بخش 3

58

فصل پنجم : خونريزي ها و شكستگي ها

خونريزي ها و شكستگي ها در ايام حج

بهتر نيست تلاشي را كه صرف مداواي بيماران مي كنيم صرف تدابيري كنيم كه نگذاريم مردم بيمار شوند ؟

در ايام حج ، تصادفات بيشترين عامل خونريزي ها و شكستگي ها مي باشد كه با تيز هوشي و دقت نظر كاركنان كاروان از تصادفات كاسته و تا حدودي از حوادث جلوگيري مي شود . بهتر است بعضي از تصادفات كه در اثر بي احتياطي ، بهترين زائرين ما را به كام مرگ كشيده شرح دهيم :

الف ـ در سال 1370 يكي از اتوبوسهاي كاروان زباندانان حج كه در اثر بي احتياطي راننده منجر به لقاءالله پيوستن 8 نفر و زخمي شدن تعداد بسياري از بهترين هاي ما در لباس احرام شد ، بدين صورت بوده كه در اتوبان بين مدينه و مكّه ( نقابه ) راننده اتوبوس وقتي كه مي بيند دوستانش در قهوه خانه بين راه توقف كرده اند تصميم به ايستادن مي گيرد و چون حدود 100 متر از قهوه خانه دور شده بود مجبور بود عقب ، عقب بيايد ، وقتي كه شروع به عقب آمدن مي كند ماشيني كه با سرعت مسير خود را در اتوبان طي مي كرده از پشت به ماشين فوق برخورد مي كند و آن فاجعه ناگوار را بوجود مي آورد .

59

ب ـ در ايام حج بيشتر تصادفها در اثر بي خوابي راننده ها است ؛ چون راننده ها بطور دائم مشغول سرويس دهي حجاج مي باشند ، در اثر همين بي خوابي است كه يا از جاده منحرف مي شوند و باعث تصادف مي گردند و يا خود تصادف مي كنند .

ج ـ بعضي از زائران به علت بي احتياطي و عبورنكردن از مسير عابر پياده ، دچار سانحه مي شوند كه از اين مورد زياد داشته ايم كه حتي منجر به مرگ آنان شده است .

براي كاستن از موارد فوق بايد به نكات ذيل توجه بيشتري مبذول داريم :

1 ـ قبل از رفتن به حج در كلاسهاي آموزشي ، زائرين را با قوانين رانندگي و عبور از مسير عابر پياده آشنا كرده و عواقب وخيم رعايت نكردن موارد فوق را به اطلاع آنان برسانيم .

2 ـ مسؤولين كاروان بايد براي هر ماشين 2 خدمه با تجربه انتخاب و اگر در بين زائرين راننده اي بود آن را در طول مسافرت در صندلي كنار راننده قرار دهند تا مراقب باشد كه راننده نخوابد و اگر مراعات قوانين رانندگي را نكرد به او تذكر دهد ، تا اينكه حوادثي ناگوار پيش نيايد .

3 ـ در هر ماشين سعي كنيد وسايل كمكهاي اوليّه شامل باند ، الكل ، چسب زخم ، قيچي جراحي ، بتادين و ساولن و قرص مسكن براي مواقع ضروري داشته باشيد .

4 ـ در مواقع تحويل چادرها در عرفات و منا سعي شود كه طنابهاي اضافي جمع آوري گردد و همچنين ميخ هاي طناب چادرها از زمين خارج نگردد و تا حد ممكن در زير خاك پنهان باشد و روي آنها علامت گذاري گردد كه باعث صدمه زدن به حجاج نباشد .

60

5 ـ براي سر تراشيدن حتماً از چند تيغ نو و مصرف نشده استفاده شود تا پوست سر را از بين نبرد .

6 ـ اگر ماشين دچار نقص فني و يا پنچري شد در فاصله 100 متري علامت مشخصه و يا اگر شب بود حتماً آتش روشن كنند تا دچار سانحه نشود .

