نقد و بررسی «دانشنامه امام حسین» در تهران

به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، كتاب « دانشنامه امام حسين (ع) » با حضور دو تن از مولفان كتاب و دو منتقد، بررسي و نقد شد، اين برنامه به همت اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان تهران برگزار شد.
در اين نشست، حجج اسلام سيد محمود طباطبائي نژاد و سيد روح الله سيد طبايي از مولفان كتاب به تبيين كتاب و پاسخ به ناقدان كتاب پرداختند.
سيد حسن فاطمي و محمد اسفندياري هم منتقداني بودند كه با اشاره به نقاط قوت فراوان اين كتاب، نقدهايي هم بر برخي مطالب كتاب وارد كردند.
سيدحسن فاطمي كه به عنوان منتقد كتاب در اين نشست حضور يافته بود با اشاره به نقاط قوت كتاب گفت: تاكنون كتابي مشابه اين اثر نديده‌ام و اين كتاب از لحاظ تاريخ نقلي و تحليلي، جامعيت و اعتبار امتيازات فراواني دارد.
محمد اسفندياري ديگر منتقدي بود كه تاليف اين كتاب را تلاش گروهي ۴۰ نفره خواند و گفت: البته در شناسنامه كتاب آمده است كه علاوه بر اين تعداد ۲۰ نفر ديگر هم در تاليف كتاب نقش داشتند و اين از نقاط مثبت است.
وي با اشاره به اينكه غربي‌ها در انجام كارهاي گروهي حتي در حوزه مطالعات اسلامي بر ما مقدمند، افزود: در ايران شاهد كارهاي گروهي چشمگيري در اين رابطه نبوديم و كتاب دانش نامه امام حسين (ع) به عنوان نمونه اي برجسته در اين باره جاي قدرداني از موسسه دارالحديث دارد.
اسفندياري گفت: حسن ديگر موسسه دارالحديث اين است كه به استقبال نقد مي‌رود و اين موسسه علاوه بر اينكه انتقادها را مي‌پذيرد آثار خود را نيز در موسسه شان نقد مي‌كند.
وي در ادامه قابل استفاده بودن اين كتاب براي عموم مردم را از نكات مثبت آن خواند و افزود: مطالب اين كتاب مطمئن است و افرادي تاريخ شناس و حديث شناس آن را تاليف كرده اند.
اسفندياري گفت: كتاب خالي از نقص نيست اما نقد من از اين كتاب نقدي بسيار نرم است.
در ادامه اين نشست حجت الاسلام والمسلمين سيدمحمود طباطبايي نژاد از مولفان كتاب گفت: دانش نامه امام حسين (ع) در حد وزني كه دارد اما همچنان در ميان فرهيختگان مهجور و ناشناخته است.
وي افزود: در اين كتاب بر منابع معتبر قرون ۳، ۴ و ۵ هجري و برخي منابع قرن ۷ و اندكي هم از منابع قرن ۹ استفاده شد.
طباطبايي نژاد با اشاره به اينكه عمده مباحث تحريفي در بحث حادثه عاشورا از قرن ۱۰ به بعد بوده است، گفت: تلاش كرديم از منابع اين محدوده زماني در اين كتاب استفاده نشود.
وي افزود: پنج نقشه ابتكاري درخصوص نحوه حركت امام حسين (ع) در كوفه و همچنين حركت اسرا موجود است كه مسير احتمالي حركت حضرت مسلم بن عقيل هم در آن مشخص شده است و اين نقشه‌ها را كارشناسان ترسيم نقشه تاييد كرده اند.
طباطبايي نژاد با اشاره به اينكه از اين مجموعه ۱۴ جلدي گزيده هايي در قالب يك جلدي، دو جلدي و چند جلدي تاليف شده است، گفت: هم اكنون مجموعه ۷ جلدي از اين ۱۴ جلد تلخيص شده كه براي كودكان و مادران قابل استفاده است.
حجت الاسلام والمسلمين سيدروح الله سيدطبايي ديگر مولف اين كتاب هم در اين نشست گفت: در اين كتاب از منابع شيعه و اهل تسنن استفاده شده است چراكه امام حسين (ع) اختصاص به شيعيان ندارد و همه آزادي خواهان دوست دارند روش و سيره ايشان را بشناسند.
وي با اشاره به اينكه در اين مجموعه بيش از ۴۰۰ تحليل و بيان وجود دارد، افزود: در طي ۱۰ سال زماني كه براي تاليف اين كتاب صرف كرديم كتاب را به محضر بزرگان حوزه علميه عرضه كرديم اما ادعا نمي‌كنيم كه كتاب بي نقص است و به همين سبب در هر ويرايشي نواقص آن برطرف شده است.
