یادداشت حج، معجزه آشکار اسلام
محمدرضا شایق عضو هیات علمی دانشگاه یزد – کاروان ۳۴۰۱۰ یزد
به رغم اين كه عصر حاضر را عصر ارتباطات ناميده اند و قدرت رسانه‌ها و ارتباطات دنياي وسيع را به دهكده اي شبيه ساخته كه هر خبري در زماني اندك در ان پخش مي‌شود، ليكن بسياري از مردم جهان از بسياري از امور اطراف خود بي اطلاعند. قوي‌ترين رسانه‌هاي جهان مي‌توانند با درصد ناچيزي از جمعيت جهان ارتباط برقرار كنند آن هم نه در همه سطوح بلكه به صورت ناقص و محدود. به ندرت براي دولتي يا حزبي اتفاق مي‌افتد كه بتواند همه مردم را با هدف واحد زير يك پرچم جمع كند و اگر هم اتفاق افتد در دايره اي محدود و جزئي است، آن هم با صرف هزينه‌هاي فراوان.
امروزه براي برگزاري يك همايش جهاني حتي با اهداف متوسط و جزئي، هزينه‌هاي سنگين صرف مي‌گردد و امنيت همايش از مهمترين مسائل است، به طوري كه وقتي در زمان جنگ ايران و عراق، توسط هواپيماهاي ايران ديوار صوتي در بغداد شكسته شد، اعتماد به قول دولت بعثي مبني بر نفوذناپذير بودن جوّ بغداد مخدوش و نشست غيرمتعهدها در بغداد لغو گرديد. لذا براي بعضي از همايش‌هاي جهاني تا شعاع ده كيلومتري از هر رفت و آمد عادي جلوگيري مي‌شود. از همه اينها كه بگذريم، بايد ديد صدها و بلكه هزاران همايشي كه تا كنون با هزينه‌هاي نجومي در نيا شكل گرفته چه هدف بزرگي را محقق ساخته اند.
اسلام در عصري كه هيچ وسيله ارتباطي امروزي وجود نداشت، پيام خود را به طور مفصّل به همه مردم رساند. يكي از مهمترين روشها براي تحصيل اين ارتباط گسترده، «حج» بود. حج علاوه بر آثار معنوي فراوان در جهت ارتباط وسيع عالم اسلام با يكديگر، معجزه اي آشكار است. حال بنگريم تدبير اسلام در حلّ دو امر مهم امنيت و هزينه‌هاي حج چگونه بوده است.
الف – امنيت: اين مقصود بدون صرف هيچ هزينه اي با روشهاي زير تامين گرديد:
۱. محدوده حرم: خداوند دايره اي به قطر چندين كيلومتر با مركزيت كعبه را حرم قرار داده و جنگ و نزاع در آن را گناهي عظيم شمرده است و حتي شكار را در آن منع فرموده است.
۲. ماه حرام: يك ماه قبل و يك ماه بعد از حج و ماه حج را ماه حرام ساخته و جنگ در آن را گناهي بزرگ برشمرده و فرموده است: «قُل قِتال فيهِ كبير»، بگو جنگ در آن (ماه حرام، گناهي) بزرگ است. (بقره، ۲۱۷).
۳. پوشش: چون جنگ غالبا بين مردان در مي‌گيرد، آنها را از پوشيدن لباس دوخته، پوشاندن روي پا و روي سر، منع فرموده است. اين حالات باعث مي‌شود كه مردان در حالتي قرار گيرند كه نه تنها امكان جنگ مسلحانه نظامي، بلكه امكان نزاع شخصي هم وجود ندارد زيرا به محض درگيري، ساتر كنار رفته، موجب رسوايي طرفين مي‌شود و امكان استفاده از دست و پا در نزاع كم است.
به همين سبب است كه در تاريخ اسلام، طوايف متخاصم فراواني كه با هم جنگ‌ها داشته و بين آنها خون‌ها ريخته شده بود، به اينجا كه مي‌رسند در كنار هم فارغ از هر ترسي از خشم يكديگر اعمال حج را انجام مي‌دادند و در طول تاريخ اسلام هرگز ديده نشده كه دو طايفهٔ در حال جنگ، نزاع خود را در اينجا نيز ادامه دهند. جالب اين كه خداوند يك ماه و نيم بعد از فراغ از اعمال حج را نيز ماه حرام قرار داده تا قبايل نتوانند بعد از فراغ از حج، بيرون حرم، قرار نزاع بگذارند، بلكه طي اين مدت طولاني كاملا از هم فاصله گرفته اند.
۴. ممنوعيت شكار و قتل: حتي قتل حيوانات، و حتي شكستن تخم پرندگان از روي اختيار در حال احرام گناه شمرده شده به طوري كه حتي شكستن تخم داراي جوجه زنده، كفاره گوسفندي كوچك را دارد و اگر حاجي بعد از كفاره شكار اول باز هم شكار نمود به نصّ قرآن كريم ديگر كفّاره ندارد (خدا كفاره او را قبول نمي‌كند) بلكه از او انتقام مي‌گيرد.
