بخش 2

31

شـيعه شناسي

33

پيدايش شيعه

وقتي درباره مذهبي بحث مي شود ، اين سؤال ها پيش مي آيد كه :

ـ منشأ پيدايش آن مذهب چيست ؟

ـ مؤسس آن كيست ؟

ـ عوامل ظهور و بروز و پيدايش آن چه بوده ؟

ـ چه علل و عواملي در شكل گيري آن دخيل بوده است ؟

ـ حال اگر آن مذهب در اقلّيت باشد چرا در اقلّيت قرار دارد ؟

ـ چرا خودش را از اكثريت جدا كرده است ؟

ـ آيا عوامل خارجي در پيدايش اين مذهب دخيل بوده است ؟

سؤال خاص اين است كه چه علل و عواملي در پيدايش مذهب شيعه دخيل بوده است ؟ در اين بحث عوامل جدايي شيعه از عامه و ظهور شيعه را بررسي خواهيم كرد :

سخني با مخالفين

گروهي از نويسندگاني كه در مورد شيعه و تشيع قلم زده اند چنين پنداشته اند كه تشيع ايده و آرمان نوظهوري است كه بر اثر عوامل و جرياناتي خاص از پيكره واحد جامعه اسلامي جدا شده و در طول زمان گسترش يافته است . لذا در مورد سبب پيدايش اين مكتب اختلاف كرده اند :

34

عدّه اي مي گويند : اين مكتب زاييده فكر عبدالله بن سبأ و تشكيلات سياسي اوست .

عدّه اي ديگر پيدايش آن را در زمان امام علي ( عليه السلام ) و در جنگ صفّين يا جمل مي دانند .

گروهي نيز اين نگرش را متأثّر از افكار فارسيان قديم دانسته اند كه در پيكره جامعه اسلامي رسوخ كرده است .

آنچه اينان را به طرح اين خيالات واداشته ، آن است كه گمان كرده اند اقليّت شيعه مانند عضو زايدي است كه از سازمان واحد بدن جدا شده و از اصل و ريشه خود بريده است . بنابراين بايد در جستجوي علل اين جدايي بود . آنان مي پندارند كه اصل اوّلي در امّت اسلامي ، غير شيعي بودن است ، لذا دنبال علت پديد آمدن تشيع برآمده اند . ولي اين فرضيه صحيح نيست ، زيرا ؛

اولاً : كثرت عددي را دليل بر حقّانيّت و قلّت عددي و ضعف عِدّه و عُدّه را دليل بر عدم حقانيّت قرار دادن ، درست نيست و مخالف موازين صحيح عقلي و نقلي است .

قرآن كريم در موارد زيادي رهروان حقّ را قليل و پيروان باطل را كثير شمرده است : { وَقَليلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ } ؛ ^{( 1 )} « و تعداد كمي از بندگان من شكر گزارند . » در جاي ديگر مي فرمايد : { وَإِنَّ كَثيرًا مِنَ النّاسِ لَفاسِقُونَ } ؛ ^{( 2 )} « همانا كثيري از مردم فاسق اند . » هم چنين مي فرمايد : { وَأَكْثَرُهُمْ لِلْحَقِّ كارِهُونَ } ؛ ^{( 3 )} « و بيشتر مردم نسبت به حقّ كراهت دارند . »

بنابراين قرآن مجيد چنين معياري را كه اقليت هميشه غير اصيل است باطل مي شمارد .

ثانياً : اسلامِ بي تشيع را بر اساس كثرت عددي ، صفت اصلي اسلام قرار دادن و اسلام شيعي را بر اساس قلّت عددي ، صفت عارضي اسلام قرار دادن نكته اي است كه با تقسيم بنديِ معمول در عقايد اسلامي سازگاري ندارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . سبأ ( 34 ) آيه 13 .

2 . مائده ( 5 ) آيه 49 .

3 . المؤمنون ( 23 ) آيه 70 .

35

علاوه بر اين پيدايش عقيده و آرمان تشيع را نمي توان با پيدايش اصطلاح شيعه و تشيع هم زمان دانست ؛ زيرا پيدايش محتوا و روح هر مكتب با پيدايش اسم و اصطلاح آن متفاوت است . بنابراين براي ورود به بحث شيعه و پيدايش منشأ آن بايد سراغ روح آن مذهب رفت ، نه اسم و اصطلاح آن ؛ حتّي اگر در روايات و كلمات صاحب شريعت چنين واژه هايي نتوان يافت ؛ اگر چه اين گفته نيز از باب تسامح است ، زيرا پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله ) در روايات متعددي به شيعه بشارت هايي داده است كه بدان ها اشاره خواهيم كرد .

مفهوم شيعه در لغت

واژه شيعه از نظر لغت در دو معنا به كار رفته است .

1 ـ موافقت و هماهنگي دو فرد يا دو گروه در عقيده يا عمل ، بدون اين كه يكي تابع ديگري باشد ؛ چنان كه در لسان العرب ^{( 1 )} آمده : « شيعه جماعتي را گويند كه بر امري اجتماع كنند . پس هر قومي كه بر امري اجتماع كنند ، شيعه نامند . »

اين معنا در قرآن كريم نيز به كار رفته است ؛ چنان كه از حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) به عنوان شيعه حضرت نوح ( عليه السلام ) ياد شده است : {  وَإِنَّ مِنْ شيعَتِهِ َلإِبْراهيمَ } . ^{( 2 )}

حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) از پيامبران اولوا العزم و صاحب شريعت بود و پيرو شريعت نوح نبود ، ولي از آن جا كه روش او در توحيد هم آهنگ با روش نوح بود ، شيعه نوح ( هم آهنگ با نوح ) ناميده شده است .

در اين معنا تقدم و تأخّر زماني شرط نيست ، يعني همان گونه كه فرد متأخر را مي توان شيعه فرد متقدم دانست ، عكس آن نيز پذيرفته است . ^{( 3 )} چنان كه در قرآن كريم آمده است : {  وَلَقَدْ أَهْلَكْنا أَشْياعَكُمْ } ، ^{( 4 )} مقصود از « اشياع » مشركان و كافران امت هاي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . لسان العرب ، ماده « شيع » .

2 . صافات ( 37 ) آيه 83 .

3 . الميزان ، ج 17 ، ص 147 .

4 . قمر ( 54 ) آيه 51 .

