بخش 5

101

پيامبران مسجد قرار داده شود. از پيامبر خدا صلي الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: خدا يهوديان و مسيحيان را لعنت كند، كه قبور پيامبرانشان را مسجد قرار دادند.⁽¹⁾

آيا مي‌توان پذيرفت ملّتي كه در مواقع مختلف پيامبرانشان را كشته‌اند، تبديل به ملّتي شوند كه به عنوان تكريم و نكوداشت، برقبر پيامبرانشان مسجد بسازند؟ برفرض هم كه چنين كاري از برخي از آنان سرزده باشد، در حديث احتمالات ديگري غير از نماز خواندن و تبرّك به صاحب قبر داده مي‌شود، از اين قبيل:

الف. قبرها را قبله قرار داده باشند؛

ب. به عنوان تعظيم، بر قبرها سجده كرده باشند

ج. به صاحب قبرها سجده كرده باشند.

قدر متيقّن يكي از اين سه صورت است، نه مسجد سازي بر روي قبرها به عنوان تبرّك. كار آنان، تنها مسجدسازي بر قبر و نماز در آن يا صرفاً نماز خواندن كنار قبور نبوده است، بلكه كاري همراه با شرك بوده است، با انواعي كه شرك دارد، مثل آن‌جا كه به قبر سجده شود، يا بر صاحب قبر سجده شود، يا قبله‌اي گردد كه به طرف آن نماز خوانند.

نماز كنار قبر رسول خدا صلي الله عليه و آله براي تبرك به كسي است كه آن‌جا دفن شده است و اين اشكالي ندارد، خداوند نيز حاجيان را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ر.ك: صحيح بخاري، ج2، ص111، كتاب الجنائز؛ سنن نسائي، ج2، ص871، كتاب الجنائز؛ صحيح مسلم، ج2، ص68، باب نهي از بناي مساجد بر قبور.

102

فرمان داده «مقام ابراهيم» را محلّ نماز قرار دهند: }وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِيمَ مُصَلًّي«1.

نماز كنار قبور پيامبران، همچون نماز كنار مقام ابراهيم است، جز اين‌كه جسد حضرت ابراهيم يك يا چند بار اين مكان را لمس كرده، ولي مدفن پيامبران اجساد آنان را در برگرفته كه هرگز نمي‌پوسند. علماي اسلام نيز روايات نهي كننده را مثل آنچه گفتيم تفسير كرده‌اند.

بيضاوي گويد: چون يهود و نصاري به قبر پيامبران از روي بزرگداشت و احترام سجده مي‌كردند و آن را قبله‌اي قرار مي‌دادند كه در نماز به طرف آن رو مي‌كردند و قبور را بتي قرار داده بودند، پيامبر خدا صلي الله عليه و آله آنان را لعن كرد و مسلمانان را از چنين كاري برحذر داشت . اما كسي كه در نزديكي يك انسان صالح، مسجدي بسازد و با نزديك شدن به آن قصد تبرك داشته باشد، نه تعظيم و توجّه و امثال آن، اين هرگز مشمول آن تهديد ياد شده نخواهد بود.⁽²⁾

گريه بر مرده

غم واندوه هنگام از دست دادن عزيزان، امري فطري براي انسان است. هرگاه كسي به مصيبت يكي از عزيزان يا جگرگوشه‌ها و خويشاوندانش دچار شود، احساس اندوه مي‌كند و اشك بر چهره‌اش جاري مي‌شود. هيچ كس منكر جدّي اين حقيقت نيست. اسلام نيز دين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بقره: 125.

2 . فتح الباري في شرح صحيح البخاري، ج1، ص525، طبع دار المعرفه.

103

فطرت و همسوي با آن است نه مخالف فطرت.

