پیوند آیات به یکدیگر

تنظيم سوره ها به اجتهاد صحابه نبوده <?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

مي گويم اخباري وارد شده است. چنان كه سيوطي در اتقان و ديگران در جوامع خود آنها را آورده اند كه اميرالمؤمنين (ع) و غير او قرآن را جمع كردند و بر طبق آن اخبار قومي قائل شده اند كه سوره ها در ميان دو جلد بعد از پيامبر خدا به اجتهاد صحابه تنظيم شده، چون به ظاهر آن اخبار چسبيده اند و حال آن كه غفلت كرده اند از اين كه ظاهر آن اخبار منافاتي ندارد با آن كه ترتيب سوره ها و قرار دادن هر يك از آنها را در جايگاه ويژه اي چنان كه حالا در مصحف هست به فرمان پيغمبر بوده چنان كه حق هم همين است. پس ‍ مبادا از گفته فاضل مذكور و غير او، تو نيز گمان بري كه قرآن بعد از پيامبر جمع شده و ترتيب سوره ها نيز بعد از آن حضرت انجام گرفته، ما به خواست خدا بزودي بيشتر از اين مطلب را توضيح خواهيم داد. ابن النديم در الفهرست 41 چاپ مصر از فن سوم از مقاله اولي گفته: ابن المنادي گويد: حسن العباسي به من حديث كرد، گفت خبر داده شدم از عبدالرحمان بن ابي حماد، از حكم بن ظهير سدوسي، از عبدخير، از علي (ع) كه هنگام درگذشت پيغمبر آن حضرت مشاهده كرد مردم سست و مضطرب شده اند و فال بد مي زدند پس سوگند خورد كه تا قرآن را جمع كرد، و آن نخستين مصحفي است كه در آن قرآن از صفحه دل علي (ع) به صفحات كاغذ منتقل شده و در آن جمع گرديده است. آن گاه گويد: آن مصحف نزد خاندان جعفر بود، و من در زمان خودمان آن را نزد ابي يعلي حمزة الحسني كه خدا او را مشمول رحمت خود سازد ديدم، مصحفي بود كه چند برگ از آن افتاده بود به خط علي بن ابي طالب و بنو حسن فرزندان امام حسن آن را با گذشت زمان از هم به ارث مي برند و دست بدست نگهداري مي كنند. سيوطي در نوع 18، از اتقان بسندي حسن از عبدخي [1]  روايت كرده است كه علي (ع) فرمود: چون پيامبر خدا (ص) چشم از جهان فاني فرو بست عهد كردم كه ردايم را جز براي نماز جمعه بدوش نگيرم تا اين كه قرآن را جمع كنم، و با چنين تصميمي آن را گرد آوري كردم. باز به طريق ديگري روايت كرده كه محمد بن سيرين از عكرمه نقل كرده است كه چون مراسم بيعت با ابوبكر پايان يافت علي ابن ابي طالب خانه نشين شد، به ابوبكر گفته شد كه او بيعت با تو را دوست نداشت، ابوبكر او را احضار كرد تا اين كه گويد ابوبكر به آن حضرت گفت: چه باعث شده كه از من كناره گرفته اي؟ فرمود: ديدم ممكن است چيزهائي در كتاب خدا افزوده شود با خود گفتم كه ردايم را نپوشم جز براي نماز تا اين كه قرآن را جمع كنم. ابوبكر به او گفت: خوب نظري داري. محمد گويد: به عكرمه گفتم: همچنان كه در آغاز نازل شده بود آن را گرد آورد. پاسخ داد: اگر بشر و پري دست بدست هم مي دادند تا آن را آن گونه كه نازل شده جمع آوري كنند نمي توانستند. ابن حجر در كتاب الصواعق المحرقه [2]  به اسناد خودش از سعيد بن مسيب نقل كرده كه گويد: هيچ يك از صحابه نمي گفتند هر چه مي خواهيد از من بپرسيد جز علي (ع) و گويد: علي (ع) يكي از كساني است كه قرآن را جمع كرد و بر پيامبر خدا (ص) عرضه داشت. همچنين گويد: ابن سعد از علي (ع) نقل كرده است كه فرمود: به خدا سوگند هيچ آيه اي نازل نشده مگر آن كه مي دانستم در چه موردي نازل شده، و بر زيان چه كسي، چون پروردگارم، دلي تيزانديش و زباني گويا به من عطا فرموده است. و گويد: ابن سعد نقل كرده است كه علي (ع) فرمود: بپرسيد از من از كتاب خدا زيرا محققا آيه اي از آن نيست مگر آن كه من آگاهي دارم كه در شب نازل شده يا در روز، در هامون نازل شده يا در كوهسار. گويد: طبراني در كتاب الاوسط از ام سلمه نقل كرده است كه گفت شنيدم پيامبر خدا (ص) مي فرمود:

[1] در اتقان از ابن سيرين نقل شده.

[2] ص 76، چاپ مصر مترجم.