36

پيشين اند كه در مخالفت با پيامبرانشان همانند مشركان و كافران عصر رسالت بوده اند . ^{( 1 )}

2 ـ متابعت و پيروي از ديگري : در « قاموس المحيط » آمده است : « شيعه رجل ، اتباع و انصار اوست » . ^{( 2 )} پيروي از عقيده و راه و رسم ديگري معمولاً با محبت و دوستي همراه است . در كاربرد واژه شيعه نيز اين معنا مراد است ؛ چنان كه قرآن كريم در مورد فردي قبطي كه از هواداران و پيروان حضرت موسي ( عليه السلام ) بود فرموده است : {  فَاسْتَغاثَهُ الَّذي مِنْ شيعَتِهِ عَلَي الَّذي مِنْ عَدُوِّهِ } ؛ ^{( 3 )} « در آن حال آن شخص شيعه از موسي دادخواهي و ياري عليه دشمن خواست . »

از دو معناي يادشده معناي دوم شناخته شده تر و معروف تر است و هرگاه قرينه اي در ميان نباشد ، همين معنا اراده خواهد شد ؛ چنان كه در كتب لغت و تفسير نيز اين معنا بيشتر مورد توجه واقع شده است .

مفهوم شيعه در اصطلاح

مورّخان و محقّقان در ملل و نحل عنوان شيعه را به طور مطلق بر شيعه دوازده امامي اطلاع مي كنند كه در ذيل به برخي از اين كلمات اشاره مي كنيم :

1 ـ شهرستاني مي گويد : « به كساني كه فقط از عليّ ( عليه السلام ) پيروي نموده و امامت و خلافت او را به سبب نصّ و وصيّت پذيرفته اند ، شيعه اطلاق مي شود . » ^{( 4 )}

2 ـ ابن خلدون مي نويسد : « شيعه در لغت به معناي همراه و پيرو است ، امّا در عرف فقيهان و متكلّمان به پيروان عليّ و اولاد او ( عليهم السلام ) اطلاق مي شود . » ^{( 5 )}

3 ـ مير سيد شريف جرجاني مي نويسد : « شيعه به كساني گفته مي شود كه از عليّ ( عليه السلام ) پيروي نموده و امامت او را پس از رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) پذيرفته اند و معتقدند كه امامت از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كشّاف ، ج 4 ، ص 441 و الميزان ، ج 19 ، ص 88 .

2 . قاموس المحيط ، ماده « شيع » .

3 . قصص ( 28 ) آيه 15 .

4 . الملل و النحل ، ج 1 ، ص 47 .

5 . مقدمه ابن خلدون ، ص 138 .

37

او و فرزندانش خارج نمي شود . » ^{( 1 )}

4 ـ محمّد فريد وجدي مي نويسد : « به كساني كه علي ( عليه السلام ) را امام دانسته و از او پيروي كرده اند و امامت را خارج از اولاد او نمي دانند ، شيعه اطلاق مي شود . اينان معتقدند كه امامت قضيه اي مصلحتي نيست تا امّت به اختيار خود كسي را به عنوان امام معرفي كنند ، بلكه ركن و پايه اي از اركان دين مي باشد . به همين جهت بايد رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) به صراحت ، امام پس از خود را معرفي نمايد . از معتقدات ديگر شيعه اين است كه آنان امامان را از گناهان كبيره و صغيره معصوم دانسته و مي گويند : انسان در گفتار و رفتار بايد تولّي و تبرّي را رعايت كند ، مگر اين كه از دشمن ظالم بترسد كه در آن حال مي تواند تقيه نمايد . » ^{( 2 )}

5 ـ فيروز آبادي مي گويد : « اين اسم ( شيعه ) بر هر كسي كه ولايت علي و اهل بيت ( عليهم السلام ) را قبول نموده است ، غلبه پيدا كرده ، تا جايي كه اسمّ خاصّ آنها قرار گرفته است . » ^{( 3 )}

6 ـ ابوالحسن اشعري مي گويد : « به شيعيان ، به اين جهت شيعه اطلاق مي شود كه از عليّ ( عليه السلام ) پيروي نموده و او را بر ساير اصحاب پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) مقدّم مي دارند . » ^{( 4 )}

7 ـ پطرس بستاني مي گويد : « شيعه يكي از گروه هاي بزرگ اسلامي است . آنان كساني اند كه معتقدند به اين كه امامت پس از رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) به نصّ جلّي يا خفّي به عليّ ( عليه السلام ) رسيده است و اين منصب از او و اولادش خارج نمي شود . » ^{( 5 )}

8 ـ دكتر ناصر بن علي عائض حسن الشيخ ـ از نويسندگان وهابي ـ مي گويد : « كلمه شيعه ، معناي اصطلاحي خاصّي به خود گرفته و به كساني اطلاق مي شود كه امامت را از مصالح عمومي نمي دانند تا نظر امّت در آن معتبر باشد ، بلكه آن را ركني از اركان دين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كتاب التعريفات ، ص 57 .

2 . دائرة المعارف ، ج 5 ، ص 242 .

3 . قاموس المحيط ، ماده « شيع » .

4 . مقالات الاسلاميين ، ص 65 .

5 . دائرة المعارف ، ج 10 ، ص 661 .

38

دانسته و معتقدند كه جايز نيست پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) از تعيين امام پس از خود غفلت نموده و يا آن را به امّت واگذار نمايد ، بلكه بر او واجب است تا چنين شخصي را معرّفي نمايد . » ^{( 1 )}

9 ـ شيخ مفيد ( رحمه الله ) نيز مي گويد : « به كساني كه از امام علي ( عليه السلام ) پيروي نموده و او را بر ديگر صحابه مقدّم داشته اند ، شيعه گفته مي شود . آنها معتقدند كه امام علي ( عليه السلام ) پس از رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) اراده خداوند متعال و وصيّت پيامبر اكرم به عنوان امام معرّفي شده است . » ^{( 2 )}

تشيع در لغت

جوهري در صحاح اللغة مي گويد : « تشيع عبارت است از : مشايعت ، يعني پيروي نمودن ، ياري نمودن ، ولايت كسي را داشتن . » ^{( 3 )} به همين مضمون نيز در تاج العروس ^{( 4 )} و لسان العرب ^{( 5 )} وارد شده است .

تشيع در اصطلاح

تشيع در اصطلاح از نگرشي برخواسته است كه امامت را منصبي الهي دانسته و معتقد است كه انتخاب امام به وسيله نص و از جانب خداوند صورت مي گيرد . در اين ميان پيامبر گرامي اسلام ( صلّي الله عليه وآله ) نيز به پيروي از سنّت الهي كه در ميان انبياي گذشته نيز وجود داشته ـ به دستور خداوند ـ امامان و اوصياي بعد از خود را معرفي كرده است . اين بزرگواران كه اوّل آنان علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) است ، و آخر آنان امام مهدي ( عج ) ، هم در زمينه مرجعيّت ديني و در بخش ولايت ، حاكميّت و رهبري جامعه ، امام و مقتداي مردم پس از رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) هستند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . عقيدة السنة و الجماعة في الصحابة الكرام ، ج 3 ، ص 890 و 891 .