خونريزي ها

دستگاه گردش خون از مهمترين سيستمهاي بدن است و از سه جزء اصلي زير تشكيل يافته است :

1 ـ قلب 2 ـ رگ ها 3 ـ خون

شكل ( 30 ) ـ ساختمان قلب و گردش بزرگ و كوچك خون

61

تعريف خونريزي

پارگي رگ هاي خوني بدن كه همواره با تغيير مسير جريان خون از داخل دستگاه ، گردش خون به خارج آن باشد را خونريزي مي گويند كه به دو دسته خونريزي خارجي و خونريزي داخلي تقسيم مي گردد .

الف ـ خونريزي خارجي : چنانچه خون پس از خروج از رگ از سطوح قابل مشاهده بدن ، به بيرون بريزد ، خونريزي خارجي گويند كه به سه شكل مي باشد .

1 ـ خونريزي سرخرگي ( شرياني ) ؛ علت اينگونه خونريزيها پارگي سرخرگ ها مي باشد و به همين علت خون به شدت و سرعت و منقطع خارج مي شود و حاوي خون روشن مي باشد . اينگونه خونريزي به دليل كنترل شكل آن به شدت خطرناك مي باشد .

2 ـ خونريزي سياهرگي ( وريدي ) ؛ علت اينگونه خونريزي ها پارگي سياهرگ ها ( وريدها ) مي باشد . حاوي خون سياهرگي است چنانچه پارگي در سياهرگ بزرگ باشد خطرناك است .

3 ـ خونريزي مويرگي : پارگي مويرگها باعث خونريزي خفيف مي شود . در اين خونريزي مشكل اصلي عفونت زخم است نه هدر رفتن خون .

شكل ( 31 ) ـ انواع خونريزيها

62

كمكهاي اوليه در خونريزي خارجي

جهت كنترل خونريزي خارجي چهار مورد اساسي زير را بايد به ترتيب و به سرعت انجام داد :

1 ـ فشار مستقيم

2 ـ بالا نگه داشتن عضو خونريزي دهنده ( در صورت امكان )

3 ـ فشار بر نقاط فشار

4 ـ استفاده از تورنيكت يا كيسه هوايي

1 ـ فشار مستقيم

مؤثرترين روش در اولين مرحله كنترل خونريزي است به يكي از دو روش زير :

الف ـ گاز استريل ( يا تكه پارچه تميز ) را روي محل خونريزي گذاشته و با دست روي آن فشار وارد مي كنيم تا خونريزي قطع گردد .

ب ـ قطعه اي گاز استريل را روي محل خونريزي گذاشته و بوسيله بانداژ محكم آن را مي بنديم تا خونريزي كنترل گردد .

شكل ( 32 ) ـ روش كنترل خونريزي با فشار مستقيم

63

2 ـ بلند كردن عضو دچار خونريزي

در مورد خونريزي در بخش هايي از بدن ، كه امكان بلند كردن آنها وجود دارد ( مثل اندام ) از اين روش استفاده مي كنيم در واقع به علت نيروي ثقل فشار خونريزي كمتر مي شود .

شكل ( 33 ) ـ فشار مستقيم همراه

با بلند كردن عضو خونريزي دهنده

3 ـ فشار بر نقاط فشار

اگر با فشار مستقيم و بلند كردن عضو ، نتوانستيم خونريزي را كنترل كنيم ، از فشار دادن بر نقاط فشار استفاده مي كنيم .

نقاط فشار ؛ قسمتهايي از بدن كه شريانهاي اصلي بدن از نزديك سطح بدن روي استخوانها عبور مي كند كه تعدادي از آنها عبارتند از :

1 ـ شريان بازويي 2 ـ شريان راني 3 ـ شريان سباتي ( كاروتيد )

64

شكل ( 34 ) ـ نقاط فشار

نكته : چنانچه در اين محل ها شكستگي استخوان داشته باشيم در استفاده از اين روش محدوديت داريم .

شكل ( 35 ) ـ كنترل خونريزي با فشار بر نقاط فشار

65

4 ـ استفاده از تورنيكت يا كيسه هوايي ؛ اين روش تنها زماني انجام مي شود كه كوششهاي قبلي جهت كنترل فشار خون نتواند مثمر ثمر واقع شود و يا در مواقعي كه اندامي قطع گرديده و نگران از بين رفتن بافتهاي پايين تر از محل بستن تورنيكت نيستيم .

