بخش 1

1

بسم الله الرحمن الرحيم

3

مفهوم شناسي و مصداق يابي اهل بيت (عليهم السلام)

غلامحسين زينلي

7

ضرورت شناخت اهل بيت (عليهم السلام)

شايد برخي چنين تصوّر كنند كه گفت و گو پيرامون «اهل بيت (عليهم السلام) » و تلاش براي شناختن و شاساندن آنان، مسئله‌اي قديمي است و در عصر حاضر، اثري بر آن مترتّب نيست، در حالي كه اگر به كلام خداوند و سنّت نبيّ اكرم (صلّي الله عليه وآله) مراجعه كنيم و در آن بينديشيم، به وضوح مي‌يابيم كه مطالعه و پژوهش پيرامون اين مسئله و شناخت مفهوم و مصاديق اهل بيت پيامبر (صلّي الله عليه وآله) براي امّت اسلامي، امري كاملاً حياتي است.

خداوند در قرآن كريم، اهل بيت پيامبر (صلّي الله عليه وآله) را از هر گونه آلودگي، پاك و منزه دانسته1 و محبّت و دوستي آنان را به عنوان مزد رسالت نبيّ اكرم بر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . {إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً}؛ خدا فقط مي‌خواهد آلودگي را از شما خاندان (پيامبر) بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند (احزاب / 33).

8

همة مسلمانان فرض دانسته است.⁽¹⁾

پيامبر اسلام نيز كه سخن ايشان مؤيّد به كلام خداوند است،⁽²⁾ در حديث متواتر «ثقلين» با بيان جملة «إنّي تارك فيكم ما إن تمسّكتم به لن تضلّوا بعدي، كتاب الله و عترتي أهل بيتي...»3 اهل بيت را همتاي كتاب خدا به شمار آورده و استمرار هدايت امت اسلامي را پس از خود، تنها در پرتو تمسّك به قرآن و عترت، ميسّر دانسته است و اعلام داشته كه اين دو، هميشه با هم‌اند و هيچ گاه از يكديگر، جدا نخواهند شد: «... و لن يفترقا حتّي يردا عليَّ الحوض... »4.

آن حضرت، در حديث «سفينه»، اهل بيت (عليهم السلام) را به كشتي نوح تشبيه كرده و نجات امت اسلامي را تنها در گرو تمسّك به كشتي هدايت آنان، ممكن دانسته است.5

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . {قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبي}؛ بگو: "به ازاي آن (رسالت) پاداشي از شما نمي‌خواهم، مگر دوستي خويشاوندانم" (شوري/23).

2 . {وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوي * إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحي} (نجم / 3 و 4).

3 . سنن، ترمذي، 5/328؛ المستدرك، حاكم نيشابوري، 3/148؛ مسند، ابن حنبل، 3/17؛ المعجم الكبير، طبراني، 5/190 و 205

4 . همان.

5 . ابوذر غفاري از پيامبر (صلّي الله عليه وآله) نقل كرده كه فرمود: "مثل أهل بيتي فيكم مثل سفينة نوح من ركبها نجا و من تخلّف عنها غرق" (المستدرك، حاكم نيشابوري، 2/343؛ معجم الزوائد، هيثمي، 9/265؛ تاريخ بغداد، خطيب بغدادي، 12/91؛ حلية الأولياء، ابونعيم، 4/306؛ الدرّ المنثور، سيوطي، 4/434).

