بخش 2

26

فصل سوم : مسموميت

مسموميت در حج

بهداشت ، مجموع قواعد و مقرراتي است كه براي حفظ تندرستي آدمي مراعات مي شود . بهداشت امروزتمام همتش صرف جلوگيري از سرايت امراض و مبارزه با انواع ميكربهاست .

با توجه به اين كه مسموميت ممكن است غذايي ، دارويي ، تنفسي ، تماسي و يا تزريقي باشد . براي كاهش مسموميت در ايام حج ، اگر مسائل بهداشتي رعايت و نكات ذيل مورد توجه قرار گيرد تا حد زيادي از مسموميت كاسته مي شود .

پس بر روحانيون عاليقدر و مسؤولين كاروان فرض است مرتباً به خدمه و زائرين هشدار و تذكر دهند كه مسائل ذيل را رعايت نموده و بكار بندند :

1 ـ تمام خدمه و آشپزها و آبدارها بايد داراي كارت معاينه پزشكي باشند .

2 ـ كاركنان پيش پرواز كه جهت تحويل منازل مي روند ، بايد به نكات ذيل توجه كافي مبذول دارند :

27

الف ـ بازديد مخازن آب ، اگر لوله كشي شهري نباشد ( آب راكد در مخازن نباشد و آب از هر لحاظ بهداشتي باشد ـ مخازن كاملا تميز و بهداشتي باشد ـ آب بايد بطور مرتب ضد عفوني گردد )

ب ـ بازديد از محل فاضلاب ها : قسمت اعظم آب هاي مصرفي پس از استفاده به صورت فاضلاب درمي آيد . منابع توليد فاضلاب در محل اسكان شامل حمام ، توالت ، آشپزخانه ، دستشويي و غيره است از آنجا كه فاضلاب مي تواند منشاء مناسبي براي انتشار انواع بيماري باشد ، دفع صحيح آن يكي از مسائل اساسي و مهم بهداشتي است .

ج ـ دستشويي و توالت ها مورد بازديد قرار گيرد كه داراي مخزن شستشو دهنده ( سيفون فشاري ) باشد . درب و پنجره ها كاملا سالم و از ورود حشرات بخصوص مگس و سوسك به داخل توالت جلوگيري نماييد و در محوطه توالت و دستشويي صابون به مقدار كافي وجود داشته باشد .

هـ ـ تمام پنجره ها بخصوص توالت و آشپزخانه و آبدارخانه با توري پوشيده شده باشد .

3 ـ دستهاي خود را روزي چند بار با آب و صابون بشويند .

4 ـ ناخنهاي خود را كوتاه نگهدارند بخصوص كاركنان كاروان .

5 ـ كلّيه كاركنان بايد حداقل 2 دست لباس كار داشته باشند كه در موقع تهيّه و توزيع غذا ، از آن استفاده كنند .

6 ـ وجود يخچال و فريزر فقط براي مواد غذايي فاسد شدني ؛ از قبيل گوشت ، تخم مرغ ، كره ، شير و غيره مي باشد و از قرار دادن غذاهاي مانده و پخته شده در آن خودداري شود و هميشه اين وسايل بايد مرتباً نظافت شود .

7 ـ حتي الامكان از غذاهاي خارج از كاروان استفاده ننماييد چون به هيچ وجه قابل اطمينان نيست .

28

8 ـ از انداختن آب دهان و بيني در معابر عمومي خودداري فرماييد .

9 ـ به علت عرق كردن بيش از حد دستها و صورت بهتر است افراد بيمار از دست دادن وبوسيدن دوستان خودداري نمايند .

10 ـ هميشه چند عدد دستمال نازك همراه داشته باشند تا هنگام عبور از خيابانها و مواجه شدن با گرد و غبار و هواي آلوده و زمان سم پاشي در مكه ومدينه جلوي دهان و بيني خود را بپوشانند .

11 ـ جمع آوري و دفع زباله كمال اهميت را دارد . پس بايد به مقدار كافي زباله دان درب دار و پلاستيكي قابل شستشو كه در مقابل آب نفوذ ناپذير باشد در كليه اطاقها ، راهروها ، سالن ها ، و آشپزخانه و ساير محل اسكان وجود داشته باشد و كسيه هاي زباله داخل سطل ها و زباله ها بطور مرتب و روزانه جمع آوري و پس از تخليه سطل ها شستشو و تميز شوند .

12 ـ از پرخوري پرهيز كنيد ؛ زيرا اگر تغيير محيط زيست با پرخوري توأم باشد از نظر گوارش مشكلاتي را بوجود خواهد آورد .