 

علي قرآن را به ترتيب نزول جمع آوري كرده

علي با قرآن، و قرآن با علي است، از هم جدا نمي شوند تا بر لب حوض بر من وارد شوند.و در اتقان [1]  آورده است كه ابن حجر گويد: از علي (ع) روايتي رسيده كه او پس از درگذشت پيامبر خدا (ص) قرآن را به ترتيب نزول جمع آوري كرده است.[2]  مي گويم: اين ابن حجر، احمد بن علي حجر عسقلاني ملقب به شيخ الاسلام صاحب كتاب الاصابة في معرفة الصحابة و كتاب تقريب التهذيب، و كتابهاي ديگر است كه وفاتش در سال 852 هجري بوده، و نويسنده الصواعق المحرقة [3]  كه همنام اوست، احمد بن محمد بن علي هيثمي است كه سال 973 هجري چشم از جهان فرو بسته است و جلال الدين سيوطي سال 910 از جهان درگذشته است. از عبارت ابن حجر استفاده مي شود كه قرآني را كه علي (ع) گرد آورده است غير قرآني است كه سوره هايش بر طبق آن چه اكنون در مصحف است مرتب شده بوده، پس علي (ع) خواسته است در اين جمع آوري ترتيب نزول سوره ها و آيات را روشن كند همچنان كه دانشمندي دست به قلم مي برد و قرآن را تفسير مي كند و تعداد قرائتها را بيان مي كند. دانشمند ديگري قلم بدست مي گيرد و فقط علل وجوه قرائتها را مي نگارد، و ديگري در نوشته خود به لغات قرآن مي پردازد، و ديگري الفاظ نادر و دور از ذهن قرآن را و ديگري اخبار وارده مناسب با هر آيه اي را در تفسير خود مي آورد و غير آنها كه هر كدام يكي از اغراض گوناگون قرآن را دنبال مي كنند، زيرا هر كسي را بهر كاري ساختند مؤيد اين عقيده ما است حديثي كه ثقة الاسلام كليني آن را در باب اختلاف الحديث از اصول كافي به سند خودش از سليم بن قيس هلالي در حديثي طولاني از اميرالمؤمنين (ع) نقل كرده كه آن حضرت در پاسخ او مفصلا مطالبي بيان نموده تا اين كه فرمود: و بر پيغمبر خدا (ع) هيچ آيه قرآني نازل نمي شد جز آن كه برايم مي خواند و بر من ديكته مي نمود، و من به خط خود مي نوشتم و تأويل و تفسير ناسخ و منسوخ و محكم و متشابه و خاص و عام آن را به من مي آموخت و از خدا خواست كه به من نيروي بخاطر سپردن آن را عطا كند، از آن زمان كه آن دعا را درباره من كرد هر آيه اي از كتاب خدا را كه به من آموخت، و هر علمي را كه به من ديكته نمود و من نوشتم فراموش ‍ نكردم، و آن چه را خدا به او آموخت از حلال و حرام و امر و نهي كه بوده با خواهد بود، و هيچ كتابي كه بر پيغمبري قبل از او نازل شده بود درباره طاعت و معصيت نماند الا آن كه به من ياد داد. و من حفظش كردم و يك حرف آن از خاطرم محو نشد، آن گاه دست خود را بر سينه من نهاد و از پرودگار خواست كه قلبم را از علم و فهم و حكمت و نور پر كند. من گفتم: اي رسول خدا پدر و مادرم فدايت، از آن هنگام كه آن درخواست را از خدا درباره من نمودي چيزي را از ياد نبردم، و آن چه را هم ننوشتم از دستم نرفته است، آيا پس از اين ترس فراموشي برايم داري. فرمود: نه، من از فراموشي و ناداني نسبت به تو بيمناك نيستم [4] .

فرمايش اميرالمؤمنين (ع) چنان كه در بحارالانوار[5]  آمده: و هر آينه كتابي براي شما آورده ام كه كامل است و مشتمل بر تأويل و تنزيل و محكم و متشابه و ناسخ و منسوخ است. بنابراين هيچ كس به طور قطعي نمي تواند بگويد كه حضرت علي سوره ها را جمع مرتب نموده و سوره ها در زندگاني پيغمبر مرتب نبوده، و اخبار ديگري هم كه دلالت دارند بر اين كه ابوبكر و ديگران قرآن را جمع كردند نيز از همين قبيل است و بر اين دلالت ندارد. ترتيب سوره هاي قرآن به فرمان پيغمبر نبوده. پس هر كه آنها را براي آن غرض دست آويز خود قرار دهد قطعا به اشتباه افتاده است.

[1] چاپ مصر، 1318، ص 74، ج 1.

[2] الاتقان نوع بيستم.

[3] مرحوم قاضي نورالله شوشتري كتابي در رد اين كتاب نوشته بنام صوارم مهرقه مترجم.

[4] اصول كافي 1 حديث 1.

[5] ج 19، ص 126.