9

آري، تأمّل در كلام خداوند و سخنان رسول گرامي (صلّي الله عليه وآله) و نقش اهل بيت (عليهم السلام) در هدايت امت اسلامي، ضرورت شناخت مصاديق اهل بيت پيامبر (صلّي الله عليه وآله) را بيش از پيش روشن مي‌سازد. چنين تأمّلي، هر فرد مسلمان متعهّدي را وا مي‌دارد تا به درستي، اين اسوه‌هاي طهارت و پاكي را بشناسد و آنان را الگوي زندگي خويش قرار دهد و در جهان پر حادثة كنوني، بر كشتي نجات اهل بيت (عليهم السلام) سوار شده و خود را به ساحل نجات رساند. اين، همان حقيقتي است كه پيشواي مذهب شافعي نيز در سرودة خود به آن اشاره دارد و مي‌گويد:

و لـمّا رأيـت الناس قـد ذهب بـهم

مــذاهـبهـم فـي أبـحـر الـغيّ و الجهـل

ركبت علي اسم الله في سفن النجاة

و هم أهل بيت المصطفي خاتم الرسل1

يعني: هنگامي كه ديدم مذاهب گوناگون، مردم را به درياهاي جهل و گمراهي سوق داده است، با نام خدا بر كشتي‌هاي نجات اهل بيت مصطفي (صلّي الله عليه وآله) ، خاتم پيامبران، سوار شدم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ديوان شافعي، 334.

10

پس چنان نيست كه اين مسأله، متعلّق به روزگاران گذشته باشد، بلكه همان گونه كه تدبّر در قرآن و پيروي از كتاب الهي، مسأله‌اي نو و مورد نياز است، شناخت و پيروي از همتاي قرآن، يعني اهل بيت پيامبر (صلّي الله عليه وآله) نيز مسأله‌اي تازه و مورد نياز است.

مراد از اهل بيت (عليهم السلام)

مقصود از اهل بيت در بحث حاضر، معناي لغوي آن، يعني همة بستگان و همسر و فرزندان شخص نيست، بلكه مقصود، معناي اصطلاحي آن است كه قرآن كريم، در آية تطهير، آن را دربارة اهل بيت پيامبر (صلّي الله عليه وآله) به كار برده است1.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . احزاب، 33. (إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً)؛ خدا فقط مي‌خواهد آلودگي را از شما خاندان [ پيامبر ]بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند.

ضرورت شناخت اهل بيت:

11

مصاديق اهل بيت (عليهم السلام) در نظر مفسّران

مسلمانان به پيروي از قرآن كريم و سخنان پيامبر، عبارت «اهل بيت» را در اهل بيت رسول خدا استعمال كرده‌اند. اين مسأله به گونه‌اي شهرت يافته كه ارادة معناي ديگري از آن، نيازمند به قرينه است1؛ با اين وجود، شماري از مفسّران اهل سنّت در اين مسأله تشكيك كرده و ضمن پذيرفتن اهل بيت پيامبر (صلّي الله عليه وآله) (علي، فاطمه، حسن و حسين (عليهم السلام) ) به عنوان مصاديق آيه، افراد ديگري را نيز جزء مصاديق اهل بيت دانسته‌اند. اهمّ اقوال آنان چنين است:

الف: گروهي، به جز علي، فاطمه، حسن و حسين (عليهم السلام) ، همسران پيامبر (صلّي الله عليه وآله) را نيز از اهل بيت دانسته‌اند.⁽²⁾

ب: برخي مصداق اهل بيت را خود پيامبر و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . قاموس قرآن، قريشي، 1 / 137

2 . تهذيب تاريخ دمشق، ابن عساكر، 4/208 ـ 209؛ تفسير الكبير، رازي، 25/209؛ فتح القدير، شوكاني، 4/208؛ الجامع لأحكام القرآن، قرطبي، 14/183.

12

همسران آن حضرت دانسته‌اند.⁽¹⁾

ج: برخي معتقدند منظور از اهل بيت، تنها زنان پيامبرند. اين قول را عكرمه به سعيد بن جبير و ابن عباس نسبت داده است.⁽²⁾

د: برخي معتقدند مصاديق اهل بيت، همة بني‌هاشم‌اند؛ يعني آل علي، آل عقيل، آل جعفر و آل عباس. اين قول از زيد بن ارقم نقل شده است.⁽³⁾