13 ـ كليه حمام ، دستشويي و توالت هاي ساختمانها هر روز بايد نظافت شود و بوسيله پركلرين و دتول ضد عفوني گردد . در ضمن وسائل خواب خود را هميشه تميز نگهداريد و از كاركنان گروه بخواهيد كه هفته اي چند بار ملحفه ها را تعويض نمايند .

14 ـ اگر طرز استفاده از توالت فرنگي را نمي دانند ، حتماً از يكي از كاركنان مطلع ، نحوه استفاده از آنها را بپرسند .

15 ـ براي تراشيدن موي سر در منا ، از وسائل تميز و بهداشتي شخصي استفاده نمايند و اجازه ندهند سلمانيهاي دوره گرد با آن وسائل كثيف و آلوده سر آنها را بتراشند . در ضمن هر زائر براي جمع آوري موهاي سر خود كيسه فريزر كوچكي همراه داشته باشد تا از پراكندگي موي سر جلوگيري شود .

29

16 ـ از استعمال دخانيات در محيط هاي سربسته و اماكن مقدسه ، جداً خودداري نمايند .

مسموميت

مسموميتهاشاخه اي از اورژانسهاي طبي را تشكيل مي دهندكه گاه تأخير چند دقيقه اي در مداواي آنها ، ممكن است عواقب وخيمي را در پي داشته باشد . لذا اقدامات سريع و فوري را جهت نجات جان بيمار ايجاب مي نمايد .

تعريف سم و مسموميت

سم : هر ماده اي كه به هنگام ورود به بدن و تماس با پوست ، موجب اختلال در سلامتي يا مرگ شود را سم گويند .

مسموميت ؛ عبارت است از اختلالات و آسيبهايي كه توسط مواد سمي در دستگاههاي مختلف بدن بوجود مي آيد كه ممكن است بطور تصادفي و در اثر بي احتياطي و يا موارد اقدام به خودكشي بوسيله مواد سمي ايجاد گردد . لازم به ذكر است كه علاوه بر موادي كه ذاتاً براي بدن زيان آور هستند ، عناصر مفيد براي بدن نيز در صورت مصرف بيش از حد و نادرست تبديل به مواد مسموم كننده و زيان آور براي بدن مي شوند ؛ بعنوان مثال آب از ضروري ترين مواد مورد نياز بدن است كه در صورت استفاده بيش از حد ، ايجاد اختلالي بنام مسموميت با آب را مي كند .

راههاي ورود سموم به بدن

انواع سمها با توجه به حالتشان از راههاي مختلف وارد بدن مي شوند .

30

بطور كلي راههاي ورود سم به بدن عبارتند از :

1 ـ گوارش

2 ـ تنفس

3 ـ جذب پوستي

4 ـ تزريق

شكل ( 8 ) ـ مواد و حشراتي كه از راههاي مختلف موجب مسموميت مي شوند

31

حال بطور خلاصه به بررسي هر كدام از اين مسموميتها و كمكهاي اوليه مورد نياز مي پردازيم :

1 ـ مسموميت گوارشي

وقتي ماده سمي ، از راه دهان خورده مي شود ، بسته به قدرت و نوع سم خورده شده ، بعد از مدتي شروع به ايجاد علائم و نشانه هايي در شخص مي كند كه اين علائم با توجه به نوع سم ، نسبت سم خورده شده به جثه شخص و طول مدتي كه سم خورده شده متغير است . در محيط ما مواد بسياري وجود دارند كه مي توانند موجبات مسموميت از راه گوارشي شوند . لذا اين مواد را به پنج دسته تقسيم مي كنيم كه عبارتند از :

الف ـ مسموميت غذايي

ب ـ مواد شيميايي

ج ـ داروها

د ـ مواد نفتي

هـ ـ گياهان سمي

در مواقع مسموميت با هر كدام از اين مواد ، علائم خاص آن ظاهر مي شود . مي توانيم تا حدودي نوع سم را از روي علائم تشخيص دهيم . لازم به تذكر است كه بيشترين موارد مسموميت گوارشي . بوسيله داروهاي موجود در خانه و نيز مواد نفتي ايجاد مي شود ، به همين علت بايد در مورد نگهداري اين مواد دقت زيادي مبذول داشت .

