بخش 3
3 ـ خودسازی در سفر حج 4 ـ فقه معیشت در سفر 5 ـ مقررات و شؤون حج
49 |
3 ـ خودسازي در سفر حج
فلسفه شرايع الهي ، تربيت انسان كامل است و حج كلاس تهذيب نفس است .
هر يك از مناسك و مشاعر و طي نشيب و فرازهاي اين سفر ، گامي است در جهت غناي روحي ، سعه صدر و كسب فضائل اخلاقي . حج نور است كه از ظلمت ها به سوي آن بايد گريخت .
امام باقر ( عليه السلام ) در تفسير آيه مباركه « فَفِرُّوا اِلَي اللهِ » . مي فرمايد : « مِنَ الظُّلمَةِ اِلَي الْحَجِّ » ؛ ( 1 ) « به سوي خدا بگريزيد ، يعني : از ظلمت به حج رو آوريد . »
در وصاياي امير مؤمنان ( عليه السلام ) است : « وَأَدْني مَايَرْجِعُ بِهِ مَنْ أَمَّهُ أَنْ يُغْفَرَ لَهُ مَا سَلَفَ » ؛ ( 2 ) « كمترين دستاوردي كه زائر از حج مي آورد اين است كه گناهانش آمرزيده شود . » پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) در « خطبه غدير » كه پس از بازگشت از حجة الوداع ايراد فرمودند ، به مردم چنين خطاب كردند :
« مَعَاشِرَ النَّاسِ حُجُّوا الْبَيْتَ بِكَمَالِ الدِّينِ وَالتَّفَقُّهِ ، وَلا تَنْصَرِفُوا عَنِ الْمَشَاهِدِ إِلاّ
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . مستدرك الوسائل ، ج8 ، ص11
2 . همان ، ص15
50 |
بِتَوْبَة وَإِقْلاع » . ( 1 )
« اي مردم ، با دين و فقه كامل حج كنيد و از مشاهد اين سفر برنگرديد مگر با توبه و بازايستادن از گناه . »
سفر حج فرصت بسيار مناسبي است كه اگر زائر ضعف هاي اخلاقي داشت ، در اين سفر به رفع آن بكوشد و در حين سفر نيز مراقب دست و زبان و چشم خود باشد و از گناه خودداري كند . غيبت كسي را ننمايد ، بيهوده نگويد ، مخصوصاً چشم خود را از نظر به نامحرمان از هر ملّيت و رنگي كه باشند بپوشد . باز بودن صورت زنان در حال احرام آزمايشي است براي مردان كه چقدر تسلّط بر نفس دارند . بنابر اين در آن سرزمين پاك ، برادران و خواهران جهات اخلاقي را به دقت رعايت كنند . خواهران در حفظ حجاب مسامحه نكنند . بي توجهي به حجاب و حريم اخلاق اعمال را بي ارزش كرده و سعي و تلاش را بر باد مي دهد .
در اينجا مناسب است به گفتگويي كه امام چهارم ( عليه السلام ) با شبلي داشتند اشاره كنيم :
امام سجاد ، زين العابدين ( عليه السلام ) در سفر حج شبلي را ديدند
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . مستدرك ، ج10 ، ص174
51 |
وبا وي در چگونگي حج و بهره هاي تربيتي آن سخن گفتند . از اين حديث مفصل مجملي را براي اين مقال برگزيديم ؛ كه زائر گرامي جدّاً توجه كند .
