بخش 9

201

خود آزمايي

1. چگونگي كاربرد واژه «اهل» را شرح دهيد.

2. مفهوم «اهل بيت» را در لغت توضيح دهيد.

3. سه راه شناساندن اهل بيت عليهم السلام از سوي پيامبر صلي الله عليه و آله را شرح دهيد.

4. احاديثي را كه حاكي از مرجعيت علمي اهل بيت عليهم السلام هستند را شرح دهيد.

202

بخش هشتم

امام مهدي منتظر عليه السلام

203

امام مهدي منتظر ( عليه السلام )

204

درس شانزدهم

ظهور مصلح جهاني در آخر الزمان، اصل و نسب او، ولادت امام مهدي منتظر عليه السلام

هدف‌هاي آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ با ذكر حديثي از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله ، ظهور مصلح جهاني درآخر الزمان را توضيح دهيم.

ـ تاريخ و چگونگي ولادت امام منتظر را تشريح نماييم.

در اين درس با بيان حديثي از پيامبر صلي الله عليه و آله ، ظهور مصلح جهاني را بيان مي‌كنيم سپس اصل و نسب او را شرح خواهيم داد و چگونگي ولادت او را مورد بررسي قرار مي‌دهيم.

ظهور مصلح جهاني در آخر الزّمان

از مسلّمات اعتقادات اسلامي كه مورد اتفاق همه مسلمانان است، ظهور مردي از خاندان رسالت براي گسترش قسط و عدل در آينده

205

جهان بشري است، پس از آن‌كه زمين، پر از بيداد شده باشد. در اين زمينه احاديثي هم نقل شده كه به حدّ تواتر مي‌رسد. بر اساس شمارش پژوهشگران عالم، حدود 657 حديث پيرامون اين مسأله است كه تنها به يك حديث اشاره مي‌كنيم.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود:

«لَو لَم يَبْقَ مِنَ الدّنيا الاّ يومٌ واحِدٌ لَطَوَّلَ اللّهُ ذلك اليومَ حتّي يَخْرُجَ رَجَلٌ مِنْ وُلدي فَيَملأُها عَدلاً وقِسطاً كما مُلِئَتْ ظُلماً وَجَورا.ً» ^{( 1 )}

اگر از دنيا جز يك روز باقي نمانده باشد، خداوند آن روز را طولاني مي‌كند، تا آن‌كه مردي از فرزندانم خروج كند كه جهان را پر از عدالت و قسط نمايد، آن گونه كه از ستم و بيداد پر شده باشد.

بر اين پايه، قيام مردي از اهل بيت نبوي و ظهور او در آخر الزمان، مورد اتّفاق مسلمانان شيعه و سنّي است.

اصل و نسب او

خصوصيات آن مصلح جهاني در روايات اسلامي به نقل شيعه و اهل سنت اين گونه است:

1. او از اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله است، 389 روايت.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مسند، احمد حنبل، ج 1، ص 99 و ج 3 ص 17 و 70.

206

2. او از فرزندان امام علي عليه السلام است، 214 روايت.

3. او از فرزندان فاطمه3 است، 192 روايت.

4. او نهمين فرزند حسين عليه السلام است، 148 روايت.

5. او از فرزندان امام سجاد عليه السلام است، 185 روايت.

6. او فرزند امام حسن عسكري عليه السلام است، 146 روايت.

7. او دوازدهمين پيشوا از ائمه اهل بيت است، 136 روايت.

8. رواياتي كه از ولادت او سخن مي‌گويد، 214 روايت.

9. رواياتي كه مي‌گويد عمري طولاني دارد، 318 روايت.

10. رواياتي كه مي‌گويد غيبت او طول خواهد كشيد، 91 روايت.

11. رواياتي كه مي‌گويد هنگام ظهور او، اسلام جهانگير خواهد شد، 27 روايت.

12. رواياتي كه مي‌گويد هنگام ظهور او زمين پر از عدل و داد خواهد گشت، 132 روايت.

