سلول بنیادی خانه کعبه؛ الهام بخش نیایشگاه‌های مطلوب
حضرت آدم(ع)، بعد از هبوط در زمین، برای پذیرش توبه خود خانه کعبه را که نماد نیایشگاه اسلامی است، در سرزمین مکه ساخت و خداوند متعال آن را، محترم، مبارک، امن و نماد هدایت برای همه عالمیان قرار داد.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، نشست علمي تخصصي «سلول بنيادي خانه كعبه؛ الهام بخش نيايشگاه‌هاي مطلوب» با حضور عبدالحميد نقره كار، در مدرسه اسلامي هنر برگزار شد.
بنا بر اين گزارش، نقره كار در اين نشست به بررسي خصوصيات معماري خانه كعبه و تأثيرگذاري آن بر تعالي انسان در سير آفاقي و انفسي پرداخت و در ابتداي سخنان خود ساختار و فرآيند خلق آثار هنري، معماري و شهرسازي از منظر اسلامي ۵ مرحله دانست و گفت: جهت خلق هر اثر جبرا ۵ مرحله بايد طي شود كه عبارتند از: تبيين عالم و آدم، ايده هنرمند، شيوه هنرمند، پديده هنري و تأثيرات اثر هنري (بر هنرمند و مخاطبان).
وي حكمت نظري اسلام مبتني بر عقل و نقل، حكمت عملي اسلام مبتني بر احكام اوليه (پنج گانه)، پيش بيني مجموع شرايط زماني و مكاني مبتني بر اصول دهگانه اجتهاد در تشيع، تجلي به مفهوم، گفت: ايده در پديده هست اما با آن يكي نيست بيرون از آن است اما از آن جدا نيست، تاثير پديده بر مخاطبان از بعد مادي جبري و از بعد معنوي اختياري است را در تشريح هر يك از اين مراحل پنجگانه بيان كرد.
نقره كار با بيان اينكه در پنج مرحله از فرآيند خلاقيت در آثار هنري و معماري، مكتب اسلام به دليل وجود حكمت نظري و حكمت عملي در قرآن مجيد و كلام معصومين (س) هم راهبردهاي مفهومي و هم راهكارهاي عملي مشخصي را به صورت كلي و در هر موضوع خاص به صورت جزئي ارائه مي‌كند كه كاملاً قابل بهره‌برداري است، تصريح كرد: طرح مباحث لائيسم و سكولاريسم، به مفهوم غير ايدئولوژيك بودن يا دخالت ندادن ايدئولوژي‌ها، در مباحث علوم انساني از جمله هنر و معماري، يكي از مغالطه‌هاي بزرگ زمان ما مي‌دانيم، زيرا انسانها خودآگاه يا ناخودآگاه و جبراً تحت تأثير معرفت‌ها و گرايشات دروني خود عمل مي‌كنند.
اين محقق و پژوهشگر سكولاريسم به مفهوم آزادي هنرمند را در انتخاب گرايشات عقلاني يا غريزي خود امكان پذير دانست و افزود: قرآن هويت انسانها را براساس معرفت (ايمان) و انگيزه‌‌هاي عملي (عمل صالح) آن‌ها معرفي مي‌كند و امام علي (ع) در نهج‌البلاغه مي‌فرمايند «هيچ حركتي نيست مگر آنكه محتاج به معرفت است»؛ و انسان بدون معرفت هيچ انگيزه‌اي براي حركت ندارد و در حديث ديگر مي‌فرمايند «معرفت پيشواي عمل است».
وي ادامه داد: يكي از مهمترين اشكالاتي كه مطرح مي‌شود، در مورد تحقق راهبردها و راهكارهاي فرازماني و فرامكاني در آثاري است كه وابسته به مجموع شرايط و مقتضيات زماني و مكاني است، اصول اجتهاد دهگانه در مكتب تشيع، راهكارهاي عملي اين مشكل را تشريح و تبيين كرده است؛ معماران و شهرسازان مي‌توانند با بهره برداري از اين اصول و با اجتهادي حرفه اي در كار خود، آثاري متناسب با فرهنگ اسلامي، برنامه‌ريزي و طراحي كنند.
نقره كار گفت: مبتني بر همين اصول دهگانه است كه علامه مطهري مي‌فرمايند، مكتب اسلام تنها مكتبي است كه مي‌تواند ايده‌آل‌ها را با واقعيت‌ها يعني (ايده آليسم را با رئاليسم) جمع كند.
وي اظهار كرد: در مباحث نظري، مبتني بر حكمت نظري و عملي اسلام، مسائل بسيار روشن و عميقي را مي‌توان از منابع اصيل آن، بهره برداري و مطرح كرد، اما در اين نشست بنده به يك مصداق تجربي يعني خانه كعبه، به عنوان مصداقي الهام بخش، براي طراحي نيايشگاه (مسجد) مي‌پردازم كه به نظر بنده اصول راهبردي و راهكارهاي عملي، در طراحي خانه كعبه را مي‌توان به عنوان سلول بنيادي طراحي مساجد و نيايشگاه اسلامي به خصوص در مقايسه با جمرات سه‌گانه مورد بهره‌برداري قرار داد.