براي يك آيين جهاني ممكن نيست كه اندوه و گريه بر فقدان عزيزان را حرام كند، آن هم گريه و اندوهي كه همراه چيزي نيست كه خدا را خشمگين سازد. پيامبر صلي الله عليه و آله و اصحاب بزرگوار و تابعين نيز در مسير فطرت حركت كرده‌اند. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله براي فرزندش ابراهيم مي‌گريد و مي‌فرمايد: «چشم اشكبار مي‌شود و دل اندوهگين مي‌گردد، ولي چيزي برخلاف رضاي پروردگارمان نمي‌گوييم و ما اي ابراهيم، به خاطر تو اندوهگينيم.» ^{( 1 )}

اين اولين و آخرين گريه حضرت در مصيبت عزيزانش نبود، بلكه در سوگ پسرش طاهر هم گريست و فرمود: چشم، اشك مي‌ريزد و اشك غالب مي‌گردد و دل محزون مي‌شود، ولي خداي متعال را نافرماني نمي‌كنيم.⁽²⁾

مرحوم علامه اميني در كتاب «الغدير» موارد فراواني را گردآوري كرده است كه پيامبر، اصحاب و تابعين بر مرده‌ها و عزيزانشان هنگام فقدان آنان گريسته‌اند. وي مي‌نويسد:

چون حضرت حمزه شهيد شد و خواهرش صفيه دختر عبدالمطلب در پي او آمد، انصار نگذاشتند وي بر سر جسد برادرش بيايد. پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: آزادش بگذاريد. صفيه كنار جسد نشست و همراه با

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . سنن ابي داود، ج1، ص58؛ سنن ابن ماجه، ج1، ص482.

2 . مجمع الزوايد، هيثمي، ج3، ص8.

104

گريه و ناله صفيه، پيامبر هم مي‌گريست و مي‌ناليد. فاطمه3 هم مي‌گريست و با گريه او پيامبر هم گريه مي‌كرد و مي‌فرمود: هرگز داغي چون داغ تو نخواهم ديد.⁽¹⁾

چون رسول خدا صلي الله عليه و آله از احد برگشت، زنان انصار بركشته‌هاي خود گريستند خبر به پيامبر صلي الله عليه و آله رسيد، فرمود: ولي حمزه گريه‌كننده ندارد. انصار برگشتند و به زنانشان گفتند، بر هركس كه خواستيد گريه كنيد، اول بر حمزه بگرييد. اين رسم تا كنون ميان آنان برقرار است و در گريه بر هر مرده‌اي ابتدا بر حمزه گريه مي‌كنند.⁽²⁾

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله وقتي خبر شهادت جعفر، زيد بن حارثه و عبدالله

بن رواحه را شنيد، چشمانش پر از اشك شد.⁽³⁾ حضرت وقتي قبر

مادرش را زيارت كرد، بر او گريست و اطرافيان را هم به گريه

واداشت.⁽⁴⁾

ابوبكر بر رحلت پيامبر گريست و مرثيه خواند، با اين مضمون كه اي ديده، گريه كن و خسته نشو، گريه بر سرور رواست. حسّان بن ثابت هم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . الامتاع، مقريزي، ص154.

2 . مجمع الزوايد، ج6، ص120.

3 . صحيح بخاري، (كتاب المناقب...)؛ سنن بيهقي، ج4، ص70.

4 . سنن بيهقي، ج4، ص70؛ تاريخ خطيب بغدادي، ج7، ص289.

105

بر پيامبر مي‌گريست و مرثيه مي‌خواند.⁽¹⁾

تحليلي بر حديثِ عذاب شدن مرده بر اثر گريه بستگان

گاهي به حديث معروفي تمسّك مي‌شود كه مي‌گويد: مرده با گريه بستگانش بر او، مورد عذاب قرار مي‌گيرد و با اين دستاويز جلوي گريستن را كه خواسته فطري انسان است مي‌گيرند. ولي اينان، مفهوم حديث را درست درنيافته‌اند كه بايد آن را بررسي كرد.

نزد عايشه، اين سخن فرزند عمر نقل شد كه «مرده با گريه

بستگانش عذاب مي‌شود». عايشه گفت: خدا او را رحمت كند، سخني

را شنيده ولي آن را به درستي درنيافته است، جنازه يك يهودي

را از كنار پيامبر خدا صلي الله عليه و آله عبور دادند، در حالي كه بر او مي‌گريستند. پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: شما بر او گريه مي‌كنيد، در حالي كه او عذاب مي‌شود.⁽²⁾

مسلم از ابن عباس نقل مي‌كند كه پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: مرده با گريه بستگانش بر او، عذاب مي‌شود، ابن عباس گفت: چون عمر درگذشت، اين حديث را بر عايشه نقل كردم. گفت: خدا عمر را رحمت كند. نه به خدا قسم پيامبر خدا صلي الله عليه و آله نفرمود كه خداوند، با گريه كسي مؤمني را عذاب مي‌كند، بلكه فرمود: خداوند،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . الغدير، ج6، ص165.