وجود اين مصلح جهاني در آينده بشريت، طبق روايات و احاديث اسلامي، امري مسلم است. اما آن چه در آن اختلاف است، در تولد اوست، يعني اين كه آيا اين مرد، به دنيا آمده و زنده است، يا آن‌كه در آينده متولد خواهد شد؟

ولادت امام مهدي منتظر عليه السلام

اعتقاد شيعه بر اين است كه مهدي منتظر عليه السلام در سال 255ه‍ . در سامرا در خانه پدرش به دنيا آمد و در دامان پدر تا سالي كه امام

207

حسن عسكري وفات يافت (260ه‍ .) بزرگ شد. نمونه‌هايي از نقل محدّثان قديم از اين قرار است:

1. فضل بن شاذان (متوفاي 260ه‍ .) از محمد بن علي بن حمزه نقل مي‌كند كه گفت: شنيدم امام حسن عسكري عليه السلام مي‌فرمود: ولي خدا و حجت او بر بندگان و جانشين من پس از من، در شب نيمه شعبان سال 255 هنگام طلوع فجر، ختنه شده به دنيا آمد.⁽¹⁾

2. كليني (متوفاي 329ه‍ .) گويد: حضرت صاحب عليه السلام در نيمه شعبان سال 255 به دنيا آمد.⁽²⁾

عده‌اي از بزرگان اهل سنت نيز در ولادت حضرت مهدي عليه السلام در آن سال، با شيعه موافق‌اند و تعدادشان به 76 نفر مي‌رسد. سخن آنان در كتاب «منتخب الاثر» آمده است3 و در اين‌جا به چند نمونه از آن اشاره مي‌كنيم.

3. ابن صبّاغ مالكي (متوفاي 855ه‍ .) در كتابش «الفصول المهمّه» درباره حضرت مهدي عليه السلام ، مي‌گويد: او امام دوازدهم است. وي سپس تاريخ ولادت و دلايل امامتش و بخشي از اخبار او و غيبت و مدت حكومت و كيفيت آن و نسب آن حضرت را به تفصيل مي‌آورد.⁽⁴⁾

4. ابن حجر هيتمي (متوفاي 974ه‍ .) در فصل سوم از كتابش كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كفاية المهتدي، ص116، حديث 8.

2 . كافي، ج 1، ص 519.

3 . منتخب الاثر في الإمام الثاني عشر، ص 369 ـ 393.

4 . الفصول المهمّه، ص 291.

208

مخصوص اهل بيت است، پس از ذكر نام‌هاي ائمه اهل بيت عليهم السلام ، به امام حسن عسكري عليه السلام مي‌رسد و سپس مي‌گويد: ابوالقاسم محمد حجّت، كه عمر او هنگام وفات پدرش پنج سال بود، ليكن خدا در همان خردسالي به او حكمت داد. او را قائم منتظر هم مي‌گويند، گفته شده بدين جهت كه او در مدينه پنهان و غايب شد و معلوم نشد كجا رفت.⁽¹⁾

5. نوفلي قريشي گنجي شافعي (متوفاي 658ه‍ .) بابي را اختصاص به طول عمر آن حضرت و زنده بودنش تا زمان حاضر داده و گفته است، به دليل بقاي عيسي، الياس و خضر، اشكالي ندارد كه او هم زنده باشد.⁽²⁾

خلاصه درس

از مسلّمات اعتقادات اسلامي كه مورد اتفاق همه مسلمانان است، ظهور مردي از خاندان رسالت براي گسترش قسط و عدل در آينده جهان بشري است، پس از آن‌كه زمين، پر از بيداد شده باشد. در اين زمينه احاديثي هم نقل شده كه به حدّ تواتر مي‌رسد.

قيام مردي از اهل بيت نبوي و ظهور او در آخر الزمان، مورد اتّفاق مسلمانان شيعه و سنّي است.

اعتقاد شيعه بر اين است كه مهدي منتظر عليه السلام در سال 255ه‍ . در سامرا در خانه پدرش به دنيا آمد و در دامان پدر تا سالي كه امام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . الصّواعق، ص 208.

2 . البيان في اخبار صاحب الزمان، ص 148.

209

حسن عسكري وفات يافت (260ه‍ .) بزرگ شد.

خود آزمايي

1. با ذكر حديثي از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله ، ظهور مصلح جهاني درآخر الزمان را توضيح دهيد.

2. تاريخ ولادت امام منتظر را بيان نماييد.

