تاریخ صحیح

تاريخ صحيح <?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

 

تمام اقوام و ملل جهان از هر طبقه بتاريخ محتاجند. و اين انگيزه در تمام طبقات و در هر قوم و ملت بدون كم و كاست وجود دارد، و هيچ فرقه اي از فرق مسلمين نيازش بتاريخ كمتر از ديگري نميباشد، منتهي هر صنفي مقصود خود را از تاريخ ميجويد و هر گروهي هدف مخصوص بخود را تعقيب مينمايد. مورخ - بطور كلي، منظورش احاطه بر حوادث روزگار و آگاهي از احوال امم و اقوام پيشين و ثبت و ضبط آنهاست. جغرافيادان، منظورش در تاريخ تشخيص قسمتهاي سياسي است كه پيروزي ها و مغلوبيت هاي ملل را در جهات گوناگون ميجويد، كه كدام ملت بر حدود چه ممالكي دست يافته و در آن استقرار گرفته و كدام ملت در اثر مغلوبيت از مرزهاي خود رانده شده اند. خطيب و سخنور - تاريخ را بررسي ميكند تا بر موارد عبرت و پند واقف شود و سرنوشت اقوام و ملل و ملوك - آنها كه منقرض و نابود شدند و آنگروه ديگر كه جايگزين آنها گشتند بر او روشن گردد و آن ملت هائي را كه در كشاكش بديها و ارتكاب ناروائيها دوچار نكبت و ادبار شدند و بالعكس اقوامي كه در اثر نيكي و التزام بامور پسنديده برستگاري و نيك بختي رسيدند بشناسد. مرد ديني - ميخواهد بوسيله بررسي تاريخ موارد پايه گذاري دين را پيدا كند و مراتب ارتقا و شئوني را كه بر آن اساس و پايه نهاده شده احراز نمايد و اصول و شئون مزبور را از آنچه در پيرامون آن بر مبناي هوي و هوس و از روي مطامع مادي بصورت دين جلوه گر شده جدا و متمايز نمايد. اخلاقي - مقصودش از بررسي تاريخ اينست كه ملكات پسنديده و عكس العمل آنها را در آنگروهي كه خود را بدانها آراسته و در نتيجه بفوز و رستگاري رسيده اند

 

[ صفحه 18]

 

و همچنين اخلاق رذيله و ملكات پليد و آثار شوم آن را در آنگروهي كه بدان آلوده گشته و دوچار بدبختي و محروميت گرديده اند بدست آورد، تا بدينوسيله راه بكار بردن تجربيات حاصله را بمردم زمان خود نشان دهد و در نتيجه افراد جامعه را از سقوط در پرتگاه فساد اخلاق و پيكر اجتماع را از پراكندگي و پريشاني ايمن و مصون بدارد. سياسي - (يعني آنها كه مسئول تامين مصالح ملتي هستند) ميخواهد از كاوش تاريخ به راز تقدم و تعالي ملل گذشته مطلع گردد و نيز دريابد كه چگونه تمايلات شهوي هواداران و شيفتگان خود را به پستي و هلاكت كشانيده تا بحدي كه نامشان را از صفحه روزگار محو نموده تا با وقوف به سرانجام آنان و سختي ها و تنگي ها و مشكلات جبران ناپذيري كه گريبانگير آنان گرديده، با بصيرت كامل برنامه سودمندي براي ملت خود تنظيم و بدانوسيله تقدم و ترقي و سعادت آنان را پيش بيني و تامين نمايد. اديب - ميخواهد از لابلاي تاريخ احوال امم گذشته نكته هاي دقيق و رقيق ادبي و آنچه را كه براي آرايش الفاظ و عظمت معاني بكار ميرفته تشخيص و رموز زيبائي اسلوب كلام و تقريب مقصود در شعر و نثر از فنون اشارات و موارد استعارات را بدست آورده و در مورد خود بكار برد. و با تماس و شمولي كه تاريخ در علم رجال و طبقات آنان دارد ناچار بايد بگوئيم كه : فقهاي عظام نيز بتاريخ نيازمندند چه آنكه براي تصحيح اسناد و روايت و استوار نمودن مباني فتوي ناگزيدند بانقسمت از تاريخ كه مربوط بعلم رجال است مراجعه نمايند. محدثين - نيز از اين نيازمندي بر كنار نبرده و بمنظور تحصيل وثوق و اعتماد بروايات (كه ارتباط مستقيم با فن شريف آنان دارد) بايستي بقسمت مربوط باين امر توجه و امعان نظر نمايند، بعلاوه در فن حديث اصولا موضوعاتي هست كه با

 

[ صفحه 19]

 

