بررسی چرایی گره‌خوردن مناسک حج به وقایع خانواده حضرت ابراهیم
مناسک حج در بسیاری از موارد همچون سعی بین صفا و مروه، قربانی، طواف، نماز طواف و... با وقایع اتفاق افتاده برای حضرت ابراهیم(ع) و خانواده ایشان گره خورده است که هرکدام را حکمتی است بس بزرگ است.
حجت الاسلام و المسلمين ابراهيم يعقوبيان، از استادان حوزه علميه در گفتگو با خبرنگار پايگاه اطلاع رساني حج، به مسئله ارتباط وثيق مناسك حج با خانواده حضرت ابراهيم (ع) پرداخت و گفت: حضرت ابراهيم (ع) مأمور مي‌شود هاجر (س) و اسماعيل (ع) را در بيابان لم يزرع حجاز رها كند و خود بازگردد، در اين حال هاجر و اسماعيل تنها در بيابان در پي جرعه اي آب هستند، طفل هاجر در حال تلف شدن است، مادر بارها بين صفا و مروه را سير مي‌كند تا شايد آبي بيابد نهايتا مي‌بيند آبي نيست، روسري بر سر طفل انداخته تا شاهد جان دادن او نباشد، در اين زمان جبرئيل (س) نازل شده و از هاجر مي‌پرسد تو كيستي؟ هاجر پاسخ مي‌گويد: مادر فرزند ابراهيم (ع) جبرئيل مي‌پرسد براي چه به اينجا آمديد؟ پاسخ مي‌دهد: ابراهيم ما را به اينجا آورده و ما تسليم امر الهي هستيم. در اين حال است كه هاجر متوجه جوشيدن آب از زير پاي اسماعيل مي‌شود.
وي در نتيجه گيري از داستاني كه بيان كرد، گفت: در طول حيات پس از ابراهيم (ع) تا صبح قيامت كه اين مسئله (حج) تشريع شده است، هركس كه به مكه مشرف شود بايد در اين مرحله (سعي) هروله كند. چرا؟ چون ياد مادر را زنده كند، مادري كه جهت كلمةالله حاضر شد غم را به جان بخرد و خدا غم يك مادر را بر مناسك ديني قرار داده است، كجا چنين تجليلي را مي‌يابيد، در كدام آيين؟ ! در كجاي عالم كه اين حرمت براي مقام مادر نهاده شده است را مي‌تواني پيدا كني؟ خداوند متعال همچنان كه در قول قرآن كريم مي‌فرمايد: «لا تقل لهما اف» در مقام عمل هم اين مسئله را هويدا مي‌كند، اما بگذريم كه در جامعه كنوني اين مقام والا در حال حذف شدن است.
مدرس حوزه علميه مشهد با طرح اين سؤال كه چرا حجر اسماعيل بنا شده است؟ تصريح كرد: وقتي هاجر (س) به ديار باقي شتافت، حضرت اسماعيل (ع) مادرش را در منطقه حجر دفن نمود و براي اينكه كسي از روي قبر ايشان تردد ننمايد، ديواري به دور آن كشيد و آن را تحجير كرد، مرحوم رفيعي قزويني كتاب مختصري در باب اسرار حج دارند كه روايتي را از معاوية بن عمار در بين علما، روايات وي صحيحه اعلائي است آورده كه از امام صادق (ع) پرسيد: آيا كعبه جزو حجر است يا حجر جزئي از كعبه است؟ حضرت فرمودند هيچكدام بلكه اسماعيل (ع) مادرش را اينجا دفن كرد و دلش نيامد كسي روي قبر مادر پاگذارد، خدا به حرمت ايشان اجازه نداد كسي داخل حجر طواف كند. كافي است در اين روايت تأمل كنيم.
