تفاوت های فقهی شیعه و اهل سنت در مورد مناسک حج
اختلافات فقهی بین شیعه و اهل سنت در مورد مناسک حج از احرام گرفته تا عرفه و طواف وداع را بیان کنید.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، برخي از مهمترين موارد اختلافات فقهي ميان شيعه و سني در مسئله حج، عبارت است از: محرّمات احرام، وقوف در عرفات، و نماز طواف.
پاسخ تفصيلي
بيان اختلافات فقهي بين فقهاي شيعه و سني درباره مناسك حج نيازمند نوشتن كتاب است كه از حوصله اين نوشته خارج است. به همين جهت، تنها به برخي اختلافات فقهي ميان فقهاي شيعه و سني در مورد حج و عمره اشاره ميشود و براي آگاهي بيشتر به كتابهايي كه در اينباره نوشته شده، مراجعه شود.
۱. محرّمات إحرام
شيعه اماميه معتقد است؛ حجگزار و يا عمرهگزار، پس از پوشيدن لباس احرام، نيّت و گفتن لبيّك، مُحرم ميشود و بايد تا پايان اعمال حج و يا عمره، از كارهايى كه بر مُحرم حرام است پرهيز كند؛ مانند شكار حيوان صحرايى، آميزش يا هرگونه استفاده شهوانى ديگر، استعمال بوي خوش، و…. [۱]
يكي از اختلاف نظرها در اين مسئله پوشاندن صورت براي مردان و زنان است. شيعه اماميه پوشاندن صورت را براى مرد در حال احرام حرام نميداند و پوشاندن صورت براي زنان حرام ميداند؛ در عين حال براى رو گرفتن از نامحرم، جايز است چادر يا جامه را كه به سر افكنده؛ پايين بيندازد. [۲]
برخي از مذاهب اهل سنت [۳] همانند شيعه فتوا ميدهند، [۴] اما برخي ديگر [۵] پوشاندن صورت براى مرد و زن را در حال احرام حرام ميدانند. [۶] و درباره پوشاندن صورت براي زنان ميگويند: اگر بيگانه در حال نگاه كردن به او است و يا آنكه زن زيبا باشد؛ جائز است صورت خود را بپوشاند. [۷]
۲. وقوف در عرفات
شيعه اماميه ميگويد: وقوف در عرفات از ظهر روز نهم ذيالحجه تا مغرب، از اركان حج است و كسى كه اين وقوف را درك نكند حج او باطل ميشود. آنچه ركن است، مقدارى در سرزمين عرفات بماند، هرچند خيلى كم باشد؛ پس اگر هيچ به عرفات نرود، ركن را ترك كرده است. [۸]
اما مذاهب اهل سنت، در وقت آن اختلاف نظر دارند؛ برخي [۹] وقت آنرا لحظهاى از غروب شب دهم تا سحرگاه روز عيد، [۱۰] يا [۱۱] از سحرگاه روز نهم ذيالحجه تا سحرگاه روز عيد ميدانند، [۱۲] و گروهي ديگر [۱۳] از زوال خورشيد روز نهم ذيالحجه تا فجر روز دهم، هرچند لحظهاى حضور داشته باشد. [۱۴]
۳. نماز طواف
از جمله واجبات عمره و حج در فقه شيعه، نماز طواف است. طواف كننده بعد از اتمام طواف عمره و طواف حج، دو ركعت نماز - مثل نماز صبح- ميخواند. [۱۵]
اما فقهاى اهل تسنن در مورد حكم نماز طواف دو نظريه مختلف دادهاند:
الف. «شافعيها» و «حنبليها» نماز طواف را از مستحبات طواف ميدانند. بنابر اين، نه تنها واجبى به نام نماز طواف را در حج قبول ندارند، بلكه استحباب آنرا در ضمن طواف ميدانند و لذا ميگويند: از جمله مستحبات طواف، خواندن دو ركعت نماز است.
