کاربرد قوانین حقوق بشر برای حمایت از حجاج+عکس

به گزارش پايگاه اطلاع‌رساني حج، حج در انديشه اسلامي يكي از اركان دين است؛ فريضه حج هجرتي از خود پرستي و انواع تعلقات زودگذر دنيوي است به سوي خداپرستي و خيرخواهي و پايبندي به رعايت فضيلت‌هاي اخلاقي و حقوقي عمومي انسان‌ها. انتظار از زائر بيت‌الله الحرام اين است كه پس از بازگشت از حج حياتي مجدد پيدا كند و منطبق با آموزه‌هاي الهي، پاكي‌ها و خوبي‌ها را مبناي فكر و عمل خود قرار دهد.  
حج در اسلام ابعاد حقوقي، فقهي، اخلاقي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي گسترده‌اي دارد كه بررسي هر يك از آن ابعاد تفصيل زيادي را مي‌طلبد؛ از جنبه حقوقي، آنچه روشن است اينكه انجام فريضه حج، تجلي و ابراز آشكار يكي از اعتقادات مبنائي مسلمانان است.  
براساس اين گزارش، امروزه در موازين حقوقي بين‌المللي يا قوانين اساسي كشورهاي مختلف جهان معيارهاي مشخصي در مورد آزادي ديني و حق ابراز دين به رسميت شناخته شده است و بر اين امر تأكيد مي‌شود كه هر انساني حق آزادي ديني دارد و مي‌تواندبا اراده آزاد، اعتقادات ديني خود را مشخص و حق دارد اعتقادات خود را با رعايت ضوابط و معيارهاي معين بيان و ابراز كند.  
نحوه بيان اعتقادات، متفاوت بوده و محدود به شكل خاصي نيست در ميان اعتقادات مختلف ديني در سراسر جهان، انجام مناسك حج جلوه‌هايي معنادار و عميق از ابراز و بيان اعتقادات مسلمانان است؛ در اين بين اسناد بين‌المللي مربوط به آزادي ديني شكل‌هاي ابراز دين را پيش‌بيني كرده و از دولت‌ها خواسته‌اند كه رعايت حقوق انسان‌ها را در ابراز دين و عقيده خود در هر يك از شكل‌هاي مقرر، تضمين كنند.  
اين گزارش مي‌افزايد: نشست علمي حج و حقوق بشر با توجه به اينكه يكي از محورهاي قابل بررسي در حيطه حج و حقوق بشر اين است كه بررسي شود دولت‌هاي مختلف به ويژه دولت ميزبان حجاج تا چه اندازه به حق ابراز اعتقادات ديني مسلمانان حين انجام فريضه حج احترام مي‌گذارند و مقدمات و لوازم رعايت كرامت زائران و حقوق مختلف آنان را تأمين مي‌كنند.  
در اين نشست علمي كه به همت مشترك پژوهشكده حج و زيارت، مركز فقهي ائمه اطهار‌(ع) و كميسيون حقوق بشر اسلامي پيش از ظهر امروز هشتم اسفند در سالن امام خميني‌(ره) مركز فقهي ائمه اطهار‌(ع) قم برگزار شد، حجت‌الاسلام مسعود راعي، ناصر قربان‌نيا و محمدحسن ضيايي‌فر برگزار سخنراني كردند و حجت‌الاسلام محمدجواد ارسطا غايب آن بود.   بررسي نسبت‌ حج و دانش حقوق بشر  
محمدحسن ضيايي‌فر، دبير كميسيون حقوق بشر اسلامي در ابتداي اين نشست عنوان حج و حقوق بشر را پيچيده دانست و گفت: پژوهشكده حج و زيارت براي تبيين ابعاد اين موضوع پژوهشي را در دستور كار قرار داده كه از سوي حجت‌الاسلام راعي در حال تدوين و بررسي است.  
وي ادامه داد: وقتي درباره حج و حقوق بشر سخن مي‌گوييم بايد توجه داشته باشيم كه وارد مباحث حقوقي مي‌شويم كه چارچوب‌ها، تعهدات و مسؤوليت‌هاي خاص خود را دارد؛ يعني قبل از اينكه به عنوان حج و حقوق بشر فكر كنيم بايد به نسبت حج و دانش حقوق بشر بي‌انديشيم.  
دبير كميسيون حقوق بشر اسلامي با بيان اينكه در نسبت‌سنجي بين حج و حقوق بشر بايد فهم و برداشت خود را از عنوان حقوق بشر مشخص كنيم، گفت: زماني حقوق بشر را به معناي آنچه در دين مبين اسلام به عنوان حق‌ها و آزادي‌هاي انسان به رسميت شناخته مي‌شود مورد نظر قرار مي‌دهيد، زماني آن را به معناي مجموعه حق‌هاي اجماعي در يك نگاه بين‌الادياني بررسي مي‌كنيد و زماني به عنوان نظام بين‌المللي حقوق بشر مي‌دانيد.  