هـ : عقيدة بسياري از مفسّران بر اين است كه منظور از اهل بيت (عليهم السلام) ، پيامبر اكرم (صلّي الله عليه وآله) ، علي، فاطمه، حسن و حسين (عليهم السلام) است. اين قول را برخي از همسران رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) مانند ام سلمه، عايشه و زينب و جمع زيادي از صحابه، مانند سعد بن ابي وقاص، ابوسعيد خدري، واثلة بن اسقع، ابن عباس، علي بن ابي طالب، حسن بن علي، جعفر بن ابي طالب، جابر بن عبدالله، عمر بن ابي طلحه،‌ براء بن عازب و ثوبان، غلام رسول خدا، نقل كرده‌اند.4

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تهذيب تاريخ دمشق، ابن عساكر، 4/209.

2 . الدرّالمنثور، سيوطي، 6/602؛ فتح القدير، شوكاني، 4/278.

3 . معجم الكبير، طبراني، 5/182؛ الدرّ المنثور، سيوطي، 6/605؛ فتح القدير، شوكاني، 4/280؛ 14/183.

4 . شواهد التنزيل، حاكم حسكاني، 2/26 ـ 30، 33 ـ 35، 38 ـ 41، 43 و 50؛ تفسير القرآن العظيم، ابن كثير، 3/492 ـ 494؛ المستدرك، حاكم نيشابوري، 3/146، 147 و 150؛ الدرّ المنثور، سيوطي، 6/3، 6 ـ 605؛ جامع البيان، طبري، 22/7 و 8؛ تلخيص( (المستدرك، ذهبي، 3/147؛ سنن الكبري، بيهقي، 7/63؛ مشكل الآثار، طحاوي، 1/332 و 334؛ مسند، ابن حنبل، 1/391، 6/45، 10/177 و 197؛ الجامع الصحيح، مسلم، كتاب فضائل صحابه، باب 4 و كتاب فضائل اهل بيت النبي (صلّي الله عليه وآله) ، باب 9؛ سنن، ترمذي، كتاب مناقب، باب 21 و 32؛ فرائد السمطين، جويني، 2/15، 18 و 22.

13

در پاره‌اي از روايات، افزون بر افراد ياد شده، در ذيل قول پنجم، از ساير امامان شيعه هم نام برده شده است1، شيعة اماميه، بر اينكه آية تطهير همة امامان را نيز شامل مي‌شود، اتفاق نظر دارند2. حال بايد ديد، آية شريفه، شامل چه كساني است و چه كساني از دايرة شمول آيه خارج‌اند. براي بررسي اين مسأله، از قرائن دروني و بيروني آية مورد نظر، مدد مي‌جوييم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية التطهير، موحد ابطحي، ج 1 و 2.

2 . جوامع الجامع، طبرسي، 372.

مصاديق اهل بيت: در نظر مفسّران

14

قرائن دروني شمول آية تطهير بر اهل‌بيت (عليهم السلام)

الف: كساني كه همسران رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) را مشمول آيه مي‌دانند، به اين نكته تمسّك كرده‌اند كه جملات پيش و پس از آية تطهير، همگي دربارة همسران پيامبر (صلّي الله عليه وآله) است، اما بايد توجّه داشت كه مسئلة ياد شده نه تنها دلالتي بر شمول آيه نسبت به زنان پيامبر (صلّي الله عليه وآله) ندارد، بلكه خود قرينة روشني است بر اينكه مخاطب آية تطهير، كساني غير از همسران پيامبرند؛ چرا كه در جملات پيش و پس از آيه، تمامي ضماير به صورت مؤنث آمده (كنتنّ، أمتعكنّ، أسرّحكنّ، تردن، لستنّ، اتّقيتنّ،

في بيوتكنّ)، در حالي كه در آية تطهير، جهت خطاب تغيير كرده و ضماير آن، به صورت مذكر (عنكم، يطهّركم) آمده است. اين امر، به روشني دلالت دارد بر اينكه مصاديق آيه، كساني غير از

15

همسران پيامبرند.