سيدطبايي گفت: در بحث محتوا هم به آنچه كه با فرهنگ شيعه و اهل بيت عليهم السلام سازگار است در اين كتاب مدنظر قرار داده ايم.
در ادامه سيدحسن فاطمي كه به عنوان منتقد در نشست حضور داشت به برخي اشكالات در ترجمه اين كتاب اشاره كرد و افزود: براي مثال فعل «زعموا» در عربي به معناي «قالوا» است اما در كل اين كتاب اين فعل را به جاي اينكه «گفتند» ترجمه كنند «پنداشتند» ترجمه كردند.
وي گفت: معمولا دانش نامه به كتابي گفته مي‌شود كه جامع باشد و هر كتاب بزرگي را دانش نامه نمي‌نامند و ما انتظار داشتيم در اين دانش نامه همه مطالب درخصوص امام حسين (ع) آمده باشد حتي اگر نقلي تاريخي كه مورد قبول هم نباشد.
فاطمي افزود: در برخي منابع براي حضرت امام حسين (ع) ۶ فرزند بيان كردند اما در اين كتاب فقط به ۲ فرزند امام حسين (ع) (حضرت علي اكبر و حضرت علي اصغر) اشاره شده است.
وي گفت: نقد ديگرم به اين كتاب اين است كه به نقش زنان در حادثه عاشورا در اين كتاب اشاره برجسته اي نشده است چراكه زن‌ها در اين حادثه نقش منفي نداشتند و با عزاداري پس از قيام عاشورا زمينه ساز قيام توابين و مختار بودند.
فاطمي افزود: اشكال ديگر اين كتاب اين است كه هيچ نقدي به عملكرد مسلم بن عقيل وارد نشده است چراكه وي بدون اجازه معصوم دست به قيام زد و بايد در اين كتاب ذكر مي‌شد كه آيا اين عمل مسلم درست بوده است.
وي گفت: شبهه ديگري كه به اين كتاب وارد مي‌كنم اين است كه ما معتقديم آيه تطهير «انما يريدالله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا» فقط مربوط به ۱۴ معصوم است اما در اين كتاب به زيارت رجبيه اشاره شده و در اين زيارت آمده است كه ما خطاب به حضرت علي اكبر (ع) مي‌گوييم خدا تو را از اهل بيت قرارداد همان اهل بيتي كه پليدي را از آنها دور كرد.
فاطمي افزود: براساس اين مطالب پس علي اكبر هم جزو اهل بيت شمرده شده است.
اين منتقد گفت: در تفسير نمونه ۹۰ درصد شبهاتي كه در اينترنت مطرح شده پاسخ داده شده است اما در دانش نامه امام حسين (ع) شبهه شناسي صورت نگرفته است.
حجت الاسلام والمسلمين طباطبايي نژاد از مولفان كتاب در پاسخ به بند بند انتقادات آقاي فاطمي گفت: در بحث اشكالات ترجمه بايد خود مترجمان حضور داشته باشند اما بايد اين نكته را عرض كنم كه ترجمه بدون اشكال وجود ندارد و حتي ترجمه‌هاي فارسي قرآن هم قابل نقد است.
وي افزود: اينكه گفته شد دانش نامه بايد داراي محتواي گسترده‌تري باشد بايد بگويم كه اگر قرار بود با اين نگاه كار كنيم كتابمان ۵۰۰ جلد مي‌شد اما ۹۵ درصد منابع تا قرن ۷ را در اين كتاب آورده ايم.
طباطبايي نژاد گفت: در بحث فرزندان امام حسين (ع) هم بايد بگويم كه بحث ۶ فرزند مطلبي شاذ است اما در عين حال ما در قسمتي كه نام شهداي عاشورا را آورديم نام اين ۶ فرزند هم اشاره شد اما در بحث معرفي فرزندان امام حسين (ع) فقط به نام علي اكبر و علي اصغر اشاره كرديم.
وي افزود: در بحث نقش زنان در حادثه عاشورا هم تحليل جداگانه اي در كتاب آورده ايم كه البته در چاپ نخست كتاب نبود اما در چاپ‌هاي جديد خواهيم آورد.
مولف كتاب گفت: در بحث مسلم هم نكته اي كه مطرح شد اصلا قابل قبول نيست چراكه حضرت مسلم به عنوان سفير امام حسين (ع) خودش مي‌توانست مسايل را مديريت كند و اگر مسلم قيام نمي‌كرد در خانه دستگيرش مي‌كردند.