2 . هويّة التشيع ، ص 12 ، به نقل از شيخ مفيد ( رحمه الله ) .

3 . صحاح اللغة ، ج 3 ، ص 156 .

4 . تاج العروس ، ماده « شيع » .

5 . لسان العرب ، ماده « شيع » .

39

مرحوم شيخ محمّد جواد مغنيه مي گويد : « تشيع عبارت است از ايمان به وجود نصّ از جانب پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) بر امامت امام علي ( عليه السلام ) و خلافت او ، بدون آن كه در حقّ او يا فرزندانش غلو شده باشد . » ^{( 1 )}

پيدايش شيعه

در مورد پيدايش تاريخي شيعه و ظهور آن نظرات گوناگوني از سوي مورّخين ارائه شده كه به عمده آنها اشاره مي كنيم :

1 ـ ظهور شيعه در عصر پيامبر ( صلّي الله عليه وآله )

شيعه اماميه معتقد است كه بذر اوليّه تشيع را خداوند در قرآن كريم نشانده و پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) در طول دوران رسالتش آن را آبياري كرده است . بنابراين شجره طيبه تشيع در زمان حضور نبيّ گرامي اسلام به ثمر نشسته و به همين جهت عدّه اي در زمان پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) به اين عنوان معروف بوده اند ؛ مثل : سلمان فارسي ، ابوذر غفاري ، مقداد بن اسود و غيره . اين قول و نظريه را ـ ان شاءالله ـ اثبات خواهيم كرد .

2 ـ ظهور شيعه در سقيفه

بعضي از تاريخ نگارانِ اهل سنّت معتقدند : هنگامي كه در سقيفه عدّه اي ـ به تبع نص ـ به دنبال علي ( عليه السلام ) رفتند ، تشيع به وجود آمد . ابن خلدون ، ^{( 2 )} دكتر حسن ابراهيم حسن ، ^{( 3 )} احمد امين مصري ^{( 4 )} و محمّد عبدالله عنّان ^{( 5 )} از نويسندگان اهل سنت و جولد تسهير ^{( 6 )} ( شرق شناس معروف ) اين نظريه را پذيرفته اند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . الشيعة في الميزان ، محمد جواد مغنيه ، ص 33 .

2 . تاريخ ابن خلدون ، ج 3 ، ص 364 .

3 . تاريخ الاسلام ، ج 1 ، ص 371 .

4 . فجر الاسلام ، 266 .

5 . تاريخ الجمعيّات السّرية ، ص 26 .

6 . العقيدة و الشريعة في الاسلام ، ص 174 .

40

3 ـ ظهور شيعه هنگام قتل عثمان

گروهي نيز عقيده دارند كه هنگام حمله مردم به خانه عثمان و كشتن او شيعه ظهور پيدا كرده است . از ميان اهل سنت ، ابن حزم اندلسي ^{( 1 )} و دكتر علي سامي النشار ^{( 2 )} و از بين شرق شناسان ، فلهاوزن چنين نگرشي دارند . ^{( 3 )}

4 ـ ظهور شيعه پس از شهادت حسين بن علي ( عليه السلام )

دكتر كامل مصطفي شبيبي معتقد است كه تشيع و شيعه پس از شهادت امام حسين ( عليه السلام ) ظاهر گشته است . ^{( 4 )}

5 ـ تأثّر شيعه از افكار فارسيان

برخي معتقدند كه فكر و ايده تشيع برخاسته از افكار ايراني است كه به پايتخت اسلام نفوذ كرده است . از ميان شرق شناسان ، دوزي ، ^{( 5 )} فان فلوتن ، ^{( 6 )} براون ، ^{( 7 )} و از ميان اهل سنت ، احمد امين مصري ^{( 8 )} و احمد عطية الله ^{( 9 )} چنين نظريه اي را ابراز كرده اند .

6 ـ شيعه متأثر از افكار ابن سبأ

عده اي معتقدند كه شيعه پيروان عبدالله بن سبأاند كه در عصر عثمان ، مسلمان شد . برخي از اين افراد عبارت اند از : دكتر علي سامي النشار ، ^{( 10 )} سيد محمد رشيد رضا ، ^{( 11 )} شيخ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . الفِصَل ، ج 2 ، ص 78 .

2 . نشأة الفكر الفلسفي في الاسلام ، ج 2 ، ص 78 .

3 . الخوارج و الشيعة ، ص 146 .

4 . الصلة بين التصوف و التشيع ، ص 23 .

5 . تاريخ المذاهب الاسلامية ، ج 1 ، ص 41 .

6 . همان .

7 . فجر الاسلام ، ص 111 .

8 . همان .

9 . القاموس الاسلامي ، ج 3 ، ص 222 .

10 . نشأة الفكر الفلسفي في الاسلام ، ص 18 .

11 . السنة و الشيعة ، ص 4 تا 6 .

41

محمّد ابوزهره ^{( 1 )} و ابوالحسن ملطي . ^{( 2 )}

در اين بحث نظريه اول را به اثبات خواهيم رساند ، كه در نتيجه آراي ديگر خود به خود ابطال خواهند شد ؛ اگر چه در رساله اي مستقلّ هم راجع به عبدالله بن سبأ بحث نموده ايم .

عوامل ظهور شيعه

عوامل ظهور و بروز شيعه و يا به تعبيري ديگر : جدايي شيعه از عامه را مي توان در امور ذيل خلاصه كرد :

اوّل : وجود آيات فراوان بر امامت و ولايت اهل بيت ( عليهم السلام ) .

دوّم : وجود آيات فراوان در مورد فضائل و مناقب اهل بيت ( عليهم السلام ) .

سوّم : وجود آيات فراوان درباره مرجعيّت ديني اهل بيت ( عليهم السلام ) .

چهارم : وجود روايات فراوان بر امامت و ولايت اهل بيت ( عليهم السلام ) .

پنجم : وجود روايات فراوان درباره فضايل و مناقب اهل بيت ( عليهم السلام ) .

ششم : وجود روايات فراوان درباره مرجعيت ديني اهل بيت ( عليهم السلام ) .

هفتم : وجود روايات فراوان در مدح شيعه و پيروان اهل بيت ( عليهم السلام ) .

