بخش 3

50

ز : توصيه هايي درباره خريد از بازار

1 ـ دقت در انتخاب كالاي مورد نظر ، قيمت و بدون عيب بودن آن .

2 ـ خودداري از چانه زدن هاي حقارت آميز .

3 ـ خودداري از توقف در مقابل مغازه ها يا در مسير نمازگزاران مسجدالنبي يا مراجعت به محل سكونت به همراه كالاي خريداري شده به هنگام اوقات نماز ، كه موجب وهن شيعيان و انگشت نما شدن مي شود .

4 ـ خودداري از حمل كالاهاي حجيم با دست يا گذاشتن بر دوش .

5 ـ خودداري از همراه داشتن ارز بيش از حد نياز جهت پيشگيري از سرقت هاي احتمالي .

6 ـ حفظ شخصيت و رعايت شؤون و اخلاق اسلامي و غفلت نكردن از پرداخت بهاي كالا .

51

7 ـ پرهيز از سپري كردن وقت زياد در بازار و براي خريد .

8 ـ رعايت حجاب از سوي بانوان براي مصون ماندن از وساوس شيطاني افراد بيمار دل .

موارد فرهنگي ـ اجتماعي

علاوه بر نكاتي كه در مباحث قبلي مورد اشاره قرار گرفت ، توجه به نكات زير شما زائر محترم را از بروز مشكلات احتمالي مصون مي دارد :

1 ـ خودداري از دعوت زائران غيرايراني به محل اسكان .

2 ـ خودداري از اهداي مواد نامرغوب در پايان سفر به فقراي مدينه .

3 ـ پرهيز از بحث كردن با زائران غير ايراني در صورت عدم آشنايي به زبان آنها .

4 ـ تعيين كرايه به هنگام سوارشدن وپرداخت كامل آن .

5 ـ دقت كامل هنگام عبور از وسط خيابان و يا چهارراه .

6 ـ توجه به گفته هاي مأموران سعودي و مشاجره نكردن با آنان .

52

ميقات و ورود به محضر حق ـ آغاز عمره تمتع ـ

ميقات باب ورود به محضر حق تعالي است . محل فراموش كردن همه چيز و تنها به ياد خدا بودن است ، آنسان كه حضرت موسي در وادي طور از همه تعلّقات رها شد . با كندن لباس هاي خود كه در دنيا پوشيده ايم و احياناً با آنها مرتكب گناه شده ايم ، و انجام غسل تطهير خود از گناه ، لباس احرام ـ كه شبيه كفن و لباسِ وداع دنياست ـ به تن كرده و پس از خواندن نماز ، نيت احرام كرده و با گفتن « تلبيه » مُحْرِم مي شويم .

محرم ، خود و ديگران را فراموش مي كند ، هر چيزي كه او را متوجه خود و دنياي اطرافش كند ، ترك مي گويد . نگاه كردن به آيينه ، استفاده از عطر و بوي خوش ، زينت كردن خود و . . . بر او حرام مي شود و تا رسيدن به مقصود ـ مكه مكرمه ـ عاشقانه لبيك مي گويد تا شايد خداوند به او پاسخ مثبت دهد و او را در خانه امن خويش بپذيرد . محرم ساعاتي را كه در حال اِحرام بسر مي برد ، از گفتگوهاي دنيايي خودداري كرده و به ذكر مناجات مي پردازد ، با خود و خدايش نجوا مي كند و با او راز و نياز نموده و گويي جز او را نمي بيند . امامان معصوم ( عليهم السلام ) ما ، گاه از خوف اينكه از جانب خدا ندا رسد « لالبيك » و

53

پاسخ منفي بشنوند ، به شدت نگران بوده و از گفتن « لبيك » بر خود مي لرزيدند ؛ چرا كه خود را در محضر با عظمت پروردگار مشاهده كرده و قصد ورود به حريم او را داشتند .

يادآوري هاي ميقات

1 ـ قرار دادن لباس احرام در كيف دستي همراه .

2 ـ جدا نشدن از كاروان به خاطر شلوغي و يك رنگي لباس ها .

3 ـ مراجعه به روحاني جهت اطمينان از صحت احرام .

4 ـ دقت در جانماندن اثاث همراه ، به ويژه هنگام غسل .

5 ـ به خاطر سپردن شماره و محل توقف اتوبوس .

