بخش 50
خواندن دعا و گفتن تلبیه در موقع محرم شدن
خواندن دعا و گفتن تلبيه در موقع محرم شدن <?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
پرسش 47: چرا ما «شيعيان» در ميقاتها، خصوصاً در مسجد شجره، هنگام محرم شدن، دعاها و تلبيهها را با صداي بلند ميخوانيم و گاهي بصورت دسته جمعي آنها را تكرار ميكنيم؟ چرا تلبيه و دعاها را بلند ميخوانيم؟
در حال طواف دعاها را بلند و گاهي مرد و زن بطور هماهنگ فرياد ميزنيم؟ در سعي نيز عدّهاي چنين عمل ميكنند، در صورتي كه اين امر موجب حواس پرتي و تضييع حقوق ديگران ميشود، از سويي اهل تسنن اكثراً آرام و بدون سر و صدا محرم ميشوند، و طواف و سعي ميكنند و از رفتار ما ناراحت و گاهي اعتراض ميكنند، آيا عمل ما مستند شرعي دارد؟ آيا دعاها و تلبيهها را در ميقات و غير آن بلند خواندن و با صدا گفتن استحباب دارد؟
آيا زنها در موقع محرم شدن تلبيه را بلند بگويند بطوريكه صداي آنان را مردان نامحرم بشنوند، اشكال ندارد؟
پاسخ 47: اينگونه رفتارها مبناي فقهي نداشته و فقط بر اساس عادت انجام ميشود و توصيه ما نيز آن است كه در ميقاتها و در حال طواف و سعي، تلبيهها و دعاها را آرام و بدون سر و صدا انجام دهند ولي متأسفانه در اثر بيتوجهي و چه بسا به دليل اينكه اين گونه محرم نمودن و دعاها را در ميقات و غيره با سر و صدا تكرار كردن از لوازم شغل تلقي شده لذا كمتر به آداب تلبيه و دعا خواندن توجه ميشود، در هر حال لازم است اين پرسش مورد توجه قرار گيرد و درباره آن بحث و بررسي شود خصوصاً نسبت به تلبيه گفتن بانوان.
در اينجا بطور خلاصه جوانب اين پرسش را بررسي و خوانندگان محترم را به امور ذيل توجه ميدهم:
الف) افضل يا احوط آنست كه تلبيه را در ميقات آهسته بگويند.
راجع به بلند گفتن تلبيه، مرحوم سيدقدس سره در عروة الوثقي [1] بعد از نقل اقوال در رابطه با تأخير تلبيه از ميقات و بعد از اشاره به وجه جمع بين اخبار - فرموده است:
«افضل آنست كه در ميقات مدينه، تلبيه را هنگام نيت و پوشيدن دو جامه احرام، آهسته بگويند و بلند گفتن تلبيه را تا رسيدن به بيدا تأخير بيندازند و وقتي به زمين بيدا - كه يك ميل (حدود دو كيلومتر) از ذي الحليفه به طرف مكه واقع است - رسيدند، صداها را به تلبيه بلند كنند «فالأفضل ان يأتي بها (اي بالتلبية) حين النية و لبس الثوبين سرّاً و يؤخّر الجهر بها الي المواضع المذكورة...».
مرحوم امام قدس سره در حاشيه عروة، بجاي «الافضل» فرموده است: «بل الاحوط». مرحوم آقاي گلپايگانيقدس سره فرموده است: «الافضلية غير معلومة نعم هو احوط». مرحوم آقاي خوئي قدس سره فرموده است: «لم تظهر افضلية التعجيل و ان كان هو الأحوط و لايبعد افضليّة التأخير». (البته اين احتياط استحبابي است).
همچنين مرحوم آقاي خوئي در مناسك فارسي مسأله 185 فرموده است:
... احتياط اين است كه از جايي كه احرام ميبندد فوراً تلبيه را آهسته بگويد و از جاهايي كه گفته شد بلند بگويد. [2] » و عبارت اكثر مناسكها - در ضمن بيان كيفيت احرام و مسائل مربوط به تلبيه - مشابه عبارت مناسك مرحوم آقاي خوئي قدس سره ميباشد.
ب) چنانچه زن با شنيدن نامحرم، تلبيه را بلند بگويد اشكال دارد.
راجع به تلبيه گفتن بانوان و شنيدن نامحرم از مرحوم آيت الله گلپايگانيقدس سره سؤال شده كه «اگر زن تلبيه را در موقع محرم شدن بلند بگويد، بطوريكه اجنبي بشنود جايز است يا نه؟ و بر فرض عدم جواز، باطل است يا نه؟»
آن مرحوم چنين جواب داده است:
«اگر با شنيدن اجنبي جهر به تلبيه كرده، احوط لزومي اعاده است» (آداب و احكام حج، ص 146، پرسش و پاسخ 342)
برخي ديگر از مراجع فرمودهاند: «و امّا زن در هيچ حال و جايي، از او خواسته نشده كه صداي خود را به تلبيه بلند كند».
