بخش 3

امت محمد ( صلّي الله عليه وآله ) بپيوندد و يكي شوند و يد واحده شود . ^{( 1 )}

حضرت امام خميني ( رحمه الله ) به تشكيل بسيج جهاني مسلمانان مي انديشيد و در يكي از سخنانش فرمود :

به راستي ، اگر بسيج جهاني مسلمين تشكيل شده بود ، كسي جرئت اين همه جسارت و شرارت را با فرزندان معنوي رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) داشت . ^{( 2 )}

ايشان همواره براي تحقق وحدت ميان مردم از ياران خود مي خواست كه در تبليغ ، محور وحدت را در نظر داشته باشند :

شما آقايان كه مردم را هدايت مي كنيد ، همه را به وحدت كلمه دعوت كنيد . خداي تبارك و تعالي امر فرموده است كه « وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ . » اجتماع كنيد ، لكن اجتماع با تشبّث به حبل الله هر اجتماعي مطلوب نيست . « وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ » مطلوب است . « اِقْرَأ بِسْمِ رَبِّكَ » اسم ربّ همان ريسماني است كه همه بايد به آن اعتصام كنيم . مردم را دعوت كنيد به وحدت . دعوت كنيد به اينكه گروه گروه نشوند . ^{( 3 )}

از ديد امام ، يكي از دلايل تشكيل حكومت اسلامي ، ضرورت ايجاد وحدت ميان مسلمانان است ؛ زيرا از ديدگاه آن بزرگوار ، امت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه نور ، ج21 ، ص299 .

2 . همان ، ج2 ، ص244 .

3 . همان ، ج4 ، ص200 .

اسلامي ، يد واحده است كه استعمارگران و زمام داران مستبد و جاه طلب آن را به صورت ملت هاي از هم جدا درآوردند . بنابراين ، براي اينكه بتوانيم وحدت امت اسلامي را تأمين كنيم ، راهي جز تشكيل حكومت اسلامي نداريم . ايشان در اين زمينه به فرازي از خطبه حضرت زهرا ( عليها السلام ) اشاره مي كند كه فرموده است : « امامت براي حفظ نظام و تبديل افتراق مسلمانان به اتحاد است » . ^{( 1 )}

واژه وحدت ، وفاق و يك پارچگي يا مفهوم مخالف آن ؛ يعني تفرقه و پراكندگي در گفتمان سياسي ـ اجتماعي امام كاربرد فراواني دارد . ايشان در سخني مي فرمايد :

رمز پيروزي مسلمين در صدر اسلام ، وحدت كلمه و قوت ايمان بود كه يك لشكر ضعيف را به امپراتوري هاي بزرگ عالم غلبه داد . ^{( 2 )} مسلمين به حسب دستور خداي تبارك و تعالي ، يد واحده هستند . اين ديگر آسيب بردار نيست . آسيب از داخل خود . . . ملت و كشور بر ما وارد مي شود و به شما . از خارج هيچ ترسي نداشته باشيد . از داخل خودمان بترسيد ، از اينكه با توطئه ها ، شماها را از هم جدا كنند . ^{( 3 )}

به همين دليل ، بر اتحاد و هم بستگي ملي تأكيد فراواني داشت و از همگان مي خواست اتحاد داخلي را حفظ كنند . هر چند ممكن است گاهي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ولايت فقيه ( حكومت اسلامي ) ، ص35 .

2 . صحيفه نور ، ج6 ، ص29 .

3 . همان ، ج12 ، ص160 .

اختلاف سليقه هم موجود باشد ، ولي بايد كوشيد اين اختلاف ها ، ريشه دار نشود ؛ چون در اين صورت ، دشمنان از پراكندگي داخلي بيشترين بهره را خواهند برد .

بايسته هاي وفاق ملي

1 . وجود اختلاف ، امري طبيعي و پسنديده است . اختلاف را بايد از ويژگي هاي آفرينش الهي به شمار آورد . تصريح خداوند متعال در سوره مباركه هود مبني بر اينكه وجود اختلاف ، موضوع اراده الهي است و يك دستي و يكساني همه مخلوقات منظور نيست ، بر اعتبار ديني و عقلي اين مدعا دلالت دارد :

وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النّاسَ أُمَّةً واحِدَةً وَلا يَزالُونَ مُخْتَلِفينَ . ( هود : 118 )

و اگر خداوند تو اراده مي كرد ، تمامي مردم را در يك امت واحد گرد مي آورد ، ولي چنين نخواسته است . پس شما پيوسته از يكديگر متفاوت بوده ايد و مختلف خواهيد بود .

2 . در پرتو يك دستي كامل بدون هيچ گونه اختلاف سليقه و رأي ، هيچ گاه نمي توان از تضارب آراي گوناگون بهره گرفت . وجود اختلاف نوعي نعمت تلقي مي شود . حضرت امام خميني ( رحمه الله ) در اين باره مي فرمايد :

سليقه هاي مختلف بايد باشد . اگر در يك مجلس ، اختلاف نباشد ، اين مجلس ناقص است . اختلاف بايد باشد . اختلاف سليقه ، اختلاف رأي ، مباحثه ، جار و جنجال ، اينها بايد باشد ، لكن نتيجه

اين نباشد كه ما دو دسته بشويم . . . در عين حالي كه اختلاف داريم ، دوست هم باشيم . ^{( 1 )}

اختلاف ميان بزرگان و فقيهان اسلامي هم امر مباركي است و مورد توجه مردم نيز قرار دارد . حضرت امام به زيبايي به اين امر اشاره دارد ، آنجا كه مي فرمايد :