ما سعي كرده ايم در اين رساله مختصر براي هر يك از امور فوق به طور فهرستوار ادله و شواهدي اقامه نماييم :

امر اوّل : آيات امامت

با مراجعه به قرآن كريم پي به وجود آياتي خواهيم برد كه بر امامت و ولايت امام علي ( عليه السلام ) يا مجموعه اهل بيت ( عليهم السلام ) دلالت مي كنند كه در ذيل به برخي از آنها اشاره خواهيم كرد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . المذاهب الاسلامية ، ص 64 .

2 . التنبيه و الردّ علي اهل الاهواء و البدع ، ص 25 .

42

1 ـ آيه ولايت

خداوند متعال مي فرمايد : {  إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَهُمْ راكِعُونَ } ؛ ^{( 1 )} « وليّ امر شما تنها خدا و رسول خدا و مؤمناني هستند كه نماز را به پا داشته و فقيران را در حال ركوع زكات مي دهند . »

داستان نزول آيه شريفه بنا بر آنچه در كتاب هاي تاريخي ، تفسيري و روايي آمده ، چنين است : روزي مرد فقيري در مسجد از مردم تقاضاي كمك كرد ، علي ( عليه السلام ) كه در حال ركوع بود ، انگشتر خود را به عنوان صدقه به او داد . آن گاه اين آيه توسط جبرئيل بر پيامبر ـ كه در منزل بود ـ نازل شد .

مضمون اين حديث توسط ده نفر از صحابه نقل گرديده و بيش از پنجاه نفر از علماي اهل سنت آن را در كتب خود آورده اند ؛ مثل طبراني ، ^{( 2 )} ابوبكر جصّاص ، ^{( 3 )} واحدي ، ^{( 4 )} زمخشري ، ^{( 5 )} و . . . .

2 ـ آيه انذار

خداوند متعال مي فرمايد : {  إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْم هاد } ؛ ^{( 6 )} « همانا تو بيم دهنده اي و براي هر قومي هدايت گري مي باشد . »

جمهور عامه از رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) روايت كرده اند كه فرمود : « من منذر و علي هادي است و با تو اي علي ! هدايت شوندگان هدايت يابند . » ^{( 7 )}

مضمون اين حديث را نه نفر از صحابه و بيست و چهار نفر از علماي اهل سنت نقل كرده اند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مائده ( 5 ) آيه 55 .

2 . معجم الاوسط ، ج 7 ، ص 10 ، ح 6228 .

3 . احكام القرآن ، ج 2 ، ص 446 .

4 . اسباب النزول ، ص 133 .

5 . الكشاف ، ج 1 ، ص 649 .

6 . رعد ( 13 ) آيه 7 .

7 . جامع البيان ، ذيل آيه .

43

3 ـ آيه تبليغ

خداوند مي فرمايد : {  يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النّاسِ } ؛ ^{( 1 )} « اي رسول ! ابلاغ نما آنچه را كه پروردگارت بر تو نازل كرده و اگر ابلاغ نكني رسالتت را ابلاغ ننموده اي و خداوند تو را از مردم محافظت مي نمايد . »

ابن عساكر به سند صحيح از ابي سعيد خدري نقل مي كند كه اين آيه شريفه در روز غدير خم بر رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در شأن امام علي ( عليه السلام ) نازل شد . ^{( 2 )}

اين حديث را هشت نفر از صحابه و چهارده نفر از علماي اهل سنت نقل كرده اند .

4 ـ آيه اكمال

خداوند متعال مي فرمايد : {  الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي وَرَضيتُ لَكُمُ اْلإِسْلامَ دينًا } ؛ ^{( 3 )} « امروز دينتان را بر شما كامل نموده و نعمتم را بر شما تمام كردم و راضي شدم بر شما كه اسلام دين شما باشد . »

خطيب بغدادي به سند صحيح از ابي هريره نقل مي كند كه هر كس روز هجدهم ذي حجه ( روز غدير خم ) را روزه بگيرد خداوند ثواب شصت ماه روزه را به او عطا مي كند . روز غدير روزي است كه پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) دست عليّ را گرفت و فرمود : آيا من وليّ مؤمنين نيستم ؟ گفتند : آري اي رسول خدا ! آن گاه فرمود : هر كه من مولاي او هستم اين عليّ مولاي اوست . در اين حال عمر بن خطاب دو بار به علي تبريك گفت و عرض كرد : اي پسر ابي طالب تو مولاي من و مولاي تمام مسلمانان گشتي ، در اين هنگام آيه فوق نازل شد . ^{( 4 )}

مضمون اين حديث را بيش از پانزده نفر از علماي اهل سنت نقل كرده اند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مائده ( 5 ) آيه 67 .

2 . ترجمه امام علي ( عليه السلام ) ، ابن عساكر ، ج 2 ، ص 86 .

3 . مائده ( 5 ) آيه 3 .

4 . تاريخ بغداد ، ج 8 ، ص 290 .

44

امر دوّم : آيات فضائل

در ذيل به برخي از اين آيات اشاره مي كنيم :

1 ـ سوره دهر

خداوند متعال مي فرمايد : { وَيُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلي حُبِّهِ مِسْكينًا وَيَتيمًا وَأَسيرًا ، إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللّهِ لا نُريدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَلا شُكُورًا } ؛ ^{( 1 )} « و هم به دوستي خدا به فقير و اسير و طفل يتيم طعام مي دهند [ و گويند ] فقط براي رضاي خدا به شما طعام مي دهيم و از شما هيچ پاداش و سپاسي هم نمي طلبيم . »

سي و شش نفر از علماي اهل سنت تصريح نموده اند كه اين آيه در شأن اهل بيت پيامبر ( عليهم السلام ) نازل شده است : فخر رازي در التفسير الكبير ، ذيل همين آيه ، قاضي بيضاوي در انوار التنزيل ، سيوطي در الدّر المنثور ، ابوالفداء در تاريخش ، ^{( 2 )} بغدادي در تاريخش ^{( 3 )} و غيره .

2 ـ آيه شراء

خداوند متعال مي فرمايد : { وَمِنَ النّاسِ مَنْ يَشْري نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبادِ } ؛ ^{( 4 )} « برخي مردان اند كه از جان خود در طلب رضايت خداوند درگذرند و خداوند دوست دار چنين بندگاني است . »

ابن عباس مي گويد : « اين آيه در شأن عليّ ( عليه السلام ) نازل شد ، هنگامي كه رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) از دست مشركين فرار كرده و با ابوبكر به غاري پناه برد ، علي ( عليه السلام ) در مكه در رخت خواب پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) خوابيد . » ^{( 5 )}

ابن ابي الحديد مي گويد : « تمام مفسرين ، روايت كرده اند كه آيه فوق در شأن علي ( عليه السلام ) نازل شد ، آن هم در شبي كه آن حضرت در فِراش پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) آرميد تا جان پيامبر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . دهر ( 76 ) آيات 8 و 9 .

