مأمون سؤال کرد
چرا به امام علی(ع) «قسیم النار والجنة» می‌گویند
در روایت‌های گوناگون شیعی و سنی از امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) به «قسیم النار، قسیم الجنة والنّار، قسیم النار والجنة و…» یاد شده است، اما دلیل آن چیست؟ این سؤالی است که مأمون ۱۲ قرن پیش از امام علی‌بن موسی‌الرضا (ع) پرسید و پاسخ گرفت.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، شيعيان اين روزها در سوگ شهادت اميرالمؤمنين حضرت علي (ع) داغدار هستند؛ تجسم عدل و عدالت كه با شمشير عداوت و جهالت به فيض رفيع شهادت نايل آمد. حضرت امير در مقام و منزلت چنان رفيع است كه از ايشان به عنوان «قسيم النار، قسيم الجنة والنّار، قسيم النار والجنة و…» يعني تقسيم‌كننده بهشت و جهنم ياد مي‌كنند. اما اين عنوان به چه معناست؟
اين موضوع را در حديثي از صفحه ۹۶ جلد نخست كتاب «عيون اخبار الرضا» بررسي مي‌كنيم:
«حدّثنا تميم بن عبدالله بن تميم القرشي قال: حدثني أبي عن أحمد بن علي الأنصاري عن أبي الصلت الهروي قال: قال المأمون يوماً للرضا عليه السلام، يا أبا الحسن! أخبرني عن جدك أمير المؤمنين بأي وجه هو قسيم الجنة والنار وبأي معنى فقد كثر فكري في ذلك؟ فقال له الرضا عليه السلام: يا أمير المؤمنين ألم ترو عن أبيك عن آبائه عن عبد الله بن عباس أنه قال: سمعت رسول الله (ص) يقول: حب علي إيمان وبغضه كفر؟ فقال: بلى، فقال الرضا عليه السلام: فقسمة الجنة والنار إذا كانت على حبه وبغضه فهو قسيم الجنة والنار؛
اباصلت هروي نقل كرده است كه روزي مأمون به امام رضا عليه السلام گفت: يا اباالحسن! ما را از پدرت اميرالمومنين آگاه ساز كه به چه علت قسيم الجنة و النار خوانده شده است و اين به چه معناست كه اين مطلب فكر مرا مشغول ساخته است. پس امام رضا عليه السلام به او فرمود: اي مأمون! آيا تو از پدرت و او از پدرانش از ابن عباس از رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم نقل نكرديد كه گفت از رسول خدا شنيدم مي‌فرمايند: حب علي ايمان و دشمني با علي كفر است؟ پس مأمون پاسخ داد آري! سپس حضرت فرمودند: پس زماني كه ايمان و كفر بر اساس حبّ و بغض او باشد، بهشت و دوزخ را تقسيم مي‌كند، بنابر اين او قسيم الجنة و النار است. »
در ادامه اين روايت آمده است: «قال أبو الصلت الهروي: فلما رجع الرضا إلى منزله أتيته فقلت: يا بن رسول الله ما أحسن ما أجبت به أميرالمؤمنين، فقال: يا أبا الصلت، إنما كلمته من حيث هو، لقد سمعت أبي يحدث عن آبائه عن علي رضي الله عنه، قال: قال لي رسول الله صلى الله عليه وسلم: يا علي، أنت قسيم الجنة والنار يوم القيامة، تقول للنار هذا لي وهذا لك؛ اباصلت هروي مي‌گويد پس از بازگشت امام از مجلس عرض كرد: اي پسر رسول خدا، چه جواب خوبي به مأمون داديد. پس فرمود: اي اباصلت! من به قدر فهم او جواب دادم؛ پدرم از پردانش از اميرالمؤمنين علي (ع) نقل كرده كه فرموده است، رسول خدا (ص) به من فرمود: اي علي! تو قسمت كننده بهشت و دوزخ در روز قيامت هستي، به آتش مي‌گويي اين شخص براي توست و اين شخص براي من. »
* دوست داشتن امام علي (ع) ايمان است
همچنين در روايتي از مُفضّل‌بن عمر نقل شده است كه مي‌گويد: به امام صادق عليه السلام عرض كردم به چه علت اميرالمؤمنين علي‌بن ابي‌طالب «قسيم الجنة والنّار» گفته شده است؟ حضرت فرمودند: به خاطر اينكه دوست داشتن او ايمان و دشمن داشتن او كفر است، و همانا بهشت براي اهل ايمان آفريده شده است و جهنم براي اهل كفر خلق شده است پس او به اين علت قسيم الجنة و النار است. بنابراين در بهشت وارد نمي‌شود مگر اهل محبت و دوستي با او و وارد آتش نمي‌شود مگر اهل دشمني با او (علل الشرايع ج ۱ ص ۱۶۲).
اين موضوع به طرق مختلف در مسانيد روايي اهل سنت نيز نقل شده است كه از جمله آن‌ها مي‌توان به «الفايق في غريب الحديث جارالله زمخشري ج ۳ ص ۹۷»، «البدايه و النهايه ج ۷ ص ۳۹۲»، «شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد ج ۲ ص ۲۶۰ و ج ۱۹ ص ۱۴۰»، «المناقب، خوارزمي، ص ۴۱» و «تاريخ مدينه دمشق ج ۴۲ ص ۲۹۸» اشاره كرد.