رخدادها و اعمال شب و روز اول محرم

به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، ماه محرم، در حديثي از امام علي بن موسي الرّضا (ع) آمده است: «هنگامي كه ماه محرم فرا مي‌رسيد، كسي پدرم را خندان نمي‌ديد و همواره محزون و غمگين بود تا روز دهم يعني روز عاشورا؛ آن روز روزِ مصيبت و حزن و اندوه و گريه پدرم بود و مي‌فرمود امروز روزي است كه حسين (ع) شهيد شده است».
ماه حماسه و ماتم است و سزاوار است همه ارادتمندان اهل بيت (عليهم السلام) با تشكيل مجالس سوگواري، هرچه باشكوه‌تر در تعظيم اين شعائر بكوشند و خطباي گرامي فلسفه شهادت آن بزرگواران و آثار مهم آن را براي بقاي اسلام و تشيع، شرح دهند و مخصوصاً جوانان و نوجوانان خود را با اين مراسم آشنا كنند و در انجام اين مراسم از آنچه كه مايه وهن مذهب در نظر دوست و دشمن مي‌شود، جدا بپرهيزند و توجه داشته باشند كه عاشورا و مراسم حسيني است كه اسلام را زنده نگه داشته است و هر سال خون تازه‌اي در رگ‌هاي اسلام جاري مي‌سازد و تا مراسم حسيني، پرشور، پر شعور و پرشكوه برپاست، آسيبي به اسلام نخواهد رسيد.
اعمال مخصوص اين ماه به همراه برخي از وقايع آن مي‌آيد:
اول محرم
آغاز سال هجري قمري است، گرچه هجرت در ماه ربيع‌الاول صورت گرفت، ولي به مناسبت آغاز سال، سزاوار است همه مؤمنان به ياد حادثه عظيم هجرت و آثار مهم آن در تاريخ اسلام و فداكاري‌هاي مولاي متّقيان علي (ع) در ليلة‌المبيت باشند.
دوم محرم
روز ورود امام حسين (ع) و يارانش به سرزمين كربلا (در سال ۶۱ هجري قمري) است كه سرآغاز حماسه‌هاي عظيم عاشورا است.
هفتم محرم
روز بستن آب به روي سپاه امام حسين (ع) است، در اين روز دستوري از سوي عبيداللّه بن زياد براي عمر بن سعد رسيد كه بين حسين (ع) و يارانش و آب حايل شوند، تا قطره‌اي از آب فرات ننوشند.
نهم محرم: تاسوعا
«شيخ كليني» از امام صادق (ع) نقل مي‌كند كه آن حضرت فرمود: «روز تاسوعا، روزي است كه امام حسين (ع) و يارانش را در كربلا محاصره كرده و دشمنان براي جنگ با آن حضرت اجتماع كردند و پسر مرجانه و عمر بن سعد از زيادي لشكر خويش خوشحال شدند و امام حسين (ع) و اصحابش را در آن روز ضعيف شمردند و يقين كردند كه براي امام حسين (ع) ياوري نخواهد آمد و مردم عراق وي را كمك نخواهند كرد» آنگاه آن حضرت فرمودند:
بِأبي المُسْتَضْعَفُ الغَريبُ؛ پدرم فداي آن ضعيفِ غريب باد.
در اين روز شمر همراه با نامه‌اي از سوي عبيداللّه بن زياد خطاب به عمر بن سعد وارد كربلا شد كه بر امام حسين (ع) و يارانش سخت بگيرد تا تسليم شوند و وادار به بيعت گردند و در صورت امتناع، همه آنها را به قتل برساند. امام حسين (ع) حاضر به پذيرش ذلّت بيعت با دشمن نشد؛ ولي از آنان خواست كه آن شب را به وي مهلت دهند، تا به عبادت و دعا و نماز بپردازد، و فردا در معركه نبرد با آنان روبه رو خواهد شد.
دهم محرم (عاشورا)
روز پرحماسه و فراموش نشدني تاريخ اسلام و تشيّع؛ روز فداكاري، جانبازي و شهادت سرور و سالار شهيدان حضرت اباعبداللّه الحسين (ع) و ياران باوفايش، در سرزمين كربلا (در سال ۶۱ هجري قمري) است.
دوازدهم محرم
روز شهادت امام زين العابدين (ع) (بنابر روايتي در سال ۹۴ يا ۹۵ هجري قمري) است.
بيست و پنجم محرم
روز شهادت امام زين العابدين (ع) است بنابر روايتي ديگر.
اعمال ماه محرم
۱- به هنگام رؤيت هلال محرّم، مستحب است تكبير بگويي و اگر مي‌تواني دعاي مشروحي را كه سيّد در «اقبال الاعمال» آورده است، بخواني.
۲- در شب اوّل محرّم ۱۰۰ ركعت نماز بخوان و در هر ركعت سوره «حمد» و «قل هو اللّه» (سوره توحيد) را مي‌خواني و هر دو ركعت را به يك سلام پايان مي‌دهي؛ در روايتي از رسول خدا (ص) آمده است:
«هر كس اين نمازها را بخواند و روز اوّل ماه محرّم را روزه بگيرد، مانند كسي است كه در طول سال بر انجام خير مداومت داشته باشد و تا سال آينده از فتنه‌ها محفوظ خواهد بود و اگر بميرد وارد بهشت خواهد شد».
۳- مطابق روايت ديگري از رسول خدا (ص) در شب اوّل محرم دو ركعت نماز مي‌خواني به اين نحو:
در ركعت اوّل سوره «حمد» و سوره «انعام» و در ركعت دوم سوره «حمد» و سوره «يس».