2 . صحيح مسلم، ج3، ص44.

106

عذاب كافر را با گريه بستگانش بر او مي‌افزايد.⁽¹⁾

خلاصه درس

زيارت قبور پيامبران و اوليا، آثار تربيتي و اخلاقي مهمي دارد. زيارت قبر پيامبر و امامان و شهدا و شايستگان، بي‌شك نتايج سازنده‌اي دارد. زيارت قبور اين شخصيت‌ها نوعي سپاس و تقدير از فداكاري‌هاي آنان است.

بناي بر قبور از زمان صحابه تا كنون، سيره رايج ميان مسلمانان بوده است.

بناي مساجد بر قبرها يا كنار آن‌ها و نماز خواندن در آن‌ها، موضوعي فقهي است و ربطي به عقايد ندارد. سيره و روش مسلمانان از جواز بناي مسجد بر قبور صالحان حكايت مي‌كند.

غم واندوه هنگام از دست دادن عزيزان، امري فطري براي انسان است هيچ كس منكر جدّي اين حقيقت نيست، اسلام نيز دين فطرت و همسوي با آن است نه مخالف فطرت.

خود آزمايي

1. اهميت زيارت قبور را با اشاره به احاديث و روايات تشريح

كنيد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان، ص 43.

107

2. مفهوم جواز بنا بر قبور را شرح دهيد.

3. چگونگي شرايط نماز در مساجد بنا شده بر قبور را شرح دهيد.

4. نظر اسلام در خصوص گريه بر مردگان را توضيح دهيد.

108

107

2. مفهوم جواز بنا بر قبور را شرح دهيد.

3. چگونگي شرايط نماز در مساجد بنا شده بر قبور را شرح دهيد.

4. نظر اسلام در خصوص گريه بر مردگان را توضيح دهيد.

109

بخش چهارم

جايگاه قرآن نزد شيعه

110

111

درس هشتم

جايگاه قرآن كريم نزد شيعه اماميه، مصونيت قرآن از تحريف، تحريف در لغت و اصطلاح، امتناع راه‌يابي تحريف به قرآن

هدف‌هاي آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ جايگاه قرآن را در ميان شيعه اماميه تشريح كنيم.

ـ‌ معناي تحريف را از منظر لغت و اصطلاح بدانيم.

در اين درس به مباحث جايگاه والاي قرآن كريم نزد شيعه اماميه، مصونيت قرآن از تحريف و تحريف در لغت و معاني اصطلاحي تحريف خواهيم پرداخت.

جايگاه قرآن كريم نزد شيعه اماميّه

قرآن، زيربناي قانونگذاري اسلامي به شمار مي‌آيد و در پي آن، سنت نبوي همراه و قرين قرآن است. هم لفظ قرآن و هم معنايش وحي الهي است.

112

قرآن كريم، بنيان اساسي اعتقادي مسلمانان و سنگ زير بناي تمدّن اسلامي به خصوص در بُعد اخلاقي، فلسفي و فقهي به شمار مي‌رود كه مدتي طولاني پشتوانه تشريع مسلمانان بوده است.

مصونيت قرآن از تحريف

قرآن كريم از هنگام نزول تا كنون، تنها منبع اساسي و نخست براي قانونگذاري مسلمين بوده و سخن قرآن، حرف نهايي به شمار مي‌رفته است.

استنباط معارف و احكام از قرآن، فرع بر آن است كه تحريفي چه به افزايش و چه به كاهش بر آيات آن رخ نداده باشد. مصونيت قرآن از تحريف به زياده و نقصان، هرچند نزد بيشتر فرقه‌هاي اسلامي موضوعي ثابت است، ليكن براي زدودن برخي شبهه‌هايي كه در اين مورد مطرح مي‌شود، به اختصار به بحث و بررسي پيرامون اين مسأله مي‌پردازيم.

تحريف در لغت و اصطلاح

تحريف در لغت، يعني تفسير سخن برخلاف مقصود، يعني كج كردن و گرداندن سخن از معناي اصلي‌اش. آيه }يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ«1 نيز به همين معني تفسير شده است، يعني سخنان را از جايگاه اصلي‌اش برمي‌گردانند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نساء: 46.

