بخش 2

51

9. هنگام خروج از هتل، كليد اتاق ها را به هيچ عنوان همراه خود نبريد، چرا كه ممكن است ديگران پشت در اتاق معطل بمانند.

10. از روزي كه وارد مكّه يا مدينه مي شويد، يك اتاق به شما و دوستان همراه اختصاص مي يابد و پس از چند روز بايد آن را تحويل دهيد، از اين رو نظافت را مراعات نماييد. خدمه ي كاروان و مأموران هتل، وسايل نظافت از قبيل كيسه پلاستيكي، سطل زباله، حوله، ملحفه و امكانات ديگر را در اختيار شما قرار مي دهند. سعي كنيد لباس هاي خود را جايي پهن كنيد كه در محل ديد و عبور ديگران نباشد. پاكت ها، كاغذها و زباله ها را نيز در سطل هاي مخصوص زباله بريزيد.

11. در بيش تر هتل ها، جهت قبله با علامت ويژه اي بر ديوار يا سقف اتاق ها مشخص و نصب شده است. معمولاً در ساخت سرويس هاي بهداشتي، جهت قبله رعايت نشده است واز نظر شرعي در مذهب شيعه، رو يا پشت به قبله نشستن در حال تخلّي، حرام است، اما اهل سنت چنين اعتقادي ندارند، بنابراين هنگام استفاده، به گونه اي بنشينيد كه رو به قبله يا پشت به قبله قرار نگيريد.

12. سرويس هاي بهداشتي اغلب فرنگي است. از ايستادن روي لبه ي آنها پرهيز كنيد و اگر چگونگي استفاده از آن را نمي دانيد، از همراهان و يا مسؤولان كاروان بپرسيد.

13. زائران محترمي كه تاكنون از وان حمّام استفاده نكرده اند، بهويژه سالمندان عزيز توجّه داشته باشند كه در وان هاي حمام خطر

52

ليز خوردن وجود دارد، بهويژه اگر پابرهنه يا با دمپايي ابري باشند. بنابراين، مراقب باشيد هنگام استحمام، خداي ناكرده مشكلي براي شما پيش نيايد. هم چنين پرده ي حمام را در داخل وان قرار دهيد تا آب دوش به كف حمام نريزد.

14. حمّام، توالت و آشپزخانه هايي كه در هر اتاق يا سوئيت وجود دارد، براي استفاده ي همه ي افراد ساكن در آن اتاق است. بنابراين، پس از استفاده، سرويس هاي بهداشتي را تميز كنيد و از باقي گذاشتن موي سر و صورت، صابون و شامپو و تيغ هاي مصرف شده و... جداً پرهيز نماييد.

15. با توجه به اين كه سالن ها و رستوران هاي غذاخوري هتل، محلّ رفت وآمد افراد مختلف بوده و محلّي عمومي به شمار مي آيد، از تردّد در اين اماكن با لباس هاي راحتي كه آنها را در اتاق مي پوشيد، خودداري كنيد.

17. هنگام خروج، كليد ياكارت خود را داخل اتاق جا نگذاريد، زيرا گرفتن كليد يدك مشكلات زيادي دارد، خصوصاً اگر مدير كاروان در آن ساعت در محل سكونت حضور نداشته باشد. مسئول هتل تا مطمئن نشود كه اتاق متعلق به خود شماست، كليد را تحويل نمي دهد. اگر كليد را به همراه خود مي بريد، در حفظ آن دقّت زيادي داشته باشيد.

18. در صورت ايجاد مزاحمت از سوي افراد، به سرعت مدير و خدمه ي كاروان را آگاه سازيد تا برخورد مناسب و قانوني

53

صورت گيرد.

19. در ساعاتي از روز كه كارگران هتل براي نظافت وارد اتاق ها مي شوند، از گذاشتن پول، طلا و جواهرات در اتاق (بهويژه در زماني كه خودتان حضور نداريد) خودداري كنيد و آنها را به صندوق امانات محل اقامت تحويل داده و با مشخّصات كامل، رسيد دريافت نماييد.

20. در روزهاي نخست، براي استفاده از آسانسور و پلّه هاي برقي، حتماً همراه افرادي باشيد كه با طرز كار آنها آشنا هستند. سالمندان عزيز و برادران و خواهراني كه تاكنون از اين وسايل استفاده ننموده اند، در اين باره بيش تر دقّت كنند و از افراد با تجربه كمك بخواهند. ظرفيت آسانسورها را رعايت كنيد تا مشكل سقوط يا خرابي و نقص فنّي آن پيش نيايد.

21. خواهران محترم، در تمام اوقات، بهويژه شب ها كه داخل اتاق روشن و بيرون تاريك است، به پنجره ي اتاق هاي خود توجه داشته باشند و دقت كنند كه حتماً پرده ها آويخته و جاي ديگري به آن مشرف نباشد.

22. در صورت بروز هرگونه نقص ساختماني در داخل اتاق، مانند چكّه نمودن آب از سقف، خرابي شيرها و دست شويي ها يا مشكلات ديگر، به سرعت مدير يا خدمه ي كاروان را آگاه سازيد تا مشكل را برطرف نمايند.

23. از ايجاد سروصدا در داخل اتاق و زياد كردن صداي

54

تلويزيون يا ضبط صوت خودداري كنيد، زيرا ممكن است همسايگان شما در حال استراحت باشند.

24. هنگامي كه در آسانسورها هستيد، از شوخي هاي ناراحت كننده، كلمات نامناسب و سخنان آزار دهنده پرهيز نماييد و شخصيّت ديگران را در نظر داشته باشيد.