فرموده: «وَ مَن عادَ فَيَنتَقم اللّهُ مِنه…» و هر كه دوباره شكار كند خدا از او انتقام خواهد گرفت. (مائده – ۹۵)
با اين امنيت چند جدارهٔ پولادين، فضاي همايش خالي از هر دغدغه و اضطرابي خواهد شد و آحاد امّت اسلام مي‌توانند با يكديگر و افكار هم آشنا و به منافع عظيمي كه قرآن فرموده، دست يابند. و به حق كه در تاريخ بشر هيچ امنيت سازي از اين روش موفق‌تر نبوده است، آن هم بدون صرف هيچ هزينه مادّي!
ب_ هزينه‌هاي اين همايش: سياست اسلام در اين زمينه نيز شگفت است زيرا در كجاي جهان همايشي با اين اهداف عظيم پيدا مي‌كنيد كه در عين حال كه هر سال تكرار مي‌شود، هزينه‌ها را خودِ شركت كنندگان بپردازند و تازه كلي در نوبت بايستند و براي اين حضور التماس كنند؟ وانگهي با شركت در آن خود را از بسياري از لذائذ محروم سازند، در عرفات و مشعر و منا در گرماي شديد و روي خاك به سر ببرند و فشار شديد جمعيت در طواف و رمي جمرات را تحمل نمايند و از نگاه در آينه و به همسر و استعمال بوي خوش منع و احيانا با عرق بدن افرادي دون شان خود و امراض آنها آلوده شوند و كارهائي را انجام دهند كه چه بسا حكمت بسياري از آنها را نمي‌دانند و با اين همه خسته نشوند، بلكه سال بعد اشتياق بيشتري براي اين سفر داشته باشند و براي دستيابي به اين همه سختي، حاضر به پرداخت هزينه شوند؟ ! راستي اگر اين معجزه نيست، پس معجزه چيست؟
امروزه حزب‌ها و دولت‌هاي قدرتمند با دراختيار داشتن امكانات عظيم و ايجاد امكانات بهداشتي و رفاهي فراوان، حتي در گردآوردن همه مردم يك كشور و يك قوم زير يك پرچم عاجزند. به راستي شارع عظيم اسلام چه رازي در اين سنگ‌هاي ساده نهاده كه اينقدر جاذبه دارد؟
ج – اهداف اين همايش عظيم: قرآن هدف عظيم همايش حج را با عبارتي مختصر اما عميق اين گونه بيان فرموده كه «لِيَشهَدوا مَنافِع لَهُم»، تا (در اين حج) شاهد منافع خود باشند. (حج – ۲۸). بي شك به حُكم اطلاق آيه، اين منافع فراتر از منافع مادّي است. طبق روايات اهل بيت عليهم السلام، اصلي‌ترين غرض حج آن است كه امّت اسلام بعد از مراسم حج، به محضر امام و پيشواي معصوم امّت رسيده و به او اعلان اطاعت نمايند.
اگر روزي دانشمندترين فرد از امّت اسلام كه به تمام كتاب و سنّت آگاه است، خطبه‌هاي جمعه را در ايّام حج بخواند و با جذبه‌هاي كلام تبليغ و بارقه‌هاي دانش عميق خودِ حجّاج تشنهٔ معرفت را سيراب كند و آنها بعد از بازگشت به وطن هر كدام راويان حقايق شنيده از او باشند چه اتفاقي در عالم اسلام خواهد افتاد؟ آيا ديگر كوبندگان بر طبل تفرقه امت موفق خواهند بود؟ يا چهره زيباي حق در وراي ابرهاي تيره تهمت‌ها پنهان باقي خواهد ماند؟ و يا اين كه امّت اسلام از خطرات و توطئه‌هاي فراروي خود غافل مي‌مانند و يا كينه‌هاي قومي و مذهبي كه غالبا ناشي از سوءتفاهم و خطاست جايي براي ماندن خواهند داشت؟ و…
در حقيقت همه اين احكام و واجبات و محرمات و ايجاد فضاي امن با اين وسعت براي همين هدف اخير است و با اين نگاه، عظمت حج و اعجاز آشكار آن بيشتر تصوير مي‌گردد. و بي شك همان طور كه قرآن كريم وعدهٔ جهاني شدن اسلام را بارها داده است روزي اين اتفاق خواهد افتاد و آن گاه است كه انسان‌ها عظمت آثار حج واقعي را با حيرت و تعجب تجربه خواهند نمود و حقيقت اين آيت قرآني روشن خواهد شد كه «فيهِ آيات بيَّنات»، در آن (خانه خدا) معجزاتي روشن است. (آل عمران – ۹۷)