در گذشته ، اين اختلافات در محيط درس و بحث و مدرسه محصور بود و فقط در كتاب هاي علمي آن هم عربي ضبط مي گرديد . قهراً توده هاي مردم از آن بي خبر بودند و اگر با خبر هم مي شدند ، تعقيب اين مسائل برايشان جاذبه اي نداشت ، اما امروز با كمال خوش حالي ، به مناسبت انقلاب اسلامي ، حرف هاي فقها و صاحب نظران به راديو و تلويزيون و روزنامه ها كشيده شده است ؛ چرا كه نياز علمي به اين بحث ها و مسائل است . ^{( 2 )}

3 . اختلاف ، امري سازنده است و كاركردهاي آن حياتي بوده و براي رشد و تعالي هر اجتماعي لازم است . اختلاف در افكار و بينش و روش ها به نقد و بررسي صاحبان آرا و انديشه مي انجامد و راه بر خشك انديشي بسته مي شود و در نهايت ، به وسعت ديد و ارتقاي معلومات مردم ياري مي رساند .

حضرت علي ( عليه السلام ) درباره پيشرفت و توسعه جامعه در سايه اختلاف

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه امام ، ج21 ، ص47 .

2 . همان ، صص 176 ـ 178 .

آرا مي فرمايد : « اِضْرِبُوا بِعْضَ الرّايِ بِبَعْض يَتَوَلَّدُ مِنْهُ الصَّوابُ ؛ آراي مختلف را بر يكديگر عرضه بداريد تا از تضارب آنها به ديدگاه صواب دست يابيد » . ^{( 1 )}

ايشان براي دست يابي به نظر صائب ، طريقي جز تضارب آرا را چاره ساز نمي داند و در سخني ديگر مي فرمايد : « مَنْ اِسْتَقْبَلَ وُجُوهَ الْآراءِ عَرفَ مَواقِعَ الْخَطاءِ ؛ هر آن كس كه ديدگاه هاي مختلف را دريابد و درك كند ، بر نقاط اشتباه او در انديشه و عمل خويش آگاه مي شود » . ^{( 2 )}

حضرت امام خميني ( رحمه الله ) نيز وجود ديدگاه ها و سليقه هاي مختلف را وسيله پويايي مي داند و مي فرمايد :

اين مسئله روشن است كه بين افراد و جناح هاي موجود و وابسته ، اگر اختلاف هم باشد ، صرفاً سياسي است . . . و به همين خاطر است كه من آنان را تأييد مي نمايم . آنها نسبت به اسلام و قرآن و انقلاب وفادارند و دلشان براي كشور و مردم مي سوزد و هر كدام براي رشد اسلام و خدمت به مسلمين طرح و نظري دارند كه به عقيده خود موجب رستگاري است . ^{( 3 )}

با اين حال ، اختلاف با تمام آثار و فوايدي كه دارد ، بايد چارچوب ضوابط مشخصي داشته باشد . اين موارد را مي توان چنين برشمرد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . عبدالواحد آمدي ، غررالحكم و درر الكلم ، مصحح : سيد مهدي رجايي ، قم ، دارالكتاب الاسلامي ، 1410 هـ . ق ، ص 158 .

2 . نهج البلاغه ، ح 173 .

3 . صحيفه امام ، ج21 ، ص178 .

3/1 . برنخاستن اختلاف ها از انگيزه نفساني

اختلاف هاي نفساني به نزاع و دشمني كشيده مي شود . اختلافي كه از روي خودخواهي باشد ، مانع بزرگي در راه ايجاد وحدت است . اين گونه انگيزه هاي ويران كننده در كلام امام خميني ( رحمه الله ) نكوهش شده است :

همه اين نزاع ها براي اين است كه اين براي خودش يك چيزي مي خواهد ، آن هم براي خودش يك چيزي مي خواهد . اين دو خودها تزاحم مي كنند . اين قدرت را مي خواهد مال خودش باشد . آن هم قدرت را مي خواهد مال خودش باشد . تزاحم مي كنند ( و ) جنگ ( درمي گيرد ) . ^{( 1 )}

در واقع ، اختلاف ناپسند و غيرمشروع ، نتيجه خودخواهي است به فرموده امام : « اختلاف در آن موقعي است كه خداي ناكرده هر كس براي پيشبرد نظرات خود ، به ديگري پرخاش كنند » . ^{( 2 )}

ازاين رو مي افزايد كه اگر اختلافي هم پيش آيد ، بايد سرچشمه و انگيزه الهي داشته باشد و به دور از جنجال هاي متعارف صورت پذيرد . انگيزه الهي ، هدف را مشخص مي سازد و در نهايت ، وحدت رويه را پديد مي آورد :

. . . شما اختلافاتي را كه از نفسانيت سرچشمه مي گيرد ، بايد از بين ببريد و مطمئن باشيد كه اگر كارهايتان از الوهيت سرچشمه نگيرد و از وحدت اسلام بيرون برويد ، مخذول مي شويد . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه امام ، ج11 ، ص381 .

2 . همان ، ج 21 ، ص 28 .

3 . صحيفه امام ، ج18 ، ص134 .

