ویژه فاجعه منا؛
ویژه‌نامه میقات حج به منا اختصاص یافت
شماره نود و سوم فصلنامه علمی ترویجی میقات حج ویژه‌نامه فاجعه منا از سوی حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت منتشر شد.
به گزارش سرويس انديشه پايگاه اطلاع‌رساني حج، نود و سومين شماره فصلنامه علمي ترويجي مقيات حج به صاحب امتيازي حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت و مدير مسؤولي سيدعلي قاضي عسكر ويژه‌نامه فاجعه منا به همت پژوهشكده حج و زيارت منتشر و روانه بازار نشر شد.
مكان‌هاي مقدس در آموزه‌هاي اسلامي و حقوق بين‌الملل، ديه قتيل الزحام در فقه قريقين، بسترهاي حمايتي از حجاج آسيب ديده، اجرت نايب جان باخته در فاجعه منا، حادثه منا و قضا و قدر الهي (نقد توجيه وهابيت)، نگاهي به تاريخ منا و حوادث آن و مهارجان الي الله از مقالات جديدترين شماره فصلنامه ميقات حج به شمار مي‌رود.
مكان مقدس در آموزه‌هاي اسلامي و حقوق بين‌الملل
سيدمحمدعلي هاشمي
چكيده: در عرف بين‌الملل، مكان‌هايي مقدس، در محدوده جغرافيايي خاص واقع شده است و يك يا چند دين يا مذهب، آن را مقدس مي‌شمارند. مكان‌هاي مقدس يا ساخته بشرند، مانند مساجد، كليساها، معابد و قبرستان‌ها، يا پديده‌هاي طبيعي هستند، همچون درخت يا درختان، رودخانه‌ها، تپه‌ها و جنگل‌ها.
آموزه‌هاي اسلامي، ضمن شناسايي ويژه اين مكان‌ها، موقعيت ويژه حمايتي را نسبت به اين مكان‌ها پايه‌ريزي كرده‌اند. شناسايي، برابري انسان‌ها در بهره‌بري و رفت و آمد و امنيت مطلق؛ از جمله آموزه‌ها و احكام اسلامي در زمينه حمايت از حرم مكي و مدني است.
بايسته‌هاي حقوق بين‌الملل، نظام بين‌الملل حقوق بشر و نظام بين‌الملل حقوق بشر دوستانه نيز در مقرره‌ها، هنجارها و معاهدات خود، ضمن شناسايي ويژه اين مكان‌ها، به حمايت از آن در شرايط مختلف پرداخته‌اند. «واتيكان و كليساي كاتوليك» و «بيت‌المقدس»، از جمله سرزمين‌هايي است كه در راستاي حمايت از مكان‌هاي مقدس و مقدسات ديني، مورد شناسايي ويژه حقوق بين‌الملل قرار گرفته‌اند.
بيت‌المقدس، بنا بر قطعنامه 181 مجمع عمومي سازمان ملل در 29 نوامبر 1947 م. شهري با ماهيت بين‌المللي است كه صلاحيت اعطاي تابعيت و ارتباطات بين‌المللي در حد دولت عضو جامعه بين‌المللي را دارد.
ديه قتيل الزحام در فقه قريقين
مهدي درگاهي
چكيده: در مورد ديه قتيل الزحام يا كشته شده در اثر ازدحام و شلوغي جمعيت، پژوهش و تحقيق قابل توجهي صورت نگرفته و چگونگي جبران و پرداخت ديه او در فقه فريقين به درستي روشن و مشخص نيست! از اين‌رو، دستيابي به پاسخ‌هاي شفاف به ابهامات افراد از حدود مسؤوليت مسلمانان در پرداخت ديه قتيل الزحام، نيازمند كاوشي عميق و جدّي است.
سنت اهل بيت عليهم‌السلام و صحابه پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله و قصور و كوتاهي در ايجاد امنيت از سوي حكومت؛ از جمله دلايلي است كه به لزوم پرداخت ديه از بيت‌المال مسلمانان به اولياي قتيل الزحام، در صورت عدم لوث، مشروعيت مي‌بخشد.