علاوه بر اين نمازها، مستحب است نماز اوّل هر ماه نيز خوانده شود كه با مراجعه به نشاني اينترنتي مي‌توانيد از چگونگي انجام آن مطلع شويد:
۴- در روز اوّل محرّم، روزه گرفتن مستحب است، كه در روايتي امام رضا (ع) فرموده‌اند:
«هر كس اين روز را روزه بگيرد و حاجت خويش را از خداوند بخواهد، خداوند دعايش را به اجابت خواهد رساند، اين روز همان روزي بود كه حضرت زكريّا در آن، از خداوند فرزندي را طلب كرد و خداوند دعايش را به اجابت رساند و يحيي را به وي عنايت فرمود».
۵- از امام علي بن موسي الرضا (ع) نقل شده است كه رسول گرامي اسلام (ص) روز اوّل محرّم، دو ركعت نماز مي‌خواند و پس از نماز دست‌ها را بلند مي‌كرد و اين دعا را سه مرتبه قرائت مي‌كرد:
اَللّهُمَّ اَنْتَ الاِْلهُ الْقَديمُ، وَ هذِهِ سَنَةٌ جَديدَةٌ،
خدايا تويي معبود ازلي و اين سال تازه است
فَاَسْئَلُكَ فيهَا الْعِصْمَةَ مِنَ الشَّيْطانِ، وَ الْقُوَّةَ عَلي هذِهِ النَّفْسِ الاَْمّارَةِ بِالسُّوءِ، وَ الاِْشْتِغالَ بِما يُقَرِّبُني اِلَيْكَ،
از تو خواهم در اين سال نگهداريم را از شيطان و نيروي بر اين نفس كه پيوسته به گناه فرمان مي‌دهد و سرگرمي بدانچه مرا به تو نزديك كند
يا كَريمُ يا ذَاالْجَلالِ وَالاِْكْرامِ، يا عِمادَ مَنْ لا عِمادَ لَهُ، يا ذَخيرَةَ مَنْ لا ذَخيرَةَ لَهُ، يا حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ، يا غِياثَ مَنْ لا غِياثَ لَهُ، يا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ، يا كَنْزَ مَنْ لا كَنْزَ لَهُ،
اي صاحب جلالت و بزرگواري، اي تكيه گاه كسي كه تكيه گاهي ندارد، اي ذخيره آن كس كه ذخيره ندارد، اي پناهگاه آن كس كه پناهگاهي ندارد، اي فريادرس آن كس كه فريادرسي ندارد، اي پشتيبان آن كس كه پشتيباني ندارد، اي گنج آن كس كه گنجي ندارد،
يا حَسَنَ الْبَلاءِ، يا عَظيمَ الرَّجآءِ، يا عِزَّ الضُّعَفآءِ، يا مُنْقِذَ الْغَرْقي، يا مُنْجِيَ الْهَلْكي، يا مُنْعِمُ يا مُجْمِلُ، يا مُفْضِلُ يا مُحْسِنُ،
اي كه آزمايشت نيكوست، اي بزرگ مايه اميد، اي عزت بخش ناتوانان، اي نجات بخش غريقان، اي خلاص كننده هالكان، اي نعمت بخش، اي زيباپرور، اي فزون بخش، اي نيكوده،
اَنْتَ الَّذي سَجَدَ لَكَ سَوادُ اللَّيْلِ وَنُورُ النَّهارِ، وَضَوْءُ الْقَمَرِ وَشُعاعُ الشَّمْسِ، وَدَوِيُّ الْمآءِ وَحَفيفُ الشَّجَرِ، يا اَللهُ لا شَريكَ لَكَ،
تويي كه سجده كرد (و به كمال خضوع درآمد) برايت سياهي شب و روشني روز و تابش ماه و شعاع خورشيد و صداي ريزش آب و بهم خوردن درخت، اي خدايي كه شريك نداري،
اَللّهُمَّ اجْعَلْنا خَيْراً مِمّا يَظُنُّونَ، وَاغْفِرْلَنا ما لا يَعْلَمُونَ، وَلا تُؤاخِذْنا بِما يَقُولُونَ، حَسْبِيَ اللهُ لا اِلهَ اِلاَّ هُوَ،
خدايا قرارمان ده بهتر از آنچه مردم گمان كنند و بيامرز از ما آنچه را كه نمي‌دانند و مگير ما را بدانچه گويند بس است مرا خدا، معبودي جز او نيست،
عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظيمِ، امَنّا بِهِ، كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا، وَما يَذَّكَّرُ اِلاَّ اُولُوا الاَْلْبابِ،
بر او توكل كنم و اوست پروردگار عرش عظيم، ايمان داريم به او و هرچه هست از نزد پروردگار ماست و اندرز نگيرند جز خردمندان،
رَبَّنا لاتُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ اِذْ هَدَيْتَنا، وَهَبْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً، اِنَّكَ اَنْتَ الْوَهّابُ.
پروردگارا منحرف مساز دل‌هاي ما را پس از آن كه هدايتمان كردي و ببخش به ما از پيش خود رحمتي كه براستي تويي بخشايشگر.
۶- مرحوم «شيخ طوسي» فرموده است كه مستحب است دهه اوّل محرّم را روزه بگيرد؛ ولي در روز عاشورا از غذا و آب امساك نمايد، امّا روزه نگيرد، و چون وقتِ عصر فرا رسيد، به مقدار كمي، تربت تناول كند (زيرا روزه گرفتن در اين روز شيوه بني اميّه بود كه به شكرانه جريان كربلا، روزه مي‌گرفتند).