شافعيها معتقدند كه آن دو ركعت نماز هم لازم نيست حتماً به نيت نماز طواف باشد، بلكه هر نمازى اگرچه نماز واجب (مثلاً نماز صبح) يا نماز نافله باشد، كافى است. ولى در هر حال مستحب است بلافاصله بعد از طواف بخواند. [۱۶] ابن رشد ميگويد: «فقها اجماع دارند بر اينكه: از مستحبات طواف است كه بعد از آن، دو ركعت نماز خوانده شود». [۱۷]
ب. «مالكيه» و «حنفيه» خواندن دو ركعت نماز، بعد از طواف را از واجبات طواف ميدانند. «مالكيه» تصريح مينمايند كه: نماز طواف جزئى از «طواف» است. [۱۸]
۴. رمى جمره عقبه
يكى از احكام «منا» و از جمله واجبات حج در روز عيد قربان (دهم ذيحجه) به اتفاق فقهاى شيعه [۱۹] و سنى، [۲۰] رمى جمره عقبه است. و وقت انداختن ريگ بر «جمره عقبه» نزد فقهاى شيعه، از طلوع آفتاب روز دهم است تا غروب آن و اگر فراموش كرد، تا روز سيزدهم ميتواند بجا آورد. [۲۱] اما در كيفيت انداختن ريگها به جمره و وقت انداختن آن ميان فقهاى شيعه و سنى اختلاف نظر هست از اينرو در اين موارد ذيلاً توضيح ميدهيم:
گفته شد كه رمى «جمره عقبه» بايد در روز عيد انجام پذيرد ولى فقهاى اهل سنت در اين نكته اتفاق نظر دارند كه پيش از ظهر روز عيد - از طلوع خورشيد تا ظهر- وقت مستحب آن است. [۲۲]
اما درباره وقت اداي آن، برخي از مذاهب اهل سنت [۲۳] وقت اداى آنرا از طلوع فجر روز عيد تا فجر روز بعد ميدانند، [۲۴] و برخي از فقهاى معاصر آنها [۲۵] نيز گفتهاند: سزاوار است كه رمى جمره عقبه در روز انجام گيرد -نه در شب- و مدت آن تمام روز است تا غروب. [۲۶]
از نظر فقهاى شيعه كيفيت انداختن سنگ به جمرات به شكل مزبور؛ يعنى انداختن سنگريزه به كمك انگشت ابهام و سبابه، مستحب است نه واجب. [۲۷] اما اهل سنت در كيفيت «انداختن» ريگ گفتهاند: لازم است به طور «خَذْف» باشد؛ يعنى سنگ را روى انگشت ابهام بگذارد، و سپس با ناخن انگشت سبابه آنرا پرتاب كند. [۲۸]
[۱]. امام خمينى و ساير مراجع، مناسك حج (محشى)، ص ۱۹۳ – ۲۵۲، مشعر، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۱۶ق.
[۲]. محمودى، محمد رضا، مناسك حج با حواشى مراجع تقليد، ص ۲۲۰، نشر مشعر، تهران، چاپ چهارم، ۱۳۸۷ش.
[۳]. شافعيه و حنابله.
[۴]. مقدادى، محمد على، حج و عمره در آينه فقه مقارن، ص ۲۱۲، نشر مشعر، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۴ش؛ جزيرى، عبد الرحمن، غروى، سيد محمد، ياسر مازح، الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البيت (ع)، ج ۱، ص ۸۳۵، دار الثقلين، بيروت، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
[۵]. حنفيه و مالكيه.
[۶]. حج و عمره در آينه فقه مقارن، ص ۲۱۲.
[۷]. الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البيت (ع)، ج ۱، ص ۸۳۵ – ۸۳۶.
[۸]. موسوى شاهرودى، سيد مرتضى، جامع الفتاوى مناسك حج (با روشى جديد مطابق با فتاواى ده تن از مراجع عظام تقليد)، ص ۱۷۳ – ۱۷۴، نشر مشعر، تهران، چاپ سوم، ۱۴۲۸ق.
[۹]. مالكيه.
[۱۰]. حج و عمره در آينه فقه مقارن، ص ۲۳۷.
[۱۱]. حنابله.
[۱۲]. حج و عمره در آينه فقه مقارن، ص ۲۳۷؛ مغنيه، محمد جواد، الفقه علي المذاهب الخمسة، ج ۱، ص ۲۷۸، دار التيار الجديد، دار الجواد، بيروت، چاپ دهم، ۱۴۲۱ق.