3/2 . جايز بودن وفاق در اصول و اختلاف در روش

گاهي براي ايجاد وفاق ملي لازم است تا گروه هاي انقلابي به دليل ملاحظات سياسي ، با گروه هايي كه چه بسا به طور كامل هم سو و منطبق با ايشان نباشند ، همراهي كنند و از طرح نقاط مورد اختلاف براي رسيدن به هدف واحد ، چشم پوشي كنند . ^{( 1 )}

امام خميني ( رحمه الله ) قابليت هاي ملت را در برخورد با رژيم پهلوي چنين سامان داد :

عقل سياسي اقتضا مي كند كه ما امروز با آن اشخاصي كه در رويه هم حتي با ( ما ) مخالفت دارند ، لكن در اصل مقصد با ما موافقند ، به ملت موافق ، مسيرشان مسير ملت است ( اتحاد داشته باشيم ) ، عقل سياسي اقتضا مي كند كه ما امروز دست از تمام اين اختلافات برداريم تا اين مملكت را آرام كنيم . . . من به همه ، همه آنها عرض مي كنم كه شما دست از اختلافات برداريد . اين طور نباشد كه هر كدام در يك اجتماعي كه پيدا كرديد ، بر ضد ديگران صحبت كنيد . ^{( 2 )}

حضرت امام معتقد بود دانش و فهم سياسي ، مانع از آن مي شود كه هر اقدام مطلوب و مجازي را در هر زماني بيان كنيم و خواهان تحقق آن شويم . از سوي ديگر ، حضرت امام خميني ( رحمه الله ) فرمود كه حوزه اختلاف ها نبايد به اصول و مباني گسترش يابد ؛ چون اگر چنين شود ، نظام سياسي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . اصغر افتخاري ، وفاق ملي و جامعه شناسي وحدت از ديدگاه امام خميني ( رحمه الله ) ، سازمان عقيدتي سياسي نيروي انتظامي ، 1382 ، چ 1 ، ص 44 .

2 . همان ، به نقل از : وحدت از ديدگاه امام خميني ( رحمه الله ) ، صص 33 ـ 36 .

دچار تزلزل مي شود . ايشان ، اختلاف نظرها را وراي اصول بنيادين دانست . ازاين رو ، در بيان علت موافقت خود با انشعاب روحانيون از روحانيت فرمود :

همه در اصول با هم مشتركند و به همين خاطر است كه من آنان را تأييد مي نمايم . آنها نسبت به اسلام ، قرآن و انقلاب وفادارند و دلشان براي كشور و مردم مي سوزد . اكثريت قاطع هر دو جريان مي خواهند كشورشان مستقل باشد . هر دو مي خواهند سيطره و شرّ زالوصفتان وابسته به دولت و بازار و خيابان را از سر مردم كم كنند . . . هر دو مي خواهند اسلام قدرت بزرگ جهان گردد . پس اختلاف بر سر چيست ؟ اختلاف بر سر اين است كه هر دو عقيده شان است كه راه خود ( شان ) باعث رسيدن به اين همه است . ^{( 1 )}

امام چون اختلاف را در روش و نه در اصول مي ديد ، آن را تأييد كرد و مثبت دانست .

3/3 . پاي بندي همگاني به قانون

التزام به محوريت قانون در حل و فصل اختلافات از جمله مصداق هاي وفاق ملي است . امام خميني ( رحمه الله ) با عنايت به همين نكته مي فرمايد :

نمي شود ( از كسي ) پذيرفت كه . . . قانون را قبول نداريم . . . مردمي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه امام ، ج21 ، ص178 .

كه به قانون اساسي رأي دادند ، منتظرند كه قانون اساسي اجرا شود . همه بايد مقيد به اين باشيد كه قانون را بپذيريد ولو بر خلاف رأي شما باشد . . . همه تان روي مرز قانون عمل بكنيد و اگر همه روي مرز قانون عمل بكنند ، اختلاف ديگر پيش نمي آيد .

بنابراين ، اختلاف سازنده بايد در چارچوب قانون باشد و اين ويژگي بر آن دلالت دارد كه اختلاف در ديدگاه ها بايد با اصول قانوني تعارض نداشته باشد . در مواردي هم كه ضعف قانون وجود دارد ، اخلاق و التزام اخلاقي مي تواند آن را جبران كند . پاي بندي به اخلاق ، فضاي خشك روابط سياسي را تعديل مي كند و انساني مي سازد . امام خميني ( رحمه الله ) مي فرمايد :

اگر اخلاق اسلامي در خودتان نفوذ بكند و همه توجه به اين مسائل داشته باشيد كه از اخلاق اسلامي ، يكي از امور مهمش ، قضيه تفرقه نداشتن و مجتمع بودن است ( پيشرفت مي كنيد ) ، تا حالا هم ما هر چه پيشرفت كرده ايم ، از اين معنا بوده . ^{( 1 )}

حدود اختلافورزي

حضرت امام خميني ( رحمه الله ) اختلاف را در دو محور ارزيابي مي كرد . اول ، اختلاف روبنايي كه وجود آن ناگزير است . دوم ، اختلاف زيربنايي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مهدي حاضري ، امام خميني ( رحمه الله ) و وفاق اجتماعي ، تهران ، بي نا ، همايش رقابت هاي سياسي و امنيت ملي و وزارت ارشاد ، 1379 ، صص 27 و 28 .

است كه نبود آن اساس نظام سياسي به شمار مي رود و بازيگران موظف به پاس داري از آنها و گسترش ندادن اختلافاتشان به اين حوزه اند . اصول التزام به قانون اساسي و رعايت نقش محوري آن در جامعه به عنوان يك عنصر اجتماعي تعريف شده است و هيچ فرد يا گروهي نمي تواند و نبايد نسبت به اهميت و جايگاه آن تعرض كند . اين اصول و اهداف ، آرمان هاي متعالي حكومت اسلامي هستند كه سمت و سوي حركت و بنياد استراتژي كلان جمهوري اسلامي ايران را نشان مي دهند . قانون گذار در اصل 78 قانون اساسي از اصولي سخن مي راند كه تغييرناپذيرند :

اسلامي بودن نظام و ابتناي كليه قوانين و مقررات براساس موازين اسلامي و پايه هاي ايماني و اهداف جمهوري اسلامي ايران و جمهوري بودن حكومت و ولايت امر و امامت و نيز اداره امور كشور با اتكاي آراي عمومي و دين و مذهب رسمي ايران ، تغيير ناپذيرند .