210

211

درس هفدهم

غيبت بعضي از پيامبران در امت‌هاي پيشين، امام مهدي عليه السلام و طول عمر، علايم ظهور امام منتظر عليه السلام ، آثار سازنده وجود

امام منتظر عليه السلام

هدف‌هاي آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ نمونه‌هايي از وقوع غيبت موقت در ميان اولياي خداوند را توضيح دهيم.

ـ علل غيبت امام منتظر عليه السلام را شرح دهيم.

ـ با نشانه‌هاي كلي ظهور حضرت آشنا شويم.

ـ آثار سازنده وجود امام منتظر عليه السلام را شرح دهيم.

212

در اين درس به نمونه‌هايي از وقوع غيبت موقت در ميان اولياي الهي مي‌پردازيم و دلايلي از علت غيبت امام منتظر عليه السلام را شرح خواهيم داد سپس به ذكر دو نوع نشانه‌هاي كلي ظهور حضرت مي‌پردازيم و در نهايت آثار سازنده وجود حضرت را شرح خواهيم داد.

غيبت بعضي از پيامبران در امت‌هاي پيشين

علّت غيبت امام مهدي عليه السلام از اسرار الهي است كه به حقيقت آن نمي‌توانيم پي ببريم. براي غيبت موقّت، نمونه‌هايي از زندگي اولياي خدا در گذشته و امت‌هاي پيشين وجود دارد. مثلاً موساي كليم عليه السلام چهل روز از امت خويش غايب شد و همه آن مدت را در ميقات گذراند.⁽¹⁾ حضرت مسيح به خواست خدا از چشم امتش پنهان شد و دشمنانش نتوانستند او را بكشند و از بين ببرند.⁽²⁾ حضرت يونس عليه السلام نيز مدتي از ميان قوم خود پنهان بود.⁽³⁾

پس غيبت امام زمان عليه السلام از ديده‌ها، موضوع تازه‌اي نيست و اين غيبت هر چه هم به درازا بكشد نمي‌تواند بهانه انكار اصل وجود مهدي عليه السلام گردد.

در حدّ فكر بشري ما، شناخت فلسفه غيبت ممكن است و آن اين است كه از آن جا كه خداوند متعال اراده فرموده كه بسط عدالت و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . اعراف: 142.

2 . نساء: 158.

3 . صافات: 140.

213

گسترش توحيد را در سطح جهان به وسيله او قرار دهد و اين آرزوي بزرگ و آرمان متعالي پس از گذشت مدت زماني تحقق پذير خواهد بود. اگر آن امام در ميان مردم آشكار باشد و با آنان زندگي كند، پيش از آن‌كه مقدمات و زمينه لازم و مناسب آن فراهم گردد، سرانجام و سرنوشت او سرنوشت پدران بزرگوارش خواهد بود، يعني شهادت. و پيش از آن‌كه آن هدف و آرمان بزرگ به دست او تحقق يابد كشته خواهد شد.

امام باقر عليه السلام فرمود: حضرت مهدي عليه السلام پيش از ظهورش غيبتي خواهد داشت. راوي پرسيد: براي چه؟ فرمود: از بيم كشته شدن.⁽¹⁾ يعني غيبت، براي جلوگيري از كشته شدن پيش از تحقق آن هدف مورد انتظار است.

در روايات، جهات ديگري هم براي غيبت او ذكر شده است، همچون آزمايش و امتحان مردم در عصر غيبت، تا معلوم شود تا چه حدّ در راه ايمان و اعتقاد، ثابت قدم و استوارند.⁽²⁾

امام مهدي عليه السلام و طول عمر

امام مهدي عليه السلام در سال 255 هجري متولد شد. بنا براين عمر او هم اكنون بيش از يازده قرن است. پذيرش اين عمر طولاني با توجه به قدرت مطلقه خداوند، هيچ مشكل نيست. آنان كه طول عمر امام زمان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كمال الدين، صدوق، ص481، باب 44، حديث 8.

2 . ر.ك: بحار الأنوار، ج 52، ص 102، 113، 114، باب التمحيص والنهي عن التوقيت.

214

را مشكلي در راه اعتقاد به وجودش مي‌شمارند، از قدرت نامتناهي خداوند غافلند.

