اگر حج نبود، نابود می‌شدید
یک روحانی کاروان‌های حج به بررسی تطبیقی حج از منظر فرهنگ عمومی و اسلام پرداخت و گفت: حج یکی از فروع دین است و باید در متون درسی ما مطرح شده و برنامه منسجمی برای تبدیل حج ابراهیمی به دغدغه زندگی طراحی شود.
حجت‌الاسلام والمسلمين محمد خطيبي كوشكك، روحاني كاروان‌هاي حج، پژوهشگر و نويسنده در گفت‌وگو با خبرگزاري بين‌المللي قرآن (ايكنا) به بررسي تطبيقي حج از منظر فرهنگ عمومي و اسلام ناب محمدي (ص) پرداخت و گفت: براي اين كار ابتدا بايد اهداف اسلام براي وجوب حج را بيان كرده و سپس با بررسي فرهنگ عمومي جامعه در خصوص حج تشابهات و تناقض‌ها را پيدا كنيم.
وي به آيه ۲۷ و ۲۸ سوره حج كه مي‌فرمايد: «وَأَذِّن فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ؛ و در ميان مردم براى [اداى] حج بانگ برآور تا [زايران] پياده و [سوار] بر هر شتر لاغرى كه از هر راه دورى مىآيند به سوى تو روى آورند﴿۲۷﴾ لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِير (۲۷) تا شاهد منافع خويش باشند و نام خدا را در روزهاى معلومى بر دامهاى زبان بسته اى كه روزى آنان كرده است ببرند پس از آنها بخوريد و به درمانده مستمند بخورانيد» اشاره كرد و گفت: حج به عنوان يك فرع از فروع دين امتيازات ويژه‌اي نسبت به ساير فروعات دارد و بر اساس اين آيات حج داراي منافع فراواني براي انسان‌هاست.
خداوند مي‌خواهد انسان گرفتار شده در طبيعت را با حج عروج دهد
نويسنده كتاب «بررسي تطبيقي جامعه اسلامي و جامعه مدني»، در خوص منافع حج، گفت: خداوند مي‌خواهد انسان گرفتار شده در طبيعت را عروج دهد به سوي قابليت‌هاي الهي كه در وي وجود هست.
وي به طور اجمالي چهار بعد از منافع حج را برشمرد و گفت: بعد اول بعد ديانت است كه شامل باورها، اخلاق و تعبد در احكام است؛ مهمترين اثر حج در اين بعد توحيد است و يكي از آثار پربركت حج، توحيد محوري است. وقتي فرد عازم حج مي‌شود، هجرتي را از خود و از زندگي كه براي خود ايجاد كرده است آغاز مي‌كند.
حجت‌الاسلام خطيبي افزود: خداوند خواسته انسان در حج هجرت معنوي از خوديت خود به سوي خدا پيدا كند و به تعبير آيه ۱۰۰ سوره نساء «وَمَن يَخْرُجْ مِن بَيْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلى اللّهِ؛ و هر كس [به قصد] مهاجرت در راه خدا و پيامبر او از خانه اش به درآيد سپس مرگش دررسد پاداش او قطعا بر خداست».
وي ادامه داد: فرد وقتي وارد سرزمين وحي و ميقات مي‌شود از لباس ظاهري خارج شده شخصت كذايي را كه براي خود ايجاد كرده است را مي‌شكند و احرام حج همين از خود بريدن، به خدا پيوستن، معادباوري و يكي شدن با همنوعان است.
اين روحاني كاروان‌هاي حج، حج را داراي ظرفيت عظيمي براي ايجاد تحول اساسي در اعتقادات، باورها و تعبد به احكام براي مسلمانان دانست و در خصوص بعد دوم منافع حج، گفت: بعد سياسي حج يعني روح توجه به خلق خدا كه عامل مهمي در وحدت مسلمانان است. وحدت از نيازهاي ضروري دوران ما است و حج مي‌تواند عامل مقابله با تعصبات قومي، ملي و نژآد پرستانه باشد.