ح : تشرف به مكّه

جايگاه شهر مكّه

مكه حرم امن الهي ، اولين سرزمين امتحان حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) و قربانگاه اسماعيل است . محل تولد پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله ) ، فاطمه ( عليها السلام ) و علي ( عليه السلام ) است . بعثت رسول خدا ،

54

معراج آن حضرت ، نزول آيات قرآن ، فتح مكه ، شكسته شدن بت هاي جاهليت ، اذان بلال بر بام كعبه از خاطرات شيرين اين شهر و آزار و اذيت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) و شكنجه ياران آن حضرت در دوران غربت اسلام از خاطرات بسيار تلخ آن است . نابودي سپاه ابرهه نيز از معجزات به يادماندني مكّه و قيام حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) از مقابل كعبه ، از اميدها و آرزوهاي مسلمانان و مظلومان است .

الهام از حرم امن الهي

در حريم امن الهي همه موجودات از آزار و اذيت ديگران در امانند . ورود به اين مكان مقدس تمريني است تا زائر بيت الله الحرام مصداق حقيقي كلام پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) شود كه فرمودند : « مسلمان كسي است كه مسلمانان ديگر از دست و زبان او در امان باشند . »

يادآوري هاي ويژه شهر مكّه

1 ـ توجه به توصيه هاي روحاني كاروان براي انجام اعمال .

2 ـ پرهيز بانوان از شكافتن صفوف نماز گزاران و عبور از ميان صف ها به هنگام نماز .

55

3 ـ پرهيز از استلام حجر و مقام ابراهيم به هنگام شلوغي بالاخص براي بانوان .

4 ـ پرهيز از كندن يا قيچي كردن پرده خانه كعبه .

5 ـ پرهيز از وضو گرفتن با آب آشاميدني منبع هاي موجود در مسجدالحرام .

6 ـ پرهيز از خوابيدن در طبقات مسجدالحرام .

7 ـ به خاطر سپردن وعده گاه در مسجد الحرام و مراجعه به مأموران امداد گمشدگان در مقابل ناودان طلا ، كوه صفا و مقابل چاه زمزم در صورت گم شدن .

طواف

طواف عاشقانه طوافي است كه با پاي جسم و دل به دور خانه و صاحب خانه انجام گيرد و مانند فرشتگان اطراف عرش به تسبيح ، تحميد ، تكبير ، تهليل و استغفار براي ديگران مشغول شود . با طواف تمرين مي كنيم تا در زندگي نيز بر محور خدا حركت كنيم و چيزي غير خدا را مدار و محور زندگي قرار ندهيم .

حجر الأسود ، نقطه آغاز و پايان طواف

حجرالاسود ، به منزله دست خدا و لمس آن بيعت با

56

او است و به اين معني است كه از اين پس بر مدار و محور او و خانه او و خواست و اراده و رضاي او حركت خواهيم كرد .

همان طور كه طواف عمره و حج از حجر الأسود آغاز و بدان ختم مي شود ، زندگي بر محور اراده و مشيت الهي نيز از او آغاز و به او منتهي مي شود { انا لله و انا اليه راجعون } .

بر اساس برخي روايات « حجر الأسود » ابتدا سفيد بود و در اثر استلام گنهكاران سياه گشت . قلب انسان نيز در ابتدا پاك و سفيد است و بر اثر گناه سياه و آلوده مي شود .

طواف ، هفت دور است

زائر به هنگام طواف علاوه بر آنكه دعاهاي مخصوصي را زمزمه مي كند ، به غل و زنجيرهايي كه در زندگي به دست و پاي روح خود بسته ، توجه دارد و با هر گردشي به دور خانه خدا زنجيري را از دست و پاي جان خويش مي گشايد تا با پايان يافتن طواف بتواند به حريم ربوبي راه يابد و پيشاني در پيشگاه دوست بر خاك بسايد .

57

در دور اول از حجاب كفر ، در دور دوم از وجود شرك ، در دور سوم از زنجير نفاق ، در دور چهارم از آلودگي هوس ، در دور پنجم از ديو طمع ، در دور ششم از چاه عميق خودبيني و در دور هفتم از كبر و احساس بي نيازي رها مي شودو آزاد مي گردد . كعبه را « بيت عتيق » خوانده اند ؛ چرا كه تنها آزادگان و ره يافتگان بر گرد آن طواف مي كنند . بايد از هر تعلّقي آزاد شد تا بتوان برگرد خانه اي چرخيد كه از هر تعلّق و تملّكي آزاد است .