امام فرمود : « آيا وقتي به ميقات رسيدي و لباس دوخته از تن درآوردي و احرام پوشيدي ، جامه گناه را كندي و جامه طاعت در بر كردي ؟
آيا از ريا و نفاق و بي باكي در شبهات بدرآمدي ؟
آنگاه كه محرم شدي ، آيا محرمات الهي را بر خود حرام كردي ؟
آيا با نيت حج ، قيد و بندهاي غير خدا را از گردن برداشتي ؟
آيا با نماز احرام و لبيك گفتن ، قصد زيارت كردي و تقرب به خدا جستي ؟
آيا با لبيك گفتن نيت كردي كه سخن از طاعت حق گويي و از گناه روزه بگيري ؟
با داخل شدن به حرم ، نيت كردي كه غيبت مسلمانان را بر خود حرام كني ؟
آنگاه كه به مكه رسيدي با قلب خود نيت خدا را داشتي ؟
آيا وقتي طواف كردي و اركان كعبه را لمس نمودي و به سعي پرداختي ، بر آن بودي كه به سوي خدا بگريزي ؟
52 |
آيا با بوسيدن حجر و توقف در مقام ابراهيم و نماز طواف ، قصد آن كردي كه بر اطاعت حق ، پا برجا باشي و از معصيت او بپرهيزي ؟
آيا با نماز در مقام ، بيني شيطان را به خاك ماليدي ؟ آيا با نوشيدن آب زمزم تصميم گرفتي مطيع حق باشي و چشم از گناه فرو بندي ؟
آيا باسعي صفا و مروه خود را در حال خوف و رجا ديدي ؟
آيا وقتي به منا رهسپار شدي ، قصد كردي كه مردم از دست و زبان و قلب تو در امان باشند ؟
آيا با وقوف به عرفات با علم و عرفان حق را شناختي و دانستي كه خدا از نامه اعمال و اسرار درون تو آگاه است ؟
با ورود به مشعرالحرام شعار اهل تقوا را پوشش قلب خود ساختي ؟
با رمي جمره ابليس را رمي كردي ؟
با تراشيدن سر پليدي را از خود طرد كردي ؟
آيا با ذبح قرباني ، گلوي طمع را بريدي و راه ابراهيم را پيمودي ؟ » ( 1 )
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . مستدرك الوسائل ، ج10 ، صص172-166 با تلخيص .
53 |
چنانكه ملاحظه مي كنيم تمام آنچه در سخن امام سجاد ( عليه السلام ) آمده ، اخلاق و تربيت و انسان سازي است و زائر بايد اين تذكرات را از پيش بخاطر بسپارد و در طول حج آن را تمرين كند و با قلبي مصفا كه آن قلب حرم خدا شده باشد و عملي صالح و اندوخته اي براي آخرت خود آهنگ وطن كند .
4 ـ فقه معيشت در سفر
يكي از آداب سفر مسائل مربوط به هزينه و توشه راه و نوع خرج كردن و غذا خوردن است . در اين خصوص بويژه مسائل مربوط به معيشت سفر حج ، رهنمودهاي جالب و ارزنده اي است ، كه مواردي را در ذيل مي نگريم :
الف ـ حفظ هزينه سفر
دقت در حفظ و نگهداري پول و هزينه راه ، يكي از مسائل مهم فقه معيشت در سفر است . چه ، امكانات سفر محدود است و تهي دست شدن بويژه در كشور خارجي ، براي خود و همراهان كه امكانات آنان نيز محدود است ، مشكلاتي را ببار مي آورد . لذا در روايات ما بدان تأكيد و توصيه شده و از حفظ هزينه سفر بعنوان پشتوانه نيرومندِ
54 |
مسافر ياد شده است .
صفوان جمال گويد : خدمت امام صادق ( عليه السلام ) عرض كردم : من به همراه خانواده ام قصد حج دارم ، پول خود
را به كمر مي بندم ، چه صورت دارد ؟ امام در پاسخ
فرمودند : بلي ، پدرم مي فرمود :
« مِنْ قُوَّةِ الْمُسافِرِ حِفْظُ نَفَقَتِهِ » . ( 1 )
« از توانمندي مسافر اين است كه پول خود را حفظ كند . »
و در روايت ديگر است : « مِنْ فِقْهِ الْمُسافِرِ حِفْظ نَفَقَتِهِ » . ( 2 )
به همين دليل است كه بستن كمربند هرچند دوخته باشد بعنوان هميان براي نگهداري هزينه راه در حال احرام استثناء شده و اشكال ندارد . در عين حال بايد توجه داشت كه امروزه كمربند هم چندان وسيله مطمئني نيست و گاه شده در حال ازدحام طواف يا رمي جمره با تيغ آن را پاره كرده و پول زائر را به سرقت برده اند . لذا نبايد تمام پول را همراه داشت و تنها به مقدار ضروري بايد اكتفا كرد و بقيه را در جايي مطمئن تر نگهداري كرد يا به مدير كاروان سپرد .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . وسائل الشيعه ، ج8 ، ص307 ؛ بحارالانوار ، ج6 ، ص270
2 . بحارالانوار ، ج76 ، ص307 از امام باقر و امام صادق ( عليهما السلام ) .
55 |
ب ـ سخاوت در سفر
يكي از توصيه هاي مربوط به معيشت سفر حج و عمره سخاوتمندي در خرج كردن است . هرچند در ساير موارد زندگي از ريخت و پاش و اسراف نهي شده اما در سفر حج و عمره به خرج كردن زياد ( البته در حد معقول و مشروع و امكان ) ترغيب شده است ؛ يعني در سفر حج و عمره بايد طبع بلند داشت و از امساك و گدامنشي پرهيز كرد .
پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) مي فرمايد :
« مَا مِنْ نَفَقَة أَحَبُّ إِلَي اللهِ عَزَّ وَجَلَّ مِنْ نَفَقَةِ قَصْد وَيُبْغِضُ الإِسْرَافَ إِلاّ في الْحَجِّ وَالْعُمْرَةِ » . ( 1 )
« پسنديده ترين نوع خرج كردن نزد خدا اقتصاد و ميانه روي است و خدا اسرافكاران را دوست نمي دارد ، مگر در حج و عمره . »
امام صادق ( عليه السلام ) مي فرمايد :
« إِنَّ مِنَ الْمُرُوءَةِ في السَّفَرِ كَثْرَةَ الزَّادِ وَطيبَهُ وَبَذْلَهُ لِمَنْ كَانَ مَعَكَ » ؛ ( 2 ) « يكي از نشانه هاي جوانمردي در سفر ، توشه فراوان و مطبوع
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . وسائل الشيعه ، ج8 ، ص305
2 . همان ، ص310
56 |
برداشتن و بذل و بخشش آن به همسفران است . »
ابن اعسم در منظومه خود گويد :
من شَرَفِ الإنْسانِ في الأسْفار * * * تَطْييبُهُ الزّادَ مَعَ الاْكْثار
« از شرف آدمي در سفر اين است كه توشه مطبوع فراوان بردارد . »
وَلْيَدْعُ عِنْدَ الوَضْعِ لِلْخُوانِ * * * مَنْ كانَ حاضِراً مِنَ الإخْوان ( 1 )
« و چون آنرا بر سفره نهاد برادراني را كه حضور دارند دعوت كند . »
بديهي است كه سخاوت در سفر ، در شرايط كنوني كه تهيه ارز براي زائر ايراني گران تمام مي شود بدين معنا نيست كه با زحمت پولي تهيه كند و نابجا خرج كند و وقت خود را صرف بازار و خيابان نمايد بلكه اگر توشه راهي همراه دارد از قبيل شريني و پسته و اشياي ديگر ، از بذل و بخشش دريغ نكند و در خرج پول در موارد ضروري مانند
كرايه اتومبيل و صرف نوشابه در هواي گرم حجاز بخل
1 . سفينة البحار ، ماده سفر .
57 |
نورزد و براي رفاه و سلامت خود بيش از ريال سعودي ارزش قائل شود ! گاه ديده شده كه زائر براي اينكه يك ريال يا دو ريال كرايه اتوبوس ندهد راه درازي را پياده پيموده و بيمار شده كه اين بخل و امساك بسيار ناپسند است .
ج ـ همگون بودن معيشت
يكي از آداب معيشت سفر اين است كه مسافر با كساني هم خرج و هم غذا شود كه در سطح او باشند . چه ، در غير اين صورت براي او و همسفرانش مشكلات اخلاقي بوجود مي آيد و به عزّت و كرامت وي لطمه مي خورد و صفاي جمع به تيرگي مي گرايد .
امام صادق ( عليه السلام ) فرمود :
« يَكْرَهُ لِلرَّجُلِ أَنْ يَصْحَبَ مَنْ يَتَفَضَّلُ عَلَيْهِ » ؛ « براي آدمي ناپسند است با كساني همسفر شود كه بر او برتري دارند . » و نيز فرمود : « اِصْحَبْ مِثْلَكَ » ؛ ( 1 ) « تو با مانند خود همسفر شو . »
ابوبصير گويد : خدمت امام صادق ( عليه السلام ) عرض كردم : گاه
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . وسائل الشيعه ، ج8 ، ص304
58 |
مي شود كه شخصي با گروهي مرفّه همسفر مي شود در حالي كه توان مالي او به پايه آنها نمي رسد ، آنگاه آنها توشه و خوراك خود را مي آورند و او مانند آن را ندارد كه بر سر سفره بگذارد . حضرت فرمود :
« مَا أُحِبُّ أَنْ يُذِلَّ نَفْسَهُ ، لَيَخْرُجْ مَعَ مَنْ هُوَ مِثْلُهُ » ؛ ( 1 ) « من دوست ندارم كه او خود را خوار كند ، او بايد با هم طراز خود همسفر شود . »
يكي از ويژگي هاي حج در حال حاضر براي ايرانيان همگون بودن معيشت است . مسكن ، پذيرايي ، وسيله نقليه و ساير تداركات با يك نظام هماهنگ و مساوي و براي كليّه زائران فراهم است و خوشبختانه هيچگونه تبعيضي در تقسيم امكانات وجود ندارد . همه بر سر يك سفره مي نشينند و يك نوع غذا مي خورند و در همه موارد يكسانند .
