معاون دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی:
تاسیس موسسه مالی حج جهت حفظ منافع سپرده گذاران ضروری است
عضو هییٔت علمی دانشگاه علامه گفت: موسسه مالی حج اگر بتواند منابع مالی حج را در زمینه حج سرمایه گذاری کند هم می‌تواند سود بیشتری به زائران بدهد و هم باعث رفاه حال زائران و کاهش هزینه‌های حج شود.
دكتر محمود عيسوي عضو هيئت علمي دانشگاه علامه در گفت‌وگو با خبرنگار پايگاه اطلاع رساني حج گفت: تمام موسسات و نهاد‌ها بر اساس يك نياز سنجي و احساس نياز براي تشكيل و تاسيس، راه اندازي مي‌شوند. بنابراين در مقام نخست بايد بررسي كرد كه چه مشكلي براي مسائل مالي حج پيش آمده است و يا به عبارت ديگر چه نيازي وجود داشته است كه باعث شده سازمان حج و زيارت احساس نياز براي تاسيس بانك حج كند.
وي گفت: به نظر مي‌رسد تمام كساني كه تمايل اعزام به حج تمتع يا عمره را دارند بايد از قبل ثبت‌نام كنند و مبالغي را به حساب‌هاي بانكي واريز كنند كه اين مبالغ تا زمان اعزام به صورت سپرده نزد بانك‌ها مي‌ماند. تجميع اين سپرده‌ها مبالغ هنگفتي به بار مي‌آورد.
معاون دانشكده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبايي افزود: مبالغي كه تحت مالكيت سازمان مي‌باشد اما عوايد و منافع اين سرمايه عظيم به بانك‌ها مي‌رسد. اين در حالي است كه با توجه به سود بسيار پاييني كه بانك‌ها به اين سپرده‌ها مي‌دهند تقريبا نه براي سپرده گذار يا متقاضي حج و نه براي سازمان منفعتي دارد در حالي كه مسئوليت اين پول‌ها به عهده سازمان مي‌باشد. بنابراين مي‌توان گفت اين سرمايه هنگفت باعث ايجاد احساس نياز براي تشكيل سيستم مستقل مالي براي حج و زيارت به صورت بانك شده است.
عيسوي با اشاره به عنوان بانك حج اظهار داشت: اين عنوان از دو ماهيت تشكيل شده است. بانك و حج كه ماهيت بانك چيزي جز انتفاء نيست و از همان آغاز تاسيس سيستم مالي با عنوان بانك مهمترين انگيزه و هدف از تاسيس آن سود بردن بود و در تاريخچه بانك‌ها، يكي از شاخص‌هاي ارزيابي بانك‌ها ميزان سود دهي بانك‌هاست بنابراين اگر قرار باشد سود دهي از مفهوم بانك خارج شود ديگر بانك نيست.
مفهوم حج مفهومي عبادي و معنوي است
وي افزود: در مقابل آن مفهومي وجود دارد به نام حج. آنچه از مفهوم حج نزد بيشتر مسلمانان تداعي مي‌كند ماهيت عبادي بودن اين عمل است. از همين روست كه به خاطر وجود نوعي تضاد مفهومي ميان بانك و حج كه يكي عبادي و يكي كاملا انتفاعي مي‌باشد دغدغه بسياري از افراد اين است كه آيا مي‌توان اين دو مفهموم را در كنار يكديگر قرار داد. به نظر مي رسد به خاطر وجود تضاد ميان آن دو، اين مفهوم به راحتي در كنار يكديگر قرار نخواهند گرفت.
معاون دانشكده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبايي بيان كرد: البته تاسيس هر نهادي منافعي و معايبي دارد كه به نظر سازمان حج ممكن است منافع تاسيس سازمان يا نهاد مالي و بانكي بيشتر از معايب و مضرات آن باشد. به هر حال اين سازمان باعث تجميع مجموعه‌اي از منابع مي‌شود و همين تجميع منابع باعث ايجاد فرصت‌هاي مناسب جهت سود دهي مي‌شود و سازمان حج ترجيح دهد به جاي اينكه سازمان يا نهاد ديگري از اين منابع استفاده كند، خودش اين منابع را در راستاي تقويت و بالا بردن سطح خدمتي دهي به زائران حج به كار ببرد.
وي گفت: بايد دقيقا نگاه شود كه منافع و مضرات تاسيس اين نهاد براي سازمان حج و زائران چه مي‌باشد چرا كه اين دو طرف در اين منابع سهيم هستند. به نظر مي‌رسد منافع تاسيس اين نهاد كمي روشن است كه بسيار به آن اشاره شده است. مهمترين منفعت سازمان و زائران در خدمت گرفتن اين منابع براي ارتقاي سطح رفاهي زائران و سرمايه گذاري در زمينه حج و زيارت جهت كاهش هزينه‌هاي حج و زيارت مي‌باشد.
