چرا قیمت جرایم در برخی ماه ها و مکان ها افزایش می یابد

به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، شكي نيست كه هر جرمي از هر مجرمي با عمد و اختيار، استحقاق جريمه و مجازات را دارد و از سوي ديگر، همه مجرمان، يكسان نيستند و بدون شك، شرايط زماني، مكاني، رواني و ويژگي هاي ديگر آنها تفاوت دارد.
به همين دليل، امروزه در تمام قوانين جهان، اموري را با عنوان عوامل تشديد و تخفيف، در كنار قوانين كيفري و جزايي قرار مي دهند؛ مثلاً بيماري رواني را عامل تخفيف و تكرار در جرم را عامل تشديد مي دانند.
اسلام نيز از چهارده قرن پيش، عوامل تشديد و تخفيف را به صورتي جامع و جالب، هم در مجازات هاي دنيوي و هم در مجازات هاي اخروي، پيش بيني كرده است. در يك بررسي ساده، معلوم مي شود كه در اسلام، عوامل تخفيف از عوامل تشديد، بيشترند و اين به خاطر آن است كه اساس دين اسلام، بر رحم و عاطفه و هدفش، مهرورزي و هدايت است.
يكي از عوامل تشديد مجازات در اسلام، مكان و زمان جرم است؛ چنانچه جرمي در مكه مكرمه رخ دهد، مجازات، به علت قداست مكان مكه مكرمه، شديدتر است. همچنين مجازات در ماه هاي حرام (ذي قعده، ذي حجه، محرم و رجب)، به علت قداست آنها، بيشتر است.(1)
اين نوع مجازات، به خوبي نشان مي دهد كه اهميت جرم، تنها مربوط به جنبه ذاتي آن نيست؛ بلكه خصوصيات زماني و مكاني، كاملاً در آن موثر است.
از سوي ديگر، بديهي است كه اگر كسي حرمت اماكن و زمان هاي مقدس را نگه نداشت، مشخص مي شود كه روح طغيان گري و جسارت او بيشتر است و چنين فردي، ضرر و خطرش براي جامعه، بيشتر است.
در آيات متعددي از قرآن كريم، به مسئله حرمت و قداست اين چهار ماه، پرداخته شده است. به نمونه هاي زير توجه كنيد:
«در اين چهار ماه، جنگ نكنيد؛ امّا اگر به شما تعدّي شد، حق مقابله به مثل برايتان محفوظ است».(2)
«حرمت و پاسداشتِ اين چهار ماه را با حلال دانستن خشونت و جنگ، از بين نبريد».(3)
«اساسِ احترام و عظمت اين چهار ماه، منشأ الهي داشته، از اراده او برخاسته است».(4)
«اگر توصيه هايي را كه گفته شد، رعايت نكنيد، در واقع، به خودتان ظلم كرده ايد».(5)
صرف نظر از ساير مفاهيمي كه در اين آيات وجود دارد، منظور واقعي اين آيات، آن است كه بشر را متوجه حرمت و عظمتِ زمان (در قالب اين چند ماه) كرده، به او بگويد كه فايده اين ارج گذاري ها، به خودت برمي گردد. علاوه بر اين، همان طور كه حفظ حريم ها، شايسته قدرداني و ثواب است، طغيان گري ها و هنجارشكني ها هم، مجازات در پي دارد.