اكنون اين پژوهش، با هدف شناخت حدود و ثغور ادلّه و تبيين وظيفه و تكليف در پرداخت ديه به اولياي قتيل الزحام انجام گرفته و نيل به اين مقصد در سايه توصيف و تحليل گزاره‌هاي فقه مذاهب اسلامي، با گردآوري داده‌هاي كتابخانه ميسر است كه نتيجه آن، لزوم پرداخت ديه قتيل الزحام در صورت عدم وجود لوث از بيت‌المال مسلمانان است.
بسترهاي حمايتي از حجاج آسيب ديده در پرتو مسؤوليت بين‌المللي دولت عربستان
مسعود راعي
چكيده: فاجعه منا و عمق آثار فردي، اجتماعي، داخلي و بين‌المللي آن، فراتر از يك مسئله معمولي است و گذشت زمان هم نمي‌تواند آن را به فراموشي بسپارد. اين فاجعه آن‌گاه عميق‌تر خود را نشان مي‌دهد كه با دولتي بايد طرف شد كه علي رغم ادعاهاي زياد، به ابتدايي‌ترين قواعد حقوقي اعتقادي ندارد. از جنگ در يمن و استفاده بي‌رويه از هواپيماهاي نظامي گرفته تا نوع نگاه به ساير مسلمانان، همگي حاكي از اين مهم است. اين دولت حتي به آموزه‌هاي اسلامي در مورد تمامي مسلمانان نيز باور ندارد.
با همه اين اوصاف دلايلي متعدد حقوقي و فقهي وجود دارد كه اثباتگر مسؤوليت دولت عربستان در اين فاجعه است. با اثبات مسؤوليت بين‌المللي مي‌توان با استفاده از راهكارهاي حقوقي و سياسي، اين دولت را وادار به پاسخ‌گويي كرد. يافته تحقيق با رويكرد به حقوق بين‌الملل، نشان مي‌إهد مسير پيش‌رو، هموار نيست، ولي بن‌بست هم نيست. ابزارها و ارهكارهاي مختلف سياسي و حقوقي و البته در حد ضرورت و بدون ورود به شرايط جزئي، در اين نوشتار مورد توجه قرار گرفته است.
اجرت نايب جان باخته در فاجعه منا
اميد زماني
چكيده: با توجه به حادثه غم‌انگيز منا در ايام حج امسال (1436ق.) و جان باختن شماري از حاجيان بيت‌الله الحرام؛ از جمله تعدادي از افراد كه به عنوان نايب در اين سفر حضور داشته‌اند، سؤالاتي در اين زمينه مطرح است؛ يكي از پرسش‌هاي فقهي اين است كه در صورت موت بعد از احرام و دخول در حرم كه قربانيان حادثه در چنين حالتي بودند، نايب چه مقدار استحقاق اجرت خواهد داشت؟ يعني به فرض صحت حج نايب و اجزاي آن نسبت به منوب عنه، آيا تمام مبلغان اجاره را بايد به او پرداخت يا تنها به اندازه همان مقدار از اعمال كه بجا آورده استحقاق اجرت است؟
بسياري از فقها در اين مسئله به صورت مطلق بحث كرده، نايب را به صرف احرام و دخول حرم، مستحق تمام اجرت دانسته‌اند. اما برخي ديگر قائل‌اند در صورتي كه اجير بر تفريغ ذمّه باشد، استحقاق تمام اجرت را دارد؛ اما اگر اجير بر اتيان اعمال باشد، به نسبت همان مقدار از اعمال كه به جا آورده است، استحقاق اجرت دارد.