تغيير نگاه عبادي به انتفاعي در حج از معايب بانك حج است
عيسوي افزود: اما در مقابل اين منافع، معايب و مضراتي ممكن است با تاسيس اين نهاد مالي بوجود بيايد از آنجا كه همان اول بيان كرديم بانك يك طرفش مسائل مالي است و طرف ديگرش مباحث عباديات و عبادي بودن حج ، لذا در ارزيابي منفعت و ضرر بايد هر دو جنبه را مورد توجه و بررسي قرار داد. اولين چيزي كه به ذهن مي‌رسد اين است كه سازمان حج و مسئولينش متهم به اين مي‌شوند كه به دنبال منافع و سود هستند و اين براي سازمان حج كه بايد نگاه عبادي براي آن حاكم است مناسب نيست. نكته ديگري كه به ذهن متبادر مي‌شود اين است كه ممكن است رفتار عبادي حج در نگاه زائرين به يك رفتار سودبري و انتفاعي تبديل مي‌شود.
اين كارشناس اقتصاد بيان كرد: به هر حال سازمان حج با سپردن منابعش به بانك‌ّها خودش را از اتهام سودگرايانه مبرا كرده است بنابراين تا زماني كه اين منابع دست بانك‌هاست اين قداست و معنويت در حج نزد مردم وجود خواهد داشت و همه مردم فقط براي رفتن به حج و زيارت اينگونه سرمايه گذاري مي‌كنند اما در صورت تاسيس بانك ممكن است تغييري در نگاه عبادي به سمت اقتصادي و منفعت طلبانه صورت پذيرد.
وي افزود: از همه اين‌ها گذشته اگر قرار باشد سازمان حج و زيارت وارد فعاليت بانكداري شود يك حوزه به فعاليت‌هاي سازمان اضافه خواهد شد كه در آن تخصصي و تجربه‌اي ندارد. بنابراين به نظر مي‌رسد طرح اين چنين ايده‌اي براي اجرايي شدن نياز به ساعات‌ها پژوهش و كار كارشناسي دارد. قطعا تاسيس اينگونه نهاد‌ها بدون بررسي و تدقيق علمي علاوه بر اينكه سازمان را از اهدافش دور خواهد كرد آن را به مشكلات فراوان و عديده‌اي دچار خواهد كرد.
سازمان حج به جاي بانك بايد موسسه مالي خيريه تاسيس كند
استاد دانشگاه علامه گفت: به نظر بنده نياز و لزومي براي تاسيس بانك حج نمي‌باشد بلكه براي رفع تمام ايراداتي كه بيان شد نياز است كه سازمان حج براي استفاده از اين منابع مالي موسسه مالي خيريه‌اي را تاسيس كند تا از اين طريق بتواند نياز‌هاي بسياري از كساني كه نيازمند هزينه‌هاي مالي براي اعزام به حج و عمره يا عتبات هستند، برطرف كند.
وي افزود: همچنين با تاسيس موسسه غير انتفاعي و خيريه، رنگ و لعاب معنوي بودن و ايثار در حج حفظ مي‌شود و ديگر منفعت و سود رساني گزينه اول و مهم نخواهد بود و اين سرمايه‌هاي هنگفت تجميع شده در جهت امور خيريه مصرف خواهد شد كه جنبه مادي نيز ندارد.
عيسوي در تبيين موسسه خيريه بيان كرد: موسسه خيريه تقريبا همان كار بانك را انجام مي‌دهد بدين معنا كه همه سپرده گذاران يا متقاضيان حج بايد در اين موسسه سرمايه گذاري كنند و اين موسسه اين سرمايه تجميع شده را در خدمت توليد به كار مي‌برد تا از اين سرمايه بتواند سود ببرد. اما تفاوتي كه اين موسسه با بانك مي‌كند اين خواهد بود كه بانك زماني كه با پول‌هاي مردم سرمايه گذاري مي‌كند قسمتي از سود را براي خودش بر مي‌دارد و قسمت ديگر را به صاحبان سپرده‌ها مي‌دهد. در موسسه خيريه قسمتي از سود به زائران يا سپرده‌گذاران اختصاص داده شود و قسمت ديگر سود جهت امور خيريه در زمينه حج و زيارت مصرف شود.
وي بيان كرد: بر اين اساس چون همه منابع مالي براي سپرده‌گذاران است و وظيفه سازمان حج، مديريت و جهت دهي در سرمايه گذاري اين منابع است بنابراين سازمان براي اينكه از همه اتهاماتي كه ذكر شد مبرا باشد نبايد هيچ گونه سودي را براي خود در نظر بگيرد و همه منابع را به نحوي به سپرده گذاران بدهد يا در امور مربوط به حج و زيارت جهت رفاه حال زائران سرمايه گذاري كند.
اين كارشناس اقتصادي در پايان خاطر نشان كرد: به طور كلي اگر چه با عنواني به نام بانك حج موافق نيستم اما به نظر مي‌رسد نياز به تاسيس موسسه مالي براي سازمان وجود دارد تا از منابع گسترده سپرده گذاري حج و زيارت جهت سرمايه گذاري در اين زمينه استفاده كند. چرا كه اين سرمايه گذاري سود دهي دو گانه به حجاج و زائران خواهد شد. از طرفي مي‌توانند سود مطمئن تر و بيشتري را بابت سپرده‌هاي خود دريافت كنند و از طرف ديگر نيز اين سرمايه گذاري باعث كاهش هزينه‌ّاي حج و زيارت خواهد شد.