حكمت ها و عوامل حكم 1. اراده انسان بر كردارش اثر مي گذارد. خود اراده نيز از ذهنيت ها تبعيت كرده، اثرپذيري مي كند. وقتي اين تفكر در جامعه حاكم باشد كه قتل، حرام و مستحق مجازات (ديه) است، ديگر به اين زودي ها، به حريم خون و حياتِ انسان ها، تعرض نمي شود و اكثريت افراد تلاش مي كنند تا خويشتن داري كنند و متعرض جان و حيات ديگران نشوند. حال اگر اين ذهنيت و تفكر، شدت بيشتري پيدا كند و افراد دريابند كه در بعضي زمان ها - مثل چهار ماه حرام - و در برخي مكان ها - مثل مكه - اين مجازات، تشديد مي شود، خود به خود، اراده ها بيشتر كنترل مي شود و سعي مضاعفي در خويشتن داري و رعايت احتياط مي شود. بنابراين، شدت حكم ديه در ماه هاي حرام، موجب تشديد مراقبت هاي رواني شده، با ايجاد تعادل ذهني، رواني و كرداري، آمار قتل، جنايت، دعوا و بي احتياطي، كاهش مي يابد. بنابراين، حكم ديه، به اهرمي بازدارنده در برابر غضب ها، خطاها و هنجارشكني ها تبديل مي شود.
در تفسير آيه 2 سوره مائده، چنين آمده است: «مواظب باشيد تا با زنده كردنِ ذهنيت هاي منفي (و هر چند واقعيت دار)، زمينه هاي سوق به تعدي و انتقام پديد نيايد و شما به جاي اين كه دست به هم بدهيد تا از همديگر انتقام بگيريد، بايد دست اتحاد در راه نيكي ها و تقوا به يكديگر بدهيد؛ نه اين كه به پشتيباني از هم، آن هم به قصدِ همكاري هاي شرارت بار و دردسرساز بپردازيد».(6)
2. يادآوري حرمت و احترامِ زمان و توصيه به عدم جنگ طلبي و استمرار به جنگ و سرانجام، تهديد به مضاعف شدنِ مجازات دنيوي و اخرويِ در اين مناسبت ها، بسترسازي براي آتش بس در جنگ هاي بين المللي و درگيري هاي داخلي است. به بيان ديگر، ساز و كار ياد شده، روش اسلام براي دعوت به آرامش و صلح در سطح كلان (بين كشورها) و خُرد (ميان مردم و خرده فرهنگ ها) است و اين مضاعف شدنِ ديه، روشي براي جلوگيري از جنگ، از طريق راهبردهاي مالي است.
3. ارج گذاري به حرمت ماه هاي حرام و اتخاذ روش حقوقي - مالي ويژه، تلاش در جهتِ پاسداشتِ آداب و رسوم صحيحي است كه ريشه در وحي داشته، در بين مردم نهادينه شده، جزء فرهنگ آنها شده است؛ زيرا اين ماه ها از ديرباز، حرمت داشته اند. بعضي از مفسران، تحريم جنگ در اين چهار ماه را از زمان حضرتِ ابراهيم عليه السلام مي دانند؛ چنان كه در عصر جاهليت عرب نيز اين حرمت به عنوان يك سنت، به قوت خود باقي بود؛ هر چند آنها طبقِ اميال و هوس هاي خود، گاهي جاي اين ماه ها را تغيير مي دادند؛ ولي در اسلام، اين حكم، همواره ثابت و تغييرناپذير است. از برخي روايات استفاده مي شود كه تحريم جنگ در اين چهار ماه، علاوه بر آيين حضرت ابراهيم عليه السلام، در آيين يهود، مسيح و ساير آيين هاي آسماني نيز بوده است.(7) به اين ترتيب، روشن مي شود كه پيش بيني افزايش ديه قتل ها، راهكاري براي حفظِ سنت هاي حسنه و مصلحت آفرين است.
1. طبق تصريح روايات و نظر فقيهان، كسي كه در ماه حرام مرتكب قتل شود، موظف است تمام مقدار ديه اي را كه در ساير ماه ها پرداخت مي شود، پرداخت كند و علاوه بر آن، به مقدار يك سوم ديه نيز بر آن بيفزايد و دو ماه پي در پي از ماه هاي حرام را نيز روزه بگيرد؛ شيخ حر عاملي، وسائل الشيعه، ج 19، ص 149.
2. بقره، آيه 194.
3. مائده، آيه 2.
4. همان، آيه 97.
5. توبه، آيه 36.
6. تفسير نمونه، ج 4، ص 250،
7. تفسير نمونه، ج 7، ص 405