انديشه فراملي

در دوران كنوني ، با توجه به گسترش روابط سياسي ، اقتصادي و فرهنگي در سراسر جهان ، ظهور نظام جهاني كه بر اساس آن ، جهان به صورت يك واحد در نظر گرفته شده ، دور از انتظار نيست . محصور نبودن دين به مرزهاي ملي و جغرافيايي ، عامل بسيار مهمي براي تحقق وحدت و هم بستگي ميان چند ملت است . به همين دليل ، دامنه آن وسيع تر از حوزه يك ملت به شمار مي رود .

با انحطاط امپراتوري عثماني و از بين رفتن تدريجي نظام استعماري

كهن ، ملت گرايي و مليت ستايي مدرن كه در قرون هجدهم و نوزدهم ريشه داشت ، تحت تأثير نهضت هاي انقلابي و ملي وارد مرحله جديدتري در قرن بيستم شد كه در نتيجه آن ، مناقشه اي ايدئولوژيك ميان قوميت ، مليت و اسلام پديد آمد . از سوي ديگر ، پديده انترناسيوناليسم نيز كه پس از جنگ بين المللي با پيدايش جامعه ملل در 1919م . ، زمينه تجربي و عملي يافته بود ، تا حدودي توانست به حفظ و تقويت امنيت بين المللي و حتي تشكيل نوعي حكومت جهاني كمك كند . در واقع ، آنچه در جهان امروز اهميت دارد ، نوع مديريتي است كه بتواند با ايجاد پيوند ميان قوميت و مليت از يك سو و استفاده از ابزارهاي موجود فراملي از سوي ديگر ، در راستاي تحقق آرمان توحيدي وحدت اسلامي گام بردارد . ^{( 1 )}

خط مشي حضرت امام خميني ( رحمه الله ) از آغاز نهضت اسلامي مبتني بر انديشه وحدت اسلامي و نگرش امت مدارانه به مسائل جهان اسلام بود . پيروزي انقلاب اسلامي در ايران ، نقطه عطف اين آرمان توحيدي به شمار مي رود . امام براي پيشبرد اهداف جهاني اسلام و تحقق امت واحد اسلامي هرگز پاي بند محدوديت هاي ملي نبود . به همين دليل ، همواره مصالح اسلام و مسلمانان را در كنار مصالح و منافع ملي قرار مي داد و مسئوليت پذيري در مقابل مسائل و مشكلات جهان اسلام را كه به تصريح قرآن امت واحده هستند ، اصل مسلّم اسلامي و انساني مي پنداشت . امت اسلامي در انديشه امام شامل همه مسلماناني بودند كه فراتر از مرزهاي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . قوميت ، مليت و انديشه فرا ملي از ديدگاه امام خميني ( رحمه الله ) ، معاونت پژوهشي مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام ، 1381 ، چ 1 ، صص الف ـ هـ .

جغرافيايي و تفاوت هاي نژادي ، زباني و قومي قرار مي گيرند و فارغ از هر مذهب ، پيرو دين اسلام هستند . طرح مفاهيمي همچون امت اسلام ، بسيج جهاني مستضعفين ، يد واحده و اخوت بين مسلمانان ، احياي فلسفه واقعي كنگره عظيم حج ، اعلام روزجهاني قدسومانندآن درراستاي همين نگرش ارزيابي مي شوند . البته امام به قوميت ، حبوطنواحساسات پاك ملي گرايانه تا زماني كه در مقابل ايدئولوژي اسلامي قرار نمي گرفتند ، ارج مي نهاد :

آن چيزي كه آنها اصرار به آن دارند اين است كه ما با هم مجتمع نشويم ، ما با هم برادر نباشيم ، مسلمان ها در هرجا كه هستند ، با اشكال مختلفه ( باشند ) ، يك شكل آن ملي گرايي [ است . ] آن مي گويد ملت فارس ، آن مي گويد ملت عرب ، آن مي گويد ملت ترك . اين ملي گرايي كه به اين معناست كه هر كشوري ، هر زباني بخواهد مقابل كشور ديگر و زبان ديگر بايستند ، اين آن امري است كه اساس دعوت پيغمبرها را به هم مي زند . ^{( 1 )}

خطرهاي ملي گرايي افراطي

استعمارگران ، مروّج ملي گرايي از نوع افراطي هستند . حضرت امام خميني ( رحمه الله ) در آشكار ساختن اين توطئه فرموده است :

اين تبليغات كه اين عرب است ، آن ترك است و يا فارس يا كرد ، تبليغاتي است كه اجانب براي چپاول مخازني كه در اين ممالك است ، رواج مي دهند كه مسلمانان را از هم جدا كنند . مسلمين بايد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه نور ، ج15 ، ص278 .

هشيار باشند كه تحت تأثير اين تبليغات واقع نشوند . ^{( 1 )}

ايشان در سخني ديگر مي گويد :

نهضت اسلامي ايران ، مظهر برادري شيعه و سنّي و هم گامي نژادهاي مختلف كشور ايران است . شما خواهران و برادران عزيز بايد توجه داشته باشيد كه دشمن اصلي ؛ يعني استعمار هنوز با وسايل مختلف دست اندركار لنگ اندازي و تفرقه افكني است . ^{( 2 )}

امام چه نيكو از اهداف و دورنماي استعمارگران پرده برمي دارد كه چگونه از ابزار قوم گرايي و ملي گرايي براي مبارزه با اسلام بهره مي گيرند :

اين مسائل بسيار محتمل است كه از دست هايي كه مي خواهند ممالك اسلامي با هم وحدت پيدا نكنند ، پيش آمده است . قضيه عرب را پيش كشيده اند و عجم را . در داخل ممالك ، قضيه كرد را و عرب را و فارس را . در مملكت ما ، قضيه كرد و عرب و لر و تركمن و بلوچ و امثال اينها را پيش كشيده اند . مخالفين ما كه داراي مطالعات زيادي در اين مملكت ها هستند ، اينها به آنجا رسيدند كه چنانچه اسلام به آن طوري كه هست ، پياده بشود و آن طوري كه اسلام دعوت كرده است ، تحقق پيدا بكند . تمام اين قدرت هايي كه در عالم هستند ، اينها منعزل مي شوند و قدرت بالاتر از همه قدرت ها به دست مسلمين كه جمعيت شان اكثر هم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه نور ، ج4 ، ص32 .