د ـ غذا خوردن گروهي
از آداب و سنن سفر ، غذا خوردن گروهي است . پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) مي فرمايد :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . همان ، ص303
59 |
« مِنَ السُّنَّةِ إِذَا خَرَجَ الْقَوْمُ فِي سَفَر أَنْ يُخْرِجُوا نَفَقَتَهُمْ فَإِنَّ ذَلِكَ أَطْيَبُ لاَِنْفُسِهِمْ وَأَحْسَنُ لاَِخْلَاقِهِمْ » ؛ ( 1 ) « يكي از سنت هاي سفر اين است كه
هرگاه گروهي به سفر مي روند ، توشه خود را بياورند كه اين بيشتر بر دلهايشان مي نشيند و در حسن اخلاقشان تأثير بيشتري دارد . »
در روايت ديگر آمده : از سنت سفر اين است كه هرگاه گروهي با يكديگر همسفر شدند همگي خوردني هاي خود را بياورند و از آن به يكديگر بدهند كه لذت و لطف بيشتري دارد . ( 2 )
هـ ـ سوغات سفر
از آداب سفر هديه آوردن براي نزديكان است . هرچند سفر حج و عمره يك سفر معنوي است و بهترين سوغات اين سفر طهارت روح براي خود و دعا و زيارت نيابت براي مسلمين است ، اما در عين حال پسنديده است كه مسافر حج نيز به قدر ممكن و معقول ، براي خانواده خود
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . وسائل الشيعه ، ج8 ، ص302
2 . مستدرك الوسائل ، ج8 ، ص218
60 |
سوغات بياورد . امام صادق ( عليه السلام ) مي فرمايد :
« إِذَا سَافَرَ أَحَدُكُمْ فَقَدِمَ مِنْ سَفَرِهِ فَلْيَأْتِ أَهْلَهُ بِمَا تَيَسَّرَ وَلَوْ بِحَجَر » ؛ ( 1 ) « هرگاه يكي از شما به سفر
رفت در بازگشت به وطن به اندازه اي كه ممكن است هديه اي بياورد هرچند قطعه سنگي باشد . »
البته توجه به اين نكته ضروري است كه نبايد خريد سوغات بشكلي باشد كه زائر از بهره هاي معنوي حج محروم شود و بجاي عبادت در بازارها پرسه زند .
و ـ بازگشت مسافر
از جمله آداب حج ، مربوط به بازگشت مسافر است . هم چنان كه پسنديده است زائر قبل از عزيمت به ديگران اعلام كند و خداحافظي نمايد ، در بازگشت او نيز حق
زائر است كه ديگران به ديدار او بيايند . پيامبر اكرم
مي فرمايد :
« حَقٌّ عَلَي الْمُسْلِمِ إِذَا أَرَادَ سَفَراً أَنْ يُعْلِمَ إِخْوَانَهُ ، وَحَقٌّ عَلَي إِخْوَانِهِ إِذَا قَدِمَ أَنْ يَأْتُوهُ » . ( 2 )
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . وسائل ، ج8 ، ص337
2 . وسائل ، ج8 ، ص337
61 |
« هرگاه مسلماني قصد سفر دارد شايسته است برادرانش را مطّلع سازد و بر برادران مسلمان اوست كه چون از سفر بازگردد به ديدنش بيايند . »
بديهي است كه در سفر حج و عمره ، اين ديدار پاداش و ارزش معنوي دارد و از فضيلت بسيار برخوردار است .
