قائم مقامی : کعبه نماد ظاهری حج و «انسان کامل» تاویل آن است

آيت الله سيد‌محمد قائم‌مقامي، مدرس حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ايكنا، به بيان مطالبي در رابطه با فلسفه حج پرداخت و در اين رابطه اظهار كرد: حج بعد از عقايد اوليه به اسلام، جزء اصول است؛ يعني بعد از اعتقاد به اركان عبادي و ذكر چهار ركن نماز و روزه، زكات و حج، مقوله حج بسيار قابل توجه است؛ وقتي عمل به حج تحقق پيدا ‌كند، انسان مي‌تواند وارد مقوله اصلي حكمت دين شود كه همان ولايت است. وي ادامه داد: حج باعث استقرار توحيد در عقايد انسان مي‌شود و ولايت نيز مظهر حقايق مي‌شود و مومن در زمينه عقيده، تا اين مرحله، سير عملي صورت مي‌دهد و با انجام نماز كه ركن ذكر و روزه كه ركن رياضت و زكات كه ركن انفاق است به مرحله چهارم يعني ركن زيارت مي‌رسد كه چون حج را زيرمجموعه ركن زيارت مي‌دانيم، وقتي انسان به منزل حج رسيد، آمادگي پيدا مي‌كند كه وارد حكمت اصلي دين شود و در حقيقت به آن مقصد اصلي كه ولايت و امامت است، دست پيدا كند. قائم مقامي گفت: ما در روايات داريم كه انسان‌ها به حج مي‌آيند و مشغول زيارت و طواف مي‌شوند تا در اين مراتب و مناسك امام و ولي خودشان را بشناسند و با او بيعت كنند. ارتباط تنگاتنگي ميان موضوع حج با محوريت كعبه و موضوع ولايت وجود دارد كه به اعتقاد ما، كعبه به عنوان نقطه توجه انسان در موضوع عبادت، داراي دو جنبه ظاهري و باطني است.
مناسك حج براي شناخت امام(ع) اين استاد حوزه علميه افزود: به تعبير تنزيلي و تاويلي كه آن قبله‌اي در عالم ظاهر تنزيلي همين كعبه معظمه است كه در مكه است و مسجد الحرام كه ما مامور هستيم براي عبادت رو به طرف قبله باشيم و به اين سبب خدا را رو به سوي قبله سجده كنيم؛ معني لغوي قبله آن چيزي است كه بايد رو به آن كرد و به آن روي آورد كه اين در ظاهر و از جنبه تنزيل است. وي افزود: اين نمادها در تاويل يا بطن معنا مي‌شود. كعبه ظاهر آن انسان كامل، انسان معصوم و آن قبله باطن و آن كانوني است كه بايد در باطن به آن توجه داشته باشيم تا خدا را به اين صورت عبادت كنيم. عبادت خداوند از راه توجه ظاهر به كعبه تنزيل مي‌يابد و باطن كعبه همان ولايت است كه ميان اين دو ارتباط تنگاتنگي صورت گرفته است. وقتي انسان طواف مي‌كند و كعبه را مي‌بيند كه نمادي از عرش روي زمين است، بايد متذكر به باطن و تاويل اين حقيقت باشد. قائم مقامي در پاسخ به اين پرسشي در خصوص مراد حقيقي از اين كعبه، اظهار كرد: مراد در واقع امام معصوم(ع) و انسان كامل است؛ يعني انساني كه به حج مشرف مي‌شود، اگر توفيق و سعادت داشته باشد، اين عمل ظاهري، او را به اين واقعيت باطني سوق مي‌دهد، به شرط اعتقاد اوليه؛ چنانچه كه اولا اعتقاد داشته باشند و فردي ديده باشد كه مقصد از اين اعمال و مناسك رسيدن به ولايت الهي است. به هر حال اين يكي از جنبه‌هايي است كه اين فريضه الهي دارد كه به نظر مي‌رسد خيلي نكته ‌مهمي است. وي ادامه داد: آياتي كه به موضوع حج اختصاص دارد، معروف و مشخص است كه خداوند اين فريضه الهي را تحت عنوان «استطاعت» بيان فرموده؛ چه استطاعت ظاهري و چه باطني. يعني هركس كه توان مالي و جسمي داشته باشد، از هر نظر بر او فرض است كه حج را به جا بياورد و معني لغوي حج هم آهنگ و قصد كردن است؛ يعني قصد بكند كه به اصطلاح زيارت بيت‌الله و كعبه معظمه را زيارت كند؛ اين يك تعبير قرآني است كه دستوراتش هم به صورت اجمالي در قرآن كريم آمده است.
استطاعت در آيات وحي وي در ادامه گفت: اين قضيه در روايت و فقه ما به تفصيل بحث شده، اما در روايات يك مقدار اين مبحث بازتر شده و به همين حكمت‌ها و اسرار هم اشاره شده كه مثلاً يكي از حكمت‌هاي اين زيارت اين است كه شما در موطن‌هاي مختلف حج، به مواطني متذكر مي‌شويد كه قبل از ورود به اين جهان داشته‌ايد و در همين حال متذكر به مواطني مي‌شود كه بعد از گذر از دنيا خواهيم داشت كه قيامت باشد و اين از شگفتي‌ها‌ي بي‌نظير حج است. وي گفت: صحنه‌هاي مختلفي كه انسان در حج مي‌بيند، از طواف، سعي، رمي، احرام و غيره به قيامت متذكر مي‌شود. فرموه‌اند كه موضوع نداي الست پروردگار در اين جهان در كعبه انعكاس پيدا كرده؛ يعني از طريق كعبه كه همان قبله تنزيل است، اين نداي الست الهي كه «آيا من خداي شما نيستم؟» به گوش انسان و موجودات رسيده و خوانده مي‌شود. قائم‌مقامي افزود: جالب اينجاست كه فرمودند انسان به اين ندا جواب مي‌دهد و استجابت مي‌كند؛ از جمله انسان كاملي كه اجابت كامل مي‌كند. اجابت كامل هم وجود مقدس امام حسين(ع) و كربلا است و به اصطلاح ضريح مطهر اباعبدالله(ع) كه نماد تام و تمام اجابت آن الست و بلا واقع شده، همين باطن كعبه، تاويل كعبه و معناي كعبه شد و به هر حال نكاتي از اين دست در روايات ما هست كه از طريق اين اعمال به امامت مي‌رسيم و از اين طريق متذكر جايگاه‌هاي الستي و قيامتي مي‌شويم.