ب: لسان آية تطهير، لسان مدح و ستايش است و از مقام بلند اهل بيت (عليهم السلام) حكايت دارد، در حالي كه لسان آيه‌هاي مربوط به همسران پيامبر (صلّي الله عليه وآله) ، لسان پرهيز دادن و ترساندن ا ست؛ از اين رو، هرگز نمي‌توان هر دو لسان را مربوط به يك گروه دانست.

ج: مفاد آية تطهير، اعطاي نوعي مصونيّت از گناه و لغزش، و عصمت دارندگان مقام تطهير است، در حالي كه همسران پيامبر (صلّي الله عليه وآله) به اتفاق مسلمانان، مصون و معصوم از خطا و گناه نبوده‌اند.

د: منظور از «اراده» در آية شريفة تطهير ارادة تكويني است. با توجّه به اين نكته، مي‌توان پرسيد: آيا مراد از زدودن پليدي از اهل بيت (عليهم السلام) در آية شريفه، دور ساختن و دفع پليدي است (يعني اينكه آنها از آغاز هيچ گونه پليدي نداشته‌اند) يا برداشتن و رفع آن است (يعني آلودگي بوده، اما خداوند آن را برطرف كرده است). اگر فرض نخست منظور باشد، در اين صورت، تمام زنان پيامبر (صلّي الله عليه وآله) يا دست كم بيشتر آنان، پيش از اسلام در پليدي (شرك و كفر) بوده‌اند؛ در نتيجه، از حكم آيه خارج‌اند. اگر فرض دوم (برداشتن پليدي) منظور باشد،

16

چاره‌اي نداريم جز آنكه پيامبر اكرم (صلّي الله عليه وآله) را از حكم آيه خارج بدانيم؛ زيرا در زندگي پيامبر (صلّي الله عليه وآله) ، هيچ گونه پليدي وجود نداشته است، در حالي كه رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) به طور قطع، در حكم آيه داخل است. پس فرض نخست، ثابت و فرض دوم، منتفي مي‌گردد و زنان پيامبر (صلّي الله عليه وآله) به طور قطع، از حكم آيه خارج مي‌گردند.⁽¹⁾

هـ : مقصود از اهل بيت (عليهم السلام) در آية تطهير، اهل بيت پيامبرند كه منحصراً ساكن يك خانه بوده‌اند، يعني فاطمه، اميرالمؤمنين و دو فرزندشان حسن و حسين (عليهم السلام) . اين كه به نظر برخي، مقصود آيه، همسران رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) است، درست نيست؛ چون خانه‌هاي همسران آن حضرت، يك خانه نبود، بلكه خانه‌هاي آنان، متعدّد بوده كه در آن ساكن بوده‌اند. دليل اين مطلب، سخن خداوند در صدر آية تطهير است كه مي‌فرمايد: {وَ قَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ}⁽²⁾ كه خطاب، متوجّه كساني است كه در خانه‌هاي پيامبر (صلّي الله عليه وآله) مي‌زيسته‌اند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . جوامع الجامع، طبرسي، 372.

2 . احزاب، 33

ممفهوم شناسي و مصداق يابي اهل بيت :

ردر::

قرائن دروني شمول آية تطهير بر اهل بيت:

17

قرائن بروني شمول آية تطهير بر اهل‌بيت (عليهم السلام)

افزون بر قرائن دروني آيه، قرائن بروني ديگري نيز وجود دارد كه همسران پيامبر (صلّي الله عليه وآله) را از شمول آية تطهير خارج مي‌سازد. اين قرائن را در ذيل پي مي‌گيريم:

الف: بي گمان، خداوند در آية تطهير، مقام بزرگي را براي اهل بيت (عليهم السلام) ثابت كرده و آن را به همة مسلمانان اعلام داشته است. حال، چگونه مي‌توان تصوّر كرد كه همسران پيامبر (صلّي الله عليه وآله) به چنين مقام ارجمندي رسيده باشند، اما از وجود چنين فضيلتي براي خود غافل باشند، تا آنجا كه هيچ يك از آنان، حتي براي يك بار، چنين فضيلتي را براي خود يادآور نشده و ديگران را نيز بدان توجّه نداده است!؟ نه تنها در تاريخ چنين فضيلتي از آنان نقل نشده، بلكه از قول خود آنان نقل شده كه گفته‌اند:

18

آية تطهير در حقّ غير ايشان (يعني خمسة طيّبه) نازل شده است.