افزون بر اين كه در امت‌هاي پيشين، دراز عمرهاي بسياري بوده كه قرآن كريم هم از آنان ياد كرده است. قرآن مي‌گويد: نوح در ميان قوم خود نهصد و پنجاه سال زيست.⁽¹⁾ دانش امروز سعي مي‌كند كه مشكل طول عمر انسان را از راه‌هاي علمي و درماني و بهداشتي حل كند. اگر موانع طول عمر انسان برطرف شود، انسان مي‌تواند مدتي طولاني عمر كند. خداوند مي‌تواند عمر هر كس را كه بخواهد تا روز قيامت دراز كند.

علايم ظهور امام منتظر عليه السلام

هيچ كس وقت ظهور امام مهدي عليه السلام را نمي‌داند. اين حقيقت، مثل هنگام روز قيامت از اسرار الهي است و جز خدا كسي آن را نمي‌داند. از اين رو نبايد حرف كساني را كه مي‌پندارند زمان ظهور امام مهدي عليه السلام را مي‌دانند، يا وقتي را تعيين مي‌كنند يا مدّت خاصّي را مشخّص مي‌سازند پذيرفت، كه در حديث است «كَذِبَ الوقّاتون»،⁽²⁾ تعيين كنندگان وقت، دروغ مي‌گويند.

اگر از مسأله تعيين وقت ظهور امام زمان عليه السلام بگذريم، بايد گفت رواياتي هست كه نشانه‌هاي كلّي ظهور آن حضرت را بيان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . عنكبوت: 14.

2 . احتجاج طبرسي، احتجاجات امام مهدي7.

215

مي‌كند. اين نشانه‌ها دو گونه‌اند:

1. علايم قطعي و حتمي؛

2. علايم غيرحتمي.

تفصيل آن‌ها را بايد از كتاب‌ها و مجموعه‌هاي مربوط به امام مهدي عليه السلام خواستار شد.

آثار سازنده وجود امام منتظر عليه السلام

وجود امام معصوم در جامعه و حضورش ميان مردم، از الطاف بزرگ الهي است، چون او سبب هدايت مردم است. اگر مردم، اين مظهر آشكار لطف الهي را با آغوش باز بپذيرند و دور او جمع شوند، از آثار وجود پربركت او بهره‌مند مي‌شوند، وگرنه از استفاده كامل و تام از وجود شريف او محروم مي‌گردند. در آن صورت، سبب محروميت آنان نيز خودشانند، نه خدا و نه امام. در عين حال، وجود آن حضرت، آثار سازنده‌اي دارد كه به برخي از آن‌ها اشاره مي‌شود:

اول: غيبت به اين معني نيست كه در كارها دخالت نكند و از وجود

او بهره برده نشود. رواياتي مي‌گويد او در ايّام حج، در مراسم حج

شركت مي‌كند، حج مي‌گزارد و با مردم همنشيني مي‌كند، در مجالس حاضر مي‌شود، درماندگان را نجات مي‌دهد، بيماران را عيادت مي‌كند و گاهي خودش مشكلات مردم را حلّ مي‌كند، هر چند مردم او را نمي‌شناسند.

دوم: در عصر غيبت، همه مردم به او دسترسي ندارند. ولي چنين نيست كه خواص هم به او دسترسي نداشته باشند! بلكه روايت بر خلاف

216

آن دلالت مي‌كند. صالحاني از امت، لياقت تشرف به حضورش و استفاده از نور وجودش را مي‌يابند، در نتيجه مردم هم به واسطه آنان از وجود او بهره‌مند مي‌شوند.

سوم: اعتقاد به وجود يك پيشواي زنده، اثر عميقي در حفظ نظام و بقاي رسالت دارد، در صورتي كه دسترسي به اين پيشوا چه آسان و چه دشوار، فراهم باشد. در مورد پيشوايي كه در ميان جامعه باشد و به صورت مستقيم، مسؤوليت رهبري را بر عهده بگيرد حرفي نيست. مهم آن است كه به دلايلي پيشوا از جامعه دور باشد، ولي آن جامعه به حيات او و بازگشت دوباره‌اش اعتقاد داشته باشد. چنين اعتقادي نسبت به چنين پيشوايي اثري عظيم دارد.