113

امّا در اصطلاح، تحريف به چند معني به كار مي‌رود:

1. تغيير معناي سخن، يعني تفسير آن به گونه‌اي كه موافق نظر مفسّر باشد، چه با واقعيت مطابق باشد يا نه. همه فرقه‌هاي اسلامي، ديدگاه‌هاي خود را مستند به قرآن مي‌سازند و هر كس هر خواسته و فكري دارد، تظاهر مي‌كند كه از قرآن برگرفته است، ولي با تفسيري كه عقيده او را تأييد كند، آيه را مي‌گيرد و به طرف خواسته خويش مي‌كشاند و آن را طبق دلخواه معني مي‌كند.

2. كم و زيادي در حركت و حرف، با حفظ و مصونيت اصل قرآن. مثل «يطهرن» كه هم با تشديد خوانده شده است، هم بدون تشديد. اگر همه قرائت‌ها به تواتر از پيامبر صلي الله عليه و آله نقل شده باشد ـ كه هرگز چنين

نيست ـ و اين‌كه پيامبر صلي الله عليه و آله ، قرآن را با همه اين قرائت‌ها خوانده است، پس همه آن‌ها قرآن و بدون تحريف خواهد بود.

با اين حال، قرآن از اين نوع تحريف هم مصون است، چون كه قرائت رايج در هر دوره يعني قرائت عاصم از حفص كه به علي عليه السلام متصل مي‌شود متواتر است و جز آن، اجتهادهاي نو پديدي است كه در روزگار پيامبر صلي الله عليه و آله اثري از آن‌ها نبوده و به همين جهت متروك شده است.

3. تغيير كلمه‌اي به جاي كلمه مرادف آن: مثل آن كه به جاي

114

«امضُو» در آيه1، كلمه «اسرَعو» بگذاريم.

4. تحريف در لهجه تعبير: لهجه‌هاي قبايل مختلف در تلفظ حرف يا كلمه از نظر حركات و اداي آن مختلف بود. در زبان‌هاي ديگر نيز چنين است. اين نوع از تحريف در قرآن راه نيافته است، چون مسلمانان در زمان خليفه سوم برخي اختلافات را در تلفظ يا تغيير بعضي از كلمات بدون تغيير در معني ديدند، تصميم گرفتند همه قرائت‌ها و مصحف‌ها را يكي كنند و غير از آن را از بين ببرند. در نتيجه تحريف به معناي ياد شده از بين رفت و همه بر لهجه قريش متفق شدند.

5. تحريف به افزودن: اجماع بر خلاف اين است. البته به

ابن مسعود نسبت داده شده كه گفته است «معوّذتين» (سوره ناس و فلق) از قرآن نيستند.⁽²⁾ به گروهي از خوارج نيز نسبت داده‌اند كه منكر آن شده‌اند كه سوره يوسف جزء قرآن باشد.⁽³⁾ ولي هر دو نسبت ثابت نشده است.

6. تحريف به كاهش و افتادگي عمدي يا اشتباهي از قرآن: چه آن چه كم شده است يك حرف باشد، يا يك كلمه، يا يك جمله، يا يك آيه يا يك سوره.

ادعاي نقص در قرآن كريم را به صورت‌هايي كه ياد شد، عقل و نقل رد مي‌كند. اينك توضيح مطلب:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . }وَلا يَلْتَفِتْ مِنْكُمْ أَحَدٌ وَامْضُوا حَيْثُ تُؤْمَرُونَ« (حجر: 65).

2 . فتح الباري در شرح بخاري، ج 8، ص 571.

3 . ملل و نحل، شهرستاني، ج 1، ص 128.

115

امتناع راهيابي تحريف به قرآن

قرآن كريم از نخستين روزي كه مسلمانان به آن ايمان آوردند، مورد توجه و نخستين مرجع آنان بوده است و به خواندن و حفظ كردن و نگاشتن و ضبط آن اهميت مي‌دادند. راهيابي تحريف به چنين كتابي ممكن نيست مگر با زور. نه امويان و نه عباسيان، آن قدرت را نداشتند، چون قرآن ميان قاريان و حافظان پخش شده بود و انتشار حتي يك

نسخه در سطح وسيع، مي‌توانست اين آروزي پليد را به صورت ناشدني درآورد.