برخي ديگر فرمودهاند: «چنانچه صداي آنها مهيّج» باشد احتياط در آهسته گفتن است».
ج) بهترين دعاها، دعاي با خشوع و مخفي است.
راجع به دعا خواندن با صداي بلند، خداوند متعال در قرآن كريم فرموده است:
ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْيَةً إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ
خداي خود را به تضرّع و زاري و به صداي آهسته بخوانيد كه خداوند هرگز تجاوز كاران را دوست نميدارد. (سوره اعراف/55)
همچنين خطاب به پيامبر اكرمصلي الله عليه وآله فرموده است:
وَاذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنْ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ.
ياد كن خداي خود را در دل خود، با تضرّع و زاري و پنهاني و بيآنكه صدا بلند كني و در صبح و شام ياد كن.
از پيامبر اكرمصلي الله عليه وآله است كه فرمود: «خير الدعاء (الذكر) الخفيّ و خير الرزق ما يكفي» (نور الثقلين، ج 3، ص 321).
بهترين دعا و ذكر دعايي است كه در خفا و به طور پنهاني انجام شود و بهترين روزي آن است كه به اندازه كفاف باشد.
از حضرت رضاعليه السلام نقل است كه فرمود:
«دَعْوَةُ العَبْدِ سرّاً دَعْوَةً واحِدَةً تَعْدِلُ سَبْعينَ دَعْوَةً عَلانِيَةً» [3] يك دعاي پنهاني بنده، معادل هفتاد دعاي علني است.
و فرمود: «دَعْوَةٌ تُخْفِيها اَفْضلُ عِنْدَاللَّهِ مِنْ سَبْعِينَ دَعْوَةً تُظْهِرُها» [4] يك دعاي مخفي نزد خدا افضل است از هفتاد دعاي علني.
همچنين روايت شده كه مردم با صداي بلند دعا ميخواندند و ذكر ميگفتند، رسول اللهصلي الله عليه وآله فرمود: «أيُّها الناس، بخود آييد (فكر كنيد) ناشنوا و غايب را كه نميخوانيد، بلكه كسي را ميخوانيد كه شنوا و نزديك و با شما است. [5] .
د) رعايت حقوق مردم مقدم بر حق اللَّه است.
راجع به لزوم رعايت حقوق ديگران، از آيات و روايات فوق الذكر روشن شد كه دعاي آرام و آهسته به مراتب افضل از دعا خواندن با صداي بلند و به صورت دسته جمعي برگزار كردن است، علاوه بر اين رعايت حقوق مردم از دعا خواندن با سر و صدا مهمتر است و از روايات استفاده ميشود كه حق الناس مقدم بر حق اللَّه است، خداوند متعال راضي نيست با خواندن دعا، همراه با سر و صدا، ديگران ناراحت شوند، حواس سايرين پرت شود، و چگونه ميخواهيم با دعايي كه مرضيّ خدا نيست رضايت او را جلب و به وسيله آن به بارگاهش راه يابيم؟
[1] كتاب الحج، كيفية الاحرام، مسأله 20.
[2] تذكر: «قد حكي عن صاحب الحدائق لزوم تأخير التلبية عن مسجد الشجرة الي البيداء بصورة الفتوي او الاحتياط اللزومي و عن كاشف اللثام احتمال تأخير نية الاحرام الي البيداء»، به نقل از تفصيل الشريعة، ج 3، ص 200.
[3] كافي، ج 2، باب اخفاء الدعاء، ص 476.
[4] كافي، ج 2، باب اخفاء الدعاء، ص 476.
[5] عن أبي موسي، قال: كُنّا مَعَ النَّبِي صلي الله عليه وآله وسلم في سَفَرٍ، فَجَعَلَ النَّاسُ يَجْهَرونَ بالتَكبِير: فقال النَّبي صلي الله عليه وآله وسلم: «أيّها النّاسُ، اِربَعُوا عَلي أنْفُسِكُم، اِنّكُمْ لَيْسَ تَدْعُونَ اَصَمَّ ولا غائباً، اِنَّكُمْ تَدْعُونَ سَميعاً قريباً وَهُوَ مَعَكُم» (صحيح مسلم، كتاب الذكر والدعاء والتوبة، باب 13: استحباب خفض الصوت بالذكر، ح 3703 - والمصباح المنير، ص481 نقلاً عنه و عن فتح الباري).