در تاريخ، ملت‌ها و امت‌هايي بوده‌اند كه انقلاب‌هايي داشته‌اند. هرگاه پيشوا، زنده باشد، هر چند كه رهبري را در دست نداشته باشد، تشكيلات و سازمان‌ سر پا مي‌ماند. اما وقتي از دنيا مي‌رود، امور از هم گسسته مي‌شود و شورش پديد مي‌آيد. بهترين مثال براي اين كه وجود رهبر، نگهدارنده رسالت و موجب همبستگي پيروان است، داستان نبرد اُحد است. در اثناي نبرد، صدايي برخاست كه «محمد كشته شد!».

در همان لحظه كه مسلمانان سرگرم نبرد با متجاوزان بودند اين صدا

و خبر پخش شد. همين كه پخش شد پيشوا مرده است، آرايش

صفوف به نحوي گسيخته شد كه هر كس ميدان را رها كرد و به

سويي گريخت، تا آن جا كه بعضي هم به فكر افتادند به دشمن بپيوندند. وقتي خبر كشته شدن پيامبر صلي الله عليه و آله تكذيب شد و مسلمانان

217

يقين كردند

كه رهبرشان سالم است و بعضي خودشان پيامبر صلي الله عليه و آله را ديدند، دو باره گرد آمدند و پيرامون رسول خدا صلي الله عليه و آله جمع شدند و به نبرد و دفاع پرداختند.

در ميدان كارزار، تلاش گروهي از رزمندگان فداكار آن است كه پرچم را در برابر هجوم دشمنان همچنان برافراشته نگاه دارند، چون افراشته بودن پرچم، اميد را در دل سپاه زنده نگه مي‌دارد. وجود فرمانده لشكر نيز در مقرّ فرماندهي همين نقش را دارد، هر چند ساكت و آرام باشد. اما وقتي خبر كشته شدن فرمانده در ميان سپاهيان پخش مي‌شود، هر چه هم لشكر عظيم باشد، يك باره از هم مي‌پاشد، گويا روح از پيكرشان جدا شده است.

رئيس يك گروه يا كشور، تا زنده است، چه در سفر باشد و يا

چه در رختخوابش خوابيده باشد، مايه حيات و حركت و نظم

و آرامش است، ولي شنيدن خبر مرگ او، موجب نوميدي در همه مي‌شود.

شيعيان بر اساس اعتقادشان به اين كه امام زمان عليه السلام زنده است هر چند ديده نمي‌شود، خود را تنها نمي‌بينند، پيوسته چشم به راه بازگشت آن مسافر عزيزي‌اند كه دل‌ها براي او مي‌تپد. اثر رواني اين ايده و آماده ساختن مردم براي آن انقلاب بزرگ، قابل درك است.

ليكن اگر آن پيشوا اصلاً وجود نداشته باشد و مردم منتظر تولد او در آينده باشند، وضع خيلي فرق مي‌كند.

218

بر اساس اعتقاد همه شيعيان، امام زمان عليه السلام پيوسته و در دوران غيبت، مراقب اوضاع پيروان خويش است و طبق الهام خدايي، از اوضاع همه آنان آگاه است و به تعبير روايات، هر هفته از جدول كارها و اعمال و سخنان آنان آگاه مي‌شود.⁽¹⁾

اين تفكر، سبب مي‌شود همه پيروان پيوسته در يك حالت آمادگي باشند و در كارهايشان توجه داشته باشند كه زير نظر هستند، اثر تربيتي اين نوع از تفكر، انكار ناپذير است.

خلاصه درس

علّت غيبت امام مهدي عليه السلام از اسرار الهي است كه به حقيقت آن نمي‌توانيم پي ببريم.

در حدّ فكر بشري ما، شناخت فلسفه غيبت ممكن است و آن اين است كه از آن جا كه خداوند متعال اراده فرموده كه بسط عدالت و گسترش توحيد را در سطح جهان به وسيله او قرار دهد و اين آرزوي بزرگ و آرمان متعالي پس از گذشت مدت زماني تحقق پذير خواهد بود. اگر آن امام در ميان مردم آشكار باشد و با آنان زندگي كند، پيش از آن‌كه مقدمات و زمينه لازم و مناسب آن فراهم گردد، سرانجام و سرنوشت او سرنوشت پدران بزرگوارش خواهد بود، يعني شهادت. و پيش از آن‌كه آن هدف و آرمان بزرگ به دست او تحقق يابد كشته

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تفسير برهان در ذيل آيه 105 سوره توبه.