2 . تاريخ ابي الفداء ، ج 1 ، ص 126 .

3 . تاريخ بغداد ، ج 13 ، ص 191 .

4 . بقره ( 2 ) آيه 207 .

5 . مستدرك حاكم ، ج 3 ، ص 4 .

45

محفوظ بماند . » ^{( 1 )}

چهارده نفر از علماي اهل سنت بر نزول آيه شريفه در شأن امام علي تصريح نموده اند كه عبارت اند از : زيني دحلان ، ^{( 2 )} فخر رازي ، ^{( 3 )} ابن اثير ، ديار بكري ^{( 4 )} و غيره .

سيزده نفر نيز تصريح نموده اند كه اين آيه در « ليلة المبيت » بر پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) نازل شده است كه عبارت اند از : احمد بن حنبل ، ^{( 5 )} طبري ، ^{( 6 ) ( 7 )} ابن سعد ، ^{( 8 )} ابن هشام ، ^{( 9 )} ابن اثير ، ^{( 10 )} ابن كثير ^{( 11 )} و غيره .

3 ـ آيه مباهله

خداوند متعال مي فرمايد : {  فَمَنْ حَاجَّكَ فيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَأَبْناءَكُمْ وَنِساءَنا وَنِساءَكُمْ وَأَنْفُسَنا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللّهِ عَلَي الْكاذِبينَ } ؛ ^{( 12 )} « پس هر كس با تو در مقام مجادله درباره عيسي برآيد پس از آنكه به وحي خدا بر احوال او آگاه شدي بگو كه بياييد ما و شما با فرزندان و زنان خود با هم به مباهله برخيزيم تا دروغ گو و كافران را به لعن عذاب خدا گرفتار سازيم . »

مفسرين ، اجماع دارند بر اين كه مراد از « انفسنا » در اين آيه علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) است كه در اين جا از علي ( عليه السلام ) به نفس پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) تعبير شده است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . شرح ابن ابي الحديد ، ج 13 ، ص 262 .

2 . السيرة الحلبية ، ج 1 ، ص 306 .

3 . التفسير الكبير ، ج 5 ، : ص 223 .

4 . اسد الغابة ، ج 4 ، ص 25 .

5 . تاريخ الخميس ، ج 1 ، ص 325 .

6 . مسند احمد ، ج 1 ، ص 348 .

7 . تاريخ طبري .

8 . طبقات ابن سعد ، ج 1 ، ص 212 .

9 . سيره ابن هشام ، ج 2 ، ص 291 .

10 . كامل ابن اثير ، ج 2 ، ص 42 .

11 . البداية و النهاية ، ج 7 ، ص 338 .

12 . آل عمران ( 3 ) ، 61 .

46

احمد بن حنبل نقل مي كند : هنگامي كه اين آيه نازل شد پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) علي ، فاطمه ، حسن و حسين را خواست ، آن گاه عرض كرد : بار خدايا اينان اهل بيت من اند . ^{( 1 )}

بيست و چهار نفر از صحابه و تابعين اين مضمون را نقل كرده و آيه را در شأن اهل بيت ( عليهم السلام ) مي دانند . از قرن سوّم تا سيزدهم نيز بيش از پنجاه نفر از علماي اهل سنت اين مضمون را نقل كرده اند .

اين حديث را مي توان از راه هاي مختلف تصحيح نمود :

1 ـ حديث در صحيح مسلم از سعد بن ابي وقاص نقل شده . ^{( 2 )}

2 ـ ترمذي به صحت آن تصريح نموده . ^{( 3 )}

3 ـ حاكم به صحت آن تصريح نموده . ^{( 4 )}

4 ـ ذهبي در تلخيص المستدرك به صحت آن تصريح كرده . ^{( 5 )}

5 ـ ابن اثير اصل قضيه را از مسلّمات دانسته است . ^{( 6 )}

6 ـ جصاص تصريح به عدم اختلاف در حديث نموده است . ^{( 7 )}

7 ـ قاضي ايجي نيز به صحت اين حديث تصريح دارد . ^{( 8 )}

4 ـ آيه مودّت

خداوند متعال مي فرمايد : {  قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبي } ؛ ^{( 9 )} « بگو من از اجر رسالت جز اين نمي خواهم كه مودّت مرا در حقّ خويشاوندان من منظور داريد . »

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مسند احمد ، ج 1 ، ص 185 .

2 . صحيح مسلم ، ج 7 ، ص 120 .

3 . صحيح ترمذي ، ج 5 ، ص 596 .

4 . مستدرك حاكم ، ج 3 ، ص 150 .

5 . همان .

6 . كامل ابن اثير ، ج 2 ، ص 293 .

7 . احكام القرآن ، ج 2 ، ص 16 .

8 . شرح مواقف ، ج 8 ، ص 367 .

9 . شوري ( 42 ) آيه 23 .

47

جمهور عامه روايت كرده اند كه بعد از نزول آيه فوق ، سؤال كردند : اي رسول خدا ! نزديكان تو كه مودّت آنان بر ما واجب است كيانند ؟ فرمود : « علي ، فاطمه ، حسن و حسين . »

اين مضمون را بيست و چهار نفر از صحابه و تابعين و حدود شصت نفر از علماي اهل سنت نقل كرده اند ؛ امثال : سيوطي ، ^{( 1 )} طبري ، ^{( 2 )} احمد بن حنبل و ديگران .

عده اي نيز ؛ مانند : ابن حبّان در تفسيرش حديث را از مسلمات دانسته است .

امر سوّم : آيات مرجعيت ديني اهل بيت ( عليهم السلام )

برخي از آيات دلالت بر عصمت و مرجعيّت ديني اهل بيت ( عليهم السلام ) دارند كه عبارت اند از :

1 ـ آيه تطهير

خداوند متعال مي فرمايد : {  إِنَّما يُريدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهيرًا } ؛ ^{( 3 )} « همانا خداوند اراده كرده تا هرگونه رجس و پليدي را از شما اهل بيت ( عليهم السلام ) دور كرده و شما را پاك نمايد . »

شكي نيست كه اين آيه ـ كه دلالت بر عصمت دارد ـ در شأن اهل بيت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) وارد شده است .

اين شأن نزول را سيزده نفر از صحابه و ده ها نفر از علماي اهل سنت در كتب خود ذكر كرده اند .

ترمذي در صحيحش از عمر بن ابي سلمه نقل مي كند : « هنگامي كه آيه تطهير بر پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) در خانه ام سلمه نازل شد ، پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) علي ، فاطمه ، حسن و حسين ( عليهم السلام ) را دعوت كرد و سپس كساء را بر روي آنها كشيد و عرض كرد : بارخدايا ! اينان اهل بيت من هستند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . درالمنثور ، ج 6 ، ص 7 .

