بخش 1

20

پيشگفتار

يكي از موارد اختلاف بين وهابيان و ساير مسلمانان، توسل به اولياي الهي يا به تعبيري، وسيله قرار دادن آنان نزد خداوند متعال است. وهابيان آن را جايز نمي‌دانند، اما عموم مسلمانان نه تنها آن را جايز مي‌شمارند، بلكه در طول تاريخ به آن عمل كرده‌اند. توسل انواع و اقسامي دارد كه نزد عموم مسلمانان برخي از آنها صحيح و بعضي باطل و دسته‌اي ديگر مورد اختلاف است؛ به همين دليل هر كدام را به‌صورت جداگانه بررسي مي‌نماييم.

21

22

مباحث تمهيدي

معنا و مفهوم توسل

‹توسل› در لغت

ابن سيده در كتاب ‹المخصص› مي‌گويد:

قال صاحب العين: الوسيلة ما تقربتَ به و قد توسلت به إليه، و منه توسل إلي الله تعالي بعمل: تقرّب.⁽¹⁾

صاحب كتاب العين گفته: وسيله چيزي است كه به سبب آن تقرب جسته و با آن به سوي مقصد توسل نموده‌اي و از همين معناست جمله: توسل الي الله تعالي بعمل كه به معناي تقرب است.

‹توسل› در اصطلاح

توسل در اصطلاح آن است كه چيزي يا كسي كه نزد خداوند متعال قدر و منزلتي دارد را وسيله‌اي براي اجابت دعا قرار دهيم؛ مثل توسل به اسماء و صفات خداوند، توسل به ايمان به خدا و رسولش ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) و اعمال صالح، توسل به ذات انبيا و اوليا و دعاي آنها.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. المخصص، ابن سيده، ج4، ص224.

ابن حجر عسقلاني مي‌گويد:

الوسيلة هي ما يتقرب به إلي الكبير. يقال: توسلت أي تقربّت، و تطلق علي المنزلة العلية، و وقع ذلك في حديث عبدالله بن عمرو عند مسلم بلفظ (فانّها منزلة في الجنة لاتنبغي إلاّ لعبد من عباد الله) الحديث.⁽¹⁾

وسيله چيزي است كه با آن به بزرگي تقرب جسته مي‌شود. گفته مي‌شود: توسل جستم يعني تقرب نمودم. و بر منزلت بلند اطلاق مي‌گردد، و اين معنا در حديث عبدالله بن عمرو نزد مسلم با اين لفظ آمده است: (وسيله منزلتي است در بهشت كه به جز براي بنده‌اي از بندگان خدا سزاوار نمي‌باشد).

‹توسل› در شريعت

عيسي بن عبدالله بن محمد بن مانع حميري مي‌گويد:

و التوسل في الشريعة هو تجاهل المتوسل لقبول اعماله المبذولة و التماس رجائها من الله سبحانه بأعمال مقبولة لذوات موصولة. و المعني انّ المتوسل عمل اعمالاً صالحة جهل حقيقة قبولها عندالله، فالتمس رجاءها من فضل الله في قبول عمل اوزاد في التواضع و الانكسار لمولاه، فتلمس رجاءها من اعمال مقبولة لذوات مقربة موصولة أي بالنبيين و المرسلين و عباد الله الصالحين... .⁽²⁾

توسل در شريعت عبارت است از تجاهل توسل‌كننده نسبت به قبول

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. فتح الباري، ج2، ص95.

2. التأمل في حقيقة التوسل، حميري، ص17.

اعمالي كه انجام داده و درخواست اميد از جانب خداوند سبحان، به واسطه اعمالي كه از اشخاص واصل به حق، مورد قبول واقع شده را دارد. معناي اين جمله آن است كه توسل كننده اعمال نيكي را انجام داده ولي حقيقت قبول آنها را نزد خداوند متعال جاهل است. لذا او درخواست اميد از فضل خدا دارد تا به عمل يا زاد و توشه مولايش در تواضع و انكسار قلب به او لطف كند. لذا او به دنبال عمل‌هاي مقبول از افراد متقرب و واصل به خداست يعني انبيا و رسولان و بندگان صالح خداوند سبحان... .

حقيقت ‹توسل›

شكي نيست در اينكه خداوند سبحان مشيّتي دارد همان‌گونه كه انسان‌ها نيز اراده و مشيتي دارند، ولي مشيت مردم تمام نمي‌شود مگر با خواست و اراده خداوند متعال؛ چنان‌كه خداوند متعال مي‌فرمايد:

{وَما تَشَآءُونَ إِلاَّ أَن يَشَآءَ اللهُ رَبُّ الْعالَمِينَ} (تكوير: 29)

و شما اراده نمي‌كنيد، مگر اينكه خداوند ـ پروردگار جهانيان ـ اراده كند و بخواهد.

محدث اهل سنت عبدالله بن ابي‌حمزه در كتاب ‹بهجة النفوس› مي‌گويد:

... و امّا التنزيل فقوله عزّوجلّ {وَما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلكِنَّ اللهَ رَمَي}.⁽¹⁾ و قوله عزّوجلّ: {أَفَرَءَيْتُم مّا تَحْرُثُونَ * ءَأَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ}.⁽²⁾ فاثبت عزّوجلّ الفعل للعبد و اثبت الفعل

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. انفال: 17.

2. واقعه: 63 و 64.