تاريخ آميخته است از قبيل داستان پيغمبران و تحليل تعاليم آنان، كه محدث ناگزير است در اين زمينه غور كامل نمايد و آنچه را كه در اين قسمت بدست آورده با آنچه كه در صفحات تاريخ مورد دقت قرار گرفته مورد مقايسه و بررسي او واقع گردد و موارد تطبيق آنها را در احراز حقيقت بدست آورد. مفسرين  - نيز از تاريخ بي نياز نبوده و در مورد هر يك از آيات كريمه كه مشعر بر وقايع گذشتگان و احوال پيشينيان است كه باقتضاي پاره اي از حكم و يا اشتمال آن به پند و موعظه بيان گشته و همچنين آيات ديگري كه در شئون خاصه نازل گرديده بايد بانچه در زمينه وقايع و قصص و شئون مذكوره در تاريخ بتفصيل بيان شد مراجعه و بررسي كامل نمايد. بالاخره اهل بحث و تحقيق در هر رشته از علوم و فنون كه وارد شوند ارتباط و تماس آنرا با تاريخ درك نموده و معترف خواهند بود كه بدون غور در تاريخ بمقصود خود نخواهند رسيد، و بنا بر آنچه ذكر شد، تاريخ گمشده هر دانشمند است. مطلوب هر هنرمند است. سرمايه اهل تتبع و تحقيق است. مورد علاقه هر متدين است. مقصد هر سياستمدار است. هدف هر اديب است. و بالجمله تاريخ مورد احتياج تمام مجتمع بشري است. اكنون - بايد دانست كه تاريخ با اين ارتباط و پيوستگي كه با تمام مقاصد و اغراض كليه طبقات خلق دارد، آن تاريخي است كه صحيح و مبتني بر حقايق و واقعيات باشد. آن تاريخي كه جز ثبت حقايق و امور واقعي مقصد و غرض ديگر در تدوين آن دخالت نداشته باشد. بازيچه اغراض گوناگون قرار نگرفته و تمايلات دسته مخصوص و مقاصد مغرضانه و خودخواهانه گروه خاصلي در تدوين آن راه نيافته باشد. بر مبناي جلب نظر پيشوايان و فرمانروايان وقت و تامين رضايت خاطر امرا يا تقويت مرام و انديشه خاص و يا بمنظور بالا بردن مقام اشخاص و بزرگ نمودن آنها و يا فرود آوردن اشخاص ديگر و پست و بي ارج ساختن آنان و براي رسيدن بمقاصدي كه بر حسب اختلاف موارد اغراض و مقاصد مختلفي پيدا ميشود فراهم نشده باشد. و يا براي

 

[ صفحه 20]

 

اينكه افراد مكار و فريب شعار بعناصر صالح و درستكار مشتبه شوند تدوين نشده باشد مانند بسياري از مولفات بنام تاريخ كه متاسفانه آلوده باين قبيل امور گشته و اغراض خاصي در تدوين آنها دخالت يافته و مولفين اين گونه تاريخهاي مشوب و آلوده پنداشته اند كه گردآوري يكمشت مطالب واهي و بي اساس حكايت از توسعه دامنه علم و دانش آنان مينمايد و اين معني بر شهرتشان خواهد افزود اين كوته نظران فرومايه نفهميده اند، كه ارزش و منزلت مردان در فهم و درايت است نه در ياوه سرائي و بسياري روايت اينگونه افراد در اثر همين غفلت و پندار نادرست لغزشهاي بيشماري را از پيشينيان خود دريافت و داخل تاريخ نموده اند و متوجه نشده اند كه راويان اينگونه اوهام و مطالب بي مايه و بي اساس خود مزدوران و مدافعين گروهي، و دشمنان و معاندين نسبت بگروه ديگر بوده اند و يا داستانسرايان بي معرفتي بوده اند كه از پر گوئي و ياوه سرائي باكي نداشته و بمنظور كسب مزيد شهرت و يا تسكين ولع و حرصي كه بمقتضاي اميال پست در آنها بوده دست بچنين جناياتي زده اند آنها چنين كردن و ساده لوحاني چند در اعصار بعدي آن مطالب واهي را از آنان گرفته و بعنوان حقايق مسلمه در كتب و مولفات خود نقل نمودند ؟ آنگاه افرادي

 

[ صفحه 21]

 

كنجكاو و باريك بين بر چگونگي آن آثار و منقولات واقف و چون آنها را خرافي و موهوم يافتند بطرد و رد آن پرداخته و بي باكانه زبان و قلم بطعن بر تاريخ گشودند آن ساده لوحان ندانستند كه اين آثار بي اساس، و كوركورانه دست بدست گشته و آلت اجراء مطامع اشخاصي بوده، و اين افراد دقيق و متتبع نيز توجه نكرده اند كه آنچه در خور طعن و طرد است، همان پر گوئي ها و بدكرداريهاي نويسندگان بي شخصيت است و اصل فن تاريخ در خور طعن و سرزنش نبوده - و اگر بخواهيم شواهد اين دسته از ترهات و ياوه سرائي ها را كه تاريخ بان ممزوج گشته بيان كنيم سخن بطول ميانجامد و با وضع اين كتاب سازش ندارد. بلي : اينطور. حقايق و واقعيات در بين دو روش نامطلوب افراط و تفريط پنهان گشته و فداي اميال و شهوات گرديد پس بر اهل بحث و تحقيق است، كه دنر غور و بررسي در اين وادي از آهنگهاي ناموزون فرق مختلفه و هو و جنجال بر كنار مانده و بدون تمايل بگروه خاص و دور از عوامل حب و بغض، فقط اصول مسلمه را مقياس تشخيص قرار دهند و آنچه با مقياس مزبور تطبيق نكرد بي دريغ آنرا طرد و آنچه مورد اعتماد قرار گرفت بپذيرند بتفصيلي كه در اينجا گنجايش شرح آن نيست.