شكل ( 36 ) ـ روش صحيح بستن تورنيكت

توضيح شكل :

1 ـ گاز با دستمال بر روي بازو قرار دهيم كه علاوه بر نقش حفاظتي باعث افزايش فشار در آن نقطه مي گردد .

2 ـ توسط مقداري باند نواري دستمال فوق را به روي محل توسط گره اي ثابت مي كنيم و سپس اهرمي مثل يك تكه چوب يا لوله يا حتي خودكار را روي آن قرار مي دهيم و باند را بعد از قرار دادن آن گره ديگري مي زنيم .

3 ـ اهرم را به حول مركز گره ، تا اندازه اي مي چرخانيم كه خون ريزي قطع شود در اين حال اهرام را بوسيله گره ثابت مي كنيم .

4 ـ زمان بستن تورنيكت را در مكاني كه قابل رويت باشد و خوب در

66

ميدانِ ديد باشد مي نويسيم . به جهت اين كه بستن شريان توسط تورنيكت باعث مي شود كه خون تمام بافتهاي آن ناحيه قطع گردد . چنانچه اين بسته شدن بيشتر از 30 دقيقه طول بكشد براي بافتهاي آن ناحيه كشنده مي باشد . پس وظيفه يك امدادگر پس از بستن تورنيكت كنترل آن مي باشد كه حداكثر هر 30 دقيقه بايد تورنيكت را براي مدتي شل كند و دوباره محكم نمايد .

نكته :

1 ـ انداميكه با تورنيكت بسته شده حتماً بايد در ديدگاه باشد .

2 ـ حتي در زخمهاي ران و بازو تورنيكت حداقل بايد 2 اينچ بالاتر از آن بسته شود .

عده اي از پزشكان استفاده از كيسه هوايي دستگاه فشار خون با فشار حدود 150 را پيشنهاد مي كنند كه عملاً اگر امكان پذير باشد راه ايمن تري است . در دهه هاي اخير استفاده از وسيله اي به نام آتل هاي بادي پيشنهاد شده كه كيسه هاي پلاستيكي با حفره مياني خالي هستند كه مانند جوراب پوشيده شده و سپس باد مي كنند . اين وسيله علاوه بر اينكه مي تواند بعنوان يك آتل مصرف شود در موارد خونريزيها نيز بعنوان كمك دهنده در جلوگيري از خونريزي يا در موارد شوك حاصل از خونريزي ، بعنوان كمك در كاهش جريان خون اندامها مورد استفاده قرار مي گيرد .

شكل ( 37 ) ـ كنترل خونريزي با استفاده از آتل هاي بادي

67

كنترل بوسيله سرما

در موارد شكستگي ، سوختگي و خونريزيهاي خفيف ، مي توان با استفاده از موادي مثل كيسه هاي حاوي يخ در محل ضايعه ، علاوه بر كاهش درد و تورم ، باعث كاهش خونريزي نيز شد . ولي قابل ذكر است كه كيسه هاي سرما به تنهايي نمي توانند در كنترل خونريزي مؤثر باشند و بايد همواره با ديگر اقدامات انجام گيرد .

نكته : جهت جلوگيري از سرمازدگي همان ناحيه كمپرس سرما را بيش از 20 دقيقه نمي توانيم نگه داريم .

در پايان بهتر ديديم كه علي رغم شرح كامل كمكهاي اوليه خونريزي ، روش برخورد با بيمار را بار ديگر يادآور شويم :

1 ـ محل خونريزي را مشخص كنيد .

2 ـ نوع خونريزي را مشخص كنيد .

3 ـ خونريزي را كنترل كنيد ( بايد از حداقل امكانات حداكثر استفاده را كرد ) .

4 ـ اگر جهت كنترل تورنيكت بسته ايد رمان تورنيكت را در جايي كه زياد در ميدان بينايي باشد مثلاً در سينه يا پيشاني بيمار بچسبانيد .

