بررسی حیات علمی و فرهنگی شیعیان امامیه از قرن پنجم تا نیمه قرن هفتم
کتاب حیات علمی و فرهنگی شیعیان امامیه از قرن پنجم تا نیمه قرن هفتم به قلم محمدطاهر یعقوبی از سوی انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه منتشر شده است.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، كتاب حيات علمي و فرهنگي شيعيان اماميه اثر محمدطاهر يعقوبي به تبيين حيات علمي و فرهنگي شيعيان اماميه در مقطعي از تاريخ اسلام مي‌پردازد كه فرهنگ و تمدن اسلامي دوران طلايي و پيشرفت (قرن سوم و چهارم) را پشت سر گذاشته بود. اين نقش فرهنگي، با توجه به پراكندگي جغرافيايي شيعيان در مناطق جغرافيايي ايران، عراق و شام تمركز دارد.
در پيش‌گفتار اين كتاب مي‌خوانيم: ظهور اسلام، بشر را در برابر آموزه‌هايي قرار داد كه هويت و نسبتش را با خداوند، جهان هستي، انسان‌هاي ديگر و نفس خويش به خوبي ترسيم مي‌كرد. فرهنگ اسلامي كه از هستي‌شناسي خاص اسلام برخواست، پيروانش را به سوي ايجاد تمدني بزرگ كشاند كه بتواند حكايت‌گر چنين فرهنگ متعالي نيز باشد.
فرهنگ و تمدن اسلامي نخستين دگرگوني را در محيط جاهليت پديد آورد و ريگزار خشك و سوزان حجاز را مركز زايش فكر و فرهنگ كرد؛ سپس همچون آفتاب كه اندك اندك چتر زرّين خود را بر فراز جهان مي‌گستراند، از مرزهاي محدود عربستان گذشت و در شرق و غرب گيتي گسترش يافت.
در ادامه اين پيش‌گفتار آمده است: فرهنگ و تمدن اسلامي حاصل دست‌مايه‌هاي ديني و تأكيد مؤثر دين اسلام بر مؤلفه‌هاي فرهنگي است. شكل‌گيري و تكوين فرهنگ و تمدن اسلامي از عصر رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم آغاز شد و نقش شيعيان اماميه در اين موضوع اهميت فراوان دارد.
نهضت ترجمه در كنار ديگر عوامل فرهنگي به رشد و توسعه فرهنگ اسلامي كمك كرد تا اين‌كه دوران طلايي فرهنگ و تمدن اسلامي (عصر اسلام الذهبي) در قرن سوم و چهارم شكل گرفت؛ اما به دلايل مختلفي مانند اختلاف‌هاي سياسي و مذهبي، ضعف خلافت عباسي، وقوع جنگ‌هاي صليبي و مبارزه با علوم عقلي، جهان اسلام به لحاظ فرهنگي دستخوش تحولاتي شد؛ به گونه‌اي كه آهنگ رشد به تدريج در قرن پنجم متوقف شد و در نهايت به انحطاط و ركود انجاميد.
كتاب حيات علمي و فرهنگي شيعيان اماميه از قرن پنجم تا نيمه قرن هفتم به تبيين حيات علمي و فرهنگي شيعيان اماميه در مقطعي از تاريخ اسلام مي‌پردازد كه اين مقطع حائل ميان دو دوره اوج (قرن چهارم) و ركود (حمله مغول) است. براساس فرضيه تحقيق، به رغم توقف در جريان فرهنگ و تمدن اسلامي، شيعيان اماميه به مسير رشد خود ادامه دادند. البته اين استمرار در پيشرفت، ريشه در مباني فكري و اعتقادي تشيع داشته است.
حال كه جهان اسلام به لحاظ فرهنگي دوره‌اي از ترقي و رشد را پشت سر گذاشته و دوره توقف و نزول را پيش رو داشته است، شيعيان چه وضعيتي داشتند؟ آيا آنها كه اقليتي از جامعه اسلامي بودند، از شاخصه‌هاي رشد و توقف در حوزه فرهنگي جهان اسلام پيروي كردند و يا اين‌كه وضعيت متفاوتي داشتند؟ پاسخ به اين پرسش‌ها مستلزم بررسي و تبيين حيات علمي و فرهنگي شيعيان است.
در اين كتاب وضعيت علمي و فرهنگي شيعيان به دو روش شناساندن نقش تعيين‌كننده مراكز علمي و فرهنگي شيعي اعم از حوزه‌ها، مدارس، كتابخانه‌ها و دارالعلم‌ها در گسترش و تعميق فرهنگي اسلامي و معرفي چهره‌ها و دانشمندان برجسته و تأثير آنها در عرصه علم و دانش و اعتلاي فرهنگ و تمدن اسلامي و تبيين رويكردهاي فكري - فرهنگي با تأكيد بر متدولوژي و مهندسي علوم نزد شيعيان تبيين مي‌شود.
ترسيم وضعيت فرهنگي شيعيان در اين دوره، با نگاهي به پيشينه آنها، رشد فرهنگي آنها را نشان مي‌دهد. براين اساس مشخص خواهد شد كه به رغم آغاز نزول جهان اسلام در حوزه فرهنگ از قرن پنجم، شيعيان نه تنها چنين وضعيتي نداشتند، بلكه پيشرفت آنها در اين مسير با سرعت بيشتري ادامه يافته است؛ به گونه‌اي كه در بسياري از زمينه‌هاي تكامل و تحول را تجربه كرده‌اند.
تبيين جايگاه علمي و فرهنگي شيعيان و ترسيم سير و روند حركت آنها با توجه به تحولات اين دوره از ضرورت‌هاي اين پژوهش به شمار مي‌رود و بررسي اين موضوع از دو جهت تبيين سيماي علمي و فرهنگي شيعيان اماميه در اين دوره و استمرار نقش شيعيان در حوزه فرهنگ و تمدن در قرن‌هاي بعد از قرن چهارم اهميت دارد.
اين اثر در شش فصل به نگارش در آمده است و بررسي جايگاه شيعيان در تأسيس مراكز علمي و فرهنگي همانند مدارس، كتابخانه‌ها دارالعلم‌ها و كاركرد و تأثير اين مراكز در حوزه فرهنگ اسلامي، بررسي و تحليل عملكرد شيعيان در توسعه و نوآوري علوم اسلامي با محوريت فقه، تفسير، تاريخ نگاري و ادبيات؛ نقش شيعيان در مهندسي و تحول علوم عقلي همانند فلسفه، كلام و علوم رياضي؛ راهبردهاي فكري فرهنگي با تأكيد بر رويكرد عقل گرايانه و اعتدالي و انديشه سياسي، محورهاي اصلي آن را تشكيل مي‌دهد.
كتاب حيات علمي و فرهنگي شيعيان اماميه: از قرن پنجم تا نيمه قرن هفتم اثر محمدطاهر يعقوبي در قطع وزيري، 362 صفحه، شمارگان 500 نسخه و به قيمت 13900 تومان از سوي انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه منتشر و روانه بازار نشر شده است.