امام باقر ( عليه السلام ) مي فرمايد :
« وَقِّرُوا الْحَاجَّ وَالْمُعْتَمِرَ فَإِنَّ ذَلِكَ وَاجِبٌ عَلَيْكُمْ » ؛ ( 1 ) « زائران حج و عمره را احترام كنيد كه اين بر شما واجب است . »
و امام صادق ( عليه السلام ) به ديدار و مصافحه و معانقه با حجاج بيت الله توصيه فرموده اند :
« مَنْ عَانَقَ حَاجّاً بِغُبَارِهِ كَانَ كَأَنَّمَا اسْتَلَمَ الْحَجَرَ الاَْسْوَدَ » ؛ ( 2 ) « هر كس با حج كننده اي كه از گرد راه مي رسد معانقه كند گويي حجرالاسود را استلام نموده است . »
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . همان ، ص327
2 . وسائل ، ج8 ، ص328
62 |
و نيز امام صادق ( عليه السلام ) از جد بزرگوار خود حضرت سيد الساجدين ( عليه السلام ) نقل فرموده كه :
« بَادِرُوا بِالسَّلامِ عَلَي الْحَاجِّ وَالْمُعْتَمِرِينَ وَمُصَافَحَتِهِمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تُخَالِطَهُمُ الذُّنُوبُ » . ( 1 )
« بر زائر حج و عمره در سلام سبقت گيريد و مصافحه كنيد پيش از آن كه به گناه آلوده شوند . »
از اين روايات چنين استفاده مي شود كه زائر حرمين شريفين در پيشگاه خداوند مقام و منزلتي دارد ؛ چرا كه مهمان خدا بوده و يك سفر معنوي پيموده و با بذل مال و رنج تن و بي خوابي ، ره توشه معنوي تحصيل كرده است و لذا زيارت و مصافحه و ديدار و سلام بر او حقي است بر گردن ديگران . و او نيز اين قدر و منزلت را بايد بشناسد . ديدار زائر خانه خدا با همان گرد و غبار به مثابه زيارت و استلام حجرالاسود و مشاركت در ثواب حجّ اوست . ( 2 )
و زائر نبايد اين حالت معنوي را از دست بدهد و همچنين در بازگشت از سفر ، صورتي را كه به خانه كعبه
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . همان ، ص327
2 . نكـ : كافي ، ج4 ، ص264
63 |
تبرك شده و گرد منا و عرفات و بقيع را با خود دارد و ديگران مي خواهند بدان تبرك جويند بتراشد و از سيماي زائر بيت الله خارج سازد . چه ، ره آورد واقعي اين سفر ، همانا منور شدن به نور ايمان و اتصاف به سيرت و صورت صالحين است .
امام صادق ( عليه السلام ) مي فرمايد :
« اَلْحَاجُّ لايَزَالُ عَلَيْهِ نُورُالْحَجِّ مَالَمْ يُلِمَّ بِذَنْب » . ( 1 )
« حج كننده همواره نور حج را با خود دارد ، مادامي كه به گناه آلوده نشده باشد . »
5 ـ مقررات و شؤون حج
فريضه حج عبادتي نيست كه به صورت فردي و دور از چشم ديگران انجام گيرد بلكه به صورت جمعي انجام مي پذيرد و از محدوده « فرد » فراتر رفته ، به « جمع » ره مي سپرد و مرزها را پشت سر گذاشته به جهان خارج سرايت مي كند و از اينرو آثار آن در صحنه بين المللي بازتاب گسترده دارد . و عملكرد زائران مورد تجزيه و تحليل دوستان و دشمنان قرار مي گيرد ، از يك سو ضوابط
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . فروع كافي ، ج4 ، ص255
64 |
خاص و مقررات مربوط به اين سفر گروهي ، دقت و توجه به نظم و انضباط و حسن همكاري زائر را با مسؤولين امور حج و هماهنگي با كاروان و همسفران را مي طلبد تا در سايه اين همكاري امر حج سامان گيرد و مشكلي بوجود نيايد . و از سوي ديگر در شرايط حساس كنوني ، زائران ايراني به عنوان نمايندگان و سفيران جمهوري اسلامي ، مسؤوليت خطيري بر عهده دارند كه اگر در حسن انجام آن بكوشند ، نقش مؤثري در ارائه چهره زيبا از اسلام و فرهنگ شيعه و انقلاب اسلامي و نظام و كشور و ملت ما خواهد داشت و اگر خداي نخواسته بي توجهي شود و كاري نامناسب و حركتي دور از شؤونات صورت پذيرد ، اثرات نامطلوب آن در افكار عمومي جهاني نامطلوب خواهد بود . با توجه به نكات فوق ، آشنايي زائر ايراني به وظايف خود در حضور مليت ها و مذاهب مختلف بصورت جدي تر مطرح مي شود و بايد به مقررات و شؤونات اين سفر توجه داشته و در حسن انجامش بكوشد .