چند نكته در طواف

1 ـ توجه به توصيه هاي روحاني نسبت به زمان ، مكان و شيوه طواف .

2 ـ انجام طواف همانند ديگران و پرهيز از وسواس هاي بي مورد . خواندن دعاهاي هر دور ـ شوط ـ ، شما را از دچار شدن به شك و ترديد در تعداد دورها باز مي دارد .

3 ـ نازك نبودن لباس احرام به جهت نمايان نبودن بدن هنگام طواف .

4 ـ خودداري از انجام طواف مستحبي به هنگام ازدحام جمعيت .

58

5 ـ حفظ آرامش و تنه نزدن به ديگران .

6 ـ وارد حِجْر اسماعيل نشدن در حين طواف .

7 ـ توجه به فتواي مرجع تقليد خود در مسأله محدوده طواف .

8 ـ مراجعه به روحاني پس از اتمام طواف براي اطمينان از صحت طواف يا پرسيدن مسائل پيش آمده بدون هيچ گونه شرم و خجالت .

نماز در پشت مقام ابراهيم

پس از پايان طواف ، حاجي در پشت مقام ابراهيم ( عليه السلام ) دو ركعت نماز بجا مي آورد . مستحب است در ركعت اول بعد از حمد سوره توحيد و در ركعت دوم ، سوره كافرون را بخواند و بدين وسيله درس توحيد و سازش ناپذيري با كفر و شرك را براي هميشه از قهرمان توحيد بياموزد و به او اقتدا كند .

دو نكته درباره نماز طواف

1 ـ خودداري از نماز خواندن در مسير طواف كنندگان ، كه موجب آزار و اذيت آنان و برهم خوردن نماز مي شود .

59

2 ـ خودداري از مشاجره با مأموران سعودي و اقامه نماز در نزديكترين مكان ممكن به مقام .

در كنار زمزم

يكي از مستحبات بعد از نماز طواف ، نوشيدن آب زمزم و نيز صفا دادن سر و صورت با آن است كه موجب شفاي امراض جسمي و روحي است . خوشا به حال آنان كه با سيراب شدن از زمزم اسماعيل ، زمينه سيراب گشتن از حوض كوثر بدست امام علي ( عليه السلام ) را در خود فراهم سازند .

سعي بين صفا و مروه

هر يك از اعمال و مناسك حج يادآور خاطره اي ارزشمند از زندگي ابراهيم و هاجر و فرزندش اسماعيل است . سعي بين دو كوه صفا و مروه نيز يادآور خاطره مادري است كه در اوج تشنگي و نااميدي با عنايت به رحمت الهي ، در جستجوي آب براي فرزند تشنه و بي رمقش ميان اين دو كوه دويد تا سرانجام زمزم براي او جوشيد .

زائر خانه خدا نيز با اميد به فضل و رحمت

60

الهي و نيز خوف و ترس از عواقب گناه ، راه رسيدن به كمال را پيموده ، حاجات خود را از خداوند مي طلبد .

سه نكته درباره سعي

1 ـ سعي بين صفا و مروه هفت دور ـ شوط ـ است ، رفتن از صفا به مروه و بازگشت از مروه به صفا هر كدام يك دور محسوب مي شود . از اين رو ، سعي از صفا شروع و به مروه پايان مي پذيرد .

2 ـ « هروله » به معناي تند راه رفتن به مردان اختصاص دارد و براي زنان مستحب نيست .

3 ـ استراحت براي رفع خستگي هنگام سعي بلامانع است .

تقصير

تقصير ـ به معناي چيدن مقداري از موي سر يا ناخن براي رضاي خدا ـ بعد از انجام سعي ، يكي از واجبات عمره است . با انجام تقصير از احرام خارج شده و بدين وسيله مرحله اول اعمال ؛ يعني عمره تمتع به پايان مي رسد .

61

ط : آغاز حجّ تمتّع

احرام در مكه

پس از فراغت از مرحله اول اعمال ، مرحله دوم ؛ يعني حج تمتع آغاز مي شود . معمولا حاجيان ، روز هشتم ذي الحجه يا شب نهم در شهر مكه مُحْرِم و سپس عازم عرفات مي شوند .

احرام حج تمتع مانند احرام عمره تمتع است با دو تفاوت : اول در نيت و دوم در مكان احرام . احرام عمره در ميقات بود و احرام حج در شهر مكه .