32

شكل ( 9 ) ـ مسموميت كودكان با داروهاي موجود در منزل

كمكهاي اوليه :

اصول كلي اين اقدامات بر اساس باز كردن راههاي هوايي و برقرار نگهداشتن تنفس و گردش خون و رقيق كردن سم بدون تلف كردن وقت و رساندن مريض به مركز پزشكي مجهز مي باشد . البته چگونگي انجام اين موارد در حالتهاي مختلف فرق مي كند . به عنوان مثال كمكهاي اوليه براي شخصي كه هوشيار است و با ما همكاري لازم را دارد با كسي كه غير هوشيار است فرق مي كند و ما نمي توانيم همان كاري را كه براي فرد هوشيار انجام مي دهيم براي فرد غير هوشيار نيز انجام دهيم . براي اختصار مطلب در اينجا فقط طريقه برخورد با « مسموم هوشيار » را فهرستوار مي آوريم :

1 ـ باز كردن و نگهداري راه هوايي باز براي تأمين تنفس

2 ـ بوسيله وادار كردن مسموم به خوردن مقداري آب يا شير سم را

33

رقيق مي كنيم .

3 ـ مريض را وادار به استفراغ مي كنيم . البته توجه داشته باشيد كه اين كار را در مواقع مسموميت با نفت و مواد اسيدي و قليايي انجام نمي دهيم .

4 ـ وضعيت بيمار بايد بگونه اي باشد كه از برگشت مواد استفراغ شده به داخل ريه ها جلوگيري كند .

مجدداً اين نكته را يادآوري مي كنيم كه موارد ذكر شده براي « مسموم هوشيار » است و در ساير موارد بطريق ديگر انجام مي گيرد كه در كتاب آموزش امدادگران آمده است .

الف ـ خوراندن آب

ب ـ خوراندن شربت اپيكا

ج ـ وادار به استفراغ كردن

د ـ جمع آوري مواد استفراع شده جهت تشخيص سم

شكل ( 10 ) ـ مراحل برخورد با مسموميت گوارشي

34

2 ـ مسموميتهاي تنفسي

گازهاي سمي اساساً منو اكسيد كربن و بخارات ناشي از مايعات فرّار ( نفت ، بنزين ، مايعات سبك ، سريشهاي پلاستيكي ، سقز و رنگها ) مي باشند كه سالانه مرگ و مير زيادي در اثر مسموميت با اين گازها وجود دارد . اين گازها مي توانند از منابع مختلف توليد شده و موجب مسموميت را فراهم سازند به عنوان مثال :

1 ـ منواكسيدكربن و دي اكسيدكربن ناشي از سوختن ذغال ( در كرسي و بخاري ) و يا اگزوز ماشينها .

2 ـ گازهايي مثل آمونياك و سولفور دي اكسيد و كلر مورد مصرف در يخ سازيها و تصفيه آب .

3 ـ گازهاي بيهوشي دهنده ؛ مثل اتر ، كلروفرم ، اكسيد نيترو و غيره . . .

كه هر كدام از اين موارد با توجه به نوع و مقدار موجب ايجاد علائم خاصي مي شوند بخصوص سوزش چشم و گلو از مشخصات بارز بعضي از اين سمها است .

كمكهاي اوليه :

كمكهاي اوليه اي كه براي اين مسموميتها انجام مي گيرد بر اساس دور كردن مسموم از منبع سم و در نتيجه كاهش غلظت سم و نيز برقراري راه تنفسي و شل كردن لباسهاي شخص مسموم انجام مي گيرد در اين مورد نيز بايد بعد از اقدامات اوليه مسموم را هر چه سريع تر به مركز درماني مجهزتر انتقال داد .

35

الف ـ دور كردن از منبع سم ب ـ برقراري تنفس

ج ـ شل كردن لباسهاي مسموم

شكل ( 11 ) ـ مراحل برخورد با مسموميت تنفسي

36

3 ـ مسموميتهاي تماسي

سمهاي جذب شونده از طريق پوست معمولا موجب تحريك يا آسيب محل جذب مي شوند . هر چند در بعضي موارد سم ممكن است با آسيب كم يا بدون آسيب جذب پوست شود اما چنين مواردي نادر است . براي تعيين نوع سم مي توان از خود مسموم كمك گرفت و يا وسايل موجود در اطراف مريض را جهت يافتن نوع سم مشاهده كرد . در برخورد با چنين مسمومي ، فرد را از منشأ سم دور مي كنيم و بعد محل را با استفاده از آب شستشو مي دهيم سپس لباسهاي آلوده را از بدن خارج كرده و بعد از شستشوي دوباره ، مسموم را به مركز درماني مي رسانيم .