2 . صحيفه امام ، ج6 ، ص184 .

هست ، ذخايرشان بيشتر هم هست ، مي افتد . از اين جهت ، در يك سطح وسيعي اينها بين عرب اين ناحيه ، ترك آن ناحيه ، فارس اين ناحيه ، اينها جدايي مي خواهند بيندازند و لهذا برخلاف منطق اسلام ، اين مليت ها ، پان ايرانيسم ، پان تركيسم ، از اين اسم ها درست مي كنند و مقصد آنها اين است كه اينجا اسلام و منطق اسلام نباشد و مليت ها را پيش بكشند و جدا كند اسلام را . بعض طايفه اش را از طايفه ديگر ، اقليت هاي مثلاً كرد و ترك و كذا ، اصل قاعده اش اين است كه در ايران مطرح نباشد . اينكه اين اقليتي است ، آن يك اقليتي است ، اين يك اكثريتي است . ^{( 1 )}

حضرت امام ، آسيب هاي زيادي را در پي ملي گرايي افراطي ارزيابي مي كرد و مي فرمود :

با دست حكومت هاي فاسد و با تبليغ حكومت هاي فاسد ، اين نژادپرستي ها و گروه پرستي ها در بين مسلمين رشد كرده ، عرب ها را در مقابل عجم ها و ترك ها قرار دادند و عجم ها را در مقابل عرب ها و ترك ها را در مقابل ديگران و همه نژادها را در مقابل هم .

اينكه من مكرّر عرض مي كنم كه اين ملي گرايي اسلامي ، بدبختي مسلمين است ، براي اين است كه اين ملي گرايي ، ملت ايران را در مقابل ساير ملت هاي مسلمين قرار مي دهد و ملت عراق را در مقابل ديگران و ملت كذا را در مقابل كذا . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه نور ، ج11 ، ص25 .

2 . همان ، ج12 ، ص280 .

امام خميني ( رحمه الله ) در داخل كشور نيز همه اقوام را در پناه اسلام مي دانست و آنان را از هرگونه تفرقه برحذر مي داشت :

از اول پيروزي انقلاب تاكنون ، در هر موقعيتي كه پيش آمده است ، اعلام كرده ايم كه در اسلام ، كرد و ترك و فارس و بلوچ و لر و تركمن و غيراينها مطرح نيست . اسلام براي همه است و جمهوري اسلامي حق همه گروه ها را با عدالت اسلامي ادا خواهد كرد . ^{( 1 )}

البته امام راحل همواره در سخنان خويش حدود مليت را هم در اسلام تبيين مي كرد :

ما مليت را در سايه تعاليم اسلام قبول داريم و ملت ، ملت ايران است ، براي ملت ايران هم ، همه جور فداكاري مي كنيم ، اما در سايه اسلام است ، نه اينكه همه اش مليت . ^{( 2 )} اسلام آمده است كه همه نژادها با همه باشند . مثل دنده هاي شانه مي مانند . هيچ كدام بر هيچ كدام تفوق ندارند ، نه عرب بر عجم و نه عجم بر عرب و نه ترك بر هيچ يك از اينها و نه هيچ نژادي بر ديگري و نه سفيد بر سياه و نه سياه بر سفيد . هيچ كدام بر ديگري فضيلت ندارند . فضيلت با تقواست ؛ فضيلت با تعهد است ؛ با تعهد به اسلام است . ^{( 3 )}

از منظر حضرت امام خميني ( رحمه الله ) :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه نور ، ج9 ، ص71 .

2 . همان ، 203 .

3 . همان ، ج12 ، ص281 .

اسلام آمده است تا تمام ملل دنيا را ، عرب را ، عجم را ، تُرك را ، فارس را همه را با هم متحد كند و يك امت بزرگ به نام امت اسلام در دنيا برقرار كند تا كساني كه مي خواهند سلطه بر اين دولت هاي اسلامي و مراكز اسلام پيدا بكنند ، نتوانند به واسطه اجتماع بزرگي كه مسلمين از هر طايفه ( دارند ) . تمام مسلمين با هم برادرند و برابرند و هيچ يك از آنها از ديگري جدا نيستند و همه آنها زير پرچم اسلام و زير پرچم توحيد بايد باشند . ^{( 1 )}

رهايي ملت هاي اسلامي در پرتو اتحاد

امام خميني ( رحمه الله ) ، رهايي مسلمانان را ثمره وحدت دولت ها و ملت هاي اسلامي مي دانست و مي فرمود :

به همين دليل ، امام مي خواست تا دولت هاي اسلامي اختلافات جزئي خود را كنار بگذارند :

اميدوارم كه مسلمين و ملت هاي اسلامي همان طور كه دستور اسلام و قرآن مجيد است ، با هم ، برادر باشند و نسبت به دشمنان انسانيت ( و ) كشورهاي اسلامي با شدت و قدرت رفتار كنند و اين حاصل نمي شود الاّ به اينكه از اختلافات جزئي كه بين دولت ها هست ، دست بردارند . برادر هم باشند . اين اختلاف موجب بهره برداري دشمنان اسلام و مسلمين است . بايد از اين بهره برداري جلوگيري بشود به وحدت اسلامي و اينكه همه در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه نور ، ج13 ، ص225 .