وي بُعد سوم حج را بعُد فرهنگي دانست و در تشريح آن اظهار كرد: در حج اقشار مختلف مسلمانان مي‌توانند در كنار هم قرار گرفته مبادلات فرهنگي با يكديگر داشته و فرهنگ جامعه اسلامي را به سمت يكپارچگي ببرند. در روايات داريم كه يكي از فوايد حج نشر اخبار رسول خدا (ص) يعني همان فرهنگ ديني است كه بايد در ميان تمام مسلمانان يكپارچه شود.
اگر حج نبود، نابود مي‌شديد
نويسنده كتاب «اسرار حج در نهج البلاغه» به حديثي از امام صادق (ع) كه مي‌فرمايد: اگر مسلمانان در مرزهاي جغرافيايي خود مي‌ماندند، به زبان خودشان حرف مي‌زدند و همايش سالانه حج نبود، نابود مي‌شدند و اخبارشان در پشت پرده قرار مي‌گرفت.
وي در خصوص بعد اقتصادي حج با ابراز تأسف از اينكه اكنون اين بخش چندان تحقق پيدا نمي‌كند و حتي قرباني صورت گرفته نيز بيشتر نابود و به هدر مي‌رود، بيان كرد: در آيات و روايات‌ها بعد اقتصادي حج مطرح و حتي عنوان شده است كه وقتي حاجي از احرام خارج مي‌شود بايد برود و كالايي در موسم حج خريد و فروش كند تا از منظر اقتصادي هم بازار مشترك جهان اسلام تقويت شود. اين نمايي از حجي است كه خدا خواسته است.
حجت‌الاسلام خطيبي در ادامه سخنان خود سؤال كرد: اما آيا تحقق اين ابعاد را در حج شاهد هستيم؟ اكنون آنچه از حج ديده مي‌شود انجام تكليفي از روي اجبار است و در انجام حج هم بر احكام و ضوابط تأكيد مي‌شود و كمتر بر روي آثار، اسرار، حكمت‌ها و معارف حج كار شده بيشتر اصرار بر احكام و انجام اعمال است.
وي به عنوان مثال گفت: حتي مديران كاروان‌ها سعي مي‌كنند حجاج به سرعت محرم شده و از احرام خارج شوند حال آنكه فلسفه حج اين است كه كمي رياضت بكشيم و تربيت نفس پيدا كنيم. محرمات احرام و حلالياتي كه براي ما حرام شده است براي تمرين و تربيت نفس است اما چون ما به مناسك ظاهري اصرار داريم خيلي نمي‌خواهيم با فرصت و حوصله در احرام بمانيم تا احرام در جانمان بنشيند و درك كنيم چرا حلاليات براي ما حرام مي‌شود لذا با عجله مناسك انجام مي‌شود و به نظر مي‌رسد آثار واقعي خود را ندارد.
اين روحاني كاروان‌هاي حج كشورمان افزود: اكنون آفاتي مانند فخر فروشي، عنوان حاجي گرفتن، سوغات آوردن‌هاي آنچناني، مراسم‌ها و وليمه‌هاي هنگفت و… وارد حج شده است كه همه به دليل عدم شناخت صحيح از حج است و به نظر مي‌رسد فقط مشتاقان حج و عمره به دنبال يافتن معارف حج دست به مطالعه مي‌زنند.
وي تصريح كرد: نظام اسلامي اگر مي‌خواهد اسلام را به عنوان عامل سعادت دنيا و آخرت معرفي كند بايد عناصر آن را به مردم بياموزد و حج يكي از عناصر اسلام است. بعثه، سازمان حج و به طور كلي نظام اسلامي بايد برنامه‌اي طولاني مدت براي معرفي حج ابراهيمي براي همه مردم داشته باشد چرا كه حج يكي از فروع دين است و بايد در متون درسي ما مطرح شده برنامه منسجمي بايد تبديل حج ابراهيمي به دغدغه زندگي افراد طراحي شود.