4 ـ مسموميتهاي تزريقي

شايعترين و بيشترين نوع مسموميت ، تزريقي و گزندگي توسط حشرات و خزندگان مي باشد كه موجب مسموميتهاي خفيف و شديد در افراد مي شود . بخصوص در كشور ما كه با وضع جغرافيايي خاص خود و اختلاف آب و هوايي داراي جانواران سمي فراوان و گوناگوني است كه شناسايي آنها براي پيشگيري و درمان ضروري است . انواع حيوانات مثل عنكبوتها ، مارها ، كرمها و حشرات مختلف مي توانند سم ترشح كنند كه البته در بسياري موارد ، بخصوص در مورد گزش چندان خطرناك نيستند با وجود اين در بعضي موارد ممكن است موجب عوارض خاص شوند . يك امدادگر در برخورد با فردي كه مورد گزش حشره يا خزنده اي قرار گرفته است ابتدا بايد برآوردي از وضعيت و علائم ايجاد شده در شخص كند و ميزان شدّت و حدّت آن را حدس بزند تا بتواند اقداماتي را كه براي فرد لازم است انجام دهد .

37

شكل ( 12 ) ـ نمونه هايي از مارها و حشرات سمي

الف ـ گزش حشرات

چون معمولا علائم عادي را ايجاد نمي كند و فقط موجب قرمزي ، خارش ، سوزش و تورم محل گزش بطور جزئي مي گردد ، لذا اقدامات ما فقط منحصر به درآوردن نيش حشره اگر در محل گزش مانده باشد و گذاشتن يك كيسه يخ روي محل گزش است تا از درد و التهاب آن كاسته شود . در صورت شديد بودن علائم ، فرد را هرچه سريع تر بايد به پزشك يا مركز درماني مجهز رساند . البته لازم به تذكر است كه در مورد حشرات خطرناك مثل رتيل و عقرب بايد همچون مارگزيدگي كه توضيح آن در پي مي آيد برخورد كرد .

38

ب ـ مارگزيدگي

مارگزيدگي از مواردي است كه خيلي بايد در مورد آن هوشيارانه و با دقت عمل كرد چرا كه هرگونه غفلت از آن ممكن است منجر به عوارض خطرناكي براي فرد مسموم شود . همانطور كه مي دانيد مارها همگي سمي نبوده و در واقع به دو دسته سمي و غير سمي تقسيم مي شوند . مارهاي سمي نيز از نظر سمي بودنشان يكسان نبوده و با هم فرق دارند . از نظر شكل ظاهر نيز مارهاي سمي يك سري تفاوتهايي با مارهاي غير سمي دارند كه در جدول آورده شده است ، هر چند شايد اين جدول كامل و جامع نباشد ولي تا حدي كمك كننده است .

جدول 1 ـ اختلافات بين مارهاي سمي و غيرسمي

مشخصه/ نوع مارمارهاي سميمارهاي غيرسمي

حفره بين چشم و بينيدارندندارند

مردمك چشمبيضوي شكلگرد

شكل سرمثلث شكل و پوشيده از پولكهاي ريزداندان نيش و پيشبلندكوتاه

شكل ( 13 ) ـ فرق بين مار سمي و غير سمي

39

وقتي كه فردي توسط مار سمي مورد گزش قرار مي گيرد ، علائمي در او ظاهر مي شود كه نسبت نوع سم و ميزان ورود آن به بدن به دو بخش « خفيف » و « شديد » تقسيم مي شود :

نوع	علائم
خفيف	تورم ، تغيير رنگ ، درد كم ، احساس قلقلك ، ضربان سريع ، ضعف عمومي ، تهوع ، استفراغ ، اختلال ديد
شديد	تورم سريع و كرختي ، درد ، مردمك سنجاقي ، به خود پيچيدن ، هذيان ، شوك ، تشنج ، فلج ، عدم وجود نبض

جدول 2 ـ نوع گزش و علائم ناشي از مارگزيدگي

فردي را كه بوسيله مار ، گزيده شده است ، بايد هر چه سريعتر به مركز درماني رساند و در ضمن مي توان كارهاي زير را انجام داد :

1 ـ از حركت مسموم جلوگيري كرده و فرد را آرام مي كنيم .

2 ـ اندام آسيب ديده را بي حركت كرده و پايين تر از سطح قلب قرار مي دهيم .

در صورتي كه رساندن مريض به پزشك بيش از 5 ـ 4 ساعت طول بكشد موارد زير را انجام مي دهيم :

1 ـ بالاتر از محل گزش را بوسيله باند مي بنديم .

2 ـ در صورت شدت علائم ، برروي پوست محل گزيدگي برش طولي مي دهيم سپس شروع به مكيدن آن مي كنيم تا از غلظت سم كاسته شود ، توجه داشته باشيد كه ضروري ترين كار رساندن مسموم به پزشك است .