ب: محدّثان شيعه و اهل سنّت، در شأن نزول آية تطهير، روايات متواتري را از پيامبر (صلّي الله عليه وآله) نقل كرده‌اند. اين روايات، پيامبر اكرم (صلّي الله عليه وآله) علي، فاطمه، حسن و حسين (عليهم السلام) را مصاديق اهل بيت (عليهم السلام) معرفي مي‌كند.

به نظر مي‌رسد بهترين راه براي تعيين دقيق مصاديق اهل بيت، مراجعه به رواياتي است كه از قول خود پيامبر (صلّي الله عليه وآله) در تفسير آية شريفه صادر شده است.

آري، چگونه مي‌توان باور كرد كه رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) در حديث ثقلين، سفينه، امان و...، تمسّك به اهل بيت (عليهم السلام) را ماية سعادت دنيا و آخرت امّت اعلام كند، اما آنان را معرفي نكند و مصاديق اهل بيت را در هاله‌اي از ابهام باقي گذارد؟!

حقيقت آن است كه پيامبر (صلّي الله عليه وآله) در مواضع متعدّد، از جمله در اجتماع باشكوه صحابه، اهل بيت (عليهم السلام) را معرفي كرده است تا هيچ عذر و بهانه‌اي براي هيچ كس باقي نماند. رسول خدا (صلّي الله عليه وآله)

19

به عنوان يگانه كسي كه بي هيچ اختلافي، صلاحيت تفسير قران و بيان معاني پنهان آن را داراست1 و به تصريح قرآن كريم، هيچ گاه از خود سخني نمي‌گويد و گفتارش برخاسته از وحي الهي است،⁽²⁾ در تعيين مراد آية تطهير و بيان مصاديق آن، دو شيوة مؤثر برگزيده است:

1 ـ شيوة بيان گفتاري؛

2 ـ شيوة بيان رفتاري.

1 ـ مصاديق آية تطهير در بيان گفتاري پيامبر (عليهم السلام)

طبق روايات فراواني كه از طريق شيعه و اهل سنّت رسيده است، رسول اكرم (صلّي الله عليه وآله) پس از نزول آية تطهير، پارچه‌اي به دست مبارك خويش گرفت و علي، فاطمه، حسن و حسين (عليهم السلام) را زير آن برد و سپس فرمود:

«اللهمّ هؤلاء أهل بيتي و هؤلاء أهلي و عترتي فأذهب عنهم الرجس و طهّرهم تطهيراً»3؛ پروردگارا! اينان اهل بيت من و اهل و خاندان من‌اند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . {وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ} (نحل / 44).

2 . {وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوي * إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحي} (نجم / 3 و 4).

3 . شواهد التنزيل، حاكم حسكاني، 2/34، 38، 43، 44 و 50؛ تفسير القرآن العظيم، ابن كثير، 3/492 و 494؛ المستدرك، حاكم نيشابوري، 3/146 و 150؛ مشكل الآثار، طحاوي، 1/334؛ جامع البيان، طبري، 22/7 و 8؛ مسند، ابن حنبل، 10/177

20

هر گونه آلودگي را از آنان دور كن و كاملاً پاكشان گردان.

شمار اين روايات كه نزد شيعه و سنّي به «حديث كسا» شهرت يافته، به ده‌ها عدد بالغ مي‌شود و جمع كثيري از صحابة رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) آن را نقل كرده‌اند.