تحت لواي اسلام و قرآن مجيد مجتمع بشوند ؛ زيرا آن طور كه قرآن دستور داده « أَشِدّاءُ عَلَي الْكُفّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ » . ( فتح : 29 ) ^{( 1 )}

امام خميني ( رحمه الله ) همواره از يك نكته اظهار نگراني مي كرد و آن ، معماي تفرقه است :

براي من يك مطلب به شكل معماست و آن اين است كه همه دول اسلاميّه و ملت هاي اسلام مي دانند كه اين درد چيست . مي دانند كه دست هاي اجانب در بين است كه اينها را متفرق از هم بكند . مي بينند كه با اين تفرقه ها ، ضعف و نابودي نصيب آنها مي شود . مي بينند كه يك دولت پوشالي اسرائيل در مقابل مسلمين ايستاده ـ كه اگر مسلمين مجتمع بودند ، هر كدام يك سطل آب به اسرائيل مي ريختند ، او را سيل مي برد ـ مع ذلك در مقابل او زبون هستند . معما اين است كه با اينكه اينها را مي دانند ، چرا به علاج قطعي كه آن اتحاد و اتفاق است ، روي نمي آورند ؟ چرا توطئه هايي كه استعمارگرها براي تضعيف آنها به كار مي برند ، آنها توطئه ها را خنثي نمي كنند . آيا اين معما چه وقت بايد حل شود ؟ ^{( 2 )}

آن گاه روي سخن را به مسلمانان جهان برمي گرداند و مي فرمايد :

اي مسلمانان جهان ، چه شد شما را كه در صدر اسلام با عده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه نور ، ج8 ، ص235 .

2 . همان ، ج8 ، ص236 .

بسيار كم ، قدرت هاي عظيم را شكستيد و امت بزرگ اسلامي ـ انساني ايجاد كرديد ، اكنون با قريب يك ميليارد جمعيت و دارا بودن مخازن بزرگي كه بالاترين حربه است در مقابل دشمن ، اين چنين ضعيف و زبون شديد ؟ آيا مي دانيد كه تمام بدبختي هاي شما در تفرقه و اختلاف بين سران كشورهاي شما و بالنتيجه بين خود شماست ؟ از جاي برخيزيد و قرآن كريم را به دست گرفته و به فرمان خداي تعالي گردن نهيد تا مجد خود و عظمت اسلام عزيز را اعاده كنيد . بياييد و به يك موعظه خداوند گوش فرا دهيد ، آنجا كه مي فرمايد : « قُلْ إِنَّما أَعِظُكُمْ بِواحِدَة أَنْ تَقُومُوا لِلّهِ مَثْني وَفُرادي ؛ بگو كه من شما را فقط يك پند دهم كه دو تا دو تا يا يك يك براي خداوند قيام كنيد » . ( سبأ : 46 ) . ^{( 1 )}

شاخص هاي اتحاد و هم بستگي

با پيروزي انقلاب اسلامي و استقرار نظام اسلامي در سرزمين ايران ، پيكره امت اسلامي كه همواره از زخم كهنه تفرقه و جدايي رنج مي برد ، به يك باره با نداي « وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَميعًا وَلا تَفَرَّقُوا » جاني دوباره يافت . صدايي آشنا از زبان عالمي بزرگ برخاست و مسلمانان جهان ، با شور و شعفي وصف ناپذير به سوي اين نواي عالمانه جذب شدند .

بنيان گذار جمهوري اسلامي ، از آغاز جواني ، از برجسته ترين معتقدان به تقريب مذاهب اسلامي بود و پس از مرجعيت نيز اهتمام ويژه اي به اين امر داشت . در گلستان اعتقادي و انديشه حضرت امام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه نور ، ج10 ، ص221 .

خميني ( رحمه الله ) ، مي توان گل هاي معطري را ديد . اكنون به اصول اساسي اتحاد اسلامي در نگاه ايشان مي پردازيم : ^{( 1 )}

الف ) تشكيل حكومت اسلامي

امام خميني ( رحمه الله ) ، عامل اساسي و بنيادين اختلاف در پيكره امت اسلامي را « فقدان قدرت سياسي » مي دانست . بي شك ، بدون اتكا به قدرت سياسي اسلامي نمي توان كاري سازنده و اصلاحاتي ريشه دار انجام داد . امروزه اگر مسلمانان با يكديگر متحد نباشند ، قدرت عظيم آنان در پيچ و خم اختلاف نظرهاي ناشي از تعدد مراكز تصميم گيري ، تحليل خواهد رفت .

تشكيل حكومت واحد اسلامي ، از مهم ترين جلوه هاي اعتقاد بنيان گذار جمهوري اسلامي به هم بستگي پيروان مذاهب مختلف اسلامي است ، آن گونه كه بازتاب آن را در آثار مكتوب حضرت امام مي توان ديد . براي مثال ، ايشان در جايي مي نويسد :

و همه در زير پرچم پرافتخار اسلام ، مجتمع و با دشمنان اسلام و محرومان جهان ، به دفاع برخيزيد و به سوي يك دولت اسلامي با جمهوري هاي آزاد و مستقل به پيش رويد كه با تحقق آن ، همه مستكبران جهان را به جاي خود خواهيد نشاند و همه مستضعفان را به امامت و وراثت ارضي خواهيد رساند . به اميد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . در تدوين اين شاخصه ها از مقاله « اعتقاد به ضرورت و هم بستگي مذاهب اسلامي » ، بيژن شهرامي ، مجموعه مقالات دومين كنگره بين المللي امام خميني ( رحمه الله ) و احياي تفكر ديني استفاده شده است .

