تلاوت، تدبر، عمل
میراث اهل بیت پیروان این مکتب روایات زیادی از رسول خدا (ص) از طریق ائمه اهل بیت- علیهم السلام- نقل کردهاند، و روایات زیاد دیگری از علی (ع) و سایر امامان- علیهم السلام- دارند که امروز از منابع اصلی معارف و فقه شیعه محسوب میگردد، از جمله کتابهای چهار گا
ميراث اهل بيت <?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
پيروان اين مكتب روايات زيادي از رسول خدا (ص) از طريق ائمه اهل بيت- عليهم السلام- نقل كردهاند، و روايات زياد ديگري از علي (ع) و ساير امامان- عليهم السلام- دارند كه امروز از منابع اصلي معارف و فقه شيعه محسوب ميگردد، از جمله كتابهاي چهار گانه زير كه به كتب اربعه معروف شده است: «كافي»، «من لا يحضره الفقيه»، «تهذيب» و «استبصار» را ميتوان نام برد. ولي تكرار اين موضوع را ضروري ميدانيم كه هر حديثي در يكي از اين منابع معروف يا ساير منابع معتبر وجود داشته باشد به اين معني نيست كه آن حديثبه خصوص معتبر است، بلكه هر حديثي سلسله سندي دارد كه بايد هر يك از رجال سند آن جداگانه در كتب رجال مورد بررسي قرار گيرد، هر گاه تمام رجال سند مورد اعتماد بودند، آن حديثبه عنوان يك حديث صحيح پذيرفته ميشود، در غير اين صورت، مشكوك يا ضعيف است و اين كار تنها در خور آگاهان و علماي علم حديث و رجال است.
از اين جا به خوبي روشن ميشود كه وضع جمع آوري احاديث در كتب شيعه با منابع معروف اهل سنت متفاوت است چرا كه در كتب معروف صحاح مخصوصا صحيح بخاري و صحيح مسلم، مبناي نويسندگان اين بوده است، كه احاديثي را گرد آوري كنند كه نزد آنها صحيح و معتبر بوده است و به همين دليل هر يك از آن احاديث ميتواند، براي دستيابي به عقايد اهل سنت مورد استناد قرار گيرد [1] در حالي كه مبناي محدثان شيعه به اين بوده كه همه احاديث منسوب به اهل بيت- عليهم السلام- را جمع آوري كنند، و شناخت صحيح از غير صحيح را به علم رجال واگذار كردهاند- دقت كنيد.
[1] به مقدمه «صحيح مسلم» و «فتح الباري في شرح صحيح البخاري» مراجعه شود.
دو كتاب بزرگ
از منابع مهمي كه جزء ميراثهاي مهم شيعه محسوب ميشود، نهج البلاغه است كه مرحوم شريف رضي حدود يك هزار سال قبل از كلمات علي (ع) در سه بخش خطبهها، نامهها و كلمات قصار تنظيم كرده است، و به قدري محتواي آن بالا و الفاظ زيباست كه هر كس پيرو هر مكتب و آييني باشد اين كتاب را مطالعه كند، تحت تاثير محتواي عالي آن قرار ميگيرد، و اي كاش نه تنها مسلمانان كه غير مسلمانان نيز با آن آشنا ميشدند، تا به معارف بلند اسلام در توحيد و مبدا و معاد و مسائل سياسي و اخلاقي و اجتماعي آشنا شوند.
يكي ديگر از اين ميراثهاي بزرگ، كتاب صحيفه سجاديه است كه مجموعهاي است از بهترين و فصيحترين و زيباترين دعاها، با محتواي بسيار بلند و بالا و عميق كه در واقع كار همان خطبههاي نهج البلاغه را از طريق ديگري ميكند و جمله به جمله آن درس تازهاي به انسان ميآموزد، و به راستي طرز نيايش و مناجات با خداوند را به هر انساني ميآموزد، و روح و جان آدمي را نور و صفا ميبخشد.
اين مجموعه چنان كه از نامش پيداست از دعاهاي چهارمين پيشواي مكتب شيعه، امام علي بن الحسين بن علي بن ابي طالب، مشهور به «سجاد» (ع) است و ما هر وقتبخواهيم روح دعا و نيايش و توجه بيشتر به درگاه خداوند و عشق به ذات پاكش در ما پيدا شود به سراغ اين دعاها ميرويم و همچون گياهان نو رس كه از ابر پر بركت بهاري سيراب ميشوند از آن سيراب ميگرديم.
بيشترين احاديث شيعه كه بالغ بر دهها هزار حديث ميشود از پنجمين و ششمين امام، يعني محمد بن علي الباقر، و جعفر بن محمد الصادق- عليهما السلام- نقل شده، و قسمت مهمي نيز از هشتمين امام، علي بن موسي الرضا (ع) است، و اين به خاطر آن است كه اين سه بزرگوار در شرايطي از زمان و مكان بودند كه فشار دشمنان و حكام بني اميه و بني عباس بر آنها كمتر بود، به همين دليل توانستند احاديث زيادي كه از رسول خدا (ص) به وسيله پدران و اجدادشان به آنها رسيده بود، در تمام ابواب معارف و احكام فقه اسلام از خود به يادگار بگذارند و اين كه مذهب شيعه را مذهب جعفري ميگويند به خاطر همين است كه بيشترين روايات آنها از امام ششم جعفر بن محمد الصادق (ع) نقل شده است كه در دوراني ميزيسته كه بني اميه رو به ضعف ميرفتند و بني عباس نيز قدرت كافي براي فشار بر مردم پيدا نكرده بودند، و در كتب ما معروف است كه آن حضرت چهار هزار شاگرد در حديث و معارف و فقه تربيت كرد.