وقوف در عرفات

صحراي عرفات يكايك وقوف كنندگان را مي شناسد و از رفتار و گفتار و نيات آنان آگاه است ، چنان كه امام زمان ( عجّل الله تعالي فرجه ) كه حضورش در اين سرزمين قطعي است ، از رفتار و نيات حجاج با خبر است .

روز عرفه براي آمرزش گناهان ، همچون شب هاي قدر است . دعاي عرفه امام حسين ( عليه السلام ) ، در اين سرزمين

62

روح را صفامي دهد . در سرزمين عرفات حجاج به ارزش هدف قيام امام حسين ( عليه السلام ) بيشتر واقف مي گردند . عرفات يادآور اعلان برائت از كفار و مشركان نيز هست كه به امر رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) و به وسيله علي ( عليه السلام ) به مردم ابلاغ شد .

وقوف در مشعر الحرام

مشعر سرزمين شعور و آگاهي است . در اين سرزمين كه يادآور محشر است ، براي نابودي شيطان ها با جمع كردن ريگ هاي هفت گانه رمي جمرات ، آماده و مهيا مي شويم . تمريني است تا خود را براي مقابله با شيطان هاي كوچك و بزرگ آماده كنيم .

در سرزمين منا

منا سرزمين رسيدن انسان به آرزوهاي خويش است ؛ زيرا زائر خانه خدا با رمي شياطين و بريدن حلقوم طمع و پرهيز از دنياپرستي ، از شرّ دشمنان دروني و بيروني رها مي شود و هم رديف بندگاني مي گردد كه خداوند در وصفشان فرموده : « اي شيطان ، تو بر بندگان من سلطه نداري » . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ حجر : 42

63

سرزمين منا يادآور پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) و ائمه معصومين ( عليهم السلام ) است ، يادآور وصيت امام باقر ( عليه السلام ) است كه فرمود : تا ده سال در اين سرزمين براي ما گريه كنيد .

اعمال منا

رمي جمرات ، حلق يا تقصير ، قرباني و بيتوته ، جزو اعمال واجب حج در اين سرزمين است .

نكاتي درباره مني

1 ـ پرهيز از تك روي و جدا شدن از مدير و روحاني كاروان در روز اول ـ عيد قربان .

2 ـ دقت در انجام اعمال با توجه به سفارش هاي روحاني و مدير كاروان .

3 ـ پرهيز از پراكنده كردن مو به هنگام حلق يا تقصير .

4 ـ استفاده از ماسك در عرفات ، مشعر و منا در صورت لزوم .

5 ـ به خاطر سپردن محل استقرار چادر .

6 ـ مصرف مايعات بيشتر .

7 ـ پرهيز از به همراه داشتن پول هنگام رمي جمرات .

8 ـ همراه داشتن آب و كارت شناسايي .

64

9 ـ خودداري افراد سالخورده و ناتوان از رفتن به قربانگاه .

10 ـ همراهي با نيروهاي خدماتي كاروان به دليل دشواري خدمات دهي در عرفات ، مشعر و منا .

طواف حج تمتع ، نماز طواف ، سعي

حاجي پاك شده از گناه در عرفات و آگاهي يافته در مشعر و پيروز در جبهه نبرد با دشمن دروني و بيروني در منا و برپا كننده مراسم جشن پيروزي در آن سرزمين جهت طواف به مكه مي آيد تا خود را از بقاياي تاريكي هاي مانده در جان نجات بخشد . در دور اول سر و اعضا ؛ همچون چشم و گوش و زبان ، در دور دوم دو دست ، در دور سوم شكم ، در دور چهارم غريزه جنسي ، در دور پنجم دو پا ، در دور ششم قلب خويشتن را از گناهان پاك و در دور هفتم حركت در محور لقاي حق ، سپس در مقام ابراهيم ( عليه السلام ) به تماشاي جمال محبوب مي نشيند و با خواندن سرود رهايي يعني ( نماز ) سر بر سجده شكر مي گذارد . آنگاه بار ديگر سعي بين صفا و مروه را انجام مي دهد .

65

طواف نساء و نماز آن

آخرين قسمت اعمال حج تمتع ، طواف نساء و نماز آن است . كه جز در نيت تفاوتي با طواف هاي قبلي ندارد . در اين مرحله كه نقطه اوج معنوي است ، در هر دوري مقامي از مقامات هفت گانه سلوك طي مي شود . در دور اول مقام « توبه » ، در دور دوم منزل « ورع » و دوري از گناه و هر شبهه ، در دور سوم منزل « فقر الي الله » ؛ يعني احساس نياز در همه شؤون خويش به خدا ، در دور چهارم وادي « زهد » و اعراض از دنيا ، در دور پنجم منزل « صبر » ، در دور ششم منزل « توكّل » و در دور هفتم منزل « رضا » طي مي شود .