25. هيچ يك از وسايل ساختمان را بيرون نبريد و از آنها استفاده ي نابه جا نكنيد. در صورت خرابي يا مفقود شدن هريك از اسباب و اثاثيه، خسارت آن را از سازمان حج دريافت مي كنند و از نظر شرعي، شما ضامن هستيد.

26. توجه داشته باشيد كه هتل ها و اماكن اقامتي مدينه در مقايسه با ساختمان هاي مكّه، از امكانات بسيار بهتري برخوردارند. بنابراين در صورتي كه در منازل مكّه محدوديت هايي را مشاهده كرديد، تصوّر نكنيد كه تغييري در سيستم خدمات رساني ايجاد شده است، زيرا به طور كلي مراكز اقامتي مكّه سطح پايين تري دارند.

27. مدير و خدمه كاروان در سفر حج، وظايف تعريف شده اي دارند كه آنها را به دقت انجام مي دهند، امّا در برخي موارد هيچ گونه دخالتي نمي توانند داشته باشند، زيرا كارها به صورت متمركز و طبق برنامه ي مشخّصي كه از طرف ستاد حج تنظيم گرديده، انجام مي شود، مثلاً در اموري مانند نوع غذا، كيفيت هتل و منازل مسكوني و امكانات اتاق ها، آنها تنها مي توانند كمبودها را گزارش دهند، بنابراين توقّع بي جا و ناممكن از آنان نداشته باشيد.

55

28. در هر كاروان، براي هر نفر از زائران مقدار معيني اقلام بهداشتي از قبيل پودر لباس شويي، شامپو و صابون حمام در نظر گرفته شده است. در مصرف آنها زياده روي و اسراف نكنيد. البته خدمه ي كاروان تا حد امكان موارد نياز را تأمين مي كنند.

29. صد درصد غذاي زائران در مدينه; و شصت درصد در مكه در آشپزخانه هاي مركزي طبخ، و طبق آمار در هتل ها توزيع مي شود. سعي كنيد براي هر وعده ي غذايي، به موقع در هتل حاضر باشيد. نگهداري غذا بعد از اين ساعات از لحاظ بهداشتي مشكلاتي به همراه دارد.

30. افراد سالمند و مريض را حتي براي مدت كوتاه در اتاق تنها نگذاريد. هم چنين جهت احتياط بيشتر، دقت كنيد آنان هنگام خروج، مشخصات كامل و آدرس محل اقامت و شماره كاروان را همراه داشته باشند.

31. از قرار دادن لباس و هرگونه شيء پارچه اي بر روي آباژورها خودداري كنيد، زيرا ممكن است باعث آتش سوزي شده و خسارات جبران ناپذيري به بار آورد.

56

بخش ششم: بازار

 

1. از خريد اجناس حجيم و كالاهاي صوتي، تصويري و برقي كه بهاي آنها معمولا در ايران ارزان تر است، خودداري كنيد. علاوه بر اين اجناس بدل و قلاّبي كه با نمونه اصلي شباهت زيادي دارد، در بازار عربستان بسيار مشاهده شده، و در بسياري از موارد پس از خريد، امكان برگشت و معاوضه ي كالا وجود ندارد.

2. هنگام برپايي نماز جماعت، از رفت و آمد در خيابانها و نشستن كنار پياده روها و فروشگاه ها جداً اجتناب نمائيد.

3. حتي المقدور از خريد كالاهايي كه نسبت به چگونگي و ارزش آن اطلاعات لازم را نداريد خودداري كنيد و در صورت ضرورت، به عيار و كشور سازنده آن توجه داشته باشيد. ضمناً از فروشنده فاكتور بخواهيد و در صورت امكان و با حضور يك فرد خبره و با تجربه خريد كنيد.

4. از خريد اجناس دست دوم، به دليل ارزاني آن ها، جدّاً خودداري كنيد، زيرا احتمال سرايت بيماري هاي مختلف در آنها

57

وجود دارد.

5. خواهران محترم از بحث و جدل، خنديدن با صداي بلند، اصرار و چانه زدن با مردان بيگانه جداً پرهيز نمايند.

6. مراقب كيف پول و اجناس خريداري شده ي خود باشيد تا آنها را در مغازه ها جانگذاريد. هنگام خريد سعي كنيد با در اختيار داشتن اسكناس هاي مختلف (پول خرد) قيمت اجناس خريداري شده را پرداخت كنيد و از دادن اسكناس هاي درشت پرهيز كنيد، زيرا برخي از فروشندگان در پس دادن باقيمانده ها سخت گير بوده و يا در محاسبه عمداً يا سهواً اشتباه مي كنند.

7. پاساژها و فروشگاه هايي در شهرهاي مدينه و مكّه بنا شده كه از مركز شهر فاصله دارند. فروشندگان اين مراكز اتومبيل هاي ويژه اي را مقابل هتل ها مستقر مي كنند و افراد را براي خريد اجناس به آن جا مي برند. دقت كنيد كه اجناس را گران تر نفروشند. فريب خودروي رايگان آنها ياشلوغي هاي ساختگي فروشگاه را نخوريد.

8. هنگام خريد اجناس كاملاً دقّت كنيد كه قلاّبي و خراب نباشند، زيرا تا هنگامي كه در فروشگاه هستيد، امكان تعويض وجود دارد، امّا پس از خروج، براي تعويض كالا به مشكلات زيادي برمي خوريد.

9. تا حدّ امكان از فروشگاه هايي كه اجناس آنها برچسب قيمت دارند، خريد نماييد، البته پيش از خريد قيمت ها را از فروشگاه هاي ديگر نيز سؤال كنيد.

58

بخش هفتم : احكام

 

1. تذكرات اين بخش از كتاب درباره ي اعمال و مناسك است، البته مشروح مناسك بايد در جلسات كاروان توسط روحانيون مطرح شود و زائرين محترم تذكرات ايشان را به دقت مورد توجه قرار دهند.

2. چنانچه مدّت اقامت شما در شهرهاي مكّه و مدينه كم تر از ده روز است، نمي توانيد قصد اقامت ده روزه داشته باشيد. بنابراين نمازهاي چهار ركعتي شما شكسته خواهد بود، البته در مسجدالنّبي يا مسجدالحرام وبنا به فتواي برخي مراجع، در همه جاي مكه و مدينه) مي توانيد نمازهاي چهار ركعتي را شكسته و يا تمام بخوانيد. (راجع به جزييات و اختلاف فتاواي مراجع، از روحاني محترم كاروان مسائل را بپرسيد.)

3. چنان كه مي دانيد، شيعيان، نماز جماعت و نماز اوّل وقت را مستحب مؤكد دانسته و اعتقاد دارند كه كمال نماز و نمازگزار به شركت در نمازهاي جماعت است، ولي برخي از اهل سنّت شركت

59

در نماز جماعت را واجب دانسته و شركت نكردن در آن را حرام مي دانند، بنابراين، دقت فرماييد كه در اوقات نماز، در حرم يا در نزديك ترين مسجد محل سكونت خود حضور يابيد. در اين مواقع از راه رفتن يا نشستن در كنار خيابان ها يا مقابل فروشگاه ها و هتل ها و خصوصاً حركت در خلاف جهت جمعيت عازم به حرم جداً خودداري فرماييد.

4. براي خواندن نمازهاي واجب، در مسجدالنّبي(صلي الله عليه وآله) از سجاده هايي استفاده نماييد كه در قسمت بالاي آن حصير دوخته شده است و به هيچ وجه از مهر و كاغذ استفاده نكنيد. در مورد خواندن نمازهاي مستحبي، مانند نماز زيارت يا تحيّت مسجد، اگر امكان سجده روي سنگ يا آن سجاده ها نبود، مانند روضه ي منوّره در مسجدالنّبي(صلي الله عليه وآله) مي توانيد روي همان فرش ها سجده كنيد. بيشتر مراجع تقليد، سجده كردن روي فرش را در نماز جماعت جايز مي دانند، ولي با اين حال، خوب است قبلاً از نظر مرجع خود آگاه باشيد.

5. از آن جا كه در عربستان نماز خواندن در كنار قبور را حرام مي دانند، براي جلوگيري از برخوردهاي تند و نامناسب، نمازهاي زيارت را داخل حرم و مسجد نبوي بخوانيد كه ثواب بيش تري هم دارد. خواهران محترم از خواندن نماز زيارت روي سنگ فرش هاي پشت ديوار و پنجره هاي بقيع جدّاً پرهيز نمايند.

6. معمولاً پس از نمازهاي جماعت اعلان نماز ميّت مي شود و

60

موذن مي گويد: «اَلصَّلاةُ عَلَي الأمواتِ يَرحَمُكُمُ الله». شما نيز در اين نماز (كه چهار تكبير دارد) شركت كنيد و هنگامي كه نماز ميّت خوانده مي شود، از رفت وآمد در بين صفوف جدّاً پرهيز نماييد.

7. اهل سنت خواندن نمازمستحبي را بعد از نماز جماعت صبح حرام مي دانند (البته اين كار از نظر شيعه نيز مكروه است) بنابراين بعد از نماز جماعت صبح، نمازهاي زيارت، نوافل، نماز قضا و نمازهاي مستحبي ديگر را نخوانيد، زيرا برخي از افراد تندرو با شما برخوردهاي نامناسب مي نمايند. مي توانيد در اين ساعت به قرائت قرآن يا خواندن زيارت نامه و مناجات مشغول باشيد يا براي زيارت ائمه ي اطهار(عليهم السلام) به بقيع مشرف شويد.

از خواندن نمازهاي مستحبي در اين يك ساعت (يعني بعد از نماز جماعت صبح) در روضه ي منوّره، محراب حضرت(صلي الله عليه وآله) و ستون توبه پرهيز نماييد، زيرا با ممانعت شديد مأموراني روبه رو مي شويد كه كنار محراب ايستاده اند و با صداي بلند مي گويند:

«اَلنّافِلةُ بَعدَ صَلاةِ الصُّبحِ حَرامٌ».

8. توجّه داشته باشيد كه تأكيد بر شركت در نماز جماعت اهل سنّت، به معناي آن نيست كه همه ي كارهايي را كه آنها در نماز انجام مي دهند، بايد طبق نظر آنها به جا آوريم، بنابراين، هنگام خواندن نماز جماعت، از قراردادن دست ها روي هم و گفتن آمين پرهيز نماييد.

9. طبق نظر بيشتر مراجع، حدود شرعي مسجدالنّبي(صلي الله عليه وآله) عبارت

61

است از تمام ساختماني كه در حال حاضر ديوار و سقف دارد، به ضميمه ي دو محوطه اي كه سقف آن، چتر است; بنابراين صحن هاي اطراف، حكم مسجد را ندارد. لذا اگر مي خواهيد از فضيلت مسجد بهره مند باشيد، بايد در محوطه هاي داخلي مسجد، حتي المقدور نزديك به مسجد اصلي كه در جلو قرار دارد، حضور يابيد.

10. در بعضي از روزها، مانند روزهاي جمعه كه جمعيّت نمازگزار بسيار است، ممكن است مجبور شويد كه به طبقات بالاي مسجد برويد. توجّه داشته باشيد كه اتّصال صفوف نماز در آن جا برقرار نمي باشد. بنابراين نماز خود را پس از اقامه ي نماز جمعه اعاده نماييد يا قبل از نمازجمعه (در فاصله ي دقايق بين اذان اوّل و اقامه ي نماز جمعه) نماز ظهر را اقامه كنيد.

11. اهل سنّت در نماز جماعت به نظم در صفوف بسيار اهمّيّت مي دهند، ولي در مورد اتّصال صفوف، اين دقّت را ندارند. بنابراين، لازم است در مكان هايي بايستيد كه اتّصال صفوف نماز برقرار باشد.

در اين باره خواهران توجّه فرمايند كه معمولاً در موسم عمره، اين اتّصال در قسمت بانوان برقرار نمي باشد. پس نمازهاي خود را يا پس از نماز جماعت اعاده نمايند و يا پيش از نماز جماعت بخوانند. امّا در زمان حج معمولاً اتصال وجود دارد. (با اين حال بايد به فتواي مرجع خود توجه كنيد.)

12. توجّه داشته باشيد كه امام جماعت اهل سنّت معمولاً بعد از

62

حمد به جاي سوره، چند آيه و گاهي در نماز صبح، بهويژه نماز صبح جمعه، آيه هاي سجده دار مي خواند. در اين وقت همه ي نمازگزاران به سجده مي روند و سپس به حالت قيام برگشته و نماز را ادامه مي دهند و شما تصوّر مي كنيد كه يك ركعت بدون ركوع به نماز اضافه شد. به هر حال، شما نيز از آنها پيروي نماييد، ولي پس از چنين نمازي حتماً بايد نماز صبح را اعاده كنيد، يا اين كه بايد پيش از اقامه ي جماعت، نماز صبح را خوانده باشيد.

13. پس از اذان اول هر نماز، همه مشغول خواندن نماز نافله و مستحبي مي شوند و منتظر اذان دوم، يعني اقامه ي نماز جماعت هستند. شما نيز بعضي از نمازهاي مستحبي يا قضا را در همين فاصله به جا آوريد و تا هنگام اذان دوم از سخن گفتن با يكديگر خودداري نماييد.

14. صفوف نماز بايد مستقيم و كامل باشند. اين، دستوري است كه امام جماعت پيش از شروع هر نماز اعلام مي دارد: «استَوُوا... اَقيموا صُفُوفَكُم و اعتدلوا و سدّو الخِلل...»، بنابراين، شما نيز تا جاي خالي در صف جلو ايجاد شد آن را پر كنيد. دقيقا در كنار ديگران قرار گرفته و جلو يا عقب تر از آنها نايستيد.

15. اهل سنّت در نماز جماعت پس از ركوع، مكث زيادي دارند. توجّه داشته باشيد كه در روزهاي نخست، دچار اشتباه نشويد و طبق عادت، سريعاً به سجده نرويد.

16. هنگام خواندن نماز جماعت يا فرادي، فقط به محل

63

سجده نگاه كنيد. برخي به اين نكته توجّه ندارند و ديگران اين كار را دليلِ اهميّت ندادن به نماز و عدم خضوع و خشوع مي دانند.

17. اگر نماز (واجب يا مستحب) را به صورت فرادي مي خوانيد، كوشش كنيد سجده و ركوع را كامل انجام دهيد; يعني پس از ركوع و سجده اندكي صبر كنيد تا بدن آرام گيرد.

18. در نماز جماعت، اذكار را بسيار آرام بخوانيد تا در آن سكوت خاصّي كه در هنگام نماز بر مسجد حاكم است، صداي شما شنيده نشود.

20. اهل سنّت در پايان نماز با گفتن: «السّلام عليكم و رحمة الله»، صورت را به طرف راست و بعد به طرف چپ بر مي گردانند. اين كار نزد ما هيچ استحبابي ندارد. شيعيان پس از سلام، سه بار «الله اكبر» مي گويند. البته توجه داشته باشيد به دليل تبليغ نادرستي كه براي بالا آوردن دستها تا كنار گوش صورت گرفته است، بدون بالا آوردن دست سه مرتبه الله اكبر بگوئيد، و يا اگر چنين كرديد، ذكر «الله اكبر» را طوري ادا كنيد كه شنيده شود.

21. تا جايي كه ممكن است در صفوف جماعت براي ايستادن، به ديگران جا دهيد.

22. معمولاً پس از نمازها و نماز ميّت، دو يا چهار ركعت نافله ي نماز را به صورت فرادي مي خوانند. شما هم نيّت كنيد و چند ركعت نماز مستحبي بخوانيد و توجّه داشته باشيد تا نمازهاي نافله تمام نشده و صفوف نماز به هم نريخته، از بين صفوف نمازگزاران

64

عبور نكنيد، زيرا بعضي از افراد در حال خواندن نافله هستند و عبور افراد را از مقابل خود جايز نمي دانند، و چه بسا با دست به سينه ي شما بزنند. پس كمي صبركنيد و مشغول تعقيبات نماز باشيد، سپس به قصد خروج از حرم، حركت كنيد.

23. از مُحرم نمودن اطفال خردسالي كه احكام شرعي را نمي دانند، جدّاً بپرهيزيد; و خود و آنها را به مشكل دچار نكنيد. البته مي توانيد به آنها لباس احرام بپوشانيد و به همراه خودتان بياوريد تا كارهايي را كه شما انجام مي دهيد، آنها نيز انجام دهند. به اين ترتيب شما و فرزندتان اجر و ثواب بسياري خواهيد برد.

24. كودكان مميّزي را كه تا حدودي به احكام دين آشنايي دارند و مسائل وضو، نماز، طهارت و نجاست را تشخيص مي دهند، حتماً محرم كنيد و احكام را به آنها نيز آموزش دهيد.

25. چنانچه خواستيد فرزندان پسر را محرم كنيد، حتماً توجّه داشته باشيد كه ختنه شده باشند.

26. دختربچّه هايي كه محرم شده اند بايد مانند بزرگترها حجاب و پوشش اسلامي را رعايت كنند. احكام و مناسك حجّ را به آنها آموزش داده و مواظبت نماييد اعمال را به درستي انجام دهند.

27. خواهران محترم در مسجد شجره كه محل احرام مي باشد، نظافت را رعايت كرده و از ريختن پاكت و زباله ي ميوه و تنقّلات خودداري كنيد.

65

28. مواد آرايشي خانم ها مانع رسيدن آب به مواضع وضو و غسل است، بنابراين خواهران محترم در هنگام احرام و خواندن نماز به اين مسأله دقّت نموده و از استعمال آن خودداري نمايند.

29. به هنگام پوشيدن لباس احرام، حتي اگر در هتل باشد، قصد قربت نماييد.

30. خواهران محترم مي توانند در صورتي كه براي خواندن نماز طواف در پشت مقام ابراهيم جا نبود، به قسمت هاي عقب تر بروند.

31. سجدهِ ي نماز طواف روي سنگ فرش مسجدالحرام صحيح و بي اشكال است.

32. هنگام تردد در مسجدالحرام يا مسجدالنّبي(صلي الله عليه وآله) روي محل سجده ي افراد پا نگذاريد، زيرا انجام اين كار نوعي بي احترامي به نمازگزاران محسوب مي شود.

33. در هنگام شلوغي و ازدحام در محل طواف، بانوان محترم از انجام طواف مستحبي خودداري كنند.

34. اگر خواستيد عمره ي مفرده را پس از اعمال حجّ به جا آوريد، در ساعات نخستين شب، يعني پس از نماز عشا انجام دهيد تا خلوت باشد و به استراحت شبانه نيز برسيد و از طرفي نماز صبح هم قضا نشود.

35. برنامه هايي كه مي توانيد در وقت تشرّف به مسجدالحرام انجام دهيد، عبارت اند از:

66

- ختم قرآن مجيد;

- خواندن نماز قضا;

- دعا و نيايش كه بهترين دعاها، همان مناجات هاي موجود در مفاتيح الجنان و صحيفه ي سجّاديه است، مانند دعاي جوشن كبير، دعاي مجير و...;

- نگاه كردن به كعبه كه بسيار توصيه شده است.

36. بوسيدن حجرالأسود و هروله براي بانوان مستحب نيست و خاص مردان است، بنابراين بانوان از بوسيدن حجرالأسود كه موجب اختلاط با مردان مي باشد، و در بعضي مواقع خطرات جاني در بردارد، جدّاً پرهيزكنند.

37. حجّاج محترم پس از انجام عمره ي تمتّع و قبل از احرام براي حج تمتع، حق خروج از شهر مكّه را ندارند.

38. خواهران محترم اگر مي دانند در ايام حجّ تمتّع، مبتلا به عادت ماهيانه مي شوند، مسأله را از روحاني محترم كاروان سؤال كنند تا با جلو انداختن اعمال مكه مكرمه، در انجام مناسك با مشكل روبه رو نشوند.

39. در مسجدالحرام، نمازگزاران، از هر طرف به جانب كعبه نماز جماعت مي خوانند. يكي از احكام جماعت در فقه شيعه، ايستادن پشت سر امام جماعت است. از اين رو توجّه داشته باشيد كه در طرفي كه امام جماعت ايستاده، قرار بگيريد. امام جماعت مسجدالحرام در نماز صبح، مغرب و عشا، پشت مقام ابراهيم و براي

67

نماز ظهر در طبقه ي اوّل، تقريباً بين ركن حجرالاسود و ركن يماني و براي نماز عصر نيز در قسمت مطاف، كنار ركن عراقي مي ايستد. بنابراين حتي الامكان بايد طوري در صفوف نماز جماعت بايستيد كه ضمن رعايت اتّصال صفوف، جلوتر از امام جماعت يا در مقابل وي قرار نگيريد.

40. سعي بين صفا و مروه هيچ استحبابي ندارد، بنابراين پس از انجام طواف مستحبي نيازي به انجام سعي نيست.

41. خواهران گرامي توجه داشته باشند كه در محيط معنوي و ملكوتي مسجدالحرام عفاف را رعايت نموده و از تردّد در قسمت هايي كه معمولاً برادران در آنجا حضور دارند، بپرهيزند.

42. پس از انجام طواف مستحبي در هر جاي مسجدالحرام مي توانيد نماز طواف بخوانيد; اصرار نداشته باشيد كه در پشت مقام ابراهيم نماز بخوانيد، حتي در طواف واجب نيز چنانچه طواف تا پشت مقام ابراهيم امتداد دارد، سعي نكنيد كه با ايجاد مزاحمت براي طواف كنندگان، پشت مقام نماز بخوانيد.

43. در قسمت هايي از مسجدالحرام، زيرزمين هايي وجود دارند كه بيش تر محل حضور برادران شده است. بنابراين، خواهران محترم در چنين مكان هايي رفت وآمد نكنند.

44. در هيچ موردي با دستورات پليس و مأموران انتظامات مخالفت نكنيد، زيرا آنها مجري قوانيني هستند كه به آنها ابلاغ شده است. البته چنانچه برخوردهاي بي ادبانه اي داشته باشند، مي توانيد از

68

آنها شكايت كنيد و به همراه يكي از برادران ايراني كه به زبان عربي تسلط دارد، شكايت خود را در دفاتر مسئولان آنها مطرح نماييد.

45. در ساعات نزديك به اذان و نماز، از حضور افراد در حجر اسماعيل ممانعت مي شود. اگر قصد اقامه ي نماز در اين مكان مقدس را داريد. فقط در ساعاتي كه اجازه حضور در آنجا داده مي شود، وارد شويد و در مواقع ديگر اصراري براي ورود به حجر اسماعيل نداشته باشيد.

46. اگر توفيق اقامه نماز در حجر اسماعيل را يافتيد، دو ركعت نماز به نيّت همه ي افرادي كه در نظر داريد، به جا آوريد. و سپس محلّ نماز را خالي كنيد و به ديگران هم فرصت استفاده از اين فيض الهي را بدهيد.

69

بخش هشتم: مناسك

 

اين مجموعه، كتاب مناسك نيست، بنابراين اطلاعات مربوط به اعمال و مناسك حج را از طريق روحانيون محترم و يا با مطالعه كتاب مناسك به دست آوريد، در اينجا توجّه خوانندگان محترم را به چند تذكر جلب مي كنيم:

مقدّمات احرام

1. زائرين مدينه قبل، در آخرين روز حضور در مدينه، تمامي وسايل خود را در ساك هاي بزرگ بسته بندي كرده و براي حمل به مكه، به مدير كاروان تحويل مي دهند و فقط يك ساك دستي را كه در آن لباس هاي احرام و بعضي از ملزومات مي باشد، نزد خود نگه مي دارند. در اين روز زائران پس از صرف ناهار و كمي استراحت آماده ي حركت مي شوند.

2. ابتدا به حمام رفته، نظافت كرده و براي احرام غسل كنيد، سپس لباس هاي احرام را با نيّت «قربةً الي الله» پوشيده و با آرامش

70

كامل، آماده رفتن به ميقات شويد. اگر مدينه قبل باشيد، از مدينه به مسجد شجره مي رويد، امّا اگر مدينه بعد باشيد از فرودگاه جده مستقيماً به مسجد جحفه رفته و در آن جا محرم مي شويد.

3. توجه داشته باشيد كه پس از غسل مستحبي احرام، وضو بگيريد تا هنگام اقامه نماز در مسجد ميقات آمادگي لازم را براي نماز و دعا داشته باشيد.

4. زائرين مدينه قبل معمولاً حدود سه ساعت مانده به مغرب براي رفتن به مسجد شجره، سوار اتوبوس مي شوند و حركت مي كنند.

5. در مسجد شجره كاملاً دقت كنيد كه از كدام طرف مسجد و كدام در داخل شده ايد و اتوبوس شما كجا توقف كرده تا براي برگشت سرگردان نشويد، چون ورود شما به مسجد در روز است، ولي خروج شما پس از نماز مغرب و عشا مي باشد و اگر نشانه هايي براي خود مشخص نكرده باشيد، دچار مشكل مي شويد.

6. مسجد شجره دو پاركينگ، يكي در جنوب مسجد (طرف قبله) و ديگري در شمال (طرف مدينه) دارد. و در صورتي كه اتوبوس ها زياد شود از مناطق باز اطراف مسجد نيز استفاده مي شود.

احرام

1. پيش از ورود به مسجد در ميقات، كتاب دعا و مناسك را همراه خود برداريد تا با استفاده از فرصت به دست آمده در ميقات،

71

ادعيه مربوطه را بخوانيد. در ابتداي ورود به مسجد، دو ركعت نماز تحيّت خوانده و سپس سه نماز دو ركعتي به نيّت نماز قبل از احرام به جاي آوريد.

2. همه ي افراد كاروان در يك نقطه از مسجد كه روحاني محترم معيّن مي كند، جمع مي شوند. روحاني كاروان پس از تذكّرات اخلاقي و يادآوري موقعيت زماني و مكاني به زائران، از نعمت هاي الهي و تقصير و قصور بندگان و ارزش توبه و تضرّع به درگاه الهي، سخن مي گويد. در پايان، از زائران مي خواهد تا نيّت احرام نمايند، كساني هم كه به نيابت آمده يا حج مستحبي انجام مي دهند بايد نيت خاص خود را داشته باشند. البته توجه داريد كه نيت را لازم نيست بر زبان جاري كنيد، بلكه توجه ذهني به آن هم كافي است.

3. اگر براي نخستين بار حج تمتع به جا مي آوريد، بايد نيت «حَجّةُ الاسلام واجب» نماييد، امّا اگر سفرهاي دوّم و بيشتر است، نيت مستحب; و اگر از طرف كسي به نيابت آمده ايد، بايد نام و مشخّصات او را در اين جا و در موارد ديگر در نظر داشته باشيد. پس از نيّت احرام، ذكر «تَلبيه» را اين گونه مي گويند:

«لَبَّيك، اللّهمَّ لَبَّيك، لَبَّيكَ لاشَريكَ لَكَ لَبَّيك، اِنّ الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلْك، لاشَريكَ لَكَ، لَبَّيك».

اين ذكر را كه فقط يك بار آن واجب است، چند مرتبه تكرار كرده و پس از آن، ذكرها و دعاهاي مستحبّي ديگر را مي خوانيد.

72

4. تا فرا رسيدن موعد اذان مغرب، در مسجد شجره، مشغول تلاوت قرآن، نماز قضا و نمازهاي مستحب ديگر مي شويد بعد از اذان نماز را به جماعت مي خوانيد و با اعلام مدير و روحاني كاروان، از مسجد خارج و سوار اتوبوس ها مي شويد تا به سوي مكّه ي مكرّمه حركت كنيد.

5. در اين هنگام، همه زائران با لباس احرام، شبيه يكديگر هستند. اتوبوس ها نيز هم شكل هستند و اطراف مسجد نيز تقريباً هم شكل و به يك رنگ است و تنها نشانه ي هر كاروان، پرچمي است كه در دست يكي از افراد مي باشد. بنابراين مراقب باشيد كه از اعضاي كاروان خود جدا نشويد. اگر از جمع كاروان فاصله نگيريد و با ديگران همراه باشيد، مشكلي نخواهيد داشت.

6. پس از سوار شدن در خودروهاي سرپوشيده يا روباز و سرشماري دوباره، چنانچه شك و شبهه يا مسأله اي در مورد احرام داريد، با روحاني كاروان مطرح نماييد، زيرا برگشت به مسجد ميقات امكان ندارد و احرام نيز بايد در همين مكان، به طور كامل و صحيح، انجام شده باشد.

7. خواهران محترم نيز در بخش ويژه ي بانوان در مسجد محرم مي شوند و اگر معذور باشند، با راهنمائي روحاني محترم كاروان در بيرون مسجد نيت كرده، محرم مي شوند. پس از حركت اتومبيل ها به طرف مكّه ي مكرمه، ذكر لبيك و ديگر ذكرهاي مستحب را تكرار نماييد.

73

8 . در مسير مسجد شجره تا مكه ي مكرمه، شام مختصري به شما داده مي شود. در توزيع غذا با يكديگر همكاري نموده و نظافت داخل اتوبوس را نيز رعايت كنيد.

9 . زماني كه در حال احرام هستيد، از به زبان آوردن سخنان بيهوده و بي فايده پرهيز نماييد، هم چنين با صداي بلند نيز سخن نگوييد، چون بعضي افراد كاروان به دليل خستگي در حال استراحت هستند.

10 . در نيمه ي راه مدينه تا مكّه، مدت زمان كوتاهي براي استراحت و تجديد وضو، پياده خواهيد شد و پس از پذيرايي، ادامه ي مسير مي دهيد. در اين جا نيز با توجه به تاريكي هوا و حضور كاروان هاي متعدد، دقّت نماييد تا اتوبوس خود را گم نكنيد.

11 . زائرين مدينه قبل معمولا حدود دو ساعت پس از نيمه شب وارد مكّه ي مكرّمه مي شوند. اگر شما مدينه قبل باشيد، در مجموع حدود پنج يا شش ساعت در راه بوده ايد و طبعاً خسته هستيد، بنابراين يكسره به هتل و محل سكونت رفته و مدير يا معاون كاروان، اتاق ها را طبق شماره هايي كه در كارت شما نوشته شده است، تحويل مي دهند و در اتاق ها مستقر مي شويد.

12 . پس از كمي استراحت، براي ادامه اعمال عمره ي تمتع روانه ي حرم مي شويد و پيش از ورود به مسجدالحرام،
مستحبّات ورود و تذكّرات لازم توسط روحاني و مدير كاروان، بيان
مي شود. توجه داشته باشيد كه طواف و نماز طواف بدون وضو

74

باطل است.

پس از ورود به مسجدالحرام، سجده ي شكر به جا مي آوريد. در نخستين لحظه، با ديدن خانه ي كعبه، حاجات مهم خود را از خداوند متعال طلب كنيد، چرا كه در مهماني خاص الهي وارد شده ايد و بايد قدر اين ساعات و لحظات را بدانيد.

13. بهتر است زائراني كه براي نخستين بار به اين سفر پربركت مشرّف مي شوند، پيش از آغاز اعمال عمره ي مفرده، اندكي صبركنند تا با فضاي مسجدالحرام آشنا شوند و به تذكّرات روحاني كاروان كاملاً گوش فرا دهند.

طواف

دومين عمل در عمره ي تمتّع، طواف است كه بايد از روبه روي حجرالأسود شروع شود و هفت دور كامل به دور كعبه بگرديد.

موارد زير را، در طواف در نظر داشته باشيد:

1. تا آخر طواف بايد با وضو باشيد;

2. شانه ي چپ شما در تمامي دورها بايد به طرف خانه كعبه باشد;

3. فاصله ي خود را به دور كعبه با توجه به فتواي مرجع تقليد خود مراعات نمائيد;

4. شك در تعداد دورها موجب بطلان طواف مي شود; بنابراين براي پيشگيري از شك در دورها، از ادعيه طواف كمك

75

بگيريد و با خواندن دعاي هر شوط، عدد شوطها را در ذهن بسپاريد.

5. از رفتن به داخل حجر اسماعيل يا دست زدن و نگاه كردن به كعبه و بازگشتن به عقب خودداري كنيد.

6. هر دور دعاي ويژه اي دارد كه حتي الامكان، به صورت دسته جمعي و يا به تنهايي آن را بخوانيد. در مورد طواف، احكام ديگري وجود دارد كه توسط روحاني محترم كاروان بيان مي شود.

نماز طواف

1. پس از تمام شدن هفت دور طواف، به محوّطه ي پشت مقام ابراهيم آمده و دو ركعت نماز طواف را به جا آوريد:

اين نماز را برادران در قسمت جلو و خواهران در قسمت هاي عقب تر مي خوانند. البته رعايت نماييد تا مزاحم طواف كنندگان نباشيد.

2. پس از خواندن نماز، كمي عقب تر، نزديك پلّه ها و ديوارهاي اطراف مسجد اجتماع نماييد. كمي از آب زمزم بنوشيد و و سپس منتظر بمانيد تا همه ي افراد كاروان جمع شوند.