يعقوبيان در بيان نكته معرفتي ديگري در باب حج عنوان كرد: بايد نماز طواف را پشت مقام ابراهيم (ع) خواند «…وَ لا تَكُنْ كَصاحِبِ الْحُوت…» (القلم/۴۸) بلكه «…فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهيمَ حَنيفا…» (آل عمران/۹۵) يعني حاجي، پا جاي پاي ابراهيم (ع) گذاشته است. چرا «وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِبْراهيمَ إِنَّهُ كانَ صِدِّيقاً نَبِيًّا» (مريم/۴۱) چون آن چشمي كه خدا را ياري مي‌كند، چشم است و آن دستي كه خدا را ياري مي‌رساند، دست است پس پشت مقام رفتن اقتداي به چنين انساني است اگر كسي پست اين مقام رفت، اقلش اين است كه همچو ايشان، جوانمرد باشد، فرق جامعه ديني با غرب فكري (اعم از شرق و غرب) اين است كه متأسفانه آنچه از دست رفته است، خداست، خداوند متعال از زندگي حذف شده است، بشر امروز از كره خاكي، ماه و مريخ را رصد مي‌كند اما از خانه خود بي خبر است «تو بر اوج فلك چه داني كيست / كه نداني كه در سرايت كيست».
وي با بيان اين نكته كه امام حسين (ع) در روز عاشورا نيز بر اين نكته تأكيد كردند، گفت: سيدعبدالاعلي سبزواري در كتاب مهذب الاحكام فرمود: «حج، اقلش اين است كه يك علامت از معشوق و محبوب عالم است، بيت الله، بيت خدا و اثر اوست، هركس عاشق اوست به سمت كعبه ميل پيدا مي‌كند.» از اين بيان اين نكته استفاده مي‌شود كه قبله يعني توجه به اثر محبوب؛ يعني عشق به كعبه منهاي توجه به ولايت آن فلسفه حقيقي حج را احيا نمي‌كند. ميرداماد و شيخ محمد غروي اصفهاني (كمپاني) از زعماي تشيع هستند و ذره ذره بايد جمع گردد تا چون ايشان تربيت شود هر كدام از ايشان دو بيان گوارا دارند كه گفتن آن زيباست.
مدرس حوزه علميه افزود: ميرداماد مي‌گويد: «همه عزت كعبه اين است كه صدف يك دُر به نام اميرالمؤمنين علي (ع) است، هركس بخواهد نماز بخواند بايد سمت كعبه رو كند اما نگاه كعبه به نجف اشرف توست. » مرحوم كمپاني هم درباره حضرت زهرا (س) مي‌گويد: «مقام بلند تو اينگونه است كه كعبه بخواهد طواف كند دور چادر تو مي‌گردد.» همه حرف اين است كه وقتي حضرت امير (ع) خواستند حضرت زهرا (س) را در قبر قرار دهند فرمودند كه اي پيامبر (ص) گرو را به شما باز گرداندم، حضرت زهرا (س) گرو ولايت بودند همه اينها يعني اگر كعبه از ولايت جدا شود «قياما للناس» و «كان آمنا» نخواهد بود، همچنان كه در طول تاريخ برخي به كعبه پناه بردند اما حاكمان بر ايشان تاختند افرادي چون حجاج بين يوسف.
حجت الاسلام يعقوبيان در پايان سخنانش افزود: لذا كسي كه مشرف مي‌شود بايد بداند جايي طواف مي‌كند كه گهواره علي است و در خانه ولايت «في بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فيها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصال» (النور/۳۶) حضور دارد، همچنين در ادعيه ماه مبارك رمضان داريم «اللهم ارزقنا حج بيتك الحرام في عامي هذا و في كل عام» و از سوي ديگر در روايات است اگر كسي در مسير حج از دنيا رفت، ملائكه نقاله روحش را به وادي السلام نجف اشرف منتقل مي‌كنند، حجاج به اين ظرايف و لطايف توجه كرده تا بتوانند ارتباط دقيقتري برقرار كنند.