219

خواهد شد.

در روايات، جهات ديگري هم براي غيبت او ذكر شده است، همچون آزمايش و امتحان مردم در عصر غيبت، تا معلوم شود تا چه حدّ در راه ايمان و اعتقاد، ثابت قدم و استوارند.

امام مهدي عليه السلام در سال 255 هجري متولد شد. بنا بر اين از عمر او هم اكنون بيش از يازده قرن مي‌گذرد. پذيرش اين عمر طولاني با توجه به قدرت مطلقه خداوند، هيچ مشكل نيست. آنان كه طول عمر امام زمان را مشكلي در راه اعتقاد به وجودش مي‌شمارند، از قدرت نامتناهي خداوند غافلند.

هيچ كس وقت ظهور امام مهدي عليه السلام را نمي‌داند. اين حقيقت، مثل هنگام روز قيامت از اسرار الهي است و جز خدا كسي آن را نمي‌داند.

اگر از مسأله تعيين وقت ظهور امام زمان عليه السلام بگذريم، بايد گفت رواياتي هست كه نشانه‌هاي كلّي ظهور آن حضرت را بيان مي‌كند. اين نشانه‌ها دو گونه‌اند: 1. علايم قطعي و حتمي؛ 2. علايم غيرحتمي.

وجود امام معصوم در جامعه و حضورش ميان مردم، از الطاف بزرگ الهي است، چون او سبب هدايت مردم است.

خود آزمايي

1. نمونه‌هايي از وقوع غيبت موقت در ميان اولياي خداوند را توضيح

220

دهيد.

2. علل غيبت امام منتظر عليه السلام را شرح دهيد.

3. نشانه‌هاي كلي ظهور حضرت را ذكر كنيد.

4. آثار سازنده وجود امام منتظر عليه السلام را شرح دهيد.

221

222

بخش نهم

صحابه و تابعين

223

صحابه و تابعين

224

درس هجدهم

صحابه و تابعين، تأثير همنشيني در جان‌ها، انواع صحابه

در قرآن

هدف‌هاي آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ منظور از صحابه را از ديدگاه علماي اهل سنت بدانيم.

ـ آياتي كه به نقد افعال و آراي صحابه ناصالح پيامبر صلي الله عليه و آله پرداخته‌اند را شرح دهيم.

در اين درس به ديدگاه اهل سنت در رابطه با صحابه اشاره خواهيم داشت سپس چند تعريف از صحابه را از ديدگاه علماي اهل سنت خواهيم آورد و در نهايت به صحابه پيامبر و نقد آنان از ديدگاه قرآن خواهيم پرداخت.

صحابه و تابعين

اهل سنت همه صحابه را عادل مي‌دانند و هيچ نقد و بررسي را نمي‌پذيرند. در نظر آنان همه روايات صحابه حجت است، بدون بررسي

225

و تحقيق از حالات و رفتارشان در طول زندگي.

آيا اين مسأله كليت دارد، يا برخي از آنان عدالت نداشته‌اند؟

تعريف صحابه و تابعين

سخن علماي اهل سنت در تعريف صحابي مختلف است:

سعيد بن مسيب گويد: صحابي كسي است كه يكي دو سال با پيامبر خدا صلي الله عليه و آله بوده و در يكي دو جنگ با او شركت داشته است.

احمد بن حنبل گويد: صحابي پيامبر خدا صلي الله عليه و آله كسي است كه يك ماه يا يك روز، يا يك ساعت با او همنشيني داشته يا او را ديده است.

بخاري گويد: هر كس با پيامبر خدا صلي الله عليه و آله همنشيني كرده يا او را ديده است، از اصحاب اوست.

اما «تابعي» نيز طبق اختلافشان در مفهوم صحابي، تعريف‌هاي مختلفي دارد. تابعي كسي است كه پيامبر صلي الله عليه و آله را نديده، ولي صحابه‌اي را كه آن حضرت را ديده‌اند، ديده است. پس مفهوم تابعي طبق مفهوم صحابي تعريف و مشخص مي‌شود.

تأثير همنشيني در جان‌ها

بدون شك همنشيني تأثير مي‌گذارد، چه همنشين خوب، چه همنشين بد. از اين رو مي‌بينيم كه گنهكار در قيامت آرزو مي‌كند كه كاش فلاني