نكته ديگر اين است كه راهيابي تحريف به قرآن كريم، از زشت‌ترين جرائمي است كه سكوت در برابر آن جايز نيست. اگر تحريفي صورت گرفته باشد، چگونه امير المؤمنين عليه السلام و ياران خاص او همچون سلمان، ابوذر، مقداد و ديگران سكوت كرده‌اند؟ در حالي كه مي‌بينيم آن حضرت و دختر پيامبر خدا صلي الله عليه و آله به غصب فدك اعتراض كردند، با آن كه اهميت و عظمت فدك يك دهم قرآن هم نيست؟!

امام علي عليه السلام دستور داد بخشش‌هاي عثمان را به بيت المال برگردانند و فرمود: به خدا قسم حتي اگر با آن‌ها زنان به ازدواج در آمده يا كنيزان خريداري شده باشند، برخواهم گرداند.⁽¹⁾

اگر تحريفي صورت گرفته بود، برگرداندن آيات حذف شده به قرآن واجب‌تر و لازم‌تر بود. مي‌بينيم كه اميرمؤمنان عليه السلام پس از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج البلاغه، خطبه 15 (نسخه صبحي صالح).

116

آن كه خلافت ظاهري را به عهده گرفت، نسبت به بدعت‌هاي نو ظهور، به شدت انتقاد و اعتراض كرد. اگر در زمان خلفاي سه گانه چنين تحريفي در مورد قرآن پيش مي‌آمد، امام حتماً در مقابل آن مي‌ايستاد و بدون هراس آن چه را حذف شده بود به قرآن بر مي‌گرداند.

خلاصه آن كه تحريف قرآن به صورت كاستن از آن، قاعدتاً امري ناشدني بوده است.

خلاصه درس

قرآن، زيربناي قانونگذاري اسلامي به شمار مي‌آيد. قرآن كريم، بنيان اساسي اعتقادي مسلمانان و سنگ زير بناي تمدّن اسلامي به شمار مي‌رود

تحريف در لغت، يعني تفسير سخن برخلاف مقصود، يعني كج كردن و گرداندن سخن از معناي اصلي‌اش نزد بيشتر فرقه‌هاي اسلامي موضوعي ثابت است.

در اصطلاح، تحريف به چند معني به كار مي‌رود:

1. تغيير معناي سخن؛

2. كم و زيادي در حركت و حرف، با حفظ و مصونيت اصل قرآن؛

3. تغيير كلمه‌اي به جاي كلمه مرادف آن؛

4. تحريف در لهجه تعبير؛

5. تحريف به افزودن؛

6. تحريف به كاهش و افتادگي عمدي يا اشتباهي از قرآن.

ادعاي نقص در قرآن كريم را به صورت‌هايي كه ياد شد، عقل و نقل

117

رد مي‌كند.

قرآن كريم از نخستين روزي كه مسلمانان به آن ايمان آوردند، مورد توجه و نخستين مرجع آنان بوده است و به خواندن و حفظ كردن و نگاشتن و ضبط آن اهميت مي‌دادند. راهيابي تحريف به چنين كتابي ممكن نيست مگر با زور. راهيابي تحريف به قرآن كريم، از زشت‌ترين جرائمي است كه سكوت در برابر آن جايز نيست. اگر تحريفي صورت گرفته باشد، چگونه اميرالمؤمنين عليه السلام و ياران خاص او همچون سلمان، ابوذر، مقداد و ديگران سكوت كرده‌اند؟

خلاصه آن كه تحريف قرآن به صورت كاستن از آن، عادتاً امري ناشدني بوده است.

خود آزمايي

1. جايگاه قرآن را در ميان شيعه اماميه تشريح كنيد.

2. معناي تحريف را از منظر لغت بيان كنيد.

3. چهار مورد از معاني اصطلاحي تحريف را بيان كنيد.

4. دلايل مصونيت قرآن از تحريف را بيان كنيد.

5. امتناع راهيابي تحريف به قرآن را توضيح دهيد.

118

119

درس نهم

گواهي قرآن به عدم تحريف و گواهي روايات بر مصونيت قرآن از تحريف

هدف‌هاي آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ با استفاده از آياتي از قرآن، عدم تحريف در اين كتاب مقدس را تشريح نماييم.

