بخش 1

13

طليعه

حج، پررمز و رازترين و نمادي‌ترين عبادات است. حج، شكوهمندترين محفل ديدار خالق و مخلوق است. حج، سير الي الله است كه با دل كندن از همه تعلقات دنيوي شروع مي شود و تا ديدار يار، ادامه مي يابد. عارفان با همه مقامات و كمالات، سلوك خويش را در حج به اتمام مي رسانند و عابدان حلاوت بهترين عبادات خود را در اين مأوي جستجو و عالمان در رهگذر اين سفر بر علم و معرفت خويش مي افزايند. حج بهترين ميعادگاه مسلمانان است كه در آن مسلمانان با يكديگر آشنا مي شوند و ضمن بررسي مشكلات در صدد رفع آن بر مي آيند. حج يادآور رنج ها و مصائب پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در مسير

14

تبليغ اسلام و رستگاري بشريت است. پيام حج، پيام آزادگي و رهايي است. پيام طواف كعبه، طواف دل است، به دنبال معبود گشتن است. رها شدن از غير و بندگي خدا را پذيرفتن است. خداي را سپاس كه فرصت عشق و پرستش خود را در موسم حج به بندگان بخشيد و مناسك حج و عمره را به منظور پالايش صحيح روح و روان آدمي بدو عطا كرد. در اين رهگذر و در پي تحقق اهداف عاليه اين سفر معنوي مبتني بر اصل ارتقاء محوري براي استفاده هر چه بهتر از لحظات اين سفر معنوي، "معاونت آموزش و پژوهش بعثة مقام معظم رهبري" بر آن شد تا با تهيه كتابي تحت عنوان "راهنماي معنوي زائران"، زمينه استفاده بهتر زائران از فرصتهاي شكوهمند حج را فراهم نمايد.

ناگفته پيداست كه براي قريب به اتفاق زائران بيت‌الله الحرام بويژه آناني كه براي اولين بار اين سفر الهي را تجربه مي كنند، همواره اين سؤال در

15

هنگام ورود به مكه مكرمه و مدينه منوره مطرح بوده است كه چگونه از اين فرصت و نعمت خدادادي به بهترين شكل استفاده كنند و چه اعمالي را، چه وقت، در كجا و چگونه انجام دهند.

"پلي به سوي ملكوت" تلاش كرده است با مراجعه به كتب روايي و سيره معصومين (عليهم السلام) و توصيه ها و راهنمايي هاي علماء و عرفاي بزرگ اسلامي به اين سؤال زائران پاسخ گويد و با بيان اعمال و عبادات مكه و مدينه،‌ دست‌هاي نياز زائران را به آسمان ملكوت نزديك كند.

فرصت را مغتنم شمرده و از تلاش هاي ارزشمند سركار خانم كريمي و پيگيري و نظارت مستمر حجةالاسلام والمسلمين آقاي حميد نگارش كه با تلاش‌هاي فراوان در فرصتي اندك تهيه و تنظيم و تدوين اين اثر را عهده دار شدند، تقدير و تشكر به عمل مي‌آيد.

16

در مكتب مكه مكّرمه

موسم حج، محبوب‌ترين زمان نزد خدا است. حضرت‌رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرمود: "ما من ايام العمل الصالح فيها احبّ الي الله عزّ وجلّ من ايام عشر الا ضحي". كار نيك در هيچ زماني محبوب‌تر از دهة اول ماه ذي‌الحجه نيست. از آن حضرت سؤال كردند: حتي جهاد در راه خدا به اندازة اعمال دهة اول ذي‌الحجه محبوب نيست. فرمود: نه، حتي جهاد نيز به اين اندازه محبوب نيست.

خداي حكيم به اين ده‌روز در قرآن قسم ياد كرده است: «
وَالْفَجْرِ * وَلَيالٍ عَشْرٍ»
. اهل سير و سلوك بر اين باورند كه دهة اول ذي‌الحجه بهترين فرصت براي خلوت و معرفت و عبادت است. "حج"، معراج خاك است تا افلاك و "مكه" سكوي پرواز است شهر نيست، مدرسه است كه در آن مشق عشق و بندگي و دلدادگي نوشته مي‌شود و زائران تمرين اصول دين مي‌كنند.