آن روز كه خداوند تعالي وعده فرموده است . ^{( 1 )}

شكل گيري حكومت واحده اسلامي ، در گرو هم بستگي مذاهب اسلامي بر اساس مشتركاتي مانند قرآن ، سنّت پيامبر و اهل بيت عصمت و طهارت ( عليهم السلام ) است . حضرت امام خميني ( رحمه الله ) در اين باره مي فرمايد :

همه مسلمين يد واحده باشند بر من سواهم . هركس در محيط خودش با هر حكومتي كه هست و با هر مذهبي كه هست ، در محيط خودش باشد و مستقل باشد ، لكن كما اينكه مسلمان است ، با مسلمين ديگر اخوت داشته باشد ، دوستي داشته باشد ، پيوند داشته باشد . ارتش هاي همه كشورهاي اسلامي پشتيبان هم باشند . ^{( 2 )}

امروزه بسياري از كشورهاي جهان ، درصدد ايجاد نوعي وحدت ميان خويش هستند . ازاين رو ، شاهد تشكيل ده ها اتحاديه منطقه اي و بين المللي در سطح جهان هستيم . طرح وحدت كامل كشورهاي عضو اتحاديه اروپايي در قالب يك كشور واحد و گسترده با ايالات فدرال و دولت مركزي ، ارتش ، پول و پارلمان واحد و موارد مشتركي مانند آن ، نمونه برجسته اي از اين گونه تلاش هاست .

ايده تشكيل حكومت اسلامي ، از عقايد و انديشه هاي متعالي حضرت امام سرچشمه گرفته است كه تجلي قدرت و هم بستگي مذاهب اسلام را در آن به روشني مي توان ديد . البته ياوران حضرت امام ، در راه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه انقلاب ، صص 35 و 36 .

2 . سخنراني در ديدار با مهمانان خارجي هفته وحدت ، 20/10/1360 .

تشكيل حكومت اسلامي و ايجاد قدرت سياسي ، تنها شيعيان و دلدادگان مذهب جعفري نبودند ، بلكه بسياري از پيروان ديگر مذاهب اسلامي كه ضرورت تشكيل حكومت اسلامي و اهميت هم گرايي مذاهب اسلامي را دريافته بودند ، ايشان را در اين زمينه ياري كردند . امام راحل به بيان هاي مختلف از اين قدرت بزرگ اسلامي ياد مي كند و مي فرمايد :

اگر تمام مسلمين باهم متحد شوند ، قدرتي خواهند بود كه هيچ قدرتي در مقابل آنها نمي تواند ايستادگي كند . ^{( 1 )} كشورهاي اسلامي اگر هم به يك نقطه روي آورند و آن نقطه اسلام است ، با اين جمعيت زيادي كه دارند ، با اين تجهيزاتي كه دارند ، با اين سلاح هايي كه در اختيار دارند ، مثل نفت و غير نفت ، در دنيا به آقايي مي رسند . ^{( 2 )}

ب ) برقراري روابط حسنه دولت اسلامي با دولت ها و ملت هاي مسلمان

با بررسي و مقايسه روابط پيش و پس از انقلاب ، درمي يابيم كه سردمداران نظام پيشين ، در پي ايجاد روابط با كشورها و ملل اسلامي و تقويت پيوند با دولت هاي استعمارگر بودند . پيوندهايي كه جز تيره روزي ، چپاول ثروت هاي سرشار ملي ، تهاجم فرهنگي ، سست شدن مباني ارزشي و اعتقادي جامعه ، تحقير روزافزون مردم ، وابستگي هاي روزافزون ، عقد قراردادهاي خانمان سوز و مواردي مانند آن ، ره آورد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . پيام امام راحل به مناسبت روز قدس ، 17/5/1358 .

2 . سخنراني در جمع نمايندگان سازمان هاي آزادي بخش جهان ، 20/10/1358 .

ديگري براي ملت مسلمان نداشت . فرهنگ سراسر غربي نيز بر زندگي مردم حاكم بود . امام راحل دراين باره فرمود :

فرنگي مآبي از سرتا پا و در تمام نشست و برخاست ها در معاشرت ها و تمام شئون زندگي ، موجب افتخار و سربلندي و تمدن و پيشرفت و در مقابل ، آداب و رسوم خودي ، كهنه پرستي و عقب افتادگي است . در هر مرض و كسالتي ولو جزئي و قابل علاج در داخل ، بايد به خارج رفت و دكترها و اطباي دانشمند خود را محكوم و مأيوس كرد . رفتن به انگلستان و فرانسه و امريكا و مسكو افتخاري پرارزش و رفتن به حج و ساير اماكن متبركه ، كهنه پرستي و عقب افتادگي است . ^{( 1 )}

عملكردهاي نظام اسلامي ، پس از انقلاب نشان مي دهد كه دولت اسلامي ، در جهت مخالف طاغوت گام برداشته است . الزام دولت اسلامي در ايجاد روابط حسنه با دول و ملل اسلامي و قطع هرگونه رابطه با دولت هايي كه برخلاف مصالح اسلام و مسلمانان گام برمي دارند ، نشانه آشكاري از اعتقاد ژرف حضرت امام خميني ( رحمه الله ) به هم بستگي مسلمانان جهان با يكديگر است . امام خميني ( رحمه الله ) در رهنمودي مي فرمايد :

ما مي گوييم كه شما با هم باشيد ، همه مسلمين با هم باشند ، ما نه با آن يكي روابطي داريم ، نه با شما روابطي داريم و با همه و همه روابط داريم . همه شما را علي السوي نگاه مي كنيم و همه مسلمين در نظر ما اگر چنانچه به احكام اسلام عمل بكنند ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صحيفه انقلاب ، ص 15 .