[۱۳]. حنفيه و شافعيه.
[۱۴]. حج و عمره در آينه فقه مقارن، ۲۳۸؛ الفقه علي المذاهب الخمسة، ج ۱، ص ۲۷۸.
[۱۵]. پيشوائى، مهدى، گودرزى، حسين، بحثهايى از فقه تطبيقى، ص ۸۳، نشر مشعر، تهران، چاپ چهارم، ۱۳۸۱ش؛ امام خميني، توضيح المسائل (محشّي)، گردآورنده: بنيهاشمي خميني، سيد محمدحسين، ج ۱، ص ۴۰۰ – ۴۰۱، دفتر انتشارات اسلامي، قم، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
[۱۶]. بحثهايى از فقه تطبيقى، ص ۸۳ – ۸۴.
[۱۷]. ابن رشد قرطبي، محمد بن أحمد، بداية المجتهد و نهاية المقتصد، ج ۲، ص ۱۰۷، دار الحديث، قاهرة، ۱۴۲۵ق.
[۱۸]. بحثهايى از فقه تطبيقى، ص ۸۴.
[۱۹]. همان، ص ۸۹؛ افتخارى، علي، آراء المراجع فى الحج (على ضوء فتاوى الإمام الخمينى (ره) )، ج ۱، ص ۵۰۵ – ۵۰۶، نشر مشعر، تهران، چاپ دوم، ۱۴۲۸ق.
[۲۰]. ابن مازَه بخاري حنفي، أبو المعالي برهان الدين محمود بن أحمد، المحيط البرهاني في الفقه النعماني فقه الإمام أبي حنيفة، محقق: سامي جندي، عبد الكريم، ج ۲، ص ۴۲۹، دار الكتب العلمية، بيروت، چاپ اول، ۱۴۲۴ق؛ نفزي قيرواني مالكي، عبد الله بن (أبي زيد) عبد الرحمن، متن الرسالة، ص ۷۵، دار الفكر، بيروت، بيتا؛ عمراني يمني شافعي، يحيى بن أبي الخير، محقق: نوري، قاسم محمد، البيان في مذهب الإمام الشافعي، ج ۴، ص ۳۳۰، دار المنهاج، جدّه، چاپ اول، ۱۴۲۱ق؛ مقدسي، عبد الرحمن بن إبراهيم، العدة شرح العمدة، ص ۲۲۸، دار الحديث، قاهره، ۱۴۲۴ق.
[۲۱]. جامع الفتاوى مناسك حج، ص ۱۸۹.
[۲۲]. بداية المجتهد و نهاية المقتصد، ج ۲، ص ۱۱۶.
[۲۳]. حنفيه و مالكيه.
[۲۴]. الفقه على المذاهب الاربعة و مذهب اهل البيت (ع)، ج ۱، ص ۸۷۸ – ۸۷۹.
[۲۵]. حنابله.
[۲۶]. بحثهايى از فقه تطبيقى، ص ۹۱.
[۲۷]. بحثهايى از فقه تطبيقى، ص ۹۲؛ محقق داماد، محمد، كتاب الحج، ج ۳، ص ۱۲۱، چاپخانه مهر، قم، چاپ اول، ۱۴۰۱ق؛ جامع الفتاوى مناسك حج، ص ۱۹۳.
[۲۸]. بحثهايى از فقه تطبيقى، ص ۹۲؛ موصلي بلدحي حنفي، عبد الله بن محمود، أبو دقيقة، شيخ محمود، الاختيار لتعليل المختار، ج ۱، ص ۱۵۳، مطبعة الحلبي، قاهره، ۱۳۵۶ق؛ متن الرسالة، ص ۷۵؛ نفراوي أزهري مالكي، أحمد بن غانم، الفواكه الدواني على رسالة ابن أبي زيد القيرواني، ج ۱، ص ۳۶۲، دار الفكر، بيروت، ۱۴۱۵ق؛ البيان في مذهب الإمام الشافعي، ج ۴، ص ۳۲۶؛ العدة شرح العمدة، ص ۲۱۳؛ ابن قدامه مقدسي، الكافي في فقه الإمام أحمد، ج ۱، ص ۵۲۱، دار الكتب العلمية، بيروت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.