40

لازم به تذكر است كه آنچه در اين بخش آورده شده ، تنها قسمتي از مطالب و اقداماتي است كه فرد امدادگر بايد در برخورد با شخص مسموم انجام دهد و شرح كاملتر آن در كتاب آموزش امدادگران آمده است .

شكل ( 14 ) ـ فرق بين محل نيش مار سمي و غير سمي

شكل ( 15 ) ـ بستن باند بالاتر از محل مارگزيدگي

41

فصل چهارم : خفگي و ايست قلب

بر كسي پوشيده نيست كه حجاج بيشتر در سنين بالا هستند و در بين آنها كساني يافت مي شوند كه داراي بيماري قند ، چربي هاي خوني و اعتياد به سيگارند كه اينها علل بيمارهايي مانند كم خوني عضله قلب ، سكته قلبي ، سكته مغزي ، نارسايي قلب ، كم خوني مغز و . . . مي باشند و علل ديگر اين بيماريها ؛ عصبانيت ، اضطراب ، حالت هيجاني ، ارث ، جنس مذكر و بالا بودن فشار خون شرياني و عدم تحرك كافي در طول شبانه روز و ضربه مغزي مي باشند .

پس رعايت نكات ذيل براي كاهش اين بيماري ضروري مي باشد :

1 ـ رعايت حال زائرين مسن در همه مكانها و زمانها .

2 ـ از خوردن غذاهاي چرب پرهيز نمايند .

3 ـ از خوردن غذاهاي پرنمك پرهيز كنند و سعي شود غذاي آنها كم نمك يا بي نمك باشد .

4 ـ كارهاي سنگين مخصوصاً در گرماي آفتاب انجام ندهند .

5 ـ مايعات به مقدار فراوان بياشامند .

6 ـ از استعمال دخانيات پرهيز كنند .

7 ـ از كارهايي كه باعث هيجان و اضطراب و يا عصبانيت آنها مي شود دوري نمايند .

42

ساختمان دستگاه تنفس

دستگاه تنفس بدن از دو قسمت « مجاري تنفس » و « شش ها » تشكيل شده است . مجاري تنفسي مسؤول انتقال هوا از خارج بدن به شش ها مي باشند و شش ها مسؤول عمل تبادل و معاوضه گازهاي مضر دفعي به خارج و گازهاي مفيد مصرف به داخل بدن مي باشد .

راههاي هوايي به قرار زير است :

1 ـ بيني

2 ـ حلق

3 ـ ناي

4 ـ نايژه هاي اصلي

شكل ( 16 ) ـ ساختمان دستگاه تنفس

43

خفگي

هرگاه به دليلي هواي اكسيژن دار نتواند وارد ريه ها شود و در نتيجه اكسيژن كافي به بدن نرسد خفگي حاصل مي شود . دلايل خفگي بسيار است كه مواردي از آنها عبارتند از :

الف ـ برق گرفتگي ـ مسموميت دارويي

ب ـ غرق شدگي ـ كوه گرفتگي ـ گير كردن اجسام در مجراي تنفسي

علائم خفگي نيز بسيار است ولي علائم اصلي عبارتند از :

كاهش حركات قفسه سينه ـ عدم توانايي در صحبت كردن ـ كبودي پوست و ناخن ها ـ از دست دادن هوشياري به درجات مختلف .

كمكهاي اوليه در خفگي :

دو هدف اصلي در اين مرحله عبارتند از :

1 ـ باز كردن راههاي هوايي مصدوم

2 ـ تنفس مصنوعي

يك ـ باز كردن راههاي هوايي :

باز كردن راههاي هوايي خود شامل دو قسمت مي باشد :

1 ـ 1 : خارج كردن جسم خارجي كه باعث انسداد راههاي هوايي شده است .

2 ـ 1 : قرار دادن سر در وضعيتي كه راههاي تنفس باز باشند .

1 ـ 1 ) روش هاي مختلف خارج نمودن جسم خارجي از دهان و گلو :

الف ـ خارج كردن دندان مصنوعي و اجسام خارجي از دهان . ( مطابق شكل14 )

ب ـ ضربات به پشت جهت خارج كردن جسم خارجي از مجراي

44

تنفس پايين تر ( شكل16 )

ج ـ روش هايم ليخ ( شكل17 )

شكل ( 17 ) ـ روش خارج كردن جسم خارجي از دهان

شكل ( 18 ) شكل ( 19 ) ـ روش هايم ليخ

45

2 ـ 1 ) روش هاي مختلف قرار دادن سر در وضعيتي كه راههاي تنفسي باز باشد .