17

وقتي براي ديدار خانة دوست با پوشيدن لباس احرام و گفتن «
لبيك»
 همه مظاهر دنيا را كنار گذاشته، تنها و منقطع رو به او مي‌آورد، صبغه الهي مي‌گيرد، و با تمام وجود در برابر خداوند سر تسليم فرود آورده و به مكاني وارد مي‌شود كه تمام انبياي عظام بخصوص ابراهيم خليل ( عليه السلام ) و حضرت ختمي مرتبت6 براي تحكيم ‌دين حق تلاشها كرده و رنج‌ها ديده‌اند. زائر خانه خدا با يادآوري اين رنج‌ها و تلاش‌ها نظر به راه و انديشة آنان دارد. آن هنگام كه همه، يك دست و يك رنگ با صفوفي فشرده، يكدل و يك‌صدا، نواي ملكوتي «
لبيك»
 را سر مي‌دهند و به دور از منيّت‌ها و رنگ و شكل‌ها و فارغ از هياهوي دوگانگي‌ها و اختلافات طبقاتي، طواف و سعي مي‌كنند و هيچ تعارض و مشكلي، سبب اختلاف اعمالشان نمي‌شود، نمايي از عدل الهي را به تصوير مي‌كشند. از سوي ديگر اين يك رنگي و حركت و دوري از خانواده و تعلقات دنيوي با دو تكّه لباس سفيد و توقف در موقف‌هاي

18

مختلف، همه يادآور معاد و رستاخيز است. پس از انجام اعمال و مناسك و فرائض نيز، زائران، پاي‌بند به عهد و ميثاقي كه با خداي خويش بسته‌اند، اعمال را به اتمام مي‌رسانند. باشد كه با عروجي كه پيدا كرده‌اند همواره در ملكوت اعلي به پرواز درآيند و با پيروي هميشگي از دستورات حق، از فرود خويش جلوگيري نمايند.

معلمان حج

حج يعني توفيق حضور و شركت در كلاس معلّمان بزرگ تاريخ و بشريت. نمي‌توان در سرزمين وحي اقامت كرد و از خرمن معلمان بزرگِ تاريخ، خوشه اي نچيد. بي شك يكي از اهداف و پيام هاي اصلي حج، آشنايي زائران با معلمان بزرگ تاريخ و شيوه زندگي آنهاست. معلم اول حضرت آدم ( عليه السلام ) ، ابراهيم ( عليه السلام ) ،‌ اسماعيل ( عليه السلام ) ، هاجر(ها) و محمد ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) . با شناخت صحيح اين معلمان و راهبران، زائر "چگونه زيستن" را مي آموزد.

19

تجربه پرواز

شب احرام و حركت به سوي عرفات، وقتي هرچه داشته‌اي را بر زمين مي‌گذاري و تنها با يك رخت ساده به صحرا مي‌روي، تازه پرواز و سبكبالي را تجربه مي‌كني. تازه مي‌فهمي علاقه‌ها و دلبستگي‌هاي روزمره چه بر سر پرندة روحت آورده‌اند و چگونه به زنجيرش كشيده‌اند. در مدرسة مكه مي‌آموزي كه مسير خوشبختي تنها از قطع همة وابستگي‌ها و دلبستگي‌ها و لبيك به حضرت دوست مي‌گذرد. به فرمودة امام سجاد ( عليه السلام ) اگر كسي در ميقات، هنگام بستن احرام، از قلب نگذراند كه "خدايا از هرچيز كه غير تو است، دست شستم و فقط به ولاي تو دل بستم"، او در حقيقت به ميقات نرفته و احرام نبسته است:

به هوش اي دل كه ميقات است اينجا

محل نفي و اثبات است اينجا

از اينجا بايد آهنگ سفر كرد

20

يقين خويشتن را بارور كرد

حديث مرگ قبل از مرگ اين است

طريق وصل حق‌جويان چنين است

قدم در دامن محراب بگذار

به سجده سرچنان مهتاب بگذار

بگو لبيك يامعبود، لبيك

مرا تنها تويي مقصود، لبيك

21

در مكتب مدينه منوره

مدينه، شهري است كه همه خانه‌ها و محله‌هايش، همسايه مسجد و خانه پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) است. از هر جاي شهر كه به راه افتي، گذرت به مسجد است و از ميان مسجد به هر جاي شهر كه بخواهي مي‌تواني بروي. در مسجد النبي، محمد ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) را زيارت مي‌كني و در جوارش فاطمه(ها) را و اين ها همه از يك خانه و يك مسجد در بستر زمان جاري شده‌اند.

مسلمان بودن

در مدرسة مدينه مي آموزيم كه چگونه مي‌توان مسلمان بود و خلق و خوي مسلماني داشت. همان خويي كه تو را محمدي و مسجدي مي‌كند. شايد كه در هنگام بازگشت به شهر و ديار خود رنگ و بوي آنان را به خود بگيري و گَرد دوري از اين مسجد و خانه را از خود دور كني. ارتباط با خانه پيامبر خدا و اهل بيت او و مسجدي كه از آن اسلام گسترش يافته است، ارتباطي جدا نشدني

22

است. نزول وحي از آسمان ملكوت به مسجدالحرام و مسجدالنبي. مقصد معلوم و راه روشن است، باشد تا كه راه گم نكنيم و به بي‌راهه نرويم.

همراهي پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم )

در مدرسه مدينه مي آموزيم كه در طول تاريخ، آنان كه متخلق به اخلاق پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) شدند، در احد، خندق و تبوك پرواز را تجربه كردند و در خاطره تاريخ جاودانه شدند. امّا گروهي ديگر كه دل در گرو دنيا و لذات مادي داشتند، شكست اُحُد را رقم زدند. اُحُد عبرتگاه بزرگ مسلمانان است تا همگان بدانند در تمامي عقبه‌ها و جنگ‌هاي سخت، حتي اگر رسول ‌خدا ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در ميان حاضر باشد و تو اخلاقت محمدي نباشد نتيجه بودنت فقط شكست است. در عوض اگر نبّي و ولّي غايب باشند اما تو عطر محمدي را بوئيده باشي و اخلاقت رنگ آسمان گرفته باشد، هر كه باشي، از هر كجا كه آمده باشي، هر كجا قدم گذاري، عبرتي است حسنه براي صاحبان خرد.

23

خودباوري

در مدرسه مدينه مي آموزيم كه مسلمانان با پيشينة تاريخي و منابع غني فرهنگي و علمي، سرآمد همه اقوام بودهاند و آن چه امروز مي تواند دوباره آنان را از اين تفرقه و وضعيت اسف بار نجات دهد، بازگشت به همان سرمايه‌ها و پيشينة وحياني و فرهنگي است.

شهري زنده

در مدرسه مدينه مي‌آموزيم كه چگونه يك شهر مي‌تواند همواره منشاء و سرچشمه نورانيت و بركت براي همه جهانيان در طول تاريخ باشد.

24

تقويم حج

مناسبت هاي مهم ذي القعده

اول ذي القعده, ولادت حضرت معصومه ( سلام الله عليها ) (173هـ ق)، آغاز ده كرامت، هفته حج

پنجم ذي القعده, ساخت كعبه توسط حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) و حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) به فرمان الهي

يازدهم ذي القعده, ولادت امام رضا ( عليه السلام ) (148 هـ ق)

هفدهم ذي القعده, تبعيد امام موسي كاظم ( عليه السلام ) ازمدينه به عراق (179هـ ق)

بيست‌وسوم ذي القعده, غزوه بني قريظه (5 هـ ق)، شهادت امام رضا ( عليه السلام ) ، (202 هـ ق) ـ بنا بر روايتي ـ

بيست‌پنجم ذي القعده, خروج پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) به قصد انجام فريضة حج در حجة الوداع(10 هـ ق)، حركت امام رضا ( عليه السلام ) از مدينه به خراسان (200 هـ ق)، دحوالارض