مهمترين ويژگي‌هاي تاريخي و محتوائي خانه كعبه مسأله‌اي بود كه نقره كار به آن اشاره كرد و گفت: خانه كعبه نخستين خانه‌اي است كه خداوند براي انسانها قرارداده و به دست اولين پيامبر (حضرت آدم (ع) )ساخته شده است، اين خانه را حضرت آدم (ع)، بعد از هبوط در زمين، براي پذيرش توبه خود ساخته و نماد نيايشگاه اسلامي است، اين خانه در سرزمين مكه ساخته شده و خداوند آن را، محترم، مبارك و امن و نماد هدايت براي همه عالميان قرار داده است.
وي همچنين افزود: اين نيايشگاه را خداوند، هم خانه خدا مي‌نامد (بيت الله) و هم خانه قيام مردم (قياما للناس). همه پيامبران اين خانه توحيد را زيارت كرده‌اند، علي رغم چند بار ويراني به دست حضرت نوح (ع) و حضرت ابراهيم (ع) ترميم شده است و خداوند اين خانه توحيد را از تجاوز لشكريان ابرهه با معجزه پرندگان ابابيل حفظ كرده است.
وي با بيان اينكه مهمترين رويداد تاريخي، تولد حضرت علي (ع) در اين خانه با معجزه شكافته شدن ديوار آن براي مادر ايشان بوده است، گفت: بعد از فتح مكه از سوي مسلمانان، پيامبر اكرم (ص)، با زدودن بت‌ها از خارج و مجسمه‌ها و تصاوير از داخل، اصالت آن را احيا كردند كه در نتيجه اين موارد مفهوم و نتيجه عبادت و تكامل از منظر اسلامي پذيرش توبه انسان هبوط كرده از عالم عقل به عالم حس و غريزه و به انسان كامل نزديك شدن است.
مهمترين ويژگي‌هاي بيروني خانه كعبه بخش ديگر سخنان نقره كار را به خود اختصاص داد كه وي با شمردن ۸ ويژگي براي آن اظهار كرد: حجم مكعب نسبت به نماي نامنظم و سيال كوه‌ها و تپه‌هاي اطراف آن يك خلاقيت بديع و منظم است، مكعب به دليل داشتن وجوه و يالهاي مشابه، القاء كننده وحدت است، از آنجا كه به چهار جهت جغرافيائي و عمود بر هم، رو نموده است، دعوتي جهاني را القا مي‌كند، مكعب به دليل مساوي بودن طول و عرض و ارتفاع، حجمي محكم، با ثبات و امن را تداعي و مصالح بومي و طبيعي خلوص و حذف آرايه‌ها و نمايه‌ها، پاكي، معنويت و درونگرائي را القا مي‌كند.
وي ادامه داد: وجود يك درب در مقابل وجود چهار وجه، القا كننده سير از كثرت به وحدت و يگانه بودن راه تكامل انسانها است، وجود حجرالاسود، آن سنگ آسماني، در كنار درب ورودي، نماد ضرورت اعتصام به حبل الهي، يعني امام معصوم (ع)، براي تكامل و مفهوم حديث (انا مدينت العلم و عليٌّ بابها) از پيامبر اكرم (ص) است؛ همين حجم درونگرا، اگر توسط تزئينات نامناسب و مادي، برونگرا شود (نظير دوران جاهليت)، تبديل به بتخانه خواهد شد كه حقيقت تكامل انسان يك مقوله دروني است و در سير از ظاهر به باطن تحقق مي‌يابد. (خودآگاهي روحي انسانها).
اين محقق ويژگي‌هاي داخلي خانه كعبه را نيز مورد مداقه قراداد و گفت: با وجود چهار وجه بسته و پر و وجود فقط يك درب، فضاي داخلي كاملا درونگرا و مناسب سير در انفس است؛ با تساوي طول و عرض و ارتفاع، فضاي داخلي داراي يك نقطه مركزي سكون آفرين و وحدت بخش مي‌باشد، خالي بودن نقطه مركزي، انسان را در كانون فضا و قلب فضاي داخلي ساختمان و موضوع اصلي قرار مي‌دهد، در بين همه اشكال و حجم‌هاي منظم و نامنظم، مكعب بيشترين القا كننده سكون و سكوت فيزيكي و مكانيكي است.
وي با بيان اينكه در فرهنگ اسلامي سكون و سكوت فيزيكي و مادي، مقدمه بسيار مناسب براي قيام فكري، حضور قلب و عبادت است، توضيح داد: طول و عرض مساوي مربع به صورت متعادل مناسب دو فريضه نماز و شنيدن سخنراني است؛ چهار وجوه قائم بر هم مكعب، ضمن هم آهنگي با چهار وجه انسان، يك وجه را كاملا در جهت ديد انسان (قبله) قرار مي‌دهد و مسأله جهت قبله در مساجد، همه نيايشگران را به مقام انسان كامل و قرب الهي دعوت مي‌كند.
نقره كار در بخش پاياني سخنان خود به بررسي نمونه‌هايي از مساجد اسلامي از نظر معماري و بهره‌مندي از سبك معماري خانه كعبه پرداخت و با بيان اينكه نماز جماعت مهمترين عمل صالح و معراج مؤمنان است، گفت: بر خلاف مسيحيت كه در كليساها انسانها را به قديس (كشيش) و غير قديس تقسيم كرده و براي هركدام ورودي جداگانه و فضاي جداگانه و مناسك جداگانه تعريف مي‌كند، نتيجه اين هشت ويژگي، تكامل انسان مبتني بر دو بعد تكامل معرفتي (ايمان) و اعمال شايسته (عمل صالح) است.