بنده آن باشد كه بند خويش نيست * * * جز رضاي خواجه اش در پيش نيست

با اين عمل همه چيز بر حاجي حلال مي گردد و مانند نوزادي كه از مادر متولد شده ، از همه گناهان پاك مي شود . مهم آن است كه بتواند پس از انجام حج كه تمرين يك زندگي توحيدي است ، در طول زندگي ، اين پاكي و پاكيزگي را به عنوان بهترين ارمغان حج ، پاس بدارد . آرزوي بازگشت به سرزمين وحي از آداب حج

66

است تا خداوند بار ديگر زيارت خانه اش را روزي فرمايد .

ي : بعد از حج

حاجي شدن و حاجي ماندن

انجام حج با آداب ظاهري و باطني نورانيتي در پي دارد كه از آن به « نور حج » تعبير شده است و تا زماني كه صاحب آن به گناه آلوده نشده ، اين نورانيت باقي است و با ارتكاب گناه از وجود آدمي رخت بر مي بندد . از اين رو حاجي شدن سخت است ولي حاجي ماندن سخت تر است .

يادآوري ها

1 ـ همكاري در هنگام بار زدن و تخليه بار و پرهيز از صدمه زدن به بار ديگران .

2 ـ دقت در نگهداري گذرنامه ، بليط و مدارك ديگر .

3 ـ همراه نداشتن اشياء ممنوعه هنگام سوار شدن به هواپيما .

4 ـ خودداري از فروش اجناس اضافي .

67

ترك فرودگاه جدّه و ورود به فرودگاه ايران

به هنگام خداحافظي زائر بيت الله الحرام از همه خداحافظي مي كرد ، اينك ديگران به استقبال او مي آيند تا از نورانيت او بهره بگيرند . زيارت زائر خانه خدا و رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) و ائمه بقيع ( عليهم السلام ) ، زيارت خانه خدا و رسول و ائمه است . حاجي نيز در پاسخ مشتاقان مي گويد :

گلي خوشبوي در حمام روزي * * * رسيد از دست محبوبي به دستم

به او گفتم كه مشكي يا عبيري * * * كه از بوي دلاويز تو مستم

بگفتا من گِلي ناچيز بودم * * * و ليكن مدتي با گُل نشستم

كمال همنشين در من اثر كرد * * * وگرنه من همان خاكم كه هستم

وليمه حج

1 ـ پرهيز از اسراف و تبذير در ميهماني ها .

2 ـ دعوت از همه اقشار و خصوصي نكردن اطعام سفر حج .

68

3 ـ بيان خاطرات معنوي و توجه كمتر به امور مادي حج .

4 ـ بيان خاطرات شيرين و فراموش كردن خاطرات تلخ .

5 ـ نقل محاسن همسفران و چشم پوشي از ضعف هاي احتمالي آنان .

69

از رهنمودهاي حضرت امام خميني ( قدس سره ) به زائران بيت الله الحرام

1 . لازم است حجاج مسائل حج را از واجبات و محرمات نزد علماي اعلام به خوبي ياد گيرند تا خداي نخواسته تخلفاتي حاصل نشود كه موجب هدر رفتن زحمات آنان گردد يا موجب مُل نشدن آنان شود .

2 . اعمال و مناسك را بطور دقيق از روحانيون محترم كه در كاروانها هستند فراگيريد و به هيچ عملي بدون راهنمائي آنان دست نزنيد .

3 . توجه داشته باشيد كه سفر حج سفر كسب نيست . سفر تحصيل دنيا نيست ، سفر الي الله است .

4 . بدانيد با اين سفر ممكن است كه شما يك آبروي بسيار زياد پيش خداي تبارك و تعالي پيدا كنيد و ممكن است كه خداي نخواسته سقوط پيدا كنيد .

5 . اشخاصي كه حج مي روند بايد توجه بكنند كه خداي نخواسته حجشان مخلوط به معصيت نشود .

7 . مهم آن است كه حاج بداند كه كجا مي رود و دعوت چه

70

كسي را اجابت مي كند و ميهمان كيست و آداب اين ميهماني چيست .