2 . جامع البيان ، ج 25 ، ص 14 و 15 و مسند احمد ، ج 1 ، ص 199 .

3 . احزاب ( 33 ) آيه 33 .

48

پس رجس و پليدي را از آنان دور كن و آنان را پاك فرما » . ^{( 1 )}

2 ـ آيه اولي الأمر

خداوند متعال مي فرمايد : {  أَطيعُوا اللّهَ وَأَطيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي اْلأَمْرِ مِنْكُمْ } ؛ ^{( 2 )} « خدا و رسول و صاحبان امر از خود را اطاعت كنيد . »

مقصود از اولي الامر معصوميني هستند كه اطاعت آنان به طور مطلق همانند اطاعت خدا و رسول خدا واجب است . البته در حقّ كساني غير از اين دوازده امام ، ادّعاي عصمت نشده است .

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : « هر كسي مرا اطاعت كند خدا را اطاعت كرده و هر كسي مرا نافرماني كند خدا را نافرماني كرده است و هر كسي علي را اطاعت كند مرا اطاعت كرده و هر كسي علي را نافرماني كند مرا نافرماني كرده است . » ^{( 3 )}

امر چهارم : روايات امامت و ولايت

يكي ديگر از عوامل ظهور و بروز شيعه ، رواياتي است كه دلالت بر امامت و ولايت اهل بيت ( عليهم السلام ) و در رأس آن علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) دارد ؛ مانند :

1 ـ حديث غدير

پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) در غدير خم فرمود : « من كنت مولاه فعليّ مولاه » ؛ ^{( 4 )} « هر كه من مولاي اويم اين علي مولاي اوست . »

2 ـ حديث دوازده خليفه

پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : « يكون بعدي اثنا عشر اميراً كلّهم من قريش » ؛ ^{( 5 )} « بعد از من دوازده خليفه و امير خواهد بود كه همه آنان از قريش هستند . »

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيح ترمذي ، ج 5 ، ص 327 .

2 . نساء ( 4 ) آيه 59 .

3 . ترجمه امام علي ( عليه السلام ) ، ابن عساكر ، ج 1 ، ص 364 .

4 . مسند احمد ، ج 6 ، ص 401 ، ح 18506 .

5 . صحيح بخاري ، باب الاستخلاف .

49

3 ـ حديث ولايت

پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) خطاب به علي ( عليه السلام ) فرمود : « انت وليّ كلّ مؤمن بعدي ؛ ^{( 1 )} « تو وليّ و سرپرست هر مؤمني بعد از من هستي . »

4 ـ حديث وصايت

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : « انّ لكلّ نبي وصيّاً ؛ و وارثاً و انّ علياً وصيَّي و وارثي » ؛ ^{( 2 )} « همانا براي هر نبي ، وصيّ و وارثي است و همانا عليّ وصيّ و وارث من است . »

5 ـ حديث منزلت

پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : « انت منّي بمنزلة هارون من موسي الاّ انّه لا نبيّ بعدي » ؛ ^{( 3 )} « تو نزد من مانند هارون نزد موسايي ، مگر آن كه بعد از من نبي اي نيست . »

6 ـ حديث خلافت

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) خطاب به علي ( عليه السلام ) فرمود : « انت اخي و وصيّي و خليفتي فيكم فاسمعوا له و أطيعوا » ؛ ^{( 4 )} « تو برادر ، وصيّ و جانشين من در ميان قومت مي باشي ، پس به سخنان او گوش داده و او را اطاعت كنيد . »

امر پنجم : روايات فضائل

در ذيل به برخي از اين روايات اشاره مي كنيم :

1 ـ حديث نور

پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : « كنت انا و علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) نوراً بين يدي الله قبل أن يخلق آدم باربعة آلاف عام ، فلمّا خلق آدم قسّم ذلك النور جزئين . فجزء أنا و جزء عليّ » ؛ ^{( 5 )} « من و علي بن ابي طالب نوري واحد نزد خداوند متعال بوديم ، قبل از آن كه خداوند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . المعجم الكبير ، ج 12 ، ص 78 .

2 . تاريخ دمشق ، ج 42 ، ص 392 .

3 . صحيح ترمذي ، ج 5 ، ص 641 ، ح 3730 .

4 . كامل ابن اثير حوادث سال سوّم بعثت .

5 . تذكرة الخواص ، ص 46 .

50

حضرت آدم را به چهار هزار سال خلق كند ، بعد از خلقت آدم آن نور را به دو جزء تقسيم نمود : جزئي من و جزء ديگر آن عليّ است . »

اين حديث را هشت نفر از صحابه ، هشت نفر از تابعين و بيش از چهل نفر از علماي اهل سنت نقل كرده اند .

2 ـ حديث « أحبّ الخلق »

امام علي ( عليه السلام ) كسي است كه طبق نصّ نبوي : « احبّ الخلق الي الله » است .

ترمذي به سند خود از انس بن مالك نقل مي كند : مرغ برياني نزد پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) بود . عرض كرد : خدايا ! محبوبترين خلق نزد خودت را نزد من بفرست تا با من در اين غذا شركت كند . در اين هنگام علي ( عليه السلام ) وارد شد و با او در غذا شركت كرد . ^{( 1 )}

اين حديث صحيح را نُه نفر از صحابه ، نود و يك نفر از تابعين و پنجاه نفر از علماي اهل سنت نقل كرده اند . هفت نفر از آنان نيز درباره اين حديث كتاب تأليف نموده اند و گروهي از آنان نيز حديث را از مسلّمات دانسته اند ؛ مانند : مسعودي در مروج الذهب ، ^{( 2 )} ابن عبد البرّ ، محمّد بن طلحه شافعي در مطالب السؤول ، ^{( 3 )} صفوري در نزهة المجالس و فضل بن روزبهان در ابطال الباطل .

اين حديث را مي توان از راه هايي تصحيح نمود :

الف ـ عدالت و وثاقت راويانش .

ب ـ تصحيح جماعتي از علماي اهل سنت ؛ مانند : حاكم نيشابوري و قاضي عبدالجبار معتزلي .

ج ـ به شعر در آمدن حديث كه دلالت بر اشتهار آن دارد .

استاد احمد حسن باقوري مصري مي گويد : « اگر كسي از تو سؤال كند كه به چه دليل مردم عليّ ( عليه السلام ) را دوست دارند ، تو بايد در جواب بگويي : اين دوستي از حديث نبوي شأن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيح ترمذي ، ج 5 ، ص 595 .