علاوه بر اين ، سفر حج با همه جاذبه هايي كه دارد از پاره اي مشكلات نيز خالي نيست . ازدحام جمعيت ، عدم آشنايي به زبان ، نامأنوس بودن محيط و . . . اهميت اعمال حج ، براي افراد ناآگاه و تازهوارد بويژه سالخوردگان و
65 |
افراد بي سواد ، احتمال پيش آمدهايي چون : گم شدن پول يا اثاثيه و يا مدارك ، جدا افتادن از گروه و سرگرداني و بيماري و اختلال در انجام بموقع اعمال را دارد . با توجه به نكات فوق لازم ديديم در اينجا به پاره اي از تذكرات ضروري بپردازيم كه زائران گرامي بخوانند و يا ديگران براي آنان توضيح دهند و بكار بندند :
1 ـ قبل از سفر حتماً در جلسات آموزشي و توجيهي شركت كنيد و علاوه بر فراگيري احكام و مسائل ، به آنچه توسط مدير گروه و روحاني در رابطه با شؤونات و مقررات تذكر داده مي شود توجه كنيد . همكاري شما در طول سفر و پرهيز از تكروي ، مي تواند مسؤولان سازمان حج و زيارت و هيأت پزشكي و مدير و روحاني گروه را در حسن انجام وظائف ياري رساند .
2 ـ به تاريخ حركت و ساعت پرواز هواپيما و حركت و توقف اتوبوس ها در طي سفر ، مقرّرات گمرك داخل و خارج ، توصيه هاي پزشكي ، تزريق واكسن ، ساعات غذا ، نگهداري پول و ساير موارد توجه كنيد و از آنچه به شما اعلام مي شود تخلف ننماييد .
3 ـ سه ساعت قبل از حركت جهت انجام تشريفات گمركي در فرودگاه حضور بهم رسانيد .
66 |
4 ـ از همراه آوردن اشياي قاچاق و ارز غير مجاز و حمل زعفران و پسته و انگشتر و تسبيح و امثال آن جهت فروش در كشور سعودي بطور جدّي خودداري كنيد .
5 ـ به فرودگاه جدّه كه مي رسيد ، با مأمورين سعودي مؤدب برخورد كنيد و تا انجام تشريفات گمركي و رواديد ، نظم ، نوبت و آرامش را حفظ كنيد ، و برادران و خواهران جدا از يكديگر بدون عجله و هياهو و هجوم ، منتظر باشند تا سالن فرودگاه را ترك كنند .
6 ـ در محوطه فرودگاه جده ، محلي براي استراحت چند ساعته شما آماده شده كه تا آماده شدن وسيله حركت در آنجا خواهيد بود ، با رعايت شرايط ، نماز اول وقت را به جماعت بخوانيد و مراقب پول و بليط و گذرنامه و اشياي ديگر خود باشيد و اگر عازم جحفه بوديد احرام و لوازم ضروري را در يك ساك كوچك همراه داشته باشيد .
7 ـ در تمام مراحل سفر از درگيري با مأموران سعودي تحت هر عنوان پرهيز كنيد .
8 ـ در طول سفر ، به تذكر راهنمايان توجه كنيد . اتومبيل خود را با شماره اي كه اعلام شده است در نظر داشته باشيد . احترام همسفران خود را نگهداريد ، بخصوص مراقب حال سالخوردگان ، ضعفا و بيماران باشيد
67 |
و در طول مسير به ذكر خدا و تمرين اعمال مشغول شويد و از سخنان بيهوده بپرهيزيد .
9 ـ كارت شناسايي ، آدرس منزل مكه و مدينه و محل توقف در منا و عرفات ، دفترچه پزشكي ، واكسيناسيون ، را همراه داشته باشيد و در نگهداري بليط و گذرنامه دقت كنيد .
10 ـ اگر عازم مكه باشيد ، از جحفه محرم خواهيد شد . در اينجا به نكاتي توجه كنيد :
به دستور و راهنمايي روحاني محرم شويد ، براي غسل مستحبي احرام ، نوبت ، سرعت و صرفه جويي در آب را رعايت كنيد . مراقب ساك و لباس و پول و مدارك خود باشيد ، از گروه جدا نشويد ، مواظب همسفرانتان بويژه ضعفا و سالخوردگان باشيد ؛ چنانكه از كاروان مانديد از امدادگران ايراني كمك بگيريد ، و با يكي از كاروان هاي ايراني پس از محرم شدن به راهنمايي روحاني گروه ، رهسپار مكه شويد تا شما را به گروهتان برسانند . و هيچگونه نگراني و اضطراب به خود راه ندهيد .