الف ـ خم كردن سر به عقب و بالا بردن گردن ( شكل18 )

ب ـ خم كردن سر به عقب و بالا آوردن چانه ( شكل )

ج ـ بلند نمودن فك تحتاني ( شكل )

الف ـ راه هوايي بسته مي باشد

شكل ( 20 ) ـ روش هاي باز كردن راه هوايي

ب ، ج و د ـ سه روش توضيح داده شده در بالا

46

تنفس مصنوعي

تنفس مصنوعي به كليه اعمالي اطلاق مي شود كه باعث رساندن اكسيژن به مريض مي گردد تا تنفس وي دوباره برقرار شود .

قابل توجه است كه اگر ما بتوانيم در طي چند دقيقه ( حد اكثر 6 دقيقه ) عمل تنفس مريض را برقرار سازيم ، زندگي مجددي را براي مصدوم مهيا كرده ايم كه اين نشانگر عمق ظرافت ، لطافت ، اهميت و در عين حال سادگي كار مي باشد .

اگر علائم زير را ديديد بلافاصله اقدام به تنفس مصنوعي نماييد :

1 ـ بيهوشي

2 ـ عدم احساس و لمس حركات تنفس در فرد مصدوم

3 ـ كبودي لب ها و انگشتان

4 ـ گشادي مردمك ها

در عمل تنفس مصنوعي كه پس از باز كردن راههاي هوايي انجام مي گيرد ، تعداد 15 ـ 12 تنفس در هر دقيقه انجام مي دهيم .

روشهاي تنفس مصنوعي :

روش هاي تنفس مصنوعي متنوع مي باشد كه در اين جا به 4 نوع مهم آن اشاره مي كنيم :

1 ـ تنفس دهان به دهان

2 ـ تنفس دهان به بيني

3 ـ تنفس دهان به دهان و بيني

4 ـ تنفس مصنوعي سيلوستر

تنفس مصنوعي دهان به دهان

روش بسيار مؤثر و كارآمد مي باشدو در هر شرايطي ؛ مثل داخل آب و

47

روي زمين و قايق و غيره قابل استفاده است . در اين روش بايد نكات زير را رعايت نمود :

الف ـ ابتدا بايد راههاي تنفسي مصدوم را باز كنيد .

ب ـ كف دست را روي پيشاني مريض گذاشته و با انگشتان شست و نشانه ، سوراخهاي بيني مصدوم را بگيريد .

ج ـ در حالي كه راههاي هوايي مريض را توسط خم كردن سر وي به عقب باز كرده ايد ، دهان خود را دور دهان مصدوم قرار دهيد ، بطوري كه از خروج هوا جلوگيري كند و با قدرت در آن بدميد . سپس دهان خود را دور كنيد تا هوا خارج شود . اينكار را به دفعات مورد لزوم ( بطور متوسط 12 بار ) انجام دهيد . اين عمل بايد منظم و به نرمي انجام گيرد عجله و خشونت بخرج ندهيد . در حين دميدن در دهان مريض به حركات سينه مصدوم توجه كنيد تا از باز بودن راههاي هوايي ورود هوا به داخل ششها مطمئن شويد . ( شكل )

شكل ( 21 ) ـ الف ـ گرفتن سوراخ بيني با انگشتان ب ـ دميدن ج ـ كنار كشيدن سر

48

تنفس دهان به بيني

اين روش در مواردي بكار مي رود كه بدليل ضايعات دهاني و يا به دليل عدم توانايي و بازكردن دهان مصدوم ، نتوانيم از دهان به مصدوم تنفس مصنوعي بدهيم . در اين روش نيز بعد از آماده كردن وضعيت مصدوم از نظر راههاي هوايي ، دهان مصدوم را توسط پارچه و يا هر وسيله ديگري كه روي آن مي گذاريم بسته و سپس دهان خود را دور بيني مصدوم قرار داده و به قدرت مي دميم ( ضمناً با چشم به حركات قفسه سينه نيز در اين حين توجه داريم ) سپس دهان خود را از بيني مصدوم جدا مي كنيم تا هوا خارج شود . اين كارنيزمثل تنفس دهان به دهان بايد به تعدادي كه گفته شده انجام گيرد . ( شكل )

