هفتم صفر شهادت امام حسن مجتبی یا ولادت امام موسی کاظم علیهما السلام؟

به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، امروز هفتم صفر است . از جهت تاريخي دو ديدگاه درباره مهمترين مناسبت اين روز وجود دارد. يكي ميلاد امام كاظم(ع) و ديگري شهادت امام حسن مجتبي(ع). در ادامه كاوشي تاريخي درباره صحت و سند اين دو مناسبت را مرور مي كنيم:
مطلب اول: شهادت امام حسن مجتبي عليه السلام هفتم يا بيست و هشتم صفر؟ !
در تقويم، هفتم ماه صفر روز ميلاد امام موسي كاظم (عليه السلام) اعلام شده است در صورتي كه اين تاريخ طبق قول صحيح مصادف با شهادت امام حسن مجتبي (عليه السلام) است و از ديرباز در حوزه هزار ساله نجف اشرف هفتم صفر را روز شهادت امام مجتبي عليه السلام مي‌دانند و شيعيان عراق و ساير كشورها نيز در اين روز براي سبط اكبر؛ امام مجتبي (عليه السلام) اقامه عزا مي‌كنند اما در ايران شهادت سبط اكبر بيست و هشتم صفر است همزمان با رحلت پيامبر اعظم. چرا؟ !
در وقوع شهادت سبط اكبر پيامبر (صلي الله عليه و آله)، امام مجتبي (عليه السلام) در ماه صفر، بين علماي شيعه اختلافي وجود ندارد، لكن در ميان علماي شيعه در روز شهادت امام (عليه السلام) سه قول وجود دارد:
قول اول: (آخر ماه صفر) : روز آخر ماه صفر كه قائل آن شيخ كليني (قدس سره) مي‌باشد
قول دوم: (۲۸ صفر) : اولين قائل آن شيخ مفيد (قدس سره) در كتاب (مسارّ الشيعة) مي‌باشد. و اين در حالي است كه خود شيخ مفيد در كتاب ديگرش بنام (الارشاد) از ذكر اين روز به عنوان روز شهادت خودداري نموده است و تنها به ذكر ماه صفر اكتفا كرده است.
دومين قائل به اين قول شيخ طوسي (قدس سره) در كتاب (تهذيب الاحكام) است. و با توجه به اينكه شيخ كليني و شيخ مفيد (قدس سرهما) در شمار مشيخه او قرار داشته‌اند، تنها از كلام شيخ مفيد (قدس سره) در كتاب (الارشاد) تبعيت كرده است و روز خاصي را معين نكرده است. كه از عدم التزام و تعيين نكردن او به روز خاص در ماه صفر، مي‌توان استفاده نمود كه كلام شيوخ خود (كليني و شيخ مفيد) در بيست و هشتم و آخر ماه صفر را نپذيرفته است.
البته لازم به ذكر است كه قول بيست و هشتم صفر از سوي برخي مثل شيخ طبرسي و ابن شهرآشوب مازندراني (قدس سرهما) مورد تأييد قرار گرفته است.
قول سوم: (۷صفر) : اين قول مشهور ميباشد و از دو جهت حائز اهميت است:
جهت اول: از جهت قائلين به آن، در كمّ و كيف
اين قول از جهت قائلين به آن، در كمّيت و كيفيت نسبت به قائلين دو قول مذكور برتري دارد.
اما از جهت كيفيت؛ در لسان روايات به روز دقيق شهادت امام (عليه السلام) اشاره شده است و اين خود نشان از ترجيح اين قول نسبت به اقوال ديگر است بگونه‌اي كه در روايات به روز پنجشنبه اشاره شده است.
اما از جهت كميت؛ تعداد قائلين اين قول، از قائلين دو قول مذكور بيشتر است. كه در ادامه به اسناد آن اشاره ميكنيم.
لازم به ذكر است كه بنابر اسناد موجود، اين قول از زمان امام كاظم (عليه السلام) رواج داشته و از سوي قاسم بن ابراهيم الرسّي «البرسي» ۱۶۹-۲۴۶ ه. ق عنوان شده است.
از اين روايت قاسم بن ابراهيم، بزرگاني از فقهاء همچون شهيد اول، كفعمي، والد شيخ بهائي، شيخ بهائي در (توضيح المقاصد)، علامه مجلسي در (بحار الانوار)، شيخ عبدالله بحراني در (عوالم العلوم)، شيخ محمد حسن نجفي در (جواهر الكلام)، شيخ جعفر كاشف الغطاء در (كشف الغطاء) و شيخ عباس قمي در (انوار البهيّه) (قدس سرهم) پس از قرن هفتم تا زمان حاضر تبعيت نموده‌اند؛ كه به برخي از اين روايات اشاره ميكنيم: اسناد وارده در كتب حديثي مبني بر شهادت در روز ۷ ماه صفر
سند اول: «تثبيت الامامة»
قديمي‌ترين منبعي كه در اين زمينه تا به حال يافت شده كتاب «تثبيت الامامة» تاليف «سيد قاسم بن ابراهيم الرسي» است كه در سال ۲۴۶ وفات يافته است. وي كه خود از نوادگان حضرت امام حسن مجتبي عليه السلام است، از زهاد و عباد و علماي زمان خويش بود كه داراي تأليفات فراواني است. گفتني است وي از روات احاديث هم بوده است و بدون واسطه از حضرت موسي بن جعفر (عليه السلام) روايت نقل ميكرده است. وي در كتاب خويش چنين آورده است:
«الامام الحسن عليه السلام ابوه الامام اميرالمومنين علي عليه السلام، امه فاطمه الزهراء سلام الله عليها، ولادته: ولد في المدينه ليلة النصف من شهر رمضان في السنة الثالثة للهجره، القابه: التقي، الزكي، السبط، وفاته: توفي في السابع من شهر صفر سنة خمسين من الهجرة»
سند دوم: قول شهيد اول
يكي ديگر از كساني كه قائل بودند شهادت سبط اكبر حضرت امام حسن مجتبي عليه السلام در هفتم ماه صفر واقع شده است، شهيد اول (متوفاي ۷۸۶) مي‌باشند ايشان در كتاب شريف «دروس» مي‌فرمايند: الامام، الزكي، ابومحمد الحسن بن علي سيد شباب اهل الجنه ولد بالمدينه يوم الثلاثاء منتصف شهر رمضان سنة اثنتين من الهجرة…و قبض بها مسموما يوم الخميس سابع صفر سنة تسع و اربعين من الهجرة.