11 ـ با حجاج ساير كشورها به گرمي برخورد كنيد . با گفتن « السلام عليكم » سلام و احترام كنيد و انس بگيريد . همچنين در برخورد با سعودي ها و كسبه و مأمورين ادب و
68 |
احترام را نگهداريد .
12 ـ پيش از ورود شما به مكه يا مدينه ، اتاقها شماره بندي شده كه زائران را اسكان خواهند داد . با ورود به ساختمان ، از سر و صدا و اعتراض و عجله و توقعات بي مورد برحذر باشيد و متانت را در همه حال حفظ كنيد و توجه داشته باشيد كه كجا آمده ايد و بر سر مسائل جزئي يا موهوم از جرّ و بحث بپرهيزيد .
13 ـ در مكه و مدينه همه روزه جلسات ارشاد و توجيه و احكام و موعظه تشكيل مي شود . در اين جلسات حتماً حضور بهم رسانيد و در اين ساعات به استراحت نپردازيد و به هيچوجه رهسپار بازار و خيابان نشويد و ضمن يادگيري مسائل و اسرار حج ، قرائت نمازتان را نيز بخوانيد و اشكالات آن را برطرف كنيد . همچنين خواهران مسائل ويژه خود را از روحاني سؤال كنند تا به اعمالشان خلل وارد نيايد .
14 ـ خواهران از بوسيدن حجرالاسود كه مستلزم اختلاط با نامحرمان است بپرهيزند و براي يك عمل مستحب مرتكب گناه نشوند . همچنين در مسجدالحرام از مردان جدا بنشينند و به دعا و قرآن و نمازهاي نافله و نيابت و نماز شب و ذكر بپردازند و به صحبت هاي متفرقه و گراني
69 |
و ارزاني جنس سرگرم نشوند .
15 ـ خواهران از محل اقامت خود تنها بيرون نروند ، بخصوص شبها كه مصلحت نيست و براي خريد همراه مردانشان به بازار بروند و از گفتگوهاي غير ضروري با كسبه و خنديدن پيش نامحرم و آشكار كردن زيورآلات خود در انظار بيگانه و خارج شدن از محل اقامت با مانتو و روسري و چادرهاي نازك و لباسهاي زننده بپرهيزند و در صحبت كردن متانت و وقار و حجاب را دقيقاً رعايت كنند .
16 ـ زائران گرامي از فرياد زدن و بلند صحبت كردن و خنديدن در مسجدالنبي و مسجدالحرام و ايجاد سر و صدا بپرهيزند و قرآن و زيارت و دعا را بگونه اي كه مزاحم ديگران نباشد بخوانند و صلوات را نيز با صداي بلند دسته جمعي نفرستد .
17 ـ در مساجد مكه و مدينه در ميان صفوف نمازگزاران و جلو كساني كه نماز مي خوانند تردد نكنيد كه آنان اين را مُخلّ به نماز و اهانت مي دانند و گاه موجب برخورد نامطلوب مي شود .
18 ـ از نماز خواندن كنار قبرستان بقيع و استفاده از مهر در كليه اماكن مدينه و مكه جداً بپرهيزيد و بر سنگ فرش هاي زمين مساجد سجده كنيد و در هر نقطه
70 |
بوديد روي فرش هاي معمولي همانند ديگران و افراد غير شيعه سجده كنيد و مهر و سنگ و امثال آن همراه نداشته باشيد .
19 ـ از دخيل بستن به ضريح يا بوسيدن در و ديوارهاي حرمين و كندن نخ و بريدن ريسمان كعبه و برداشتن سنگ از صفا و مروه كه حرام است و گرفتن خاك از قبور ائمه بقيع ( عليهم السلام ) كه با حساسيت هاي موجود موجب بدبيني و اهانت مي گردد خودداري كنيد و به جاي آن به قرآن ، دعا ، و زيارت و نيايش و طلب حاجت از خداوند بپردازيد و براي مصائب خاندان پيامبر آرام اشك بريزيد و زيارت بخوانيد و سخني حساسيت برانگيز نگوييد .
چنانچه زائران گرامي نذوراتي براي حرمين و قبور ائمه ( عليه السلام ) دارند نظر به اينكه مصرف مشخصي ندارد آنرا به دفتر نمايندگي ولي فقيه مستقر در مكه و مدينه تحويل دهند تا به مصرف مناسب برسد .
