یادداشت مدیریت بحران در حج

سازمان كنفرانس اسلامي تصويب كرده است هر ساله به ازاي هر يك ميليون نفر جمعيت كشورهاي اسلامي يك هزار نفر به حج تمتع مشرف شوند اما امسال عمليات توسعه محوطه حرم خانه خدا و بازسازي مسجدالنبي (ص)، موجب كاهش سهميه زائران كشورهاي مختلف در موسم حج امسال شده است.
شمار زائران كشور جمهوري اسلامي ايران نيز به حدود ۶۴ هزار نفر مي‌رسد كه نسبت به سالهاي گذشته تعداد زائران ميزان قابل توجهي كاهش يافته است. با وجود اين كاهش مديريت اين تعداد زائر از اهميت بسيار بالايي برخوردار است و جمهوري اسلامي ايران تا كنون به خوبي نشان داده است مديريت بسيار مطلوبي را در اين خصوص در مقايسه با ساير كشورهاي اسلامي دارد.
فراهم كردن شرايط آرام براي زائران از پيش از اعزام تا زمان بازگشت به منظور استفاده هر چه بهتر از فضاي ملكوتي حرمين شريفين و نيز انجام فرائض حج مهمترين هدفي است كه در اين ميان دنبال مي‌شود.
مديريت حج از جمله مديريتهايي است كه مديريت اخلاق و رفتار و مديريت بحران را نيز در بر مي‌گيرد.
با توجه به حضور ميليونها زائر از مليتهاي مختلف با فرهنگ و زبان متفاوت در مكاني واحد و اين كه بسياري از زائران ايراني نخستين بار است در اين چنين محيط بين المللي حضور مي‌يابند، بعضا نگراني هايي را دارند كه وظيفه مديران حج شامل مديران ستادي و مديران كاروان تا خدمه و غيره رفع چنين نگراني هايي است.
آموزش و برنامه ريزي دقيق زماني و مكاني از جمله مسائلي است كه در رفع اين نگراني‌ها نقش بسيار موثري دارد.
آموزشهاي نمادين مناسك حج پيش از اعزام زائران از جمله برنامه هايي است كه تا كنون نتايج بسيار مثبتي براي آشنايي زائران با فضاي كشور عربستان و بويژه مسجدالحرام داشته است. زائر پس از ورود به كشور عربستان با محيطي غريب مواجه مي‌شود كه در صورت توجيه پيش از سفر و آشنايي با مراحل آن، فضاي سنگين حاكم بر فرودگاه و پس از آن را كمتر حس خواهد كرد.
در شرايطي كه در مديريت از آن به عنوان شرايط بحراني نام برده مي‌شود وظيفه مدير پيش از هر چيز مديريت رفتار، انعطاف پذيري و خطرپذيري است.
بحران شرايط غيرعادى و نا متعادلي است كه در آن مشكلاتي ناگهاني و غيرمنتظره پيش مي‌آيد و به عبارتي امور از نظم عادي خارج و دچار آشفتگي مي‌شود. در اين شرايط ديگر نمي‌توان به قوانين و هنجارهاي هميشگي توسل جست و بايد از روشهاي ديگري استفاده كرد كه با روشهاي رايج مورد استفاده متفاوت است.
مدير حج با مكان آشناست، مشكلات و راه حلها را تا حدودي مي‌شناسد و بنابراين براي هر مشكلي مي‌تواند راه حلي پيدا كند. پيش از هر چيز با تسلط بر خود بايد تلاش كند زائر را آرام كند و سپس با سعه صدر راه حلي براي موضوع پيدا كند. در اين صورت زائر، نه تنها تمايل بيشتري به همكاري پيدا مي‌كند بلكه موجب مي‌شود در طول سفر هم به تذكرات مدير و عوامل بيش از پيش توجه كند.
بنابراين مدير در شرايط بحران كه زمان عليه اوست، روابط ميان افراد دگرگون و گاهي منجر به برخورد مي‌شود نبايد دچار پريشانى و دستپاچگى شود. او بايد با تدبير، موقعيت و امكانات موجود را بسنجد، ارزيابي‌هاي لازم را به عمل بياورد، راه حلهاي موجود را براي رفع بحران بررسي و تحليل كند و سرانجام با انتخاب راه حلي كه از همه مفيدتر است به سرعت تصميم بگيرد و اجرا كند.
معمولا در مديريت بحران تصميم گيرنده به علت نبود فرصت كافي و غافلگير شدن، با شتابزدگي نمي‌توان اطلاعات كافي براي يافتن راه حل و نتيجه به دست بياورد بنابراين توصيه مي‌شود در حج كه مدير با عوامل انساني و مشاركت افراد ارتباط مستقيم دارد براي جلب همكاري افراد در تصميم گيري روي بياورد كه اين موضوع به او كمك مي‌كند براي حل صحيح مشكل بيش از يك راه حل پيدا كند.
حفظ خونسردي و اعتماد به نفس، اطمينان داشتن به ياري خداوند و توكل، گذشت و جبران خطاي فرد يا گروه از جمله ويژگيهاي يك مدير موفق در همه مراحل اجرايي حج است. خودخواهي، لجاجت، تعصب و نداشت گذشت نيز از مواردي است كه به مدير در اجراي وظايف خود آسيب جدي و گاهي جبران ناپذير وارد مي‌كند.
زائر آمده است براي مدتي در حريم امن الهي با خداي خويش راز و نياز كند، تصور و انتظار او از فضاي موجود تا زمان بازگشت، تصوري توام با مهرباني، معنويت و آرامش است، مدير با مديريت بحران و رفتار مي‌تواند چنين تصوري را تا ابد در ذهن زائر ماندگار كند.
اين سفر تفاوت بسياري با سفرهاي ديگر دارد. سفر براي خداست، چنين سفري نيازمند نيت خالصانه و پاكي است كه مديران حج در كشور ما داشته اند و انشاالله در سفرهاي بعد هم با چنين نيتي، بركات بسياري را براي زائران ايراني و كشور جمهوري اسلامي ايران داشته باشد.
ابوالفضل خم پيچي ۱۲ شهريورماه ۱۳۹۲