آیاحضرت خدیجه پیش از پیامبر ازدواج کرده بود؟
مورخان و محدثان شیعه و سنى بر این مطلب اتفاق دارند که کسى از بزرگان، اشراف، رؤسا و جوانمردان قریش باقى نماند؛ مگر این که از حضرت خدیجه خواستگارى کرد و ازدواج با ایشان را آرزو مى‌کرد.
آغاز زندگي حضرت محمّد (ص) با حضرت خديجه (س)، ۲۸ سال قبل از هجرت
حضرت محمّد (ص) رسول گرامي اسلام با حضرت خديجه (س) زندگي مشترك خويش را در سال ۲۸ قبل از هجرت يعني در سال ۲۵ بعد از عام الفيل آغاز كردند. حضرت محمّد (ص) در ۲۵ سالگي با حضرت خديجه ازدواج كردند. اين پيوند فرخنده پس از يك سفر تجاري انجام شد كه در آن حضرت محمد (ص) با سرمايه خديجه (س) به تجارت پرداخته بودند. اين سفر تجاري سود فراواني هم براي خديجه (س) به همراه داشت زيرا اين تجارت را به حضرت محمد (ص) سپرده بود كه به امانت، راستگويي و رستگاري شهرت داشتند و در ميان مردم به محمد امين معروف بودند. گفتني است حضرت خديجه (س) نخستين بانويي بودند كه اسلام آوردند و از آن پس كليه ثروت خود را در اختيار حضرت محمد (ص) گذراند تا در راه پيشرفت و گسترش دين اسلام از آن استفاده شود.
اما در اينكه آيا حضرت خديجه پيش از ازدواج با پيامبر (ص) ازدواج كرده بود يا ازدواج نكرده، ميان مورخان اختلاف است:
ابوالقاسم كوفى، در اين باره استدلال جالبى كرده است. وى در كتاب الإستغاثه مى‌نويسد: مورخان و محدثان شيعه و سنى بر اين مطلب اتفاق دارند كه كسى از بزرگان، اشراف، رؤسا و جوانمردان قريش باقى نماند؛ مگر اين كه از حضرت خديجه خواستگارى كرد و ازدواج با ايشان را آرزو مى‌كرد؛ اما خديجه كبرى دست رد بر سينه همه آنها زد؛ ولى وقتى رسول خدا صلي الله عليه وآله با او ازدواج كرد، تمام زنان قريش از او فاصله گرفته و رفت و آمد با وى را ترك كردند و گفتند: تو پيشنهاد سران قريش را رد كردى و تن به همسرى كسى دادى كه فقير است و مال و ثروتى ندارد؟ ! با اين حال چگونه اهل فهم مىتوانند بپذيرند كه حضرت خديجه با يك اعرابى (شوهرهاي قبلي كه براي حضرت خديجه نام برده اند) از قبيله بنى تميم ازدواج كرده باشد؛ اما خواستگارى بزرگان قريش را نپذيرفته باشد؟
آيا صاحبان فكر و انديشه نمى‌دانند كه اين مطلب از آشكارترين محالات و ناپسند‌ترين گفتارها است، وقتى براى اهل تحقيق اين مطلب ثابت شود، ثابت مى‌شود كه حضرت خديجه با كسى غير از رسول خدا صلى الله عليه وآله ازدواج نكرده است. (الكوفي، أبو القاسم علي بن أحمد بن موسى ابن الإمام الجواد محمد بن علي (متوفاي۳۵۲ه)، كتاب الاستغاثة، ج۱، ص۷۰، طبق برنامه مكتبة اهل البيت عليهم السلام).
و نيز مى‌توان اين سؤال را از اهل تحقيق پرسيد كه اگر خديجه قبل از ازدواج با رسول خدا با يك نفر اعرابى از قبيله تميم ازدواج كرده بود، آيا موردى براى اين سرزنش‌ها پس از ازدواج با رسول خدا باقى مى‌ماند؟ و آيا ازدواج زنى بيوه و شوهر ديده به اين اندازه براى تمام مردم مكه مهم بود كه بر اساس همين نقل تمام همسران اشراف قريش با وى قطع رابطه كنند؟
اگر خديجه شايسته ملامت و سرزنش بود پس چرا (در صورت صحت) هنگام ازدواج با افرادي كه در تاريخ ثبت شده كه يكي از آنها اعرابى بوده كه شغل او گوركني بوده و ديگري اعرابي كه شغل او خاركني بوده است كه طبعا هيچكدام از هيچ امتيازى برخوردار نبوده اند ملامت و سرزنش نشد؟
به هرحال به غير از منابعي كه ذكر كرديم علماي بسيار ديگري نيز تصريح كرده اند كه حضرت خديجه هنگام ازدواج با پيامبر (ص) باكره بوده است كه از جمله آنها اين منابع هستند:
۱- سيد مرتضي در شافي؛ ۲- ابو جعفر در تخليص؛ ۳- و نيز مسائلي كه در دو كتاب الانوار و البدع آمده است مبني بر اينكه رقيه و كلثوم دختران هاله خواهر خديجه بودند؛ ۴- بحارالانوار، ج۱۶، ص۱۸؛ ۵- مناقب ابن آشوب، ج۱، ص۱۵۹؛ ۶- الاستغاثه، ج۱، ص۶۸؛ ۷- تبصره العوام، ص۲۴۵؛ ۸- انوارالنعمانيه، ج۱، ص۸۱؛ ۹- جعفر مرتضي العاملي در الصحيح من سيره النبي الأعظم، ج ۱، ص ۱۲۱ و…
مطلب ديگري كه در اين باره بايد به آن دقت كرد اختلاف در اسامي شوهراني است كه براي آن حضرت ذكر شده كه در آن چند ابهام وجود دارد كه صحت آن را دچار خدشه و ترديد مي‌كند:
الف) آيا نام شوهر حضرت خديجه ابوهاله نباش بن زراره است يا زراره بن نباش يا هند يا مالك؟ چون در تاريخ اختلاف زيادي در اسامي او وجود دارد، برخي او را ابو هاله بن زراره بن نباش دانسته و برخي ابوهاله نباش بن زراره دانسته اند و برخي ابوهاله مالك بن نباش تميمي و بعضي هند دانسته اند!
ب) آيا ابتدا با ابوهاله ازدواج كرد يا با عتيق؟ ! (چون هر دو را گفته اند) و…
حال سوالي كه پيش مي‌آيد اين است كه فرزنداني كه در برخي منابع براي حضرت خديجه ذكر شده است وضعيت آنها چگونه است؟
در پاسخ بايد گفت هيچكدام از آنها فرزندان حضرت خديجه نبوده اند.
توضيح مطلب:
طبق نقل مورخين، خديجه، خواهرى بنام هاله داشته است كه با مردى مخزومى ازدواج كرده بود و از وى فرزندى همنام مادرش يعنى هاله داشت سپس با مردى تميمى بنام ابوهند ازدواج كرد كه از وى نيز فرزندى بنام هند داشت، اين مرد تميمى همسر ديگرى و از آن همسر دو دختر به نامهاى رقيه و زينب داشت، مادر اين دو دختر از دنيا رفت و پس از وى پدر دو دختر از دنيا رفت، هند فرزند هاله به خانواده شوهرش سپرده شد و هاله با اين دو دختر كه از همسر ديگر شوهرش بودند به خانه خديجه آمدند و وى سرپرستى آنان را به عهده گرفت و پس از ازدواج با رسول خدا صلي الله عليه وآله اين دو دختر نزد خديجه و رسول خدا بودند و در دامن اين دو تربيت شدند و عنوان ربيبه رسول خدا را گرفتند و بر اساس رسم عرب ربيبه را مانند دختر تلقى مى كردند و به همين جهت آنان را دختران خديجه و رسول خدا مى‌دانستند.
از مطالب فوق روشن مي‌شود كه حضرت خديجه تنها فرزندي كه از خود به يادگار گذاشت حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها بوده و در تاييد اين سخن، روايتي است از رسول خدا صلي الله عليه و آله كه خطاب به اميرالمومنين علي عليه السلام فرمود: يا على خداى تعالى سه گونه موهبت به تو عنايت فرموده است كه به من و هيچيك از مردم، عنايت نفرموده است:
۱-پدر زنى مانند من به تو ارزانى داشته است كه به من عنايت نكرده است؛ ۲. همسر پاكيزه گوهر راستگو و راست رو به تو مرحمت داشته كه به من عنايت نفرموده است؛ ۳. حسن و حسينى از پشت تو به وجود آورده است كه چنان دو فرزندى از پشت من بوجود نياورده است؛ آرى! من از شمايم و شما از من مىباشد. در اين روايت پيامبراكرم به صراحت مي‌گويد كه به احدي غير از علي عليه السلام پدر زني مثل من داده نشده است، معلوم مي‌شود كه پيامبر دختر ديگري نداشته است و گرنه چنين سخني نمي‌فرمود.
سن حضرت خديجه هنگام ازدواج با پيامبر اكرم (ص)
درباره سن حضرت خديجه در هنگام ازدواج با پيامبر اكرم نظرات مختلفي وجود دارد برخي مانند بيهقي (از علماي بزرگ اهل سنت) ايشان را ۲۵ ساله مي‌دانند. بيهقي مي‌گويد: «… بلغت خديجة خمسا وستين سنة، ويقال: خمسين سنة، و هو أصح» …بعضي مي‌گويند: سن حضرت خديجه (در هنگام وفات) ۶۵ ساله بود و برخي ديگر گفته اند در آن وقت ايشان ۵۰ ساله بوده است كه قول صحيح هم همين است. (احمد بن الحسين بن علي بن موسي، البيهقي، دلائل النبوة، ج۲، ص ۷۱.)
وي سپس در جاي ديگر مي‌نويسد: «أن النبي تزوج بها و هو ابن خمس و عشرين سنة قبل أن يبعثه الله نبيا بخمس عشرة سنة». ازدواج رسول خدا با حضرت خديجه ۱۵ سال قبل از بعثت بوده است. (همان، ص ۷۲.) بنابراين طبق قول بيهقي وقتي ايشان در زمان وفات يعني سال دهم بعثت، ۵۰ ساله باشند و ۱۵ سال قبل از بعثت هم ازدواج نموده باشند با اين حساب سن حضرت خديجه در زمان ازدواج با پيامبر اكرم ۲۵ سال بوده است.
اما اكثر محققين و مورخين سن ايشان را در زمان ازدواج ۲۸سال مي‌دانند. العكبري از بزرگان اهل سنت و نويسنده شذرات الذهب مي‌گويد: «و رجح كثيرون أنها ابنة ثمان وعشرين». بسياري از مورخين قول ۲۸ سال را براي حضرت خديجه در زمان ازدواج با پيامبر اكرم ترجيح داده اند. (عبد الحي بن أحمد بن محمد العكري الحنبلي، شذرات الذهب في أخبار من ذهب، ج۱، ص۱۴، حوادث سال۱۱.)
حاكم نيشابوري نيز فقط همين قول را براي ابن اسحاق (سيره نويس مشهور) نقل مي‌كند. (محمد بن عبدالله الحاكم، النيسابوري، المستدرك على الصحيحين، ج ۳، ص۲۰۰، ح۴۸۳۷.)
ابن عساكر و ذهبي و مرحوم إربلي به نقل از ابن عباس مي‌گويند: خديجه در زمان ازدواج با آن حضرت ۲۸ ساله بود. (علي بن الحسن إبن هبة الله بن عبد الله الشافعي، ابن عساكر، تاريخ مدينة دمشق، ج۳، ص ۱۹۳؛ شمس الدين، ذهبي، سيرأعلام النبلاء، ج۲، ص ۱۱۱، ذيل ترجمه خديجه ام المؤمنين، رقم ۱۶؛ علي بن عيسى بن أبي الفتح، الأربلي، كشف الغمة، ج۲، ص۱۳۵، باب: فصل في مناقب خديجه)
مرحوم إربلي در جاي ديگر به نقل از ابن حماد مي‌فرمايد: حضرت خديجه در زمان ازدواج با آن حضرت ۲۸ ساله بود. (علي بن عيسى بن أبي الفتح، الأربلي، كشف الغمة، ج۲، ص۱۳۳، باب: فصل في مناقب خديجة)
با اين حساب روشن شد كه بسياري از مورخين و محدثين سن آن بزرگوار را حدود ۲۵ تا ۲۸ سال دانسته اند. با اين حساب تفاوت سني بين پيامبر اكرم و حضرت خديجه نبوده و هر دو حدود ۲۵ سال داشته اند.
دارائيها و ثروت حضرت خديجه سلام الله عليها
آن چنان كه نقل شده تعداد هشتاد هزار شتر، كالاهاى بازرگانى كاروانهاى او را جابجا مىكردند. بزرگان قريش و ثروتمندان عرب، تمايل زيادى به ازدواج با وى نمودند. از جمله، «عقبة بن الى معيط»، «ابوجهل» و «ابوسفيان» از وى خواستگارى نمودند، ولى وى، همه آنان را پاسخ منفى داد و دست ردّ به سينه شان زد و هيچ تمايلى به ازدواج از خود نشان نداد. تا اينكه كه حضرت محمد (ص) با پيشنهاد عمويش حضرت ابوطالب (ع)، حاضر شد كه با خديجه بنت خويلد پيمانى بسته و از مقدارى از دارايىهاى وى به شرط مضاربه تجارت كند.
حضرت محمد (ص) با دارايى خديجه و به همراه دو تن از غلامان وى، اقدام به سفر بازرگانى به سرزمين شام نمود و در اين سفر، خريد و فروش خوبى به عمل آورد و سود فراوانى به دست آورد و همه آنها را پس از بازگشت به مكه، تحويل خديجه نمود و تنها به سهم خويش قناعت كرد. خديجه، كه از امانت دارى امين قريش و صفا و صميميت وى به وجد آمده و خوش رفتارى و خوش اخلاقى وى را از دو غلام خويش شنيده بود، مبهوت رفتار و كردار حضرت محمد (ص) گرديد و عشق وى را در قلب خويش زنده كرد.
از آن سو، حضرت محمد (ص) به سنينى رسيده بود كه مىبايست ازدواج مى‌كرد و عمويش «حضرت ابوطالب (ع) » و همسر عمويش «حضرت فاطمه بنت اسد (س) » در پى يافتن همسرى شايسته براى او بودند.
خديجه (س) كه از تصميم آنها با خبر شده بود «نفيسه دختر عليه» را به نزد پيامبر (ص) فرستاد و عشق و علاقه خويش نسبت به آن حضرت و آمادگى ازدواج با وى را ابراز نمود. پيامبر اكرم (ص) با عمويش ابوطالب (ع) در اين باره مشورت كرد و همگى از آن استقبال كردند.
بدين منظور، ابوطالب (ع) به همراه تعدادى از بزرگان بنى هاشم به نزد «خويلد بن اسد» و به روايتى نزد «ورقة بن نوفل» عموى خديجه رفت و خديجه را براى حضرت محمد (ص) خواستگارى كردند. درخواست آنان از سوى خديجه و عمويش پذيرفته شد و عقد نكاح آن دو جارى شد و مهريه خديجه، چهار صد دينار تعيين گرديد كه خود وى، آن را ضامن شد.