حادثه منا و قضا و قدر الهي
(نقد توجيه وهابيت)
مهدي نكويي ساماني/ رحمت الله ضيايي
چكيده: مسئله قضا و قدر، از ديرباز مورد توجه و تأمل انديشمندان مسلمان؛ اعم از اهل سنت و شيعه بوده است. متفكران جهان اسلام با الهام از آيات قرآن و احاديث پيامبر صلي الله عليه و آله و اهل بيت عليهم‌السلام، رابطه خالقيت و ربوبيت خداي متعال با نظام هستي و افعال انسان را به گونه‌اي تفسير و تبيين كرده‌اند كه موجب اسناد شرور و نواقص و افعال قبيح به حق تعالي نشود. از نظر آنان، تعلق علم و مشيت و قضا و قدر الهي به همه مخلوقات و پديده‌ها و از جمله افعال انسان، به هيچ وجه مستلزم نفي اختيار بشر و نظام اسباب و مسببات و نقش فاعل‌هاي ممكن نيست؛ بلكه به اعتقاد آنان، قدرت و اختيار انسان در طول فاعليت و مشيت و قضا و قدر الهي است.
با مراجعه به ديدگاه وهابيت در باب قضا و قدر، معلوم مي‌شود كه آنان نيز با پذيرش عموميت قضا و قدر الهي و تأكيد وجوب ايمان به آن، قضا و قدر الهي را منافي اختيار انسان نمي‌دانند و با توجه به اين ديدگاه و مبنا، معلوم نيست چرا در حادثه منا مي‌خواهند با تمسك به قضا و قدر، از خود سلب قدرت و اختيار و مسؤوليت كنند.
نگاهي به تاريخ منا و حوادث آن
محمدسعيد نجاتي
چكيده: اين مقاله ضمن معرفي سرزمين منا و پيشينه تاريخي آن در منابع اسلامي، به حوادث تاريخي و وقايع مهم رويداده در آن، پرداخته است. در مقدمه، وجوه تسميه و محدوده و موقعيت جغرافي منا و پيشينه آن در منابع اسلامي آمده و سپس تاريخ اسكان و ساخت و ساز در منا تا به امروز بررسي شده است. حضور معصومان عليهم‌السلام در منا از ديگر موضوعاتي است كه در اين مقاله به آن پرداخته شده و در مواردي مصادف با حوادث مهم نيز بوده و در پايان، مهم‌ترين حوادث و سوانحي كه در مدت طولاني عمر منا تا امروز در آن رخ داده است، بررسي مي‌شود.
مهاجران الي الله
داوود حسيني
چكيده: مرگ، حقيقتي است كه هيچ كس را فرار از آن ممكن نيست و بشر براي نجات و تأخير آن، هيچ راهي را كشف نكرده و نخواهد كرد. اما آنچه اين حقيقت را آسان مي‌كند، شيوه و چگونه مردن است. بعضي مرگ‌ها عزت‌آفرين و سعادت‌بخش است؛ مانند مرگي كه در راه احياي دين خدا باشد كه مقام شهادت را هديه مي‌كند. بعضي مرگ‌ها اگرچه در حد و درجه شهيدان عرصه جهاد نيستند، ولي چون در مسير الهي اتفاق مي‌افتند، خداوند از آن به «هجرت الي الله» تعبير نموده، پاداش او را خود ضمانت كرده است.
از انواع جان باختن در مسير حق كه در روايات معصومان عليهم‌السلام مورد ستايش قرار گرفته، مرگ در مسير حج و در حرمين شريفين؛ مكه و مدينه است. كسي كه با اين ويژگي از دنيا برود از او به مغفور، امان يافته از فزع اكبر، آرامش يافته، داراي مرگ آسماني و نداشتن حساب و عذاب قيامت نام برده شده است. اينها نمونه‌هايي از آثار چنين مرگي خواهد بود.
گفتني است، در سرمقاله اين شماره فصلنامه ميقات حج با عنوان نگاهي به عرصه‌هاي پژوهشي فاجعه منا مي‌خوانيم: در طول تاريخ حج‌گزاري، حوادث گوناگوني روي داده است، اما ابعاد هيچ يك همانند حادثه منا گسترده و فاجعه‌بار نبوده است. فاجعه‌اي كه به تعبير مقام معظم رهبري هنگامي كه انسان اين خبر را مي‌شنود، در وهله اول شگفت‌زده مي‌شود و باور آن براي انسان سخت و دشوار است. فاجعه‌اي كه در آن بيش از 8 هزار مهاجر الي الله در اوج مظلوميت به شهادت رسيدند.