امّ سلمه همسر رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) كه طبق نقل بيشتر روايات، اين جريان در خانة او روي داده، از پيامبر (صلّي الله عليه وآله) تقاضا مي‌كند تا اجازه دهند او نيز به جمع اصحاب كسا بپيوندد و از اين فيض بزرگ بهره‌‌مند شود، اما رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) از پيوستن او به جمع اصحاب كسا مانع شده، با تعابير محبّت آميزي از او دلجويي مي‌كنند؛ تعابيري چون: «يرحمك الله، أنت علي مكانك و أنت علي خير و إلي خير، و إنّك من أزواج النبيّ...»1

غير از امّ سلمه، همسران ديگر پيامبر (صلّي الله عليه وآله) همچون عايشه2 و زينب3 نيز عين ماجراي مذكور را نقل كرده و تصريح كرده‌اند كه آية تطهير دربارة

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . شواهد التنزيل، حاكم حسكاني، 2/34، 38، 43، 44 و 50؛ تفسير القرآن العظيم، ابن كثير، 3/492 و 494؛ المستدرك، حاكم نيشابوري، 3/146 و 150؛ مشكل الآثار، طحاوي، 1/334؛ جامع البيان، طبري، 22/7 و 8؛ مسند، ابن حنبل، 10/177

2 . همان.

3 . فرائد السمطين، جويني، 2/18

21

خمسة طيّبه نازل شده است.

غير از همسران رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) شمار زيادي از بزرگان صحابه1 نيز تصريح كرده‌اند كه آية تطهير دربارة خمسة طيبه نازل شده است.

2 ـ مصاديق آية تطهير در بيان رفتاري پيامبر (صلّي الله عليه وآله)

روش ديگري كه پيامبر (صلّي الله عليه وآله) براي تعيين مراد از آية تطهير و بيان مصاديق آن برگزيدند، شيوه‌اي ابتكاري و فراموش نشدني در مدت زماني نسبتاً طولاني، در معرفي اهل بيت (عليهم السلام) بود؛ بدين سان كه سپيده دم، هنگامي كه براي اقامة نماز صبح از خانه خارج مي‌شدند، به در خانة فاطمه (عليها السلام) مي‌رفت و مي‌فرمود:

السلام عليكم و رحمة الله و بركاته أهل البيت {إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً} الصلاة رحمكم الله؛ درود، رحمت و بركات خدا بر شما اهل بيت باد. «خداوند اراده كرده تا هر گونه پليدي را از شما اهل بيت دور گرداند و كاملاً پاكتان سازد» (وقت) نماز (است، مهيّا شويد) رحمت خدا بر شما باد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . اسامي آنان و منابعي كه سخنان آنها در آن ثبت شده، پيشتر گذشت.

22

مدت اين روش رفتاري پيامبر (صلّي الله عليه وآله) را ابوسعيد خدري، چهل روز1، انس بن مالك، شش ماه2، ابوحمراء شش و در نقلي هفت يا هشت ماه3، و ابن عباس، نه ماه4 اعلام داشته‌اند.

به نظر مي‌رسد علّت اختلاف در مدت زمان مذكور، آن است كه هر يك از راويان، تنها مدتي كه خود شاهد آن بود، روايت كرده است؛ بنابراين، ناسازگاري در نقلهاي ياد شده مطرح نيست.

همان‌گونه كه گذشت، رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) از همان آغاز نزول آية تطهير با تعيين مصاديق اهل بيت، راه هر گونه تفسير ناروا را در اين باره بستند. اين اقدام پيامبر (صلّي الله عليه وآله) موجب شده است تا جز معدودي كه نظرشان وزني ندارد، كسي در اختصاص اين آيه به پنج تن ترديد نكند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . شواهد التنزيل، حاكم حسكاني، 2/44، ح665؛ الدرّ المنثور، سيوطي، 6/606

2 . تفسير القرآن العظيم، ابن كثير، 3/492؛ شواهد التنزيل، حاكم حسكاني، 2/18، 21، 22 و 25

3 . الدرّ المنثور، سيوطي، 6/606 و 607؛ تفسير القرآن العظيم، ابن كثير، 3/492

4 . الدرّ المنثور، سيوطي، 6/606

قرائن بروني شمول آية تطهير بر اهل بيت: