بخش 5

97

آتش نشاني

بسمه تعالي

آنگاه كه آتش براي بشر كشف و شناخته شد و راههاي استفاده از آن معلوم گرديد ، مهمترين نقش را در تمدن و پيشرفت جامعه ها به وجود آورد و منشأ آثار ارزشمند گرديد . بنابر اين بايد گفت كه آتش نيز نعمتي است از نعمتهاي الهي ، اگر راههاي درست استفاده كردن و كنترل نمودن آن را خوب بشناسيم و بي احتياطي را از دست ندهيم . بسيار ديده مي شود كه به علت بي احتياطي و رعايت نكردن اصول علمي در جلوگيري از آتش سوزي ، دچار ضرر و زيان جاني و اقتصادي ، بخصوص در ايام حج مي شويم . براي جلوگيري از آتش سوزي ، كه از حوادث تلخ اين سفر عبادي ، سياسي و اجتماعي است ، بايد همه خدمتگزاران حج روش آن را بياموزند و با به كار بردن اصول علمي ، بتوانند آتش را خاموش و يا از بروز آن جلوگيري كنند . در ايام حج ممكن است در سه مكان با اين فاجعه روبروي شويم : 1 ) محل اقامت در مكه مكرمه و مدينه منوره2 ) منا و عرفات3 ) انبار

98

اگر نكات ذيل را رعايت نماييم ، مي توانيم از اين معضل شوم جلوگيري كنيم :

1 ـ برادران خدمه پيش پرواز ، جهت تحويل مكان اسكان زائرين ، حتماً كپسولهاي آتش خاموش كن را در آبدارخانه و آشپزخانه تمام طبقات بررسي نموده ، از سالم بودن آنها اطمينان حاصل نمايند و اگر با كمبود كپسول آتش نشاني روبرو شدند ، از صاحب هتل و مكان اسكان درخواست نمايند . همچنين آشپزخانه و آبدارخانه بايد داراي دستگاه تهويه باشد .

2 ـ آبدار و آشپز بايد وسائل ذيل را ، قبل از استفاده مورد بررسي قرار دهند : الف ) شلنگهاي گاز ، تركيدگي و يا پوسيدگي نداشته باشد . حتي المقدور چند متر شلنگِ گاز از ايران همراه ببرند تا بتوانند شلنگهايي را كه از انبار تحويل مي گيرند ، تعويض نمايند . ب ) پيچ سيلندر كپسول گاز شل نباشد . ج ) ژيگلاتور سالم باشد . د ) از سالم بودن پلوپزها اطمينان حاصل شود . و ) سر همه اتصالات ، بستِ فلزي داشته ، و محكم بسته شود .

3 ـ چون مواد سوختني ( موادي كه زود آتش مي گيرد ) در اثر داغ شدن ، آتش مي گيرند ، برادران آبدار و آشپز و كمكهاي آنها بايد مواظبت بيشتري كنند . الف ) از پارچه هايي كه داراي مواد نفتي ( پلاستيكي ) ، روغني و پشمي هستند ، هرگز نبايد به عنوان آستري و يا لباس كار استفاده شود . ب ) هرگز نبايد آشغال و مانند آن را نزديك اجاق گاز جمع كرد . ج ) براي اطمينان حاصل كردن از سيلندر كپسول گاز و شلنگ و . . . از

99

كف صابون استفاده شود واز زدن كبريت وياشمع ، قبل از اطمينان خودداري شود . د ) اجاق گاز در مكاني قرار داده شود كه از حصارهاي چوبي ساختمان دور باشد . هـ ) قبل از استفاده از اجاق گاز ، ابتدا كبريت را روشن نموده و سپس پيچ گاز را باز كنيد و گاز را روشن نماييد و سپس كبريت افروخته را پس از خاموش كردن دو نيمه كنيد .

4 ـ آشپز قبل و بعد از قرمز كردن هر نوع غذا ، آب را به هيچ وجه نبايد در ظرف روغن داغ بريزد چون خطر مُشتعل شدن دارد و باعث آتش سوزي مي شود .

5 ـ زماني كه اجاقها روشن است آبدار و آشپز نبايد مكان خدمت را ترك نمايند ، مگر اين كه كمك خود را جايگزين نمايند و پس از خاتمه كار و ترك آبدارخانه يا آشپزخانه ، حتماً از بسته شدن پيچ سيلندر كپسولهاي گاز و خاموش شدن اجاقها ، اطمينان حاصل كنند و پس از آن محل را ترك نمايند .

6 ـ به زائران يادآوري شود كه مواظب ته سيگار خود باشند و پس از خاموش نمودن در زير سيگاريهاي فلزي يا چيني قرار دهند . در غير اين صورت ممكن است به آتش سوزي بزرگي منجر شود . آتش سوزي در عرفات ومناايام تشريق سرزمين عرفات و منا زير پوشش هزارها چادر به هم چسبيده است كه با يك بي احتياطي و غفلت از طرف خدمتگزاران حج و يا زائران ، در كمتر از چند دقيقه ، ممكن است جهنمي از آتش بوجود آيد كه مهار آن حتي با پيشرفته ترين امكانات آتش نشاني ، مشكل و يا غير ممكن باشد و

100

نمود عيني آن آتش سوزي در سال 1354 در منا كه خسارات جاني و مالي فراواني را در پي داشت . و در حج 1374 قبل از آمدن زائران به سرزمين عرفات و منا آتش سوزي مهيبي رخ داد كه خسارات مالي فراوان وارد شد . پس بر ما فرض و واجب است براي پيشگيري از آتش سوزي به موارد زير توجه كافي داشته باشيم :

1 ـ به توصيه هاي ايمني مأمورين به دقت توجه نموده و از بردن هر گونه وسائل آتش زا در چادرهاي منا و عرفات جداً خودداري نماييد . و براي آوردن آب جوش جهت چاي ، حتماً از مكانهاي تعيين شده مطوّف استفاده كنيد .

2 ـ قبل از ايام تشريق ، وقتي وسائل و مواد مورد نياز حجاج ، جهت آسايش آنها به منا و عرفات برده مي شود ، سعي گردد موادي كه احتراق بوجود مي آورد در چادرها روي هم انباشته نشود . چون در اثر گرماي زياد ، شعلهور شده و فاجعه مي آفرينند .

3 ـ به زائران و خدمه سيگاري ، تذكر داده شود كه به هيچ عنوان حق ندارند ، در چادرهاي منا و عرفات سيگار روشن بگذارند ، حتماً از زير سيگاريهاي فلزي يا چيني استفاده نمايند و پس از تمام شدن سيگار ، باقي مانده آن را خاموش كرده و زير خاك و شِن دفن نمايند .

4 ـ اگر خداي ناخواسته در منا و عرفات آتش سوزي رخ داد ، قبل از هر اقدامي خونسردي خود را حفظ نموده و پس از تخليه چادرها از زائران ، سعي كنيد چادرها را بخوابانيد و پس از آن آب روي آنها بريزيد و در صورت خطرناك بودن ، محل را به سوي بلندي ترك نماييد . در همه حال ، رعايت حال مُسن ترها و بيماران و خانمها و . . . در اولويت قرار دارد .

101

آتش سوزي در انباربراي اين كه از سوختن وسائل و اثاثيه انبار بكاهيم ، رعايت موارد ذيل ضروري است :

1 ـ هنگام تحويل اثاثيه از انبار يا تداركات ، اصول ايمني رعايت شده و از كشيدن سيگار در انبار خودداري گردد .

2 ـ به هنگام تحويل دادن اثاثيه ، حتماً از خالي بودن كپسولهاي گاز اطمينان حاصل شود . در ضمن خالي كردن كپسولهاي گاز ، حتماً در محيطي باز و دور از مواد آتش زا و گرما باشد .

3 ـ در بسته بندي اثاثيه ، جهت تحويل به انبار ، دقت كافي مبذول شود كه پس از تميز كردن آنها ، موادي كه احتراق خود به خود بوجود مي آورند ، روي هم انباشته نشود و حتي المقدور در بسته هاي فلزي سرپوشيده قرار گيرد .

« تئوري حريق »

مثلث آتش :

خواص آتش 99% به نفع اقتصاد و صنعت مي باشد ، لذا جبران 1% خسارتهاي احتمالي آتش سوزيها كه بوجود مي آيد غيرقابل جبران بوده و بدين منظور ؛ يعني براي جلوگيري از 1% خسارت آتش سوزيهاي غير ارادي ، دستگاههايي بنام « آتش نشاني » در شهرها دائر شده كه زندگي و جان و مال مردم را از خطر سوختن حفظ و حراست نمايد . سازمان آتش نشاني تاكنون تعداد زيادي از افراد كارخانه ها ، سينماها ، ادارات و انبارها را آموزش داده تا قبل از رسيدن مأموران آتش نشاني اقدامات اوّليه انجام و از توسعه آتش سوزي جلوگيري نمايند .

102

امروزه در تمام دنياي متمدن براي تبادل اعمال و افكار در خصوص آتش نشاني رابطه كامل موجود است و آرم مخصوص آتش نشاني كه عبارت از يك مثلث مي باشد براي كليه آتش نشانيها شناخته شده و تقريباً بصورت آرم بين المللي در آمده است . با توجه به مثلث فوق ، نتيجه مي گيريم كه آتش تركيبي است از : الف ) يك جسم يا ماده قابل اشتعالب ) حرارتج ) هوا ( اكسيژن ) ما مي توانيم اين سه عامل اصلي را در كنار همديگر طبق شكل قرار دهيم و بنام مثلث آتش بشناسيم ، هرگاه يكي از سه عامل را ، كه تشكيل دهنده مثلث آتش و ضروري براي انجام عمل احتراق است ، از ميان برداريم ، مثلث آتش ناقص شده و فرو مي ريزد و عمل احتراق متوقف مي گردد . اين عمل را مي توانيم با برداشتن يا كم كردن مواد قابل سوخت ؛ يعني جلوگيري از تغذيه حريق و يا جلوگيري از رسيدن اكسيژن به آتش سوزي ، با استفاده از مواد شيميايي ، گازهاي خنثي و يا تقليل درجه حرارت با استفاده از آب انجام دهيم ، در هر سه صورت آتش سوزي كنترل و متوقف خواهد شد . مواد قابل اشتعال را مي توان به حالت جامد ، مايع و يا بخار ( گاز ) در طبيعت يافت و معمولا سوختن هر ماده قابل اشتعال ، به استثناي كربن ، با

103

شعله همراه است و شعله نيز در اثر سوختن يك گاز يا بخار گازِ قابلِ اشتعال بوجود مي آيد . از اين رو كليه مواد قابل اشتعال بحالت جامد يا مايع ، مي بايست با دريافت حرارت ، به گاز قابل اشتعال تبديل شوند تا احتراق بوجود آيد و آتش سوزي ادامه پيدا كند ، البته بعضي از مايعات قابل اشتعال ؛ مانند بنزين ، بدون دريافت حرارت و در شرايط محيط ، از خود گازهاي قابل اشتعال متصاعد مي نمايد .

« آتش »

آتش نتيجه يك عمل شيميايي است كه از تركيب اكسيژن ، حرارت و يك ماده قابل اشتعال بدست مي آيد ؛ بدين سان كه اكسيژن با كربن اجسام تركيب شده و توليد ائيدرئيد كربنيك مي كند . گاهي هم توليد اكسيد كربن نموده و در اثر اين فعل و انفعال ، شعله و حرارت توليد مي نمايد . تجربه نشان داده است كه هر جسم در مقابل حرارت و موقعيت بخصوص قابل اشتعال است .

مثال : براي اشتعال مايعات لازم است كه سه شرط رعايت گردد :

1 ـ در حال بخار باشند .

2 ـ اكسيژن به اندازه كافي موجود باشد كه مخلوط قابل اشتعال گردد .

3 ـ حرارت به اندازه و به درجه احتراق رسيده باشد . در جامدان حرارت كه بوسيله شعله ايجاد مي گردد ، در تمام جسم منتشر شده و وسيله سوختن كليه اجسام را فراهم مي نمايد و هر اندازه كه به حرارت مواد سوختني اضافه شود سرعت و شدت اشتعال بيشتر مي گردد و بطور كلي شعله عبارت است از همان سوختن گازهاي متصاعد .

104

« احتراق »

احتراق عبارت است از يك فعل و انفعال شيميايي كه توليد نور و حرارت نمايد . درجه احتراق ؛ درجه حرارتي كه لازم است تا احتراق حاصل شود را « درجه حرارت سوخت » مي گويند و به سه گروه مختلف به قرار زير تقسيم مي گردد :

الف ـ نقطه اشتعال ؛ كمترين درجه حرارتي كه يك جسم مي تواند آنقدر بخار قابل اشتعال متصاعد نمايد كه با دريافت شعله ، يك احتراق موقّتي و كوتاه بوجود آورد و عمل احتراق ادامه نيابد .

ب ـ نقطه آتش ؛ كمترين درجه حرارتي است كه قادر است از حرارت حاصل از احتراق گازهاي متصاعده ، آنقدر بخار قابل اشتعال توليد نمايد كه عمل احتراق ادامه يابد ، بطوري كه ملاحظه مي شود اختلاف بين نقطه آتش و نقطه اشتعال در اين است كه درجه حرارت مورد لزوم در نقطه اشتعال فقط براي يك احتراق موقتي است در صورتي كه در نقطه آتش درجه حرارت بايد آنقدر بالا باشد كه بتواند احتراق ادامه يابد . در نتيجه حرارت نقطه آتش از درجه حرارت نقطه اشتعال بالاتر خواهد بود .

ج ـ درجه حرارت خود سوزي ؛ كمترين درجه حرارتي كه يك جسم بتواند خود بخود بسوزد . اين را « درجه حرارت خود سوزي » گويند و تقريباً با درجه احتراق يكي بوده و تفاوتي ندارد .

« اطفاء يا خاموش كردن آتش » به سه طريق مي توان آتش سوزي را خاموش كرد :

1 ـ سرد كردن

105

2 ـ قطع كردن هوا يا اكسيژن ( خفه كردن )

3 ـ قطع يا دور ساختن مواد سوختنيتوضيح : 1 ـ سرد كردن يا پايين آوردن درجه حرارت ؛ اين عمل معمولا بوسيله آب انجام مي شود ؛ مثلا وقتي آتش چوب را با آب خاموش مي كنيم ، با اين عمل درجه حرارت پايين آمده و آتش خاموش مي شود .

2 ـ قطع هوا ( خفه كردن ) ؛ اين عمل معمولا بوسيله گازهاي غير قابل اشتعال و سنگين تر از هوا ؛ مانند گاز كربنيك و ئيدروكربورهاي هالوژنه مانند كربن تتراكلريد و يا متيل بروميد و يا راندن سريع هوا بوسيله پودرهاي شيميايي و يا پوشاندن سطح آتش بوسيله كفهاي شيميايي و يا كف مكانيكي ( سبك و سنگين ) و در بعضي از موارد حتي با يك عدد پتوي خيس و يا مقداري خاك يا ماسه انجام مي شود .

3 ـ قطع يا دور ساختن موادسوختني ؛ در بعضي از آتش سوزيها ؛ مانند آتش سوزي گازها و مايعات ، بهترين روش ، قطع يا دور ساختن مواد سوختني مي باشد ؛ مثلا اگر يك سيلندر گاز آتش بگيرد ، در مرحله اوّل بهتر است كه شير آن را ببنديم و جريان گاز را قطع نماييم و سپس اقدام به خنك نمودن آن كرده و همچنين در آتش سوزي مايعات مانند نفت و بنزين ، علاوه بر اقدامات اطفائي ، بايد منابع سوخت را نيز از محل دور كنيم و يا اگر در محلي با آتش سوزي مواجه شديم و هيچ وسيله اطفائي نداشتيم حداقل كاري كه مي توانيم انجام دهيم دور كردن وسائلي است كه آتش به آنها نرسيده است .

« راههاي مختلف انتقال حرارت » اين عمل به سه طريق امكان پذير است :

106

1 ـ انتقال حرارت به طريق هدايت2 ـ انتقال حرارت به طريق جابجايي3 ـ انتقال حرارت به طريق تشعشعي1 ـ انتقال حرارت به طريق هدايت ؛ همانطور كه مي دانيم ، حرارت از جسمي كه داراي حرارت بالاتري است ، به يك جسم كه داراي درجه حرارت پايين تر است منتقل مي گردد . وحتّي در يك جسم ، از نقطه گرمتر به نقطه سردتر نيز حركت مي كند كه در اين صورت حرارت از يك ذرّه جسم به ذرّه ديگر در همان جسم جريان مي يابد ، مانند هدايت جريان برق در يك جسم هادي ، با اين تفاوت كه حرارت خيلي كندتر حركت مي كند . پس انتقال حرارت از طريق هدايت در آتش سوزيها باعث مي گردد كه حرارت از طريق ميله هاي فلزي در سقف يا پايه ساختمانها ، از اتاقي به اتاق ديگر گسترش يابد ، مگر اين كه اين ستونهاي فلزي از ميان ديوارهاي مقاوم در برابر حريق گذشته باشد .

2 ـ انتقال حرارت به طريق جابجايي ؛ در آتش سوزيها ، اينگونه جريانات به علت احتراق و گرم شدن گازها بوجود مي آيد و باعث مي شود كه گازهاي گرم به طرف بالا از طريق پله كانها و كانال و آسانسورها حركت كرده و باعث گسترش حريق در طبقات مختلف ساختمان گردد و به همين دليل هواي سرد به طرف محل آتش سوزي جريان مي يابد كه با تغذيه حريق و تأمين اكسيژن كافي آتش سوزي ادامه مي يابد .

107

3 ـ انتقال حرارت به طريق تشعشعي ؛ در اين آتش سوزي ، امواج حرارتي با عبور از فضا به ساير اجسام برخورد كرده و حرارت را به آن جسم منتقل مي نمايد . هنگامي كه يك موج حرارتي به سطح يك جسم برخورد كند ، سه صورت پيدا مي كند ؛ يا اين اجسام منعكس مي گردند مانند جسم صيقلي ، يا از آنها عبور مي نمايد مانند شيشه و يا بوسيله آن جسم جذب مي گردد مانند لباسهاي تيره يا لباس نزديك بخاري روشن .

« طبقه بندي آتش سوزيها »

آتش سوزيها را از نظر نوع و طريقه مبارزه با آن ، به شش طبقه تقسيم مي نمايند :

1 ـ خشك .

2 ـ مايعات .

3 ـ گازها .

4 ـ الكتريسته .

5 ـ فلزات قابل اشتعال .

6 ـ مواد منفجره .

طبقه اوّل : آتش سوزيهاي خشك ( A ) اين طبقه از آتش سوزيها به مواردي گفته مي شود كه پس از سوختن ، از خود خاكستر باقي مي گذارد ؛ مانند فرآورده هاي چوبي ، پنبه اي ، پشمي ، لاستيكي ، پلاستيكي و انواع مختلف پارچه هاي مصنوعي و حبوبات و غلات و غيره . بهترين راه براي خاموش كردن اين نوع آتش سوزيها ، « سرد كردن » و مؤثرترين وسيله « آب » مي باشد .

108

مطالب شرايط كلي و نحوه سوختن بعضي از مواد سوختني ، مي تواند براي ما آموزنده باشد ؛ براي مثال چوب را به عنوان يك ماده جامد سوختني مورد مطالعه قرار مي دهيم ، هرگاه مطلب را از ديد يك آتش نشان بنگريم ملاحظه خواهيم كرد كه چوب يكي از مهمترين مواد سوختني مي باشد . نحوه آتش گيري و ادامه گسترش و اطفاي حريق ، رابطه مستقيم با خواص و مشخصات چوبهاي در حال سوخت دارد . چوب با دريافت حرارت كافي مي سوزد و در صورت عدم دريافت هواي كافي ، تبديل به ذغال چوب گشته و يا تجزيه مي شود . چوب به مقدار زياد بخصوص در كشورهايي كه داراي اين ثروت هستند در مصالح ساختماني مصرف دارد . گرچه اطلاعات كمي در مورد انواع چوبها وجود دارد ليكن بخوبي مي دانيم كه عكس العمل چوب در مقابل آتش ، با توجه به نوع آن فر ق مي كند ، همانطور كه مي دانيم ، حتّي در چوب خشك نيز مقداري رطوبت وجود دارد و قبل از آن كه چوب بتواند بسوزد باد رطوبت آن خارج شود . چوبهاي سبز كه مقدار قابل ملاحظه اي رطوبت دارند در مقابل درجات حرارت خيلي بالا نيز مقاومت مي نمايند ، وجود رطوبت در چوبهاي مختلف و به مقادير متفاوت از نظر آتش سوزي نهايت اهميت را دارد ، چون مقدار قابل ملاحظه اي حرارت لازم است تا رطوبت موجود در چوب را تبخير نمايد و اين مقدار حرارت را حرارت « نهان تبخير » مي نامند ، تمام اين حرارت ، بدون آن كه درجه حرارت چوب بالا رود يا آتش سوزي حاصل شود جذب مي گردد . مقدار گازهاي فرّار و قابل سوخت ، كه از سوختن چوب بدست مي آيد ، با توجه به نوع چوب فرق مي كند . هرگاه مقدار هوايي را كه براي سوخت لازم است مأخذ مقايسه قرار دهيم ، مقدار گازهاي متصاعده از ذغال كمتر از 40 درصد وزن اصلي آن مي باشد ، در صورتي كه در مورد چوب 63% تا 78%

109

مي باشد و نظر به اين كه گازهاي فرّار و قابل سوخت بايد براي يافتن اكسيژن حركت نمايند به همين دليل آتش سوزيهاي چوبي با شعله هاي بلند مي سوزند كه اين خود يكي از عوامل گسترش حريق است . مقدار خاكستر موجود در چوب بسيار كم است و معمولا يك تركيب الكلي مي باشد كه اين تركيب در تشديد فعل و انفعال شيميايي و تبديل كربن به گازهاي قابل اشتعال مؤثر است ، بطوري كه از خواص چوب استنباط گرديد با خروج رطوبت از داخل چوب و به وجود آمدن شعله هاي سوزان و مرتفع حريق گسترش مي يابد و به همين دليل است كه در آتش سوزيهايي كه چوب زيادي وجود دارد ، سرعت آتش سوزي زياد و گسترش حريق فوري مي باشد . خاصيت آتش گيري چوبهاي خشك آنقدر مهم است كه منجر به تحقيق جهت تهيه مواد و روشهايي براي مقاوم ساختن چوب در برابر حريق گرديده است بهترين روش براي نيل به اين مقصود ، رنگ آميزي چوب با مواد ضد حريق است كه اين رنگهاي ضد حريق را از مواد شيميايي فسفاتها ، سولفاتها و نمك آمونياك تهيه مي كنند .

« اطلاعاتي در مورد آب » همانطور كه قبلا توضيح داده شد ، براي خاموش كردن آتش سوزيهاي خشك ، بهترين طريقه « سرد كردن » و مؤثرترين وسيله « آب » مي باشد كه اينك به شرح اين تركيب مي پردازيم : آب تركيبي بسيار پايدار ، از اكسيژن و ئيدروژن است . نيروي كشش سطحي آن بسيار و پس از جيوه ، از كليه مايعات عادي ديگر بيشتر است . خاصيت چسبندگي آن زياد است . قدرت نفوذ كافي دارد . هادي الكتريسيته است . خاصيت حل كردن مواد در آن زياد است و هر چه درجه

110

حرارتش پايين تر باشد ، گاز بيشتري در خود نگاه مي دارد ؛ بطوري كه در يخ ميزان گاز محلول با هوا بيشتر است تا در آب معمولي و به همين دليل يخ وزن كمتر و حجم بيشتر قريب 91 از آب معمولي داراست ، در درجه فشار عادي در صورت تبخير 1700 مرتبه بر حجمش افزوده مي شود ( انفجار ديگهاي بخار و پرتاب شدن آن به مسافتهاي نسبتاً دور ، روي اين اصل است ) . قدرت جذب حرارت يك گالن آب برابر با 7 گالن كف شيميايي است . قدرت خنك كردن آب شور ( آب دريا ) كمتر از آب معمولي است .

« سود آب از نقطه نظر آتش نشاني » ارزاني و فراواني آب موجب شده است كه دسترسي به آن ، به سهولت ممكن باشد . قدرت بسيار سيلان آب در انواع لوله هاي فلزي و لاستيكي و برزنتي ، كه انتقال آب را از فواصل دور به كانون حريق ميسر مي سازد ، وقتي توسط سر لوله هاي مخصوص حريق ، بصورت گرد روي حريق يا در فضاي داغ پاشيده شود ، به حداكثر خاصيت سردكنندگي آن مي رسيم و در صورتي كه به شكل قطرات درشت پخش گردد ، به همان نسبت از اين خاصيت كاسته شده و قسمتي از آب بدون تبخير ، در كف محل حريق روان مي شود و هرگاه آب را به صورت فوران پر روي حريق بريزيم بيش از 10 الي 15 درصد آن تبخير نگشته و قسمت اعظمش ، نه تنها به هدر مي رود كه ممكن است خود بر اثر فشار زيادي كه به در و ديوار كانون حريق يا محتويات محل وارد مي سازد ، بر خسارت ناشي از حريق بيافزايد . وقتي آب زياد بدين ترتيب بپاشند كف طبقات بناي مورد حريق ، از آب پر شده به ديوارها و كف و سقف و اثاث منقول و غير منقول اماكن مختلف خسارت بسيار وارد مي آورد ، حتي فشار زياد آب كه بوسيله پمپهاي اتومبيلهاي آتش نشاني ، با لوله هاي قوي به

111

ديوارها روانه مي سازند ، كم كم روكش و ملات مصالح ساختماني را از بين برده و موجب در هم ريختن آن مي گردد . با تمامي اين احوال ، چگونگي استفاده از قدرت سردكنندگي آب اغلب بدست ما نيست و وضع خاص حريق به ما تحميل مي سازد ؛ مثلا در حريقهاي بزرگ چنانچه آب به صورت گرد به كار رود ، حرارت زياد فضا و جريان شديد صعودي هواي داغ ، اين نوع آب را قبل از رسيدن به كانون حريق تبخير نموده و توأم با جريان صعودي هوا به خارج مي راند . از طرف ديگر در حريقهاي بزرگ به علت حرارت زياد ، نمي توان به كانون حريق نزديك شد و ناچار از فاصله دور بايد به خاموش كردن آن پرداخت و چون هر قدر آب با قطرات ريزتر پرتاب گردد ، از بَرد و سردي آب به نسبت زيادي كاسته مي شود ، لذا ناچار بايد از فوران پر در اين مورد استفاده كرد ، با آن كه خود مي دانيم ، در اين صورت قسمت اعظم آب به هدر مي رود . در اينگونه موارد نيز چنانچه از هر دو شكل آب در آن واحد استفاده شود . به مراتب زودتر به نتيجه اصلي كه خاموش كردن كانون حريق است مي رسيم ؛ بدين ترتيب كه در آن واحد از فوران پر ، جهت حمله به منشأ حريق از فواصل دور و از آب گرد براي سرد كردن فضاي داغ ، مانند سپر پيشروي استفاده كنيم . در اين صورت بديهي است به سرعت مي توان به كانون اصلي حريق نزديك شد ، بدون آن كه هواي داغ محل بتواند مانع كار گشته يا به مأموران صدمه بزند . بنابر اين آب گرد را تنها در كانونهاي كوچك حريق يا براي سرد كردن فضاي داغ و سپر پيشروي در حريقهاي بزرگ مي توان بكار برد . مقدار كل آب تبخيري مورد نياز جهت خاموش كردن يك حريق ، نسبت معكوس دارد با سرعت آب پاشي ، بدين معنا كه هر چه ملايمتر آب بر

112

روي حريق بپاشيم مقدار كل آب مورد نياز براي خاموشي كامل بيشتر خواهد بود .

« زيانهاي آب از نقطه نظر آتش نشاني » آب نسبتاً سنگين وزن است ، يك متر مكعب آن قريب يك تن وزن دارد ، در نتيجه حمل و نقل آن دشوار است و چون هادي الكتريسيته است ، لذا در محلهايي كه احتمال برخورد آب با سيم هاي برق يا آلات و ادوات و دستگاههاي الكتريكي مي رود ، خطر برق گرفتگي براي آتش نشان وجود دارد . خسارت از ناحيه آب زيادِ پر فشار به اماكن ، گاه از خود حريق كمتر نيست و چون منظور اصلي از آتش نشاني تقليل خسارت است ، بايد نكات فراواني را با نهايت دقت رعايت نمود : رسيدن آب به بعضي از مواد شيميايي ، مايعات قابل اشتعال يا فلزات و مواد قابل احتراق ، نه تنها اثر خاموش كننده ندارد ، كه گاه بر شدت احتراق و دامنه دار شدن حريق مي افزايد و نيز ممكن است موجب انفجارهاي شديد گردد . رسيدن آب به هر گونه دارو ، بفرض آن كه آنها را تجزيه نكرده و گازهاي قابل اشتعال توليد نكند ، يا اغلب آنها را در خود حل مي كند يا غير قابل استفاده مي سازد . در صورت رسيدن آب به موادي ؛ مانند كاربيت ، بلافاصله گاز بسيار خطرناك استيلن در هوا پخش شده و محيط را انفجاري مي نمايد . يا بعض از فلزات ؛ مانند سديم ، پتاسيم و غيره كه واكنشهاي انفجاري دارد . چون از بيشتر مايعات قابل اشتعال ، مانند فرآورده هاي نفتي سنگينتر مي باشد لذا در آنها فرو رفته و به محض آن كه قشر داغ اين قبيل مايعاتِ

113

مشتعل به آن رسيد يكباره تبخير گشته 1700 بار بر حجمش اضافه شده و در نتيجه قسمت اعظم مايع مشتعل ، يكباره به خارج پرتاب و بصورت نهرهاي مشتعل جريان يافته و بر دامنه حريق و خسارات به مراتب مي افزايد . در بعضي از مايعات قابل اشتعال ؛ مانند الكل حل مي شود لذا اطفاي حريق اينگونه مايعات ، تنها در صورتي امكان پذير خواهد بود كه آب بسيار فراوان به كار رود ( نسبت به مقدار حريق ) تا مايع مشتعل بسيار رقيق گشته و حالت اشتعال را از دست بدهد . به علت قدرت زياد كشش سطحي در اطفاي حريق ، بعضي از مواد ؛ مانند خاك اره ، ذغال سنگ و از اين قبيل ، چندان مؤثر نيست زيرا فقط مانند پوشش روي آنها را مي گيرد و خاموشي سطحي ايجاد مي كند در حالي كه حريق در درون مواد ادامه داشته موجب تبخير سريع آب سطحي گشته و دوباره شعلهور مي گردد . مصرف آب در آتش نشاني نسبت به نوع حريق و چگونگي دستيابي ، بسيار متفاوت است . آب را به صورت فوران مستقيم يا دوش ، « قطراتي » يا « گردي » از طريق لوله هاي آتش نشاني ، به اندازه هاي مختلف دستگاههاي خاموش كننده دستي يا لوله كشيهاي ثابت ؛ مانند آب پاشهاي سقفي و يا توسط هليكوپتر يا هواپيما روانه كانون حريق مي سازند .

طبقه دوم : مايعات قابل اشتعالنقطه اشتعال : خطر آتش سوزي مايعات قابل اشتعال ، بستگي مستقيم به خاصيت تبخير شدن اين مايعات دارد كه در اثر دريافت حرارت از محيط يا يك منبع ديگر و توليد گاز كافي براي اختلاط با هوا ، توليد مخلوط قابل انفجار مي نمايد .

114

درجه حرارت نقطه اشتعال مايعات مختلف ، مي تواند يك راهنماي مفيد براي اين ارزيابي باشد . دستگاههايي كه براي اندازه گيري نقطه قابل اشتعال به كار مي رود ، متفاوت بوده ولي اصول كار آنها يكي است . نمونه اي از مايع مورد آزمايش را در بك فنجان يا ظرف سربسته يا سرباز قرار مي دهند و سپس اين ظرف را به آرامي حرارت داده و درجه حرارت آن را بالا مي برند و در فواصل معين شعله را به آن نزديك مي كنند . در درجه حرارتي كه مايع مورد آزمايش آنقدر گاز از خود توليد كند كه با دريافت شعله در سطح مايع ، براي يك لحظه كوتاه شعله ايجاد كند و ادامه نيابد ، آن درجه حرارت موجود در مايع را « نقطه اشتعال » گويند . در مورد بعضي از مواد نفتي ، براي تعيين نقطه اشتعال ، مي بايست حرارت كافي به آنها داده شود و در مورد بعضي از مواد ئيدروكربورها ، مانند بنزين حتي اگر درجه حرارت محيط ، از نقطه انجماد آب پايين تر باشد ، احتراق انجام مي گيرد . دانستن نقطه اشتعال مايعات مختلف از نظر ايمني در امر نگهداري و انبار كردن آنها كمال اهميت را دارد .

نقطه خود سوزي : خاصيت سوختن روغن گرم هنگام تماس با اكسيژن ، يكي از نكات مهم و قابل بررسي است و از همين خاصيت است كه در موتورهاي ديزل استفاده شده است . درجه حرارتي كه روغن در برابر اكسيژن ، هوا و حرارت مي سوزد را « درجه حرارت خود سوزي » گويند بدين صورت مي توان آن را اندازه گيري كرد : يك محفظه فلزي را به آرامي حرارت داده از داخل آن اكسيژن عبور مي دهيم آنگاه در فواصل معلوم قطره اي روغن به داخل اين محفظه مي ريزيم ، در كمترين درجه حرارت كه قطرات روغن شعلهور گردد آن درجه را درجه حرارت خود سوزي گويند .

115

مايعات را از نظر قابل اشتعال بودن به دو دسته تقسيم مي كنند :

1 ـ سريع الاشتعال .

2 ـ كند اشتعال . ــ سريع الاشتعال به مايعاتي گفته مي شود كه نقطه تبخير آنها پايين باشد ؛ مانند بنزين . ــ كُند اشتعال به مايعاتي گفته مي شود كه نقطه تبخير آنها بالا باشد ؛ مانند نفت ، روغن هاي حيواني و . . . . مايعات را از نظر حل شدن در آب به دو دسته تقسيم مي كنند :

1 ـ مايعاتي كه درآب حل مي شوند ؛ مانند الكلها .

2 ـ مايعاتي كه در آب حل نمي شوند ؛ مانند فرآورده هاي نفتي ، روغني و . . . . در مايعات ، ظرف هر چه بيشتر خالي باشد ، خطر انفجار بيشتر است ( بشكه يا تانكرهاي بنزين و نفت ) و بايد توجه داشته باشيم كه در آتش سوزي مايعات ، شدت آتش سوزي به سطع مايع بستگي دارد ، بنابر اين در اين نوع از آتش سوزيها بايد از پخش شدن مايعات و جاري شدن آنها جلوگيري نمود و بهترين خاموش كننده ، اگر در سطح كوچكتري باشند ، پودرهاي شيميايي و اگر در سطح بزرگتري باشند كف مكانيكي است .

116

طبقه سوم : گازهاهر گازي مي تواند خطرناك باشد ، حتي هواي فشرده داخل سيلندرها ؛ زيرا اگر حرارت به سيلندر برسد ، فشار بالا رفته و ممكن است آن را منفجر نمايد . گازهاي قابل اشتعال از نظر وزن مخصوص به دو دسته تقسيم مي گردند :

1 ـ گازهايي كه از هوا سبكترند ، مانند ئيدروژن .

2 ـ گازهايي كه از هوا سنگين ترند ، مانند بوتان و پروپان . گازهاي قابل اشتعال عبارتند از ئيدرو كربورهاي سير شده يا سير نشده كه از نفت گرفته مي شوند .

1 ـ ئيدرو كربورهاي سير شده ؛ مانند متان ( 4CH ) اتان ( 6H2C ) پروپان ( 8H3C ) بوتان ( 10H4C )

2 ـ ئيدروكربورهاي سير نشده ؛ مانند اتيلن ( 4H2C ) استيلن ( 2H2C ) گازي كه براي سوخت منازل به كار مي رود و به وسيله سيلندر و با نامهاي مختلف ؛ از قبيل « ايران گاز » ، « پرسي گاز » و . . . حمل و نقل مي شود ، چنانچه توأم با احتياطهاي لازم مصرف و حمل و نقل نشود ، خطرناك بوده در صورت تنفس باعث بيهوشي و در صورت اختلاط با هوا به نسبتهاي معين با شعله كبريت يا هر شعله ديگر يا جرقه كليد چراغ برق يا جرقه حاصل از قطع و وصل يخچال برقي و يا جرقه هر وسيله برقي ديگر ، مشتعل و منفجر و باعث وارد آمدن زيانهاي جاني و مالي مي گردد . اين گاز مخلوطي از پروپان و بوتان مي باشد كه درصد اختلاط آن در فصلهاي مختلف متفاوت مي باشد .

117

جدول نسبت اختلاط گاز در فصول مختلفدرصد اختلاط

فصلپروپانبوتانبهار30%70%تابستان10%90%پاييز30%70%زمستان50%50%

« خطرات گازها و طريقه مبارزه » بطوركلي در مورد مواجه شدن با خطرات گازها دو حالت مختلف وجود دارد :

1 ـ مرحله اي كه آتش سوزي ناشي از گاز بوجود آمده باشد .

2 ـ مرحله اي كه گاز در ساختمان پخش شده و آتش نگرفته باشد .

براي مبارزه در مرحله اوّل ؛ يعني آتش سوزيهاي ناشي از گاز در محلهاي سرپوشيده ، لازم است ابتدا اطراف مخازن گاز را با توجه به نوع

118

آتش سوزي خاموش نماييم ، در صورتي خودِ گاز را خاموش مي نماييم كه مخزن گاز قابل حمل به بيرون يا شير كنترل آن سالم باشد تا بتوانيم پس از خاموش كردن ، بلا فاصله مخزن را به خارج از ساختمان منتقل و يا با بستن شير كنترل از خروج گاز جلوگيري نماييم . در صورتي كه مخزن قابل انتقال نباشد و يا به عللي نتوانيم از خروج گاز جلوگيري كنيم ، بايد از خاموش كردن خود سيلندر گاز پس از خاموش كردن اطراف خودداري نماييم و مرتباً بوسيله آب مخزن را از تمام نقاط و بيشتر از قسمت بالا خنك نموده از سرايت آتش به اطراف جلوگيري كنيم تا زماني كه وسائل انتقال مخزن و يا جلوگيري از خروج گاز آماده گردد .

يادآوري : علت اين كه بايد از خاموش كردن گاز در صورت عدم انتقال مخزن يا جلوگيري از خروج گاز در جاهاي سر پوشيده خودداري نماييم ، اين است كه امكان دارد در اطراف سيلندر گاز خاموش نشده باشد و جرقه اي در زير جعبه ها ، داخل كشوها و يا بطور كلي در محلي خارج از ديد آتش نشان ، باقي بماند ، از طرفي گاز را كه خاموش ساختيم نتوانيم آن را كنترل كنيم كه در نتيجه گاز رها شده مخلوط با هوا ، فضا را پر مي كند و با باقي مانده جرقه آتش ، توليد انفجار مي كند كه هم امكان تلف شدن افراد وجود دارد و هم خسارات ناشي از انفجار به مراتب بيشتر از آتش سوزي اوّليه خواهد بود . براي خاموش نمودن آتش سوزي گازها ، بايد هر سه طريق اطفاي مثلثِ آتش را انجام دهيم :

1 ـ سيلندر را به وسيله آب خنك مي كنيم ( پايين آوردن درجه حرارت ) .

2 ـ آتش را بوسيله مواد خفه كننده ، پودرهاي شيميايي و گاز كربنيك و غيره خاموش مي سازيم ( خفه كردن ) .

3 ـ جريان گاز را قطع مي كنيم ( دور ساختن مواد سوختني ) .

119

مرحله دوّم ؛ زماني كه گاز در ساختمان پخش شده و آتش نگرفته باشد ( مرحله خطر ) در اين حالت لازم است كه براي جلوگيري از انفجار و آتش سوزي اقدامات زير انجام شود :

1 ـ خاموش كردن تمام منابع حرارتي ؛ از قبيل بخاري و چراغهاي خوراك پزي و غيره .

2 ـ از قطع و وصل نمودن كليدهاي برق خودداري شود ؛ يعني اگر حتي يك لامپ روشن بود آن را بوسيله كليد خاموش نكنيم چون خود كليد توليد جرقه مي نمايد البته در مواردي كه فيوز برق در خارج از ساختمان قرار دارد مي توانيم فيوز كنتور را باز كنيم تا جريان برق در داخل ساختمان بدون ايجاد جرقه قطع شود ولي اگر فيوز در محل پخش شدن گاز باشد به هيچ عنوان آن را باز نمي كنيم .

3 ـ جلوگيري از خروج گاز بوسيله بستن شير كنترل .

4 ـ باز كردن تمام دربها و پنجره هاي ساختمان .

5 ـ خارج كردن گاز داخل ساختمان بوسيله ايجاد باد و براي اين كار بايد از وسائلي استفاده شود كه توليد الكتريسيته ساكن يا جرقه ننمايد و وسائل مناسب عبارتند از يك مقواي بزرگ يا قطعه اي گوني يا پارچه هاي نخي و غيره . مطمئن تر آن است كه پارچه يا گوني را خيس نماييم .

6 ـ بهتر است از دستكش يا يك تكه پارچه مرطوب براي باز و بسته كردن دربها استفاده شود چون حركت در روي موكت ها ، در بدن توليد الكتريسيته ساكن مي كند .

7 ـ براي داخل شدن به محل بهتر است از دستگاه تنفس استفاده كنيم يا قطعه اي پارچه در جلوي دهان قرار دهيم و در صورت امكان چيزي باشد كه صورت را بپوشاند تا در زمان بروز آتش سوزي ريه و مجاري دچار

120

سوختگي نشود .

يادآوري : در طول اقدامات فوق ، بايد از تمام جهات احتياطهاي لازم به عمل آيد و از پوشيدن كفشهاي ميخدار و پوشيدن يا درآوردن لباس در داخل ساختمان خودداري شود و اگر به عنوان نيروي آتش نشاني به چنين محلي مي رويد بهتر است يك يا دو سر لوله آب را قبلا در محل آماده كنيد تا اگر آتش سوزي ايجاد شد بتوانيد به موقع اقدام نماييد و به نجات افراد آسيب ديده بشتابيد و همچنين هنگام عمليات از اجتماع افراد در اطراف ساختمان جلوگيري نموده و از حداقلّ افراد ، براي داخل شدن به ساختمان استفاده شود .

توجه : اين مخلوط چنانچه از 1% الي 10% با هواي آشپزخانه يا مكان بسته اي اختلاط پيدا كند قابل انفجار خواهد بود .

« گاز طبيعي » گاز طبيعي ؛ مانند ذغال سنگ و نفت منشأ آلي داشته و اغلب با نفت همراه است و از چاههاي نفتي بدست مي آيد تركيبهايش نسبت به محل فرق مي كند ولي بيشتر از متان و اتيلن تركيب يافته و چند درصدي نيتروژن آزاد دارد و گاه 99% آن متان است . گاز طبيعي سوخت تميز و راحتي است زيرا داراي بو و دود نبوده و خاكستر بجاي نمي گذارد ، لذا سوختي ممتاز شناخته شده و در بعضي از كشورها اين گاز را بصورت مايع در آورده و در انبارهاي خاص نگاه مي دارند تا حمل و نقل آن به آساني صورت گيرد . اين گاز سبكتر از هوا است ، چنانچه از 5% الي 15% با هواي آشپزخانه يا محيط سربسته اي اختلاط پيدا كند ، قابل انفجار خواهد بود . تجربه و آمار نشان مي دهد كه اغلب حوادث ناشي از گاز ، در اثر عدم

121

آشنايي مصرف كنندگان گاز به اصول ايمني بوده است ولي با رعايت اصول ايمني مطمئناً هيچ گونه خطري بوجود نخواهد آمد .

« راهنماي ايمني براي مصرف كنندگان گاز طبيعي » 1 ـ ركولاتور و كنتور گاز توسط شركت ملي گاز ايران ، با رعايت تمام نكات فني و ايمني در محل مناسب نصب مي گردد . بنابر اين در صورت لزوم فقط شركت ملي گاز ايران مجاز است محل آنها را تغيير دهد .

2 ـ در صورت بروز هر نوع آتش سوزي در ساختمان ، چون وجود گاز در لوله ها باعث تشديد آتش سوزي و خطرات بيشتري خواهد شد ، به سرعت شير اصلي ورود گاز به ساختمان را كه نزديك كنتور قرار دارد ببنديد تا جريان گاز به داخل ساختمان قطع گردد .

3 ـ به علل مختلف ، گاهي لازم مي شود كه تغييراتي در لوله كشي گاز منازل ايجاد شود يا به علت نقص فني در سيستم لوله كشي ، پاره اي تعميرات لازم مي گردد . اين تغييرات هرچند كه بظاهر كاملا ساده باشد ، بايد توسط اشخاص مجاز يا مؤسسات صلاحيت دار انجام گيرد .

4 ـ لوله گاز مربوط به هر دستگاه گاز سوز ، بايد به يك شير مصرف مجهز باشد تا در موقع ضرورت بتوان با بستن اين شير از ورود گاز به دستگاه معيوب جلوگيري كرد .

5 ـ چون لوله هاي لاستيكي معمولي ، در برابر مواد نفتي و گازي به سرعت فاسد مي شوند لذا براي اتصال وسائل گازسوز خانگيِ كوچك ، به سيستم لوله كشي گاز ، مي توان از لوله هاي پلاستيكي و لاستيكي مصنوعي تقويت شده استفاده كرد ، طول لوله هاي ذكر شده نبايد از يك متر و نيم بيشتر باشد .

122

6 ـ نصب آبگرمكن گازي در حمام يا اتاقي كه بطور عادي در آن جريان هوا وجود ندارد ، باعث كمبود اكسيژن شده احتمالا ايجاد خفگي مي نمايد .

7 ـ از فرود آوردن ضربه به وسيله ديگ و ساير ظروف سنگين بر روي اجاق گاز ، بايد خودداري شود ؛ زيرا اين عمل باعث سست شدن اتصالهاي نشت گاز خواهد گرديد .

دقت : براي روشن نمودن گاز ابتدا كبريت را روشن و سپس شير گاز را باز كنيد .

طبقه چهارم : الكتريسيتهمانند ژنراتورهاي مولد برق ، دينام ها ، كابلها و سيمهايي كه داراي انرژي الكتريسيته هستند ، بايد قبل از هر اقدامي جريان برق قطع گردد و بعد از آن ، با توجه به نوع آتش سوزي در اطراف وسائل برقي ، از خاموش كننده مناسب استفاده كنيم .

طبقه پنجم : فلزات قابل اشتعالبعضي از فلزات ، مانند سديم ، پتاسيم ، كلسيم ، آلومينيم ، منيزيم و باريم داراي خاصيت اشتعال شديد مي باشند و در موقع آتش سوزي با نور خيره كننده اي مي سوزند و بهترين وسيله براي خاموش كردن اين فلزات ، ماسه صد در صد خشك و پودر شيميايي مي باشد و براي مثال سديم را شرح مي دهيم :

مشخصات سديم : فلزي نرم ، رنگ نقره اي ، روي آب شناور باقي مانده و با آن شديداً فعل و انفعال شيميايي همراه با شعله انجام مي دهد ، بخارات آن شديداً تحريك كننده است .

نحوه نگهداري : اين فلز را در ظروف شيشه اي در حالي كه در زير

123

مواد نفتي قرار گرفته است ، نگهداري و حمل و نقل مي كنند .

خطرات : سديم در تماس با رطوبت و هوا ، باعث تجزيه آنها گرديده و توليد گاز ئيدروژن و حرارت كافي براي شعلهور شدن آن مي نمايد .