وي در ادامه با اشاره به اينكه سخن درباره حج و حقوق بشر، نيازمند يك تقسيم‌بندي دوگانه است كه ذهن خود را بايدبه آن معطوف كنيم، ابراز كرد: همواره در اين بحث بايد مفاهيمي را كه براي حج و حجاج بررسي مي‌شوند و يا از حج و حجاج براي اهداف ديگري مانند همبستگي اسلامي مورد بحث و بررسي قرار مي‌دهيم، مورد توجه قرار دهيم.   استفاده از حقوق بشر براي حمايت از حجاج  
پس از سخنان كوتاه ضيايي‌فر، حجت‌الاسلام مسعود راعي از پژوهشگران حوزه علميه قم به بررسي موضوع اصلي اين نشست پرداخت و با اشاره به برگزاري همايش جايگاه اديان در نظام‌هاي حقوقي توضيح داد: حمايت از مناسك و شعائر ديني در ديوان‌هاي اروپايي و آفريقايي ذهن پژوهشگران حج و زيارت را در اين زمينه معطوف كرد كه رابطه حج و حقوق بشر را مورد بررسي قرار دهند.  
وي هدف از بررسي رابطه حج و حقوق بشر را استفاده از نظام بين‌المللي حقوق بشر براي حمايت از حجاج بيت‌الله الحرام عنوان و اظهار كرد: پژوهشگران در بررسي اين عنوان تلاش مي‌كنند به اين سؤال پاسخ دهند كه با توجه به ادبيات و گفتمان امروز جهان، چه خدماتي مي‌توان براي حجاج داشت.  
اين استاد حوزه و دانشگاه، استفاده از آموزه‌هاي ديني و بررسي نظام بين‌المللي را دو نگاه به رابطه حج و حقوق بشر دانست و با بيان اينكه به كارگيري مباني آموزه‌هاي ديني بايد در فرصت ديگري مورد بحث و بررسي قرار گيرد، بررسي رابطه حج و حقوق بشر را با توجه به نظام بين‌المللي مورد تبيين قرار داد.  
وي حمايت‌هاي معنوي، ارتقاي سطح فرهنگي مؤمن، نقد خيرخواهانه، نگهداري راز مؤمن، عدم توجه به شايعات، پرهيز از تهمت، حمايت‌هاي عاطفي، حمايت‌هاي اجتماعي در عرصه داخلي و بين المللي، امنيت عقيده، امنيت بيان، ممنوعيت تفتيش، استهزاء و عدم غيبت را از جمله مواردي برشمرد كه در حفظ حقوق حجاج بيت‌الله الحرام مؤثر است.  
حجت‌الاسلام راعي با بيان اينكه طرح و فراگيري رابطه حج و حقوق بشر در قالب گفتمان و بعد از آن بيان مطالبات، گره‌گشا است، از حق بر امنيت مذهبي، حق بر آشكارسازي مذهب، اجراي مناسك عبادي، حق تعليم و آموزش، داشتن حسينيه، حق رهايي از آزار به خاطر مذهب به عنوان اسناد حقوق بشر بين‌المللي نام برد كه بايد از آن بهره برد.   ضرورت توجه به حج از منظر حقوق بشر  
ناصر قربان‌نيا، استاد دانشگاه مفيد از ديگر سخنران‌هاي اين نشست مشترك علمي بود كه در ابتداي سخنان خود خواستار اظهار نظر مدعوين در جلسه در زمينه حج و حقوق بشر شد و گفت: وقتي از حج و حقوق بشر سخن مي‌گوييم بايد در ابتدا مشخص كنيم كه دنبال چه خواسته‌اي هستيم.  
وي با بيان اينكه حج و حقوق بشر در معناي نخست آن است كه حج به حقوق بشر و حقوق بشر به حج چه نگاهي دارد، افزود: بايد مسأله حج را از منظر حقوق بشر مورد توجه قرار دهيم هرچند ممكن است برپايه آزادي ديني و مذهبي بديهي تلقي شود، در حالي كه درباره حج بايد گسترده‌تر انديشيد.  
اين استاد دانشگاه ابراز كرد: عنوان حج و حقوق بشر سيستم بين‌المللي موجود در حوزه حج را تداعي مي‌كند، نمي‌توان گفت حج و حقوق بشر و مراد آن باشد كه آنچه ما مورد نظر داريم حقوق بشر باشد؛ متأسفانه متدولوژي، مباني، اصول و سازكارهاي اجرا دارد و مسائل به هم تنيده است.