شكل ( 22 ) ـ تنفس دهان به بيني

الف ـ بستن دهان توسط دست ب ـ دميدن ج ـ كنار كشيدن

تنفس دهان به دهان و بيني

اين تنفس معمولا در بچه ها و نوزادان استفاده مي شود . طريقه آن

49

بدين صورت است كه بعد از قرار دادن سر مصدوم در وضعيت مناسب از نظر راههاي هوايي ، دهان خود را از روي دهان و بيني طفل گذاشته و فقط با هوايي كه در دهان داريد به آرامي فوت كنيد ( از بكار بردن هواي زياد و با فشار زياد خودداري كنيد چرا كه طفل تحمل آن را ندارد ) باز به حركات قفسه سينه توجه داشته باشيد . سپس سر خود را كنار ببريد و به هوا اجازه خروج از ششهاي مصدوم را بدهيد . اين كار را به دفعات گفته شده انجام دهيد ( شكل )

شكل ( 23 ) ـ تنفس دهان به دهان و بيني

تنفس مصنوعي سيلوستر

از اين روش كمتر استفاده مي شود . اقدام به اين صورت است كه مصدوم را به پشت خوابانيده و در پشتش وسط دو كتف بالش يا ملحفه تا شده را قرار مي دهيم تا سر مصدوم به عقب خم شود . سپس بالاي سر مصدوم زانو زده و دستهاي وي را روي سينه اش آورده و با كمك وزن خود آنها را روي سينه اش فشار مي دهيم . سپس با حركت دستها به سمت بالا و عقب و

50

طرفين ، باعث كشيده شدن هوا به سمت ششهاي مصدوم مي شويم سپس به سرعت دستهاي مصدوم را روي سينه اش قرار داده و عمل را دوباره تكرار مي كنيم . اين روش نيز بايد به تعداد كافي كه در جدول آمده است انجام گيرد . اگر امدادگر ديگري در صحنه حضور دارد بهتر است كه سر مريض را نگه دارد . ( شكل )

در پايان مزاياي تنفس مصنوعي دهان به دهان را متذكر مي شويم :

1 ـ ايجاد تنفس بهتر

2 ـ امكان دادن به امدادگر كه در مورد حجم ، فشار و مدت زمان دميدن در ششهاي مصدوم اطلاعاتي بدست آورد .

3 ـ عدم وجود راه هوايي هميشه باز در روش هاي ديگر

احياكنندهنسبت ماساژ به تنفستعداد ماساژ

115 به 280 در دقيقه

25 به 160 در دقيقه

شكل ( 24 ) ـ تنفس سيلوستر

الف ـ وضعيت صحيح ب ـ مرحله فشار دادن

51

ج ـ عقب كشيدن دستها د ـ نگاه داشتن سر ، وسط امدادگر كمك

ايست قلبي

يكي از اورژانس هاي پزشكي و امدادي مي باشد كه در آن ضربان قلب ، مي ايستد و نبض گردني شخص محو مي گردد . مي تواند به دليل ضربات قلبي ، داروها ، خونريزي ها و شوك باشد .

كمكهاي اوليه :

كمكهاي اوليه در مصدومي كه دچار ايست قلبي شده ، ماساژ قلبي است كه در زير به شرح آن مي پردازيم :

52

ماساژ قلب

تعريف : عبارت است از فشار منظم و موزوني كه بوسيله دست يا دو انگشت ( در كودكان ) يا هر دو دست ( در بزرگسالان ) روي ديواره جلويي سينه وارد مي شود .

هدف : هدف از ماساژ قلبي بر قراري مجدد گردش خون است .

نحوه انجام عمليات :

در ايست قلبي ، در لحظات ابتدايي مي توان با كناره دست فاصله 30-25 سانتيمتري يك مشت محكم بر روي استخوان جناغ كوبيد كه اگر قلب مصدوم با اين عمل ، كار نكرد ماساژ را شروع مي كنيم . اين كار در كودكان ممنوع است . ( شكل )

شكل ( 25 ) ـ ماساژ قلب

53

سپس بايد مصدوم را سريعاً روي سطح سفتي قرار داده و لباسهاي ناحيه سينه را بكنيد تا كاملاً لخت شود . آنگاه با دو انگشت سبابه و نشانه از كناره لبه دنده اي بطرف خط وسط لمس مي كنيم و نزديك مي شويم تا به خط وسط برسيم . اينجا محل زائده خنجري استخوان جناغ مي باشد . محل ماساژ قلبي به اندازه پهناي دو انگشت بالاتر از اين زائده ( يا وسط يك سوم تحتاني و يك سوم مياني استخوان جناغ مي باشد ) بعد از مشخص كردن محل ماساژ به ترتيبي كه ذكر شد پاشده يك دست راست را روي جناغ گذاشته و بعد پاشنه دست ديگر را روي آن قرار دهيد و انگشتها را در هم فرو برده و قلاب كنيد . سعي كنيد انگشتان با سينه تماس نداشته باشد . بعد در حالي كه در كنار مصدوم زانو زده ايد روي وي خم شويد ولي دستهايتان صاف بوده و سپس با نيروي وزن خود ناگهان روي جناغ فشار مي آوريد تا حدودي كه چند سانتيمتر سينه فرو رود و سپس دستها را شل مي كنيد تا سينه به وضعيت قبلي برگردد . در اين وضعيت سعي كنيد كه كوچكترين فشار روي سينه وارد نشود تا خون از سياهرگها به قلب بازگردد . بعد از مدتي مكث اين كار را دوباره تكرار مي كنيد .