5 ـ بيمار را جهت پيگيري صدمات وارد شده كنترل كنيد .

فراموش نكنيد كه تمامي اين عمليات را زماني مي توان انجام داد كه اول وضع تنفس بيمار كنترل شده باشد .

ب ـ خونريزي داخلي

تعريف : چنانچه خون پس از خروج از رگ در داخل حفره اي از بدن ريخته شود كه محل خونريزي ديده نشود را خونريزي داخلي گويند ؛ مثلاً خونريزي در داخل جمجمه و يا خونريزي در مجاري گوارشي .

68

كمكهاي اوليه در خونريزيهاي داخلي

در مورد خونريزيهاي داخلي مي توان گفت كه مهمترين كار رساندن بيمار به مركز درماني است و مهمترين اقداماتي كه مي توان كرد :

1 ـ كنترل علائم حياتي

2 ـ كنترل راههاي هوايي

3 ـ بيمار را در بهترين موقعيت جسمي قرار دادن

مثلاً اگر بيمار دچار تهوع و استفراغ هاي مكرر است ، به پهلو بخوابانيد و اگر مبتلا به خونريزي داخلي اندام هاست اندام را بالا نگه داريد .

4 ـ بيمار اگر در شوك است كمكهاي اوليه را انجام دهيد .

5 ـ در صورت امكان بيمار را در معرض اكسيژن قرار داده و به او هيچ چيز نخورانيد .

6 ـ در اولين فرصت ممكن بيمار را به مركز درماني انتقال دهيد .

نكته 1 : در صورت ضربه به سر ـ استفراغ هاي مكرر زنگ خطر بزرگي جهت اعلام فاجعه خونريزي ـ داخلي مغز و باعث مرگ مصدوم خواهد شد .

نكته 2 : در صورت ضربه به شكم ـ دل درد شديد زنگ خطر بزرگ جهت اعلام فاجعه خونريزي داخل شكم و در صورت عدم توجه ، باعث مرگ مصدوم خواهد شد .

كمكهاي اوليه مصدوم در زخمهاي باز

زخمهاي باز چون در اكثر موارد خونريزي مي كنند و همچنين به علت باز بودن آنها و احتمال عفوني شدنشان نياز به پانسمان و بانداژ دارند . ابتدا توضيحي در مورد پانسمان و بانداژ ارائه مي شود سپس طريقه برخورد با زخم

69

بيان مي گردد .

پانسمان ؛ هر وسيله اي را كه براي پوشاندن زخم و جلوگيري از خونريزي بكار مي بريم شامل مي شود كه اين وسيله پوشاننده بايد استريل باشد . اين وسيله مي تواند پانسمانهاي استريل آماده و يا دستمال و حوله تميز و غيره باشد .

باند : هر وسيله اي كه براي سفت كردن پانسمان در محلش مورد استفاده قرار مي گيرد باند ناميده مي شود . باندها در انواع مختلف ساخته مي شوند كه از آن مي توان باندهاي چسبدار سه گوش و كشي را نام برد . از نوار لباس نيز مي توان براي اين منظور استفاده جست .

شكل ( 38 ) ـ انواع پانسمان و بانداژ

70

نكات مهم در پانسمان و بانداژ :

در بستن هر نوع زخمي بايد يك سري از اصول كلي را رعايت نمود تا زخم به خوبي پوشانده شده ومحافظت شود . بطور خلاصه اين موارد عبارتند از :

1 ـ از پانسمان استريل يا خيلي تميز استفاده شود .

2 ـ سطح زخم توسط پانسمان بطور كامل پوشانده شود .

3 ـ قبل از بستن زخم توسط باند ، بايد خونريزي را توسط پانسمان كنترل نموده و سپس بانداژ را انجام داد

4 ـ جابجا نكردن پانسمان از محل اوليه قرار داده شده تا دوباره موجب خونريزي نشود .

5 ـ بانداژ را نبايد بيش از حد شل و سفت بست .

6 ـ نوك انگشتان دستها و پاها را بايد آزاد گذاشت .

شكل ( 39 ) ـ نكات مهم كه در بانداژ كردن بايد رعايت شوند .

