امام هادی(ع)؛ میراث دار فرهنگ اسلامی

امام علي النقي(ع) در 15 ذي الحجه 212 هجري قمري در روستاي صريا در نزديك مدينه چشم به جهان گشود. پدر ايشان امام محمدتقي(ع) پيشواي نهم شيعيان و مادر بزرگوارشان «سمانه مغربيه» از بانوان درست كردار آن روزگار بود. شهادت زودهنگام امام محمد تقي(ع) سبب شد تا آن امام همام فرصت لازم را براي بهره گيري از درياي بيكران علم و دانش پدر پيدا نكند و در هشت سالگي مسووليت سنگين امامت و هدايت پيروان دين حق را تا 33 سال برعهده بگيرد.
امام علي النقي(ع) براي نشر احكام اسلام، شناساندن مكتب و مذهب جعفري و تربيت شاگردان و اصحاب تلاش و كوشش فراواني انجام داد. تمامي صفت هاي نيك در وجود ايشان نقش بسته بود و اين امام بزرگوار، نفس زكيه و همتي عالي داشت و مظهر فضليت هاي اخلاقي، كمال نفساني و الگويي شايسته براي حق جويان بود. كنيه آن امام فرزانه «ابوالحسن» و از لقب هاي ايشان «هادي، نقي، طيب، امين، ناصح، متوكل، فتاح، مرتضي و فقيه» است. امام علي النقي(ع) در زمان حكومت خليفه هاي عباسي زندگي مي كرد و در اين فضاي خفقان آور اميدبخش مسلمانان بود، تلاش هاي فراوان امام(ع) در راه آگاه سازي جامعه سبب شد تا حاكم مدينه در نامه اي دستگاه حكومت عباسي را از اين موضوع آگاه سازد،‌ بدين گونه متوكل عباسي به اين نتيجه رسيد كه ممكن است، شهرهاي مكه و مدينه به فرمانبرداري از امام دهم شيعيان درآيند، به همين دليل زمينه ساز هجرت ايشان از مدينه به سامرا، مركز حكومت شد.
حكومت عباسي، امام هادي(ع) را سال ها در محله عسگر در شهر سامرا زير نظر گرفت تا بدين شكل مانع از فعاليت هاي آن بزرگوار در هدايت و رهبري مردم شود، بر اين پايه ايشان به همراه فرزند خويش امام حسن عسگري(ع) به «عسگريين» مشهور شدند، زيرا خليفه هاي عباسي آن والامقامان را از 233 هجري قمري در اين مكان زنداني كردند.
سرانجام امام علي النقي(ع) در سوم رجب 254 هجري قمري به دستور متوكل عباسي به شهادت رسيد. پيكر پاك ايشان در شهر سامرا و در همان خانه اي كه در آن 20 سال زنداني بود، به خاك سپرده شد.
«حجت الاسلام محسن عرفاتي» مدير گروه معارف و علوم قرآني شبكه قرآن و معارف سيما، به مناسبت سالروز شهادت امام علي النقي(ع) در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رساني ايرنا، شخصيت و ويژگي هاي منحصر به فرد آن امام والامقام را ممتاز دانست و اظهار داشت: بخشش از ويژگي هاي شاخص امام(ره) به شمار مي رفت و هيچ گاه از اين امر دريغ نمي كرد، بنابر روايت هاي گوناگون، كرامت و فضيلت هاي بسياري به پيشواي دهم شيعيان نسبت داده شده است. امام علي النقي(ع) به پاكي و بندگي خدا شهرت داشت و بيشترين ساعت هاي عمر خود را به عبادت و نيايش مي گذراند، از ديگر فضيلت هاي ايشان مي توان به علم، حلم و كرامت اشاره كرد. امام هادي(ع) پيروان خويش را از حسادت، بد زباني و همنشيني با گمراهان بر حذر مي‌داشت و بدين شكل سجاياي اخلاقي بسيار ايشان سبب شد تا شيعيان شيفته او شوند و به اين دليل دشمنان آن امام به مدح و ستايش او بپردازند. آن امام همام در علم و عمل، از تمامي مردمان روزگار خويش برتر بود و هيچ خطا، گناه و نسياني از اين مقرب درگاه پروردگار مشاهده نشد، دعاي ايشان با استجابت همراه بود و كرامت‌هاي فراواني داشت.
اين پژوهشگر امور ديني با اشاره به امامت امام هادي(ع) و نقل قول هايي كه در اين باره وجود دارد، يادآور شد: درباره امامت ايشان، حديث هاي فراواني نقل شده است، پيامبر اسلام(ص) در روايتي، دهمين وصي خويش را علي بن محمد(ع) نام برده و امام نهم(ع) به صراحت از امامت ايشان سخن گفته و در وصيت خود، آشكار و صريح آن امام را جانشين خود خوانده است. امام هادي(ع) پس از شهادت پدر با وجود آنكه 8 سال بيشتر نداشت، مقام امامت را بر عهده گرفت و ويژگي هاي آن امام همام، دليلي روشن بر اين حقيقت است.
مدير گروه معارف و علوم قرآني شبكه قرآن و معارف سيما با اشاره به شرايط اجتماعي و سياسي زمان امامت امام هادي(ع)، گفت: دوره امامت امام دهم(ع) از حساس ترين روزگار شيعه به شمار مي رفت، ويژگي بارز اين زمان، ستم و استبداد دستگاه خلافت عباسيان بود. متوكل عباسي از خودكامه‌ ترين خليفه هاي عباسي محسوب مي شد كه حكومت مي‌كرد و دشمني و كينه ويژه‌اي با خاندان پيامبر(ص) داشت. در عهد او، شيعيان به سختي زندگي مي كردند و بي حرمتي و ستم هاي فراواني بر آنها روا داشته مي شد، وي امام هادي(ع) را به سختي زير نظر داشت، هر چند ايشان در آن زمان پيوسته در زندان نبود اما حكومت به سختي از ايشان مراقبت مي‌كرد، زيرا حكومت مي خواست با آزار امام(ع) و پيروانش، مكتب تشيع را از پيشرفت باز دارد.