2 . مروج الذهب ، ج 1 ، ص 711 .

3 . مطالب السؤول ، ص 42 .

51

گرفته است ، زيرا طبق نصّ پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) عليّ محبوب ترين فرد نزد خداست . » ^{( 1 )}

3 ـ امام علي ( عليه السلام ) ميزان ايمان و نفاق

امام علي ( عليه السلام ) فرمود : « لا يحبّني الاّ مؤمن و لا يبغضني الاّ منافق » ؛ « دوست ندارد مرا مگر مؤمن و مبغوض ندارد مرا مگر منافق . »

اين حديث را هشت نفر از صحابه وحدود چهل نفر ازعلماي اهل سنت نقل كرده اند ، مانند مسلم در صحيح ، ^{( 2 )} ترمذي در صحيح ، ^{( 3 )} احمد در مسند ^{( 4 )} و ابن ماجه در سنن . ^{( 5 )}

4 ـ امام علي ( عليه السلام ) برادر معنوي پيامبر ( صلّي الله عليه وآله )

جابر بن عبدالله و سعيد بن مسيّب مي گويند : رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) بين اصحابش عقد اخوت بست و تنها رسول خدا ، ابوبكر ، عمر و عليّ باقي ماندند ، آن گاه بين ابوبكر و عمر عقد اخوت بست و سپس به علي ( عليه السلام ) فرمود : « تو برادر من و من برادر تو ام . »

اين حديث را چهارده نفر از صحابه و حدود چهل نفر از علماي اهل سنت نقل كرده اند ؛ امثال : ترمذي در صحيح ^{( 6 )} و حاكم در مستدرك . ^{( 7 )}

5 ـ امام علي و باز بودن درب خانه او به مسجد

احمد بن حنبل از زيد بن ارقم نقل مي كند كه : گروهي از اصحاب ، درهايي را ازمنزلشان به مسجد باز نموده بودند ، پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : « همه درها بسته شود ، غير از درب خانه علي . »

آن گاه فرمود : « من درب ها را از جانب خود نبستم و باز نگذاشتم ، بلكه مأمور شدم و به مأموريتم عمل نمودم . » ^{( 8 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . عليّ امام الائمة ، ص 107 .

2 . صحيح مسلم ، ج 1 ، ص 120 ، ح 131 ، كتاب الإيمان .

3 . صحيح ترمذي ، ج 5 ، ص 601 ، ح 3736 .

4 . مسند احمد ، ج 1 ، ص 135 ، ح 643 .

5 . سنن ابن ماجه ، ج 1 ، ص 42 ، ح 114 .

6 . صحيح ترمذي ، ج 5 ، ص 595 ، ح 3720 .

7 . مستدرك حاكم ، ج 3 ، ص 16 ، ح 4289 .

8 . مسند احمد ، ج 4 ، ص 369 .

52

ترمذي نقل مي كند كه رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : « درب ها را به مسجد ، ببنديد ، جز درب خانه علي . » ^{( 1 )}

اين حديث را حدود دوازده نفر از صحابه و سي نفر از علماي عامه نقل كرده اند .

6 ـ امام علي ( عليه السلام ) و ردّ شمس

ابوهريره مي گويد : رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در حالي كه سرش در دامان علي ( عليه السلام ) بود خوابيد ، نماز عصر را نخوانده بود كه خورشيد غروب كرد . پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) كه بيدار شد بر او دعا كرد ، خورشيد بازگشت ، علي ( عليه السلام ) نماز عصر را در وقت خود به جاي آورد ، آن گاه خورشيد بازگشت . ^{( 2 )}

اين حديث را نُه نفر از صحابه و چهل نفر از علماي عامه نقل كرده اند كه ده نفر از آنها درباره اين حديث كتاب تأليف نموده و حدود سيزده نفر نيز آن را تصحيح كرده اند ؛ امثال : ابوجعفر طحاوي ، ^{( 3 )} طبراني ، ^{( 4 )} بيهقي ، ^{( 5 )} هيثمي ^{( 6 )} و قسطلاني . ^{( 7 )}

7 ـ امام علي ( عليه السلام ) و ابلاغ سوره برائت :

ابو رافع مي گويد : رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) ابوبكر را براي ابلاغ سوره برائت به مكه فرستاد . جبرئيل بر پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) نازل شد و گفت : سوره را يا بايد خودت ابلاغ كني يا كسي كه از توست . پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) عليّ ( عليه السلام ) را به دنبال او فرستاد . علي ( عليه السلام ) بين مكه و مدينه به او رسيد ، سوره را از او گرفته و بر مردم قرائت نمود . ^{( 8 )}

اين حديث را هفتاد و سه نفر از علماي اهل سنت نقل كرده اند كه برخي از آنها

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . سنن ترمذي ، ج 5 ، ص 641 .

2 . الخصائص الكبري ج 2 ص 324 .

3 . كشف الرمس ، سيوطي ، ص 29 .

4 . همان ، ص 34 .

5 . همان .

6 . مجمع الزوائد ، ج 8 ، ص 279 .

7 . المواهب اللدنية ، ج 1 ، ص 358 .

8 . در المنثور ، ج 3 ، ص 210 .

53

عبارت است از : احمد بن حنبل در مسند ، ^{( 1 )} ابن ماجه در سنن ^{( 2 )} و ترمذي در صحيح . ^{( 3 )}

8 ـ امام علي ( عليه السلام ) مولود كعبه

حاكم نيشابوري مي گويد : « در اخبار متواتر آمده است كه فاطمه دختر اسد ، امير المؤمنين علي بن ابي طالب ـ كرّم الله وجهه ـ را داخل كعبه زاييد . » ^{( 4 )}

اين حديث را هفده نفر از علماي اهل سنت نقل كرده ، دوازده نفر به تواتر يا شهرت آن تصريح نموده و نه نفر نيز به اختصاص اين فضيلت به امام علي ( عليه السلام ) تصريح كرده اند .

9 ـ امام علي ( عليه السلام ) و گرفتن لواء

بريده اسلمي از رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) نقل مي كند كه فرمود : « فردا پرچم را به دست كسي خواهم داد كه خدا و رسول او را دوست دارند و او نيز خدا و رسول را دوست دارد . روز بعد ابوبكر و عمر منتظر بودند كه آنها را صدا زند ، ولي پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) عليّ ( عليه السلام ) را در حالي كه درد چشم داشت صدا زد و آب دهان در چشم او ماليد ، آن گاه پرچم را به دست او داد و عده اي نيز با او حركت كردند . » ^{( 5 )}

10 ـ امام علي ( عليه السلام ) اولين مسلمان و مؤمن

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) به فاطمه ( عليها السلام ) فرمود : « عليّ اوّلين نفر از اصحاب من است كه اسلام آورد . » ^{( 6 )}

11 ـ امام علي ( عليه السلام ) اولين نمازگزار با پيامبر ( صلّي الله عليه وآله )

حاكم نيشابوري به سندش از امام علي ( عليه السلام ) نقل مي كند كه فرمود : « با رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) هفت سال قبل از ديگران عبادت كردم . » ^{( 7 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مسند احمد ، ج 4 ، ص 165 .