آتش سوزي : از دستگاه تنفس و البسه كاملا استحفاظي ، براي جلوگيري از هر گونه تماس با اين فلز ، استفاده شود . از آب و هر گونه ماده اكسيژن دار نبايد استفاده كرد . براي اطفا و خاموش كردن از ماسه صد در صد خشك و پودر شيميايي استفاده گردد .

كمكهاي اوليه : بخارهاي حاصل از سوختن سديم در هوا كه محتوي اكسيد سديم مي باشد . براي چشم ، بيني و گلو شديداً تحريك كننده مي باشد و تماس ذرات ذوب شده اين فلز با بدن ، توليد سوختگي عميق مي نمايد . هر گونه آلودگي را خيلي سريع پاك كرده و محل سوختگي حاصله را با محلول اسيد استيك خنثي نماييد و فوراً او را به بيمارستان برسانيد .

طبقه ششم : مواد منفجرهمنظور از مواد منفجره در اين بحث مواد منفجره از نوع سبك يا تجاري مي باشد ؛ مانند انواع باروتها ، ديناميت ، چاشني و . . . اگر در اين گونه مواد منفجره ، آتش سوزي رخ دهد بلافاصله تمام مواد در يك لحظه توأم با انفجار از بين مي رود و قدرت پرتاب تكه هاي ناشي از انفجار در اين گونه مواد تا شعاع 200 متر مي باشد . بنابر اين مبارزه با اين مواد منفجره ، زماني آغاز مي شود كه آتش سوزي به آنها نرسيده باشد و بايد از سرايت آتش به اين مواد جلوگيري شود و براي مبارزه بايد به موارد زير توجه كرد .

1 ـ افراد آتش نشان و وسائل مربوط به آن ، بايد دور از شعاع خطر ؛ يعني به فاصله 200 متر يا در پشت پناهگاهي مستقر شوند .

124

2 ـ شعاع خطر بايد از نوع درجه يك « منطقه خطر » اعلام گردد تا از ورود افراد متفرقه جلوگيري شود .

3 ـ اطلاع به مقامات انتظامي و احضار كارشناس مربوطه .

4 ـ بايد از حداقل افراد براي نزديك شدن به محل مواد منفجره استفاده كرد و افراد منتخب براي نزديك شدن به محل بايد از حفاظ استفاده نمايند و ضمناً بايد داراي اطلاعات زير باشند : الف ) آشنايي به موقعيت محلب ) آشنايي با محل دقيق مواد منفجرهپ ) عكس العمل مواد منفجره در برابر حرارتج ) نوع و مقدار مواد منفجرهافراد آتش نشان بايد سعي نمايند از سرايت آتش به مواد منفجره جلوگيري كنند و ضمن خاموش كردن آتش ( با توجه به نوع آتش سوزي ) به وسيله آب مواد منفجره را خيس نمايند تا خاصيت انفجار آنها از بين برود . در صورت عدم امكان جلوگيري از سرايت آتش به مواد منفجره ، آتش نشان بايد بلافاصله از محل دور شده و در صورت انفجار به حالت درازكش بر روي زمين قرار گيرد .

« انواع انفجارات » انفجاراتي كه ممكن است در آتش سوزي با آن مواجه شويم را به سه دسته تقسيم مي كنند ولي انفجار بطور كلي به چهار گروه تقسيم مي شود :

1 ـ انفجار ناشي از احتراق ( اكسيداسيون ) .

2 ـ انفجار ناشي از فشار .

2 ـ انفجار ناشي از تجزيه .

125

4 ـ انفجارات هسته اي . 1 ـ انفجار ناشي از احتراق ( اكسيد اسيون ) : اگر بخار مايعات قابل اشتعال و يا گاز قابل اشتعال با هوا مخلوط گردد ، اختلاط قابل انفجاري بوجود مي آورند كه اين اختلاط در اثر رسيدن جرقه و يا شعله بروز مي كند . 2 ـ انفجار ناشي از فشار : ظروف در بسته مايعات يا ظروف تحت فشار گازها ، هرگاه در معرض حرارت قرار گيرند در اثر تبخير مايع و انبساط حجمي گازها فشار داخل ظرف بالا مي رود و همچنين از مقاومت بدنه ظرف در اثر حرارت كاسته مي شود . زماني كه فشار داخل ظرف به بيشتر از مقاومت بدنه ظرف برسد ، مي تركد و اگر داخل اينگونه ظروف ، مايع و يا گاز قابل اشتعال باشد ، علاوه بر اين كه انفجار دومي ، ناشي از احتراق ايجاد مي شود . آتش سوزي در يك لحظه تا شعاع بيست متر در اثر پرتاب مايع توسعه پيدا مي كند ، براي جلوگيري از اين قبيل انفجارها بايد از آب بصورت گردي جهت خنك كردن بدنه ظرف استفاده كرد و بايد توجه داشت كه تمام بدنه ظرف بطور يكنواخت خنك شود و از زدن آب به يك نقطه خودداري كرد . 3 ـ انفجارات ناشي از تجزيه : اين انفجارها شامل تمام مواد منفجره مي گردد و براي جلوگيري از انفجارشان ، از همان روش كه در آتش سوزيهاي مواد منفجره گفته شد استفاده

126

مي گردد .

« عوامل گسترش آتش سوزي » آتش سوزي بدو طريق گسترش مي يابد :

1 ـ افقي .

2 ـ عمودي .

* عوامل گسترش آتش سوزي بصورت افقي عبارتند از :

1 ـ باد

2 ـ انتقال حرارت به صورت تشعشعي

3 ـ ريختن مايعات قابل اشتعال و جاري شدن آنها

4 ـ انفجارات ناشي از احتراق يا فشار

5 ـ سرعت انتقال آتش در موارد مختلف * عوامل توسعه آتش سوزي بصورت عمودي : آتش سوزي به صورت عمودي سريعتر از افقي صورت مي گيرد و عوامل آن عبارتنداز :

1 ـ راهروها و پله ها

2 ـ كانال آسانسورها

3 ـ پنجره ها

4 ـ روزنه و منافذ سقف هاي كاذب

5 ـ كانال كابلهاي برق ، كولر و تهويه

6 ـ انفجارات ناشي از احتراق يا فشار

« طريقه ايجاد حرارت » ايجاد حرارت به سه طريق امكان دارد :

1 ـ شيميايي

2 ـ مكانيكي

3 ـ الكتريسيته

127

1 ـ طريقه شيميايي : تعدادي از عناصر و مواد شيميايي در شرايطي خود بخود حرارت توليد نموده و سبب آتش سوزي مي گردد ؛ مانند آلوده شدن پارچه و چوب به اسيد نيتريك و مخلوط گليسيرين و پرمنگنات در معرض نور شديد .

2 ـ طريقه مكانيكي : در اين طريقه ، بر اثر اصطكاك و يا تحت فشار قرار گرفتن گازها ، حرارت توليد شده و سبب آتش سوزي مي گردد .

3 ـ طريقه الكتريسيته : هرگاه جريان برقي را از مقاومتي عبور دهيم ، در آن مقاومت حرارت توليد مي شود ؛ مانند اتوي برقي و اجاق برقي .