ـ با استفاده از روايات، مصونيت قرآن از تحريف را تشريح كنيم.

در اين درس گواهي قرآن به عدم تحريف را با ذكر سه آيه با عناوين آيه حفظ، آيه نفي باطل وآيه جمع و قرائت قرآن توضيح خواهيم داد و در ادامه دو روايت اخبار عرضه احاديث بر قرآن و حديث ثقلين در توضيح مصونيت قرآن از تحريف را شرح خواهيم داد.

120

گواهي قرآن به عدم تحريف ـ آيه حفظ

قرآن كتابي است كه از سوي خداوند نازل شده و او عهده‌دار حفظ قرآن از هرگونه بازي‌گري است. خداوند مي‌فرمايد:

}إِنّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنّا لَهُ لَحافِظُونَ«1

ما قرآن را نازل كرديم، و ما به طور يقين نگهدار آنيم.

مراد از «ذِكر» قرآن كريم است.

هيچ يك از احتمالاتي كه در تفسير «حفظ» گفته‌اند كه مراد عبارت است از: حفظ از ايرادِ ايرادگيران، حفظ در لوح محفوظ، حفظ در سينه پيامبر و امام پس از او، درست نيست. خداوند متعال خبر مي‌دهد كه عهده‌دار نگهداري و حفظ قرآن در همه مراحل است و قول به كاهش قرآن با اين تعهّد الهي ناسازگار است.

آيه نفي باطل

خداوند قرآن را به عنوان كتاب قدرتمندي توصيف مي‌كند كه نه چيزي بر آن غلبه مي‌كند و نه از هيچ سو باطلي به سراغ آن مي‌آيد: }...وَإِنَّهُ لَكِتابٌ عَزِيزٌ لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلا مِنْ خَلْفِهِ«.⁽²⁾

قرآن در همه معاني، مفاهيم، احكام جاويدان و معارف و اصولش حقّ است و هماهنگ با فطرت، اخبار غيبي آن هم دروغ و خلاف ندارد. از تناقض در دستورها و خبرها هم مصون است: اگر از سوي غير خدا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . حجر: 6 ـ 9.

2 . فصلت: 41 ـ 42.

121

بود، اختلاف بسياري در آن مي‌يافتند. پس همان طور كه قرآن در محتوا و معني حق است، در صورت و لفظ هم حق است و تحريف به آن راه نمي‌يابد. و مرحوم طبرسي چه نيكو گفته است: نه در الفاظش تناقض است، نه در خبرهايش دروغ، نه با چيزي معارض است، نه از آن كم شده و نه بر آن افزوده شده است.⁽¹⁾

قرآن از هر باطلي كه آن را ابطال و خراب كند مصون است و همواره تازه و شاداب است و كهنه و فاني نمي‌گردد.

آيه جمع و قرائت قرآن

روايت شده كه هنگام نزول قرآن، پيامبر صلي الله عليه و آله با عجله آن را مي‌خواند، تا خوب حفظ كند. وحي آمد و او را از اين كار نهي كرد:

}لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَيْنا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ فَإِذا قَرَأْناهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ«2

زبانت را به خاطر عجله براي خواندن قرآن حركت مده، چرا كه جمع كردن و خواندن آن بر عهده ماست.

پس جمع و حفظ و توضيح قرآن بر عهده خداست.

اين‌ها برخي از آياتي است كه مي‌توان براي مصونيت قرآن از تحريف به آن‌ها استدلال كرد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مجمع البيان، ج 9، ص 15، چاپ صيدا.

2 . قيامت: 16 ـ 19.

122

گواهي روايات بر مصونيّت قرآن از تحريف

از رواياتي كه بر مصونيت از تحريف دلالت مي‌كند به چند مورد بسنده مي‌كنيم:

1. اخبار عرضه احاديث بر قرآن

روايات بسياري از ائمه عليهم السلام نقل شده كه مي‌گويد: روايات را بر قرآن عرضه كنيد، آن چه را موافق قرآن است بپذيريد و مخالف آن را رد كنيد.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: بر هر حقي حقيقتي است و بر هر درستي نوري. آن چه را كه موافق كتاب خداست بگيريد و آن چه را مخالف كتاب خداست واگذاريد: «فما وافَقَ كتابَ اللّه فَخُذوُه وَما خالَفَ كتابَ اللّهِ فَدَعُوه.» ^{( 1 )}

از امام صادق عليه السلام نيز روايت است:

«ما لَم يوافِقْ مِنَ الحَديثِ القرآنَ فَهو زُخرُفٌ.» ^{( 2 )}

آن چه از حديث، موافق قرآن نباشد باطل است (باطلي است آراسته به صورت حق).