2 . سنن ابن ماجه ، ج 1 ، ص 44 .

3 . صحيح ترمذي ، ج 5 ، ص 636 .

4 . مستدرك حاكم ، ج 3 ، ص 550 ، ح 6044 .

5 . تاريخ طبري ، ج 3 ، ص 93 .

6 . مسند احمد ، ج 5 ، ص 662 ، ح 19796 .

7 . مستدرك حاكم ، ج 3 ، ص 112 .

54

12 ـ امام علي ( عليه السلام ) اعلم صحابه

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : « من خانه حكمت و عليّ درب آن است . » ^{( 1 )}

و نيز فرمود : من خانه علم و عليّ درب آن است ، هر كس كه اراده علم مرا دارد بايد از درب آن وارد شود . » ^{( 2 )}

امر ششم : وجود روايات فراوان در مرجعيّت ديني اهل بيت ( عليهم السلام )

از روايات نيز مي توان مرجعيّت ديني اهل بيت ( عليهم السلام ) را استفاده نمود كه در ذيل به برخي از آنها اشاره مي كنيم :

1 ـ حديث ثقلين

ترمذي از جابربن عبدالله انصاري نقل مي كند كه : در حجة الوداع روز عرفه رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) را ديدم در حالي كه بر شتر خود سوار بود و خطبه مي خواند . شنيدم كه فرمود : اي مردم ! من در ميان شما دو چيز گران بها مي گذارم كه اگر به آن دو چنگ زنيد هرگز گمراه نخواهيد شد : كتاب خدا و عترتم . ^{( 3 )}

مضمون اين حديث را سي و چهار نفر از صحابه نقل كرده اند و نيز دويست و شصت و شش نفر از علماي اهل سنت در كتب خود به آن اشاره نموده اند .

2 ـ حديث « انا مدينة العلم »

حاكم نيشابوري به سند خود از جابر نقل مي كند كه رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : « من شهر علم و علي درب آن است ، هر كس كه اراده كرده است شهر علم را دريابد بايد از درب آن وارد شود . » ^{( 4 )}

مضمون اين حديث را ده نفر از صحابه پانزده نفر از تابعين و ده ها نفر از علماي اهل سنت نقل كرده اند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيح ترمذي ، ج 5 ، ص 637 .

2 . مستدرك حاكم ، ج 3 ، ص 127 .

3 . صحيح ترمذي ، ج 5 ، ص 621 .

4 . مستدرك حاكم ، ج 3 ، ص 136 .

55

3 ـ حديث سفينه

پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : « مثل اهل بيت من مثل كشتي نوح است ، هر كس از آن تخلف كند در آتش قرار خواهد گرفت . » ^{( 1 )}

اين حديث را هشت نفر از صحابه ؛ هفت نفر از تابعين و صد و پنجاه نفر از علماي اهل سنت نقل كرده اند .

4 ـ حديث امان

حاكم نيشابوري از ابن عباس نقل مي كند كه پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : « ستارگان ، امان بر اهل زمين اند . از غرق شدن و اهل بيت من امان اين امت از اختلاف اند ، اگر قبيله اي از عرب با اهل بيتم مخالفت نمايند بين خودشان اختلاف شده و از گروه شيطان محسوب خواهند شد . » ^{( 2 )}

اين حديث را گروه زيادي از علماي اهل سنت نقل كرده اند .

5 ـ حديث : « عليّ مع الحقّ »

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : « خدا رحمت كند عليّ را ، با خدايا ! هر جا علي است حق را با او قرار بده . » ^{( 3 )}

حاكم نيشابوري از ام سلمه نقل مي كند كه رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : عليّ با قرآن و قرآن باعليّ است ، اين دو از يكديگر جدا نمي شوند تا در كنار حوض كوثر بر من وارد شوند . » ^{( 4 )}

اين حديث را بيست و سه نفر از صحابه و ده ها نفر از علماي اهل سنت نقل كرده اند .

آيات و رواياتي كه در شأن اهل بيت ( عليهم السلام ) ذكر شدند تنها فضيلتي براي آنان محسوب مي شود بلكه از آنجا كه اين فضائل انحصاري آنان است دلالت بر افضليت و برتري آنان بر ديگران دارد ، وطبق نصّ عدّه اي از اهل سنت همچون ابن تيمير امامت حقّ افضل امت است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهاية ابن اثير ، ماده زخّ .

2 . مستدرك حاكم ، ج 3 ، ص 149 .

3 . همان ، ص 135 و صحيح ترمذي ، ج 5 ، ص 592 .

4 . مستدرك حاكم ، ج 3 ، ص 34 .

56

امر هفتم : وجود روايات فراوان در مدح شيعه

در مصادر حديثي اهل سنت روايات بسياري مي يابيم كه پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) پيروان اهل بيت ( عليهم السلام ) را تحت عنوان شيعيان علي ( عليه السلام ) مورد مدح و ستايش قرار داده است ، اينك به برخي از آنها اشاره مي كنيم :

جابر بن عبدالله انصاري مي گويد : نزد رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) بوديم كه عليّ ( عليه السلام ) وارد شد ، پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : « قسم به كسي كه جانم به دست اوست همانا اين ( علي ) و شيعيان او قطعاً كساني هستند كه روز قيامت به فوز بهشت و سعادت نائل خواهند شد . » ^{( 1 )}

امام عليّ ( عليه السلام ) فرمود : « رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) به من فرمود : تو و شيعيانت در بهشت خواهيد بود . » ^{( 2 )}

اين مضمون را حدود سي و چهار نفر از علماي اهل سنت نقل كرده اند كه برخي از آنها عبارت اند از : ابن عساكر ، ابن حجر ، ابن اثير ، طبراني ، هيثمي ، حاكم نيشابوري ، سيوطي ، ابن حجر ، بلاذري ، طبري ، خطيب بغدادي ، علامه مناوي ، متقي هندي ، آلوسي و شوكاني .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . در المنثور ، ج 6 ، ص 589 .

2 . ترجمة الامام علي بن ابي طالب ، ابن عساكر ، ج 2 ، ص 345 ، رقم 845 .