عزيزند . ملت اسلام را ، تُركش باشد ، عربش باشد ، عجمش [ باشد ] ، از افريقا باشد ، از امريكا باشد ، از هر جا باشد ، عزيز مي داريم . ما مي گوييم آقا [ همه ] دست به دست هم بدهند . شما يك جبهه ثلاثه درست نكنيد و پيوند نكنيد با اسرائيل . . . . ^{( 1 )}

قطع روابط سياسي ، اقتصادي و نظامي دولت اسلامي ايران با اسرائيل غاصب ، ايالات متحده امريكا و رژيم هاي وابسته به آنها گوياي عملي اين مدعاست . حضرت امام خميني ( رحمه الله ) در اين باره مي فرمايد :

مسلمين بايد با هم يد واحده باشند . اينها بايد دست واحده باشند ، مجتمع باشند ، يكي باشند و خودشان را از هم جدا ندانند ، مرزها را اسباب جدايي ملت ها ندانند . ^{( 2 )}

ج ) تلاش براي رفع اختلاف ميان امت اسلامي و مسؤوليت علماي اسلام

خداوند در آيه اي از قرآن مجيد مي فرمايد :

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ . ( حجرات : 10 )

به حقيقت ، مؤمنان همه برادر يكديگرند . پس هميشه ميان برادران خود صلح دهيد و خداترس و پرهيزكار باشيد . باشد كه از رحمت الهي بهره مند شويد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آواي انقلاب ، ص 171 .

2 . سخنراني در ديدار با افسران ارتش پاكستان ، 3/9/1358 .

حضرت امام خميني ( رحمه الله ) با آگاهي كامل از پي آمدهاي جبران ناپذير درگيري هاي تفرقه افكن ميان ملل اسلامي كه نمونه برجسته آن ، كشمكش هاي خونين و طولاني دو دولت و شيعي صفوي و سنّي عثماني است ، در راه ايجاد اتحاد و هم بستگي ميان ملل اسلامي بسيار مي كوشيد . ازاين رو ، با رهنمودهاي حكيمانه امام ، نظام اسلامي توانست اختلاف هاي شيعه و ديگر مذاهب اسلامي را به نيكوترين شكل ممكن برطرف سازد و راه را براي تحقق وحدتي ريشه دار و پايدار ميان مسلمانان هموار كند . از آن پس نيز نظام اسلامي كه به ضرورت هم بستگي مذاهب اسلامي براي رفع اختلاف ميان امت اسلامي اعتقاد كامل دارد ، توانسته است اعتماد دولت ها و ملت ها گروه هاي مبارز اسلامي را جلب كند و گام هاي ارزشمندي را براي ايجاد تفاهم و برادري ميان آنان برداشته است .

امروزه كم نيستند افرادي كه صحيفه فاطميه و جامع علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) را قرآن مذهب اماميه مي پندارند . آنان معتقدند اماميه ، كتابي متفاوت با قرآن ديگر مسلمانان در حجاز و غيرحجاز دارد . افزون بر اين ، تهمت هاي نارواي ديگري به شيعيان وارد مي سازند . از سوي ديگر ، كم نيستند افرادي كه محبت و دوستي اهل بيت ( عليهم السلام ) را به پيروان مذهب اماميه محدود و منحصر كرده اند و ديگر مذاهب اسلامي را از آن بيرون مي پندارند . البته امروزه در ميان مذاهب اسلامي ، گروه هاي ضاله اي مانند غُلات در شيعيان و خوارج و نواصب در اهل سنّت وجود دارند كه از محدوده اسلام خارج شده اند ، ولي اينكه به آساني حكم تكفير آنان داده شود ، بسيار نادرست است . اين كار از ناداني ، تعصب كوركورانه ، ناآگاهي

از دسيسه هاي دشمنان اسلام ، فرقه گرايي ، هوا و هوس ، بدعت هاي سياسي و ملاك قرار دادن اقوال غيرعلمي يا عاميانه سرچشمه مي گيرد . رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در روايتي ، مسلمانان را از تكفير يكديگر بازمي دارد و مي فرمايد :

مَنْ اسْتَقْبَلَ قِبْلَتَنا وَأَكَل ذَبِيحَتَنا فَهُوَ الْمُسلِمُ لَهُ ما لِلْمُسْلِمِ وَعَلَيهِ ما عَلَي الْمُسْلِمِ وَحِسَابُهُ عَلَي اللهِ . ^{( 1 )}

هر كس به قبله ما رو كند و از گوشتي كه مسلمان ذبح كرده است ، بخورد ، وي مسلمان است و هرچه سود يا زيان ديگر مسلمانان است ، براي او نيز جاري است و رسيدگي به اعمالش با خداوند مي باشد .

تفرقه و جدايي ، عامل ويرانگري است كه همواره موجوديت اسلام را تهديد كرده است . حضرت امام خميني ( رحمه الله ) با درك خطرهاي بي شمار اين امر ، پيروان مذاهب اسلامي را از اختلاف بر حذر داشته و به هم بستگي دعوت كرده و فرموده است :

چنانچه كراراً اعلام كرده ام ، اگر ملت اسلام بيدار نشوند و به وظايف خود آگاه نگردند ، اگر "علماي اسلام" احساس مسئوليت نكنند و به پا نخيزند ، اگر اسلام واقعي كه عامل وحدت و تحريك كليه فرق مسلمين در مقابل بيگانگان است و ضامن سيادت و استقلال ملل مسلمان و كشورهاي اسلامي مي باشد ، به دست

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . عبدالرزاق الصنعاني ، المصنف ، ج 11 ، ص 129 .