سند سوم: مرحوم كفعمي
يكي ديگر از كساني كه قائل به شهادت امام حسن مجتبي در هفتم ماه صفر شده است، علامه بزرگوار و محدث كبير مرحوم كفعمي صاحب كتاب شريف «مصباح» مي‌باشد ايشان در اين كتاب چنين مي‌فرمايد: «ولد في يوم الثلاثاء منتصف شهر رمضان سنة ثلاث من الهجرة وتوفي يوم الخميس سابع شهر صفر سنة خمسين من الهجرة.
سند چهارم: پدر بزرگوار شيخ بهايي
يكي ديگر از بزرگاني كه قايل به شهادت امام حسن مجتبي (عليه السلام) در هفتم صفر مي‌باشد مرحوم علامه شيخ حسين والد مكرم شيخ بهايي در كتاب «وصول الاخبار الي اصول الاخبار» مي‌باشد، وي كه متوفاي سال ۹۸۴ هجري است در كتاب خويش ميفرمايد: «هو الامام الزكي ابومحمد سيد شباب اهل الجنه ولد بالمدينه يوم الثلاثاء منتصف شهر رمضان سنة اثنتين من الهجرة مسموما في المدينةيوم الخميس سابع شهر صفر سنة تسع او ثمان و اربعين و قيل سنة خمسين من الهجره عن سبع و اربعين سنة.
جهت دوم: سيره علماء
سيره علمي علماء و متشرعه و سنت عملي آنها اينگونه بوده است كه حضرات در روز هفتم ماه صفر، در كليه بلاد شيعه اقامهٔ عزا مينمودند. خصوصا اين سنت در نجف اشرف و حوزه علميه قم پس از ورود آيت الله العظمي حاج شيخ عبدالكريم حائري (قدس سره) به قم و تاسيس حوزه، دستور به تعطيلي بازار، حوزه علميه و اقامة عزا نمودند؛ و پس از ايشان تحفّظ اين سنت سيرهٔ بزرگاني همچون آيات عظام بروجردي و گلپايگاني (قدس سرهما) -كه هر كدام در زمان خود مسئوليت حوزه را به عهده داشته‌اند- بوده است.
مطلب دوم: ولادت امام كاظم (عليه السلام) صفر يا ماه ذي الحجه؟
ولادت امام كاظم (عليه السلام) در روز هفتم صفر با اينكه بين علما شهرتي پيدا كرده است ولي:
اولاً: بزرگاني چون شيخ كليني در (اصول كافي) و شيخ مفيد در (الارشاد و مسارّ الشيعه) و شيخ طوسي (قدس سرهم) در (تهذيب الاحكام) به قول ولادت آن حضرت در هفتم صفر اعتنا نكرده و از بيان آن ساكت مانده‌اند.
ثانياً: فحولي از علما چون شهيد اول در (الدروس)، شيخ محمد حسن نجفي در (جواهر الكلام) و شيخ جعفر كاشف الغطاء (قدس سرهم) در (كشف الغطاء) آن را ضعيف شمرده‌اند.
ثالثاً: در تاريخ ولادت امام كاظم (عليه السلام) رواياتي وارد شده است كه بزرگان از محدثين چون احمد بن خالد برقي در (المحاسن)، شيخ كليني در (اصول كافي)، محمد بن حسن صفّار در (بصائر الدرجات) و ابن جرير طبري شيعي (قدس سرهم) در (دلائل الامامة) از ابي بصير به طرق مختلف از امام صادق (عليه السلام) روايت كرده اند: كه اين ولادت پس از ايام حج سال ۱۲۷هجري قمري و هنگام مراجعت حضرت صادق (عليه السلام) به مدينه و در اولين منزل پس از جحفه به نام ابواء بوده است. كه به تصريح معجم البلدان ابواء ۳۳ ميل (حدود ۵۳ كيلومتر) تا جحفه فاصله دارد.
مطلب مهم: روايت ابي بصير قرينه‌اي است بر اتمام حج و بازگشت به مدينه در همان سالي كه امام كاظم (عليه السلام) در ابواء به دنيا آمده، و اين دلالت دارد بر اينكه امام كاظم در ماه ذي الحجه ديده به جهان گشود نه در ماه صفري كه درسال ۱۲۸ه نقل شده است.
رابعاً: ابن جرير طبري (قدس سره) متوفاي قرن چهارم در روايت ديگر از امام عسكري (عليه السلام) در (دلائل الامامة)، تصريح بر وقوع ولادت آن حضرت در ماه ذي الحجة نموده است.
در پايان اينكه مراجع معظم تقليد به تبعيت از سنت علماي سلف خصوصاً حاج شيخ عبدالكريم حائري (قدس سره) تأكيد نموده و بر اقامهٔ عزا در اين روز (۷صفر) و حركت دسته‌هاي عزاداري به عنوان روز شهادت امام حسن مجتبي (عليه السلام) اتفاق نموده‌اند؛ و در اين روز دروس سطوح عالي حوزه تعطيل مي‌گردد.