 استفاده از ظرفيت‌هاي حج در بعد سياسي و اجتماعي  
وي با اشاره به كاركردهاي فراوان حج، گفت: امروز تكليف داريم حتي برخي شبهاتي كه درباره حج مطرح مي‌كنند را پاسخ دهيم، چراكه طرفداران حقوق حيوانات به حج ما از منظر اينكه قرباني مي‌كنيم خدشه وارد مي‌كنند؛ اگر گفتيم حج و حق به معناي كامل، بنابراين بايد به موضوع قرباني هم پاسخ دهيم.  
قربان‌نيا با بيان اينكه حج را بايد به عنوان همه مسائلي كه در حوزه حج وجود دارد به غير از مناسك عبادي مورد توجه قرار دهيم، ادامه داد: كاركردها و ظرفيت‌هاي حج را در بعد سياسي و اجتماعي بررسي كنيم و به شبهات آن پاسخ دهيم.  
وي تصريح كرد: چه اصراري بر عنوان حج و حقوق بشراست، بگوييم حج و حقوق مردم، حج و حق‌الناس و خودمان را دچار مشكل نكنيم، چراكه برخي مسائلي را كه حج و حقوق بشر نيست و حج و قرآن است بايد مطرح كنيم و با عربستان از طريق قرآن و سنت حرف بزنيم.  
اين پژوهشگر ديني گفت: وقتي از حج و حقوق بشر سخن مي‌گوييم دو جهت بحث دارد كه يك جهت آن مغفول مانده است، جهتي كه تعهدات دولت مطبوع به حجاج را نشان مي‌دهد؛ مگر حقوق حجاج منحصرا از سوي عربستان نقص مي‌شود، بايد ديد آيا دولت كريمه خود ما حق حجاج را نقص نمي‌كند.   وظيفه دولت در احقاق حق حجاج  
وي با طرح اين سؤال كه چرا بايد چندين سال منتظر شويم تا به مكه برويم، آيا براي دولت مطبوع تكليف ايجاد نمي‌كند كه تلاش كند از هر جهت راه را باز كند تا بتوان مناسك حج را به جا آورد، گفت: وقتي مردم مسلمان در صف رفتن به حج هستند، نصف جمعيت حج غير ضرور به مكه مي‌روند كه اين امر خلاف عدالت، خلاف شرع و خلاف حقوق بشر است.  
قربان‌نيا با طرح سؤال ديگر مبني بر اينكه آيا دولت متعهد است در حقوق بشر زمينه عبادت مردم را فراهم كند، چنانچه نمي‌تواند رفتن به حج را منع كند، افزود: اگرچه امكان تعطيلي حج آنچنان كه امام راحل گفته‌اند در مواردي خاص وجود دارد، اما دولت بايد زمينه را فراهم كند تا مردم به مكه بروند؛ اگر مردم حق زيارت خانه خدا را دارند دولت تكليف پيدا مي‌كند.  
وي كه موارد بيان شده از سوي حجت‌الاسلام راعي را قبول داشت و بر آنها نيز تصريح مي‌كرد، اما گفت: گاهي مشكل از سوي خود ما است كه نمي‌توانيم به بيان رسا آنچه براي خود حق مي‌دانيم، مطرح كنيم كه دولت عربستان هرگز نمي‌تواند آنچه در قوانين حقوق بشر آمده است را ناديده بگيرد.   حضور ميليوني در اربعين حسيني و تناسب آن با حج
وي حج و عدم خشونت، حج و عدم تكفير يكديگر، حج و مدارا، حج و حق همبستگي، حج و صلح را از مواردي برشمرد كه بايد بر آنها بيشتر تأكيد شود و گفت: گينز حضور 25 ميليون نفر در كربلا را در ايام اربعين حسيني ثبت كرد، مهم‌تر از ثبت اين ماجرا آن بود كه در اين ثبت تأكيد شد، عظيم‌ترين اجتماع مسالمت‌آميز در دنيا كه اين موارد را بايد در حج مورد توجه قرار داد.  
قربان‌نيا همچنين با اشاره به قتل عام مسلمانان آفريقاي مركزي از سوي مسيحيان اين كشور، عدم وحدت بين مسلمانان را از مشكلات اساسي دانست و تصريح كرد: براي اينكه از حجاج نظام اسلامي ايران و حتي از حجاج غيراتباع ما حمايت شود، بايد ابعاد مختلفي همچون ابعاد فرهنگي و فقهي حج را نيز در نظر گرفت.  
در پايان بايد گفت: وقتي موانع و محدوديت‌هاي غيرقابل قبول بر كرامت و حقوق مختلف زائران از جمله حق آزادي ابراز اعتقادات ديني در حج وارد شود، از منظر معيارهاي حقوقي بين‌المللي، در واقع حقوق انساني زائران نقض شده و دولت ناقض حق، مسؤوليت دارد پاسخ‌وي عملكرد خود باشد؛ اما شكل و صورت تحقق پاسخگويي مزبور خود بحث مفصلي مي‌طلبد.
تصاوير از حميد جباري نيك