71

حال بعد از آشنا شدن با انواع زخمها و نيز نكات مهم در پانسمان و بانداژ بطور گذرا چگونگي برخورد با زخم را در هنگام مواجه با فرد زخمي مرور مي كنيم . براي اين كه در برخورد با زخم ، كليه اقدامات لازم را انجام دهيم و نيز بي نظمي در كار وجود نداشته باشد لازم است اقدامات زير را تا حد ممكن به ترتيب انجام دهيم :

الف ـ ابتدا سطح زخم را تا حد ممكن قابل ديد مي كنيم

ب ـ سطح زخم را توسط يك گاز استريل يا دستمال تميز به آهستگي تميز مي كنيم

ج ـ خونريزي را به طريق گفته شده در فصل خون و خونريزي كنترل مي كنيم

د ـ با پوشاندن آن از آلودگيهاي بعدي جلوگيري مي كنيم

توجه : منظور از پوشاندن زخم ، پانسمان و بانداژ كردن آن است ، با رعايت اصول ذكر شده .

هـ ـ مريض را آرام كرده و به پزشك ارجاع مي دهيم

ج ـ در صورت شوك و يا احتمال آن درمان شوك را انجام دهيد

زخم بسته

زخم بسته عبارت است از صدمه و ضايعه ديدن بافتهاي داخلي ، بدون اين كه راه ارتباطي به بيرون و سطح بدن داشته باشد . اين زخمها معمولا نتيجه تحت فشار قرارگرفتن بوسيله اشياء سنگين مي باشد . در اين نوع زخم احتمال دارد اعضاي داخلي نرم و تو خالي پاره شده و يا له شوند و نيز استخوانها دچار شكستگي شوند ، بدون اين كه از بيرون قابل ديد باشند . زخم

72

بسته نيز طيف متفاوتي از زخمها را شامل مي شود و از يك كوفتگي زير پوستي ساده تا پارگي و سوراخ شدگي اعضاي داخل بدن متغير است .

كمكهاي اوليه زخمهاي بسته :

كوفتگي شايعترين زخم بسته است كه نياز به كمكهاي اوليه در ميدان عمليات ندارد . ولي اگر اين كوفتگي در نقاط حساس و حياتي بدن همچون گردن ، شكم و پهلوها باشد نياز به بررسي بيشتر دارد ، چرا كه ممكن است اعضاي نرم زير اين قسمتها دچار آسيب و پارگي شده باشند و خطرات بيشتر و مهمتري فرد را تهديد كند . لذا بهترين اقدام براي اينگونه افراد انتقال آنها به يك مركز درماني مي باشد تا مورد معاينه كامل قرار گيرند . البته قبل از انتقال در صورت نياز ، درمان شوك را براي اين افراد نيز بايد انجام دهيم تا از خطرات شوك جلوگيري كرده باشيم . به غير از موارد ذكر شده ممكن است فرد در مواجهه با يك صحنه حادثه ، موارد خاصي را نيز همچون اعضاي بيرون ريخته از شكم و يا اجسام فرو رفته در بدن مشاهده نمايد كه به علت اختصار مطلب ، از آوردن آنها در اين جزوه خودداري كرده ايم .

عوارض زخم : لازم به ذكر است كه زخمها علاوه بر مسائلي كه همزمان با ايجادشان بوجود مي آورند يك سري عوارض بعدي نيز مي توانند داشته باشند كه مهمترين آنها عوارض ناشي از خونريزي مثل شوك و عوارض ناشي از عفونت مي باشد كه در صورت عدم كنترل و درمان مي توانند مشكلات فراواني ايجاد كرده و مصيبت بار باشند .

لذا بايد در مواجه با يك زخم خيلي با احتياط و صحيح عمل كرد .

73

شكل ( 40 ) ـ انواع زخم

شكستگي ها

دستگاه حركتي بدن : از سه جزء تشكيل شده است كه عبارتند از :

1 ـ استخوان 2 ـ مفصل 3 ـ عضله

74

شكل ( 41 ) ـ استخوان بندي بدن انسان