اين روايات از دو جهت بر سخن ما دلالت مي‌كند:

الف. قرآن، معياري صحيح و مصون از تغيير و تحريف و تصرّف است و قول به تحريف، با عقيده به سلامت قرآن كه معيار است، سازگار

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . وسائل الشيعه، ج 18، باب 9 از ابواب صفات قاضي، حديث 10.

2 . همان، حديث 12.

123

نيست.

ب. شرط لازم براي درستي احاديث، مخالف نبودن با قرآن است نه موافقت، وگرنه بايد بسياري از روايات را رد كرد، چون قرآن نسبت به آن‌ها نفياً و اثباتاً متعرّض نشده است. مخالفت و عدم مخالفت با قرآن هم وقتي معلوم مي‌شود كه همه سوره‌ها و اجزاي قرآن نزد ما موجود باشد، وگرنه ممكن است حديث، مخالف با چيزي از قرآن باشد كه ساقط يا تحريف شده است.

2. حديث ثقلين

حديث ثقلين دستور مي‌دهد كه به قرآن كريم و سخنان عترت تمسك بجوييد پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرموده است:

«اِنّي تارِكٌ فيكُم الثقلين: كتابَ اللّهِ وَعِترتي أهل بَيْتي، ما اِنْ تمسّكْتُم بِهِما لَنْ تَضِلّوُا.»

ميان شما دو چيز نفيس باقي مي‌گذارم: كتاب خدا و عترتم اهل بيتم، كه اگر به اين دو تمسك بجوييد، هرگز گمراه نمي‌شويد.

دستور تمسك به قرآن، فرع بر آن است كه قرآن در دستِ متمسّكان باشد.

اين سخن كه بخشي از آيات و سوره‌هاي قرآن افتاده است موجب عدم اطمينان به آنچه از قرآن موجود است مي‌گردد.

خلاصه درس

برخي از آياتي كه مي‌توان براي مصونيت قرآن از تحريف به آن‌ها

124

استدلال كرد عبارتند از:

آيه حفظ

قرآن كتابي است كه از سوي خداوند نازل شده و او عهده‌دار حفظ قرآن از هرگونه بازي‌گري است.

آيه نفي باطل

خداوند قرآن را به عنوان كتاب قدرتمندي توصيف مي‌كند كه نه چيزي بر آن غلبه مي‌كند و نه از هيچ سو باطلي به سراغ آن مي‌آيد.

آيه جمع و قرائت قرآن

جمع و حفظ و توضيح قرآن بر عهده خداست.

از رواياتي كه بر مصونيت از تحريف دلالت مي‌كنند عبارتند از: 1. اخبار عرضه احاديث بر قرآن؛ 2. حديث ثقلين.

خود آزمايي

1. با ذكر 3 آيه از قرآن عدم راه‌يابي حريف در اين كتاب مقدس را توضيح دهيد.

2. با ذكر دو روايت مصونيت قرآن از تحريف را تشريح نماييد.

125

درس دهم

شيعه و مصونيت قرآن از تحريف، دو شبهه پيرامون تحريف، تاريخ گردآوري قرآن كريم

هدف‌هاي آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ با استفاده از سخنان برخي از علماي شيعه، مصونيت قرآن را از تحريف تشريح كنيم.

ـ با شبهات پيرامون تحريف و نادرستي آن‌ها آشنا شويم.

ـ چگونگي گردآوري قرآن در زمان حيات پيامبر صلي الله عليه و آله را بدانيم.

در اين درس ذيل مبحث شيعه و مصونيت قرآن از تحريف سخناني از عالمان مذهب تشيع چون مرحوم شيخ صدوق، شيخ مفيد، سيدمرتضي، شيخ طوسي، سيد بن طاووس، علامه حلّي، قاضي نورالله