وي در ادامه اظهار داشت: در زمان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) آزادي نسبي بيشتر بود و اين به دليل وجود داشتن درگيري هاي بني اميه و بني عباس و نبود ثبات در حكومت محسوب مي شد. اين دو امام بزرگوار جلسه درس داشتند و شاگردان ايشان در علوم و معارف مختلف از محضرشان بهره مند مي شدند؛ به طوري كه مكتب امام جعفر صادق(ع) به مكتب جعفري مشهور شد اما امام هادي(ع) و امام حسن عسگري(ع) در زمان خود در محاصره شديد و ماموران دولتي مراقب رفت و آمدها آنان بودند.
حجت الاسلام محسن عرفاتي بيان كرد: نشر معارف ديني و دفاع از حقانيت شيعه در آن روزگار، تدبيري خردمندانه لازم داشت و امام هادي(ع) براي دست يافتن به اين هدف، فعاليت هاي خود را در دو بخش ساماندهي كرده بود؛ يكي بهره‌گيري از هر گونه فرصت براي بيان آموزه هاي راستين دين اسلام محسوب مي شد كه اين فرصت‌ها بيشتر در جلسه هاي علمي و هنگام پاسخگويي‌ به شبهه‌هاي مخالفان صورت مي پذيرفت و ديگري پشتيباني معنوي و مادي شيعيان به شمار مي رفت كه امام(ع) در اين بخش فعاليت‌هاي خويش، نيازهاي فكري و معيشتي پيروان خويش را به انجام مي رساند و معارف الهي را به آنان آموزش مي داد و آگاهي ديني آنها را توانمند مي ساخت. آن امام فرزانه با فداكاري و كوشش پيوسته، اسلام را از گزند تحريف و تصحيف مصون نگه داشت و جايگاه والاي امامت در آيين اسلام را براي مومنان عصر خود تبيين كند.
مدير گروه معارف و علوم قرآني شبكه قرآن و معارف سيما به بهره گيري شيعيان از سخنان و راهنمايي هاي امام دهم(ع) اشاره كرد و افزود: با توجه به اينكه مدتي ايشان در مدينه و سامرا بود و در زمان خليفه هاي مختلفي زندگي كرد، سخت گيري هاي حكومت نتوانست آن امام را از هدف خويش دور كند، زيرا آنان همواره از مقام امام و رهبري شيعيان ترس داشتند و از دست دادن حكومت براي آنها سخت بود. علاوه بر اين، برپايه روايت هاي رسيده، حكومت آگاه بود كه ميلاد حضرت مهدي(عج) نزديك است و مي خواست فرعون گونه از تولد منجي عالم جلوگيري كند، به همين دليل امامان علي النقي(ع) و عسگري(ع) را در منطقه نظامي زنداني كردند.
وي با بيان ميراث ارزشمند و آثار برجاي مانده از آن امام همام گفت: «زيارت جامعه كبيره» يكي از آثار ارزشمندي است كه بايد بيش از پيش مورد توجه شيعيان قرار بگيرد. ائمه اطهار(ع) هميشه با تلاش هاي خويش توجه مسلمان را به معارف ديني جلب كرده اند. اين زيارت نامه شناسنامه اهل بيت(ع) و ولايت است و توجه به محتواي مهم آن بايد سرلوحه همگان قرار بگيرد و در واقع درس امام شناسي و وظيفه شناسي مردم در برابر امامت است.
اين پژوهشگر امور ديني درباره ارتباط آن امام همام و حضرت عبدالعظيم حسني(ع) كه يكي از ياران و وكلاي ايشان بود، بيان داشت: پيشينه مبارزه خاندان آن بزرگوار و شخصيت علمي و جهادي و ارتباط نزديك وي با امام هادي(ع) سبب شد تا وي در سال هاي پاياني زندگي خود مورد سخت گيري هاي حكومت وقت قرار گيرد، از اين رو براي ادامه فعاليت هاي خويش زندگي پنهاني را انتخاب كرد. حضرت عبدالعظيم حسني(ع) اعتقاد محكمي به اصل امامت داشت و چنين استنباط مي شود كه ترس حكومت از اين عالم محدث به دليل زاهد بودن و حديث گفتن وي نبوده، بلكه براي نشر فرهنگ سياسي صحيح و تصحيح اصول رهبري در اجتماع اسلامي بوده و چه بسا از طرف امام هادي(ع) براي اين كار ماموريت داشته است.
حجت الاسلام محسن عرفاتي در پايان گفت: تمامي روايت هايي كه از امام هادي(ع) باقي مانده از نظر عقل و نقل، بي نظير است، يكي از مشهورترين اين روايت ها، زيارت امام هادي(ع) در روز عيد غدير به شمار مي رود، اين زيارت نامه بسيار مفصل و پرمحتوا محسوب مي شود و جنبه تاريخي و روايي در آن قابل توجه است و هم با استدلال و برهان از قرآن مجيد و برهان هاي عالي به برطرف كردن شبهات مي پردازد و بيان مي كند كه پيامبر اكرم(ع) در غدير به صورت كامل اتمام حجت مي كنند و رسالت خود را به انجام رساندند.