در كل هر بار قانون 50 : 50 رعايت مي شود ؛ يعني نصف زمان ماساژ فشار و نصف زمان استراحت مي باشد . تعداد ماساژ قلبي بطور متوسط حدود 80 ـ 72 بار در دقيقه مي باشد .

54

شكل ( 26 ) ـ روش پيدا كردن محل ماساژ قلب

شكل ( 27 ) ـ روش انجام ماساژ قلب

55

در ادامه كمكهاي اوليه در ايست قلبي ، چنانچه دستگاه تنفس و قلب هر دو از كار افتاده باشند بايد احياي قلب و ريه را انجام داد كه به صورت يك نفري و دو نفري است . نحوه انجام احياي قلب و ريه به شرح زير مي باشد :

1 ـ احياي قلبي تنفس توسط يك نفر

در اين وضعيت امدادگر ابتدا طبق اصول و روشهايي كه قبلا ذكر شد ، سريعاً راههاي هوايي مصدوم را باز كرده و سپس دو دم عميق خود را پشت سر هم و بدون اين كه به مصدوم اجازه بازدم دهد در ريه هاي مصدوم مي دمد ( ضمن توجه به حركات قفسه سينه ) وسپس شروع به احياي قلب وريه مي كند .

بدين صورت كه 15 بار متوالي ماساژ قلبي داده و دوبار متوالي تنفس مصنوعي و باز به اين ترتيب ادامه مي دهد . بايد توجه داشت كه در تنفس دوم امدادگر منتظر بازدم مصدوم نمي شود و ماساژ را شروع مي كند .

شكل ( 28 ) ـ روش احياي قلب و ريه توسط يك نفر

56

2 ـ احياي قلبي ريوي توسط دو نفر

در اين وضعيت يكي از امدادگران مسؤول ماساژ قلبي و ديگري مسؤول تنفس مصنوعي خواهند بود . در اين حالت نيز بلافاصله بايد راههاي هوايي را باز كرده و 2 دم عميق خود را بدون فاصله در ريه هاي مصدوم دميده و سپس شروع به دادن تنفس مصنوعي و ماساژ قلبي بطور همزمان كرد . در اين جا نيز به ازاء هر 5 ماساژ قلبي يك تنفس مصنوعي مي دهند و براي اين كه كارشان منظم باشد ، امدادگري كه مسؤول ماساژ قلبي است ، با هر بار ماساژ مي شمرد : ( 1 ـ 2 ـ 3 ـ 4 ـ 5 ) ( 1 ـ 2 ـ 3 ـ 4 ـ 5 ) ( 1 ـ 2 ـ 3 ـ 4 ـ 5 ) ( 1 ـ 2 ـ . . . ) و هر بار كه به شماره 5 مي رسد دستهايش را برداشته و امدادگر ديگر تنفس مصنوعي مي دهد . براي راحتي كار و تعويض هايي كه در حين عمل بين اين دو نفر بايد صورت گيرد بهتر است هر دو امدادگر در يك سمت مصدوم ( طرف چپ مناسب تر است ) قرار گيرند . بعد از هر چهار دور تنفس مصنوعي و ماساژ قلبي امدادگري كه مسؤول تنفس مصنوعي است با گرفتن نبض كاروئيد ( گردني ) وجود يا عدم وجود نبض را كنترل مي كند . در ضمن بعد از چند دور اقدام احياء قلبي و ريوي جهت جلوگيري از خستگي امدادگران بهتر است كه اين دو ، محل خود را سريعاً تعويض كنند . اين كار بايد همراه با 10 ـ 8 تنفس در دقيقه و 70 ـ 60 ماساژ در دقيقه باشد .

شكل ( 29 ) ـ روش انجام احياي قلب و ريه توسط دو نفر

57

سلسله اقدامات امدادي در برخورد با فردي كه دچار نارسايي

يا وقفه قلبي ـ تنفسي شده است .