گزارش یک کشتار: بررسی مستند حادثه حمله نجیب پاشا به کربلای معلی

به گزارش سرويس انديشه پايگاه اطلاع رساني حج، كتاب حاضر به صورت مستند و با استفاده از آرشيوهاي عثماني، ايران و عراق به موضوع كشتار مردم كربلا به دست سپاه محمدنجيب پاشا، والي بغداد در سال 1258هـ/1843م مي‌پردازد.
مقدمه
شايد اين قاعده براي بسياري از كشورهايي كه اكنون مرزهاي جغرافيايي آنها را از يكديگر جدا كرده، صادق باشد كه آنها به دليل اشتراك در مسائل قومي، ديني و مذهبي، و نيز جغرافيايي و اقتصادي و فراتر از آن در ادواري به دلايل سياسي، سرنوشت واحدي داشته اند و ضمن آن كه در دل خود گرفتار تعارضات و چالش‏هايي نيز بوده‏اند، اما مسير كلي آنها به يك سمت و سو بوده است. ايران و عراق از اين دست كشورها هستند، چنان‏كه در برخي از ادوار تاريخي، حتي از پيش از اسلام، مطلقاً تصور جدايي ميان آنها وجود نداشت، ضمن آن كه بحث‏هاي قومي و ديني همان روزگار هم بود، اما قوت نقاط مشترك بيش از آني بود كه بخواهد آنها را رودروي هم قرار دهد. پس از اسلام، و در طول قرون، اين مناسبات فراز و نشيب‏هاي زيادي داشته است، اما چنان كه مي‏دانيم، از پس از تشكيل ايران ايلخاني، سرنوشت ايران و عراق باز مشترك شد و تمايز ميان آنان به كلي كنار گذاشته شد. در دوره تركمانان نيز اوضاع به همين شكل بود تا آن كه دولت عثماني در غرب و دولت صفوي در شرق برابر هم قرار گرفتند. بسيار طبيعي بود كه صفويان كه خود را ميراث‏دار تركمانان مي‏دانستند، تعريف يك دستي براي منطقه‏اي به وسعت نيمه غربي ايران و عراق داشته باشند، اما مشكلاتي كه پيش آمد، از جمله توسعه‏طلبي عثماني‏ها به سمت شرق يا همان سياست شرقي، آنان را به تسلط تجاوزكارانه بر عراق كشاند و به دليل اختلافاتي كه با صفويان براي‌شان پيش آمد، تصميم به ماندن در اين منطقه گرفتند. اين تسلط تجاوزكارانه چند قرن به طول انجاميد و صرف از نظر مسائل مختلف، مشكل مهمي را ميان مردم دو سو كه تا پيش از آن در قرون طولاني تفكر يك سرزميني داشتند، ايجاد كرد. بويژه كه ايران شيعي صفوي كه اين بار از نظر مذهبي يك دست شده بود، در مقابل دولت عثماني سني قرار گرفت كه بر عتبات عاليات و شيعيان عرب و عجم آن نواحي تسلط يافته بود. مجادلات آنان ميان جنگ و صلح ادامه يافت، اما مردم دو طرف، به‏ويژه ايرانيان همچنان همان ايده‏هاي قرون قبل را داشتند و رفت و آمد مي‏كردند. آنها تحمل هر نوع سختي را در مرزها بر خود هموار مي‏كردند تا بتوانند به زيارت بروند و حتي در آنجا بمانند. در تمام دوره صفوي تلاش‏هاي زيادي شد تا اوضاع به روال دوره تركمانان باز گردد، اما محدوديت‏هايي كه دولت صفوي براي دولت بزرگ عثماني داشت، مانع از آن بود كه پس از پيروزي‏هاي موقت، امكان باز گرداندن آن وضعيت باشد. دولت قاجاري به اين بسنده كرده بود كه بتواند به نوعي حافظ منافع ايرانيان و اماكن شيعي در عراق باشد و مي‏كوشيد با روابط ديپلماتيك مناسب، اين مهم را محقق سازد. داستان كشتار در كربلا به سال 1258 هجري قمري. 1842 ميلادي ـ موضوع اين كتاب ـ برگي از ادامه همان مسائل مشكلات است، داستاني كه يادآور منازعات كهنه ميان عثماني ـ ايراني است و تاوان آن را بايد مردم عرب و عجم كربلا در آن سال بپردازند. مع‏الاسف، حادثه ياد شده كه خسران و زيان آن در كنار حمله چند دهه قبل وهابي‏ها به كربلا براي شيعيان بسيار زياد بود، از طرف ما ايراني‏ها كمتر مورد توجه قرار گرفته است. درحالي‏كه ترك‏ها، پژوهشگران عراقي و بعضاً فرنگي‌ها، به اين موضوع پرداخته‏اند. اين در حالي است كه همچنان اسناد زيادي وجود دارد كه در روشن كردن اين برگ از تاريخ مي‏تواند به ما كمك كند. نوشته حاضر كه بر اساس اسناد نويافته توسط دوست دانشمند جناب آقاي سيّد علي موجاني فراهم آمده، يك اقدام با ارزش، ضروري و روشنگر است كه مي‏تواند خلاء مهمي را در زمينه مسائل ايران و عراق روشن كند، علاوه بر آن در زمينه روشن كردن برخي از مسائل داخلي شيعه از قبيل منازعات شيخي ـ اصولي و نيز موضوع مهم سكونت ايرانيان در عراق و مسائل و مشكلات آنها در آن دوره، ارزش زيادي دارد. مقدمه مفصل و ممتع اين نوشته كه در پرتو اسناد و مطالعات موجود درباره اين رويداد نوشته شده، و نيز نگاه منصفانه‏اي كه در اين پژوهش عرضه شده و سعي كرده است كه از دايره تحقيق و منابع و مدارك بيرون رود، بر ارزش آن افزوده است. كتابخانه تاريخ اسلام و ايران كه امسال بيستمين سال تأسيس خود را جشن مي‏گيرد، و همه اين حمايت‏ها را مديون مرجعيت حضرت آيت‏الله العظمي سيستاني مدظله العالي و نماينده آگاه، فعال و عاقل ايشان حضرت حجت‏الاسلام و المسلمين حاج سيّد جواد شهرستاني دامت بركاته است، خوشحال است كه اين كتاب را تقديم دوستداران مي‌كند، طبعاً از زحمات بي‏شائبه جناب موجاني نيز تشكر و قدرداني مي‏شود.
نويسنده: سيد علي موجاني
مصحح: مقدمه رسول جعفريان
ناشر: مورخ ـ كتابخانه تخصصي تاريخ اسلام و ايران
تاريخ چاپ: 1394 مكان چاپ: قم