8 . شما در اين حجي كه مشرف مي شويد ممكن است كه آبروي اسلام را از بين ببريد و ممكن است كه انشاء الله آن را حفظ كنيد .

9 . . . . مسؤوليت حجاج محترم در پيشگاه مقدس خداوند متعال و در مقابل ملت شريف و مجاهد در راه اسلام و تعاليم انساني آن ، بسيار خطير و بزرگ است .

10 . در طول سفر به « مكه مكرمه » و « مدينه منوره » از اُنس با قرآن كريم ، اين صحيفه الهي و كتاب هدايت غفلت نورزيد .

11 . اخلاق كريمه انساني اسلامي را با همه زوار از هر طبقه و هر طايفه و هر رنگ و هر زبان و هر كشور باشند با دقت مراعات نماييد .

12 . در برخوردها و رفت و آمدها در جميع اوقات و احوال و پيش آمدها صبور و بردبار باشيد .

13 . در مقابل درشتيها ، نرمي و سلم و در مقابل بدرفتاريها ، خوبي و محبت كنيد .

14 . آنچنان كنيد كه معلوم شود شما از كشور امام صادق ( عليه السلام ) آمده ايد كه اين خود يك خدمت شايان به اسلام و جمهوري اسلامي و هم ميهنان عزيز است .

71

15 . انشاء الله . . . با رفتار شايسته و اخلاق اسلامي و انقلابي خود ، نظر همگان را جلب كرده و چهره انقلاب اسلامي را آنگونه كه هست به نمايش ملت هاي جهان مي گذاريد .

16 . شما داريد به طرف خانه خدا مي رويد تمام اموري كه داريد انجام مي دهيد به طور الوهيت بايد انجام بدهيد .

17 . لازم است زائران محترم ايراني توجه كنند كه . . . چشمان دوستان و دشمنان برآنها دوخته شده است .

18 . اين سفر الهي را شما مي رويد و رجم شيطان مي كنيد ، اگر چنانچه خداي نخواسته خودتان از جنود شيطان باشيد خودتان راهم رجم مي كنيد .

19 . شما امروز در اين سفر در بوته امتحان قرار داريد چون نمونه و الگويي از ملت ايران هستيد .

20 . اينجانب اميدوارم كه حجاج عزيز -ايدّهم الله تعالي- از خود و دوستان خود مراقبت نمايند كه اين عبادت با عظمت الهي ، آلوده به گناه و خطايا نشود .

21 . اميدوارم به بركت مواقيت و مواقف متبركه و دعاي ملت محروم كه بدرقه راه شما است . . . اسلام و شهداء و جانبازان و ملت و ميهن خود را سرافراز كنيد .

22 . در ميقات هاي الهي و مقامات مقدس ، در جوار خانه پر بركت خداوند تعالي ، آداب حضور محضر مقدس خداوند

72

عظيم مراعات و قلوب حجاج عزيز از تمام وابستگي هاي به غير حق آزاد و از آنچه غير دوست هست تهي و با انوار تجليات الهي منور گردد ، تا اعمال و مناسك اين سير الي الله با محتواي حج ابراهيمي و پس از آن حج محمدي آراسته گردد .

23 . در لبيك ، لبيك « نه » بر همه بتها گوئيد و فرياد « لا » بر همه طاغوتها و طاغوتچه ها كشيد .

24 . در طواف حرم خدا كه نشانه عشق به حق است ، دل را از ديگران تهي كنيد و جان را از خوف غير حق پاك سازيد .

25 . در لمس « حجرالاسود » بيعت با خدا بنديد كه با دشمنان او و رسولانش و صالحان و آزادگان ، دشمن باشيد و به اطاعت و بندگي آنان هر كه باشد و هر جا باشد سر نهيد و خوف و زبوني را از دل بزدائيد .

26 . در سعي بين « صفا » و « مروه » با صدق و صفا سعي در يافتن محبوب كنيد كه با يافتن او همه بافت هاي دنيائي ، گسسته شود و همه شك ها و ترديدها ، فرو ريزد و همه خوف و رجاءهاي حيواني زائل شود و همه دل بستگيهاي مادي ، گسسته شود .

27 . با حال شعور و عرفان به « مشعرالحرام » و « عرفات » رويد و در هر موقف به اطمينان قلب بر وعده هاي حق و حكومت مستضعفان بيفزاييد .