طباطبايي نژاد افزود: چون اشكالي به عملكرد مسلم نديديم در اين كتاب هم تحليلي در اين باره نياورديم.
وي گفت: در بحث زيارت رجبيه هم ما گفته ايم كه اين زيارت نامه سند معتبري ندارد اما در متن زيارت نامه خطاب به حضرت علي اكبر آمده است كه شما از خانداني هستيد كه آيه تطهير در موردشان نازل شده است و اين مطلب اين را نمي‌رساند كه حضرت علي اكبر (ع) جزو اهل بيت باشد.
در ادامه حجت الاسلام والمسلمين سيدطبايي از ديگر مولفان كتاب نيز در پاسخ به انتقادات آقاي فاطمي گفت: دانش نامه اي با اين وسعت و جامعيت به گونه اي تاليف شده كه قابل فهم و آسان ياب باشد و هرچه يك محقق نياز دارد در اين كتاب آمده است.
وي افزود: در بحث نقش زنان در حادثه عاشورا اگرچه بيان مستقيمي نداشتيم اما به عنوان بازتاب‌ها در اين كتاب آورديم كه زنان در شام و كوفه نقش خود را در حادثه عاشورا ايفا كردند و البته در ويرايش‌هاي بعدي آن را مستقيم خواهيم آورد.
محمد اسفندياري ديگر منتقد به اين كتاب نيز گفت: همين كه مولفان ادعا مي‌كنند ما در اين كتاب از منابع اهل سنت استفاده كرده ايم جاي اشكال است.
وي افزود: براي مثال ما در بحث تاريخ قاجار منابع زيادي داريم اما آيا مي‌توانيم به منابع به ظاهر معتبري كه در دوره پهلوي نوشته شده است استناد كنيم؟ زيرا پهلوي با قاجار دشمن بوده است.
اسفندياري اضافه كرد: در اين كتاب نقد و بررسي منابع هم نيامده است.
حجت الاسلام والمسلمين طباطبايي نژاد در پاسخ به اين انتقادات گفت: در بحث استفاده از منابع اهل سنت بايد بگوييم كه چه دليلي دارد كه مثلا طبري به نفع امام حسين (ع) تاريخ را تحريف كند؟
وي افزود: حداقل كاري كه كرديم اين بود كه بحث مقتل را از متون ضعيف (قرن ۱۰ به بعد) پالايش كنيم و متن‌هاي قابل قبول را آورديم.
مولف كتاب گفت: البته متن‌هاي قابل قبول هم درجه بندي دارد كه در چينش آن رعايت كرديم.
دانشنامه امام‌حسين (ع) در ۱۴ جلد به زبان فارسي و ۹ جلد به زبان عربي در سال ۱۳۸۸ پس از ده سال كار تحقيقاتي منتشر شد و چاپ ششم اين كتاب به زودي روانه بازار مي‌شود.
اين كتاب شامل ۱۵ بخش است كه به مباحثي چون زندگي خانواده سيدالشهدا (ع)، فضيلت‌ها و ويژگي‌هاي امام حسين (ع)، دلايل امامت امام حسين و فرزندانش عليهم السلام، امام حسين (ع) پس از پيامبر اكرم (ص) تا شهادت پدر، امام حسين (ع) پس از شهادت پدر تا قيام عاشورا، و خبر دادن پيشاپيش شهادت امام حسين (ع) مي‌پردازد.
خروج امام حسين (ع) از مدينه تا رسيدن به كربلا، از رسيدن امام حسين (ع) به كربلا تا شهادت ايشان، وقايع پس از شهادت امام حسين (ع)، بازتاب شهادت امام حسين (ع) و فرجام كساني كه در كشتن او و يارانش نقش داشتند از ديگر عناوين اين كتاب است.
در اين كتاب عزاداري و گريه براي امام حسين (ع)، نمونه مرثيه‌هايي در سوگ امام حسين (ع) و يارانشان، زيارت امام حسين (ع)، مزار امام حسين (ع) و حكمت‌هاي رسيده از امام حسين (ع) هم ذكر شده است.
اين كتاب به همت آيت‌الله محمد محمدي رى ‏شهرى و همكارى پژوهشكده علوم و معارف حديث، در سال ۱۳۸۸ به زيور طبع آراسته شد و با ملاحظه دقيق آيات قرآنى و هزاران گزارش روايى و تاريخى، و نقد، پالايش و تنظيم كارآمد آن‌ها توانسته است در معرّفى يكى از مهم‏ترين چهره‏‌هاى آسمانى و تاريخ ‏ساز، گام بردارد.