؟
جايز نيست.
استفاده از كراوات چه حكمي دارد؟
با توجّه به اين كه در حال حاضر و در كشور ما، اين امر به عنوان شعار بيگانگان و همبستگي با آنها محسوب مي‌شود، از آن اجتناب كنيد. ولي در كشورهايي كه جزيي از لباس مردم محسوب مي‌گردد، پوشيدن آن اشكالي ندارد.
در برخي از مراكز علمي مسائلي به وجود آمده كه سبب ايجاد ذهنيت ناخوشايند، و بدبيني به دين، و موجبات دوري جوانان از دين و مذهب را فراهم آورده است؛ مسائلي كه هيچ گونه ممانعتي براي انجام آن، نه از سوي دين و نه از سوي مراجع عاليقدر تقليد، ذكر نشده است. در دانشگاه «ع ك» پوشيدن لباس‌هاي آستين كوتاه براي مردان ممنوع است، و اين مسأله بحث و گفتگوهايي را در پي داشته است. از آن جا كه طرح تمام گفتگوهاي مطرح شده بين دانشجويان و مسئولين دانشگاه قدري مشكل است، سعي كرده‌ايم خلاصه آن را در اين استفتا بگنجانيم:
دانشگاه: پوشيدن لباسهاي آستين كوتاه ممنوع است.
دانشجويان: در كجاي دين پوشيدن لباس‌هاي آستين كوتاه براي مردان حرام شمرده شده است؟
دانشگاه: بعضي از مراجع تقليد حرام دانسته‌اند.
دانشجويان: كدام مرجع تقليد حرام شمرده است؟ شايد ما مقلّد ايشان نباشيم.
دانشگاه جوابي ندارد و فقط مي‌گويد: شما بايد مقلّد همان كسي باشيد كه ما هستيم.
چندي بعد يكي از روحانيون سرشناس به دانشگاه ما تشريف آوردند، موضوع را با ايشان در ميان گذاشتيم، ايشان فرمودند: هيچ مرجع تقليدي آن را حرام نشمرده است. نظر حضرتعالي در اين مورد چيست؟
جواب: پوشيدن لباس‌هاي آستين كوتاه براي مردان شرعاً حرام نيست؛ ولي مسئولين دانشگاه حق دارند مقرّراتي را طبق مصالحي كه در نظر دارند براي محدوده دانشگاه‌ها وضع كنند، مثلاً بگويند شرط ورود به دانشگاه استفاده از فلان نوع و رنگ لباس است. همان گونه كه در محيطهاي نظامي و انتظامي لباسهاي خاصّي را شرط مي‌كنند، بنابراين خوب است دانشجويان عزيز با مسئولين دانشگاه‌ها در اين گونه مسائل بطور منطقي و بدون جرّ و بحث كنار بيايند تا مشكل شرعي براي هيچ يك از دو طرف پيدا نشود.
برگرفته از احكام خانواده در پرتو فقه اسلامي- آيت الله العظمي مكارم شيراز ي