20 ـ از سيگار كشيدن در حرمين و اطراف آنها جداً خودداري كنيد كه آن را حرام مي دانند . ( و اگر ممكن بود تصميم بگيريد كه هرگز دخانيات استعمال نكنيد )
21 ـ در نماز حرمين شريفين شركت كنيد و موقع نماز و ساعات قبل از نماز به بازار نرويد و در بازگشت از بازار با
71 |
اثاثيه اي كه همراه داريد راهي مسجد نشويد زيرا علاوه بر اين كه اجازه دخول نمي دهند ، چهره زننده اي نيز دارد و توفيق حضور در نماز حرمين شريفين را از شما سلب مي كند .
22 ـ در مسجدالنبي و مسجدالحرام و هر مكان ديگر كه قرآن مي خوانيد ، قرآن را بر زمين نگذاريد كه ديگران آن را توهين به قرآن مي دانند ، و كار شايسته اي نيست ، بلكه با احترام قرآن را در دست داشته باشيد و يا بر زانوهاي خود نهاده بخوانيد و هنگام نماز ، قرآن را در جايگاه هاي مخصوص كه براي قرآن ها تهيه شده بگذاريد كه در معبر افراد نباشد . و از همراه بردن قرآن از مسجدالحرام و مسجد مدينه به محل اقامت خود اجتناب كنيد .
23 ـ گاهي ديده شده برادران ايراني با پيژامه و پيراهن كوتاه به زيارت مي روند كه اين بسيار زننده و تحقير آميز است و موجب بي احترامي مي شود . بنابر اين پيراهن و شلوار مناسب و سنگين و آبرومند تهيه كنيد و در اماكن عمومي و حرمين بپوشيد و حتي الامكان از لباس ملّي ايراني استفاده كنيد .
24 ـ موقعيت مكه و مدينه را مغتنم شماريد كه چنين فرصتي معلوم نيست دوباره دست دهد بنابر اين اوقات
72 |
خود را به بازار و خيابان و گشت و گذار بيهوده و يا خوابيدن زياد سپري نكنيد .
25 ـ از طواف مستحبي در صورت ازدحام پرهيز كنيد تا ديگران بتوانند طواف واجب خود را به راحتي انجام دهند و نماز طواف مستحبي را در نقطه ديگرمسجدالحرام در غير مقام ابراهيم بخوانيد . و براي نماز طواف واجب نيز بگونه اي عمل كنيد كه براي طواف كنندگان ايجاد مزاحمت ننموده و منجر به اعاده نماز نگردد .
26 ـ هنگام زيارت يا طواف پول اضافي همراه نبريد كه خطر مفقود شدن يا سرقت رفتن آن زياد است .
27 ـ براي پيشگيري از گرمازدگي توصيه مي شود در ساعات گرم و وسط روز در آفتاب تردد و توقف نداشته باشيد .
28 ـ از اماكن متبرّك عكس برداري نكنيد كه دوربين شما توسط پليس سعودي ضبط مي شود و كار به مشاجره و نزاع مي كشد كه بسيار زننده است .
29 ـ در محل سكونت ، مراقب اشياء و لوازم خود را بوده ، از سرپايي و كفش ديگران استفاده نكنيد .
30 ـ در داخل ساختمان از پوشيدن لباس زير و كوتاه و نامناسب خودداري كنيد و آقايان براي صدا زدن
73 |
خانمهايشان وارد بخش خواهران نشوند .
31 ـ در محل اقامت خود مزاحم خواب و استراحت دوستانتان نشويد و به آرامي صحبت كنيد و در استفاه از كولر و پنكه ، حال بيماران را رعايت كنيد .
32 ـ در معاشرت و داد و ستد با سعودي ها يا حجاج ديگر كشورها ، صدق و امانت را كاملا مراعات كنيد و در حفظ سلامت ساختمان و اشياي متعلق به آن بكوشيد كه مال مسلمانان محترم است و اضرار به غير و يا خلاف گويي جايز نيست و موجب ضمان و مسؤوليت است .
33 ـ در استفاده از حمام و دستشويي و ساير موارد در مصرف آب صرفه جويي كنيد كه با مشكل كم آبي روبرو نشويد و حق ديگران را ضايع نسازيد . هم چنين رعايت نظافت اتاق ، راهروها ، حمام ، دستشويي را نموده و مسائل بهداشت عمومي را همواره مدّ نظر داشته باشيد .
34 ـ چنانكه ايام اقامت در مكه ، خواسته باشيد عمره مفرده انجام دهيد ، حتماً مسائل آن را از روحاني سؤال كنيد كه دچار مشكل نشويد .