اعلام امامت هدف اصلی حجه الوداع

اعلام امامت هدف اصلي حجه الوداع

حجه الوداع ، سه ماه پيش از وفات پيامبر اكرم (ص) افزون بر فوائد تربيتي و عبادي و تعليم مناسك حج ، فرصت مناسبي براي طرح مسئله خلافت و امامت بود و پيامبر اكرم (ص) بهترين استفاده را از اين فرصت نمودند .چنانكه از روايات استفاده مي شود مهمترين هدف حضرت از اين سفر معرفي جانشين اش بود.ولي به علت نگراني از مخالفت و كارشكني منافقين آنرا به تدريج اعلام كرد .

به اين صورت كه حضرت در سه خطب? حجه الوداع حديث ثقلين را بيان و به صورت كلي جانشين خود را معرفي و سپس در روز هيجدهم ذي الحجه به نام او را مشخص نمودند .در اينجا سه نكته را بايد توجه كنيم :

الف : در تعداد خطبه هاي حضرت و زمان و مكان آن در حجه الوداع اختلاف است. حلبي مي گويد حضرت پنج خطبه خواندند :

1-روز هفتم ذي الحجه در مكه

2-روز عرفه در عرفات

3-روز عيد قربان در مني

4-روز يازدهم ذيحجه در مني

5-روز دوازدهم در مني. [1]

شوكاني به نقل از مالكيه و حنفيه مي گويد: خطبه هاي حجه الوداع سه عدد است روز هفتم ، روز عرفه و روز دوازدهم . ولي شافعي بجاي دوازدهم سيزدهم گفته است. [2]

ابن حجر عسقلاني مي گويد : احاديث بخاري صريحا دلالت مي كند كه حضرت خطبه را در مني روز عيد قربان خواند . ولي روايات مسلم از جابر دلالت مي كند حضرت خطبه را روز عرفه در عرفات ايراد فرمودند. و احمد در مسند از جابر آنرا در مني روزعيد قربان نقل مي كند . ^[3]

به نظر مي رسد به جهت اهميت مطالب و نرسيدن خطبه به گوش بسياري از مردم بر اثر نبودن بلند گو ، حضرت همان مطالب را در خطبه هاي بعد تكرار فرمودند .

ب : چنانكه گذشت در متنمنقول حديث ثقلين نيز اختلاف است و اختلاف در متن اين حديث پنج علت دارد :

1- نقل به معناي راويان و عدم ضبط دقيق الفاظ روايت، به جهت فراموشي

2- ترس راويان ازخلفا به جهت تعارض مطالب حديث ثقلين با حاكميت آنان.

3- دنيا طلبي و سازش كاري راويان با خلفا با مخفي نمودن بخشي از اين حديث براي رسيدن به دنياي حكام

4- پنهان بودن گفتگوهاي وحياني پيامبر اكرم (ص) با جبرئيل امين در مشكلات معرفي امام و كيفيت بيان اين حديث ،كه راويان عادي ازآن خبر نداشتند وتنها ائمه اطهار از آن خبر دادند .

5- اختلاف در مكان و زمان بيان اين حديث .و متاسفانه در بيشتر نقلهاي أهل سنت قيد زمان و مكان نيامده است.

ج : از مجموع روايات استفاده مي شود ، پيامبر اكرم اين حديث را لا اقل در شش موقعيت (شش زمان و مكان) بيان فرمودند كه سه مورد اول بخشي از خطبه هاي حجه الوداع بود :

1 ـ روز هفتم در مسجد الحرام كنار چاه زمزم

2-روز عرفه درعرفات

3ـ در مسجد خيف مني روز عيد قربان. .

4-در روز هيجده ذي الحجه غدير .

5-هنگام بيماري وفات، بر بالاي منبر مسجد النبي (ص)

6 ـ در يستر احتضار در منزل خود .

ولي محقق بزرگ قاضي نورالله شوشتري مي گويد : از تتبع روايات استفاده مي شود كه حديث ثقلين در چهار جا بيان شده است :

1 ـ روز عرفه در حجة الوداع در حاليكه پيامبر(ص) بر شتر سوار بود.

2ـ در مسجد خيف در مني.

3 ـ در روز هيجده ذي الحجّه در خطبه غدير.

4 ـ در روزهاي آخر عمر بالاي منبر در مسجد النبي ايراد كرد

به نظر مي رسد ايشان دو مورد اخير را يكي حساب كرده و خطب? مسجد الحرام را هم به حساب نياوردند . البته بعضي بجاي روز عيد قربان روز يازدهم يا دوازدهم گفته اند ، و بعضي هنگام باز گشت ازطائف را هم افزوده اند. [4]

ولي درطائف تنها توصيه به أهلبيت و فضيلتي ازمولا علي (ع)بوده است، پس نمي‌توان آنرا از روايات حديث ثقلين ناميد .

دومين بار درخطبه اي در «بطن عرنه» عرفات سوار بر شتر هنگام ظهر روز عرفه پيش از نماز ظهر بود كه ترمذي (روايت اول از جابر) وحاكم واحمد آن را نقل كرده اند ، ولي به جهت اهميت مطالب اين خطبه و نشنيدن بسياري از مردم ، حضرت همان را فردا تكرار نمود .

ظاهراً روايت دوم ترمذي از ابو سعيد خدري و زيد بن ارقم نيز مربوط به يكي از سه مورد اول بوده است .هر چند در هيچ يك از دو نقل ترمذي لفظ ثقلين نيامده، ولي عدم ضلالت امت پس از پيامبر در هر دو مشروط به تمسك به كتاب و أهل بيت شده است.

با اين فرق كه در دومي تصريح به اعظم بودن كتاب بر أهل بيت شده است و نيز كتاب به ريسمان آويخته از آسمان تشبيه و بر عدم تفرق آن دو از هم تا سر حوض كوثر تاكيد شد، كه در روايت اول نبود، پس شايد روايت دوم ترمذي در مني بيان شده باشد كه بخاري خطبه آنرا نقل كرده اند و تكرار خطبه حضرت در عرفات است.

پس اين حديث بخشي از خطبه مفصلي است كه پيامبر اكرم آنرا در چند موقعيت بيان فرمودند. و طرفداران خلفا محل صدور و خصوصيات آنرا كتمان و تحريف كردند ولي علماي شيعه آنرا با خصوصيات آورده اند.افزون بر آنكه روايا ت شيعه از ائمه (ع) حاوي اسراري ازگفتگو هاي پنهاني وحياني پيامبر اكرم (ص) با جبرئيل است كه از ديد وشنود راويان عادي پنهان بود وتنها ائمه اطهار كه مطلع از اسرار وحي هستند از آن خبر دادند . از اين رو ما در اين فصل بيشتر ا ز روايات شيعي به شرح زير استفاده مي كنيم .

[1] - السيره الحلبييه 3 / 333 .

[2] -نيل الاوطار ، شوكاني 3 /307 .

[3] - فتح الباري 5 /427 .

[4] ـ استجلاب ارتقاء الغرف بحب اقرباءالرسول و ذوي الشرف ، ص 23 سخاوي شافعي ،902.