ابو حنيفه امام و پيشواي معروف حنفيه در سخن كوتاهي در توصيف امام جعفر بن محمد الصادق (ع) ميگويد: «ما رايت افقه من جعفر بن محمد، من فقيهتر از جعفر بن محمد (ع) نديدم!» [1] .
مالك بن انس پيشواي ديگر فقه اهل سنت در يكي از سخنان خود چنين ميگويد: «من مدتي نزد جعفر بن محمد (ع) رفت و آمد داشتم، او را همواره در يكي از سه حالت ديدم، يا نماز ميخواند يا روزه ميگرفت، يا مشغول تلاوت قرآن بود، و به اعتقاد من مردي با فضيلتتر از جعفر بن محمد الصادق از نظر علم و عبادت كسي نديده و نشنيده است!» [2] و چون بنا بر نهايت اختصار و فشردگي مطالب است، از سخنان ساير علماي اسلام درباره امامان اهل بيت- عليهم السلام- چشم پوشي ميكنيم.
[1] تذكرة الحفاظ ذهبي، جلد 1، صفحه 166.
[2] تهذيب التهذيب، جلد 2، صفحه 104 (مطابق نقل اسد حيدر در كتاب الامام الصادق، جلد 1، صفحه 53).
نقش شيعه در علوم اسلامي
ما معتقديم: شيعه، در پيدايش علوم اسلامي نقش مؤثري داشته است، بعضي معتقدند كه علوم اسلامي از آنها نشات گرفته، حتي كتاب يا كتابهايي در اين زمينه نوشته شده و اسناد و مداركي ارائه دادهاند، ولي ما ميگوييم حداقل، آنها در پديد آوردن اين علوم سهم بسزايي داشتهاند، و بهترين شاهد و گواه اين مساله كتابهايي است كه از علماي شيعه در علوم و فنون اسلام ديده ميشود. هزاران كتاب در فقه و اصول، كه بعضي بسيار گسترده و در نوع خود بي نظير است، هزاران كتاب در تفسير و علوم قرآني، و هزاران كتاب در عقايد و علم كلام، و هزاران كتاب در علوم ديگر، بسياري از اين كتابها هم اكنون در كتابخانههاي معروف دنيا موجود است و در معرض ديد همگان قرار دارد و هر كس ميتواند صدق اين ادعا را با مراجعه به اين كتابخانهها بداند.
يكي از دانشمندان معروف شيعه اين كتابها را فهرست كرده و در 26 مجلد بزرگ فهرست آن را گرد آوري كرده است. [1] اين فهرست مربوط به دهها سال قبل است، و در اين چند دهه اخير از يكسو تلاش زيادي براي احياي آثار علماي پيشين شيعه، و كشف كتب خطي و چاپ آنها صورت گرفته، و از سوي ديگر براي تصنيف و تاليف كتابهاي جديد، كه هنوز دقيقا آمار آن را تهيه نكردهايم ولي بطور مسلم، در هر رشته از علوم اسلامي صدها يا هزاران كتاب جديد به رشته تحرير در آمده است.
ما معتقديم: صدق و راستي و امانت از اركان مهم و اساسي اسلام است، قرآن مجيد ميگويد: «قال الله هذا يوم ينفع الصادقين صدقهم، خداوند ميفرمايد امروز روزي است كه صدق راستگويان به آنها نفع ميبخشد». [2] .
بلكه از بعضي از آيات قرآن استفاده ميشود پاداش اصلي روز قيامت پاداشي است كه در برابر صدق و راستي به انسان داده ميشود (صدق و راستي در ايمان، در عمل به پيمانهاي الهي، و در تمام شئون زندگي) (ليجزي الله الصادقين بصدقهم). [3] .
و همان گونه كه در گذشته نيز اشاره شد طبق دستور قرآن ما مسلمانان ماموريم كه در تمام دوران زندگي همگام و همنشين معصومان و راستگويان باشيم (يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله و كونوا مع الصادقين). [4] اهميت اين موضوع تا آن پايه است كه خداوند به پيامبرش دستور ميدهد از خدا بخواهد در هر كاري صادقانه وارد شود و صادقانه خارج گردد (و قل رب ادخلني مدخل صدق و اخرجني مخرج صدق). [5] .
درست به همين دليل در روايات اسلامي ميخوانيم كه هيچ پيامبري از سوي خدا مبعوث نشد مگر اين كه صدق و راستي و امانت در برنامههاي اصلي او بوده (ان الله عز و جل لم يبعث نبيا الا بصدق الحديث و اداء الامانة الي البر و الفاجر). [6] .
ما نيز با الهام گرفتن از اين آيات و روايات نهايت سعي و كوشش را به كار گرفتيم كه در بحثهاي اين كتاب جز راه صدق و راستي نپوئيم و كلامي بر خلاف حق و امانت نگوييم و اميدواريم كه به لطف پروردگار در اداي اين رسالت توفيق يافته باشيم انه ولي التوفيق.
[1] نام اين كتاب الذريعة الي تصانيف الشيعة نوشته مفسر و محدث معروف، شيخ آقا بزرگ تهراني است، تعداد كتابهايي كه با نام و نشان و ذكر مؤلف، در اين فهرست بزرگ آمده بالغ بر 68 هزار جلد كتاب ميباشد، اين كتاب مدتي است چاپ و منتشر شده است.
[2] سوره مائده، آيه 119.
[3] سوره احزاب، آيه 24.
[4] سوره توبه، آيه 119.
[5] سوره اسراء، آيه 80.
[6] اين حديث در بحار از امام جعفر صادق (ع) نقل شده است (جلد 68، صفحه 2) و همچنين در جلد 2، صفحه 104.