سعي بين صفا و مروه

1. پس از انجام طواف و به جا آوردن نماز طواف، براي انجام سعي بين صفا و مروه به طرف مسعي حركت مي كنيد. در كنار كوه

76

صفا نيّت كرده و سعي را آغاز مي نماييد. سپس از صفا حركت كرده و به مروه مي رسيد. بدين ترتيب يك شَوْط كامل مي شود. از مروه به طرف صفا، دور دوم و به همين ترتيب، تا دور هفتم را انجام مي دهيد. در مروه هفت شوط كامل مي شود.

2. در مسير بين صفا و مروه قسمتي وجود دارد كه براي مردان، مستحب است هروله كنند. ابتدا و انتهاي اين بخش با مهتابي سبز در سقف و ديوارها مشخص شده است. اگر كسي انجام اين مستحب را فراموش كرد و در اواسط آن متوجّه شد، نبايد برگردد و اين كار را انجام دهد، بلكه از هر جا به خاطر آورديد، هروله كنيد.

تقصير

1. پس از انجام سعي، نوبت به تقصير مي رسد. بدين صورت كه در ابتدا نيت مي كنيد. سپس مقداري از موي سر را قيچي و ناخني از دست را كوتاه مي كنيد. بدين صورت از احرام، خارج مي شويد و اعمال عمره ي تمتّع پايان مي يابد. با اميد به رحمت الهي و قبولي طاعات، راهي منزل مي شويد و لباس احرام خود را از تن خارج و لباس هاي معمولي مي پوشيد و تا فرا رسيدن مرحله ي دوّم اعمال منتظر مي مانيد.

2. در شهر مكّه و پس از تعيين منزل و انجام اعمال عمره، فرم شماره 3 را كه در صفحه 107 همين كتاب آمده تكميل كنيد.

3. به تجربه ثابت شده كه بهترين زمان براي انجام و تكميل

77

اعمال عمره ي تمتّع، نيمه شب و يا پس از نماز صبح است. سعي كنيد همه با هم باشيد تا اعمال براي شما و كساني كه اين سفر، نخستين سفرشان است، به سادگي انجام پذيرد.

4. هنگام طواف و سعي بين صفا و مروه، جمع شدن اعضاي كاروان در يك محل مشكل است، پس لازم است قبلاً احكام مربوط به مناسك و وظيفه ي خود را بدانيد و طبق آن عمل نماييد، گرچه روحاني محترم و مدير كاروان در هر حال، شما را همراهي خواهند كرد.

با دوستان و همراهان خود قرار بگذاريد كه پس از انجام هريك از اعمال، يكديگر را در نقطه ي مشخصي ملاقات كنيد. اما توجه داشته باشيد كه مبادا به خاطر باهم بودن، از اعمال واجب غافل شده و انجام بخشي از آنها را فراموش كنيد.

چنانچه از كاروان عقب افتاديد، روحانيون محترم كه در محوّطه ي پشت مقام ابراهيم و روي كوه صفا مستقر هستند، پاسخ گوي پرسش هاي شما خواهند بود و اگر راه را گم كنيد، نيروهاي واحد امداد كه لباس هاي آبي بر تن دارند، شما را راهنمايي مي كند.

5. زائران سالمند و افرادي كه مبتلا به پادرد و كمردرد هستند و به كمك ديگران نياز دارند، اجازه دهند شخصي كه همراه آنهاست در روز اوّل، اعمال خود را انجام دهد و سپس به كمك آنها بيايد، چون بسيار مشكل است كه كسي بخواهد در يك زمان، علاوه بر

78

اعمال خود، كارهاي ديگري را انجام دهد، بهويژه اگر براي هر دو نفر، سفر اوّل باشد.

6. در صورتي كه براي انجام سعي يا طواف به ويلچر نياز داريد، مي توانيد با در دست داشتن كارت شناسايي، به دفتر «العربات المجانيّه» نزديك كوه صفا (طبقه دوم) مراجعه و ويلچر دريافت نماييد. البته اين كار را براي بار اوّل همراه با مدير يا خدمه ي كاروان انجام دهيد.

7. اگر بخواهيد از چرخ دستي هاي ويژه اي كه كارگران عرب آنها را مي برند استفاده نماييد، بايد كرايه ي آن را آماده كنيد و با مراجعه به دفتر مذكور در محلّ كوه صفا، طبق نوبت و مقرّرات ديگر، يكي از چرخ دستي ها را اجاره كنيد.

8. خواهران محترم از گره زدن چادرهايشان به يكديگر در حال طواف خودداري كنند، زيرا با اين كار موجب زحمت براي خود و ديگران خواهد شد. علاوه بر اين، هريك از خواهران در حالت عادي و انفرادي بهتر مي تواند طواف را انجام دهد.

9. همواره سعي كنيد هنگام طواف، ذكرها را آهسته بخوانيد (مگر اين كه طواف اوّل باشد كه براي انسجام و هماهنگي كاروان، معمولاً يك نفر بلند مي خواند و ديگران همراهي مي كنند). ضمناً به دليل حساسيت هاي اهل سنت، در حال طواف از گفتن ذكرهايي مانند يا علي(عليه السلام)، يا حسين(عليه السلام)، يا فاطمة الزهرا (عليها السلام) و... با صداي بلند اجتناب كنيد. بكوشيد از كتاب هاي دعاي مخصوص طواف يا

79

مناجات هاي ديگري كه در اين زمينه وجود دارد، استفاده كنيد و چنانچه سواد خواندن نداريد يا كتاب دعا همراهتان نيست، دعاها و ذكرهايي مانند: «ربَّنا آتنا في الدّنيا حسنه...»، «لا اله الاّ الله الملك الحق المبين»، «يا رحمان يا رحيم»، «يا ارحم الرّاحمين»، صلوات و... را زمزمه كنيد.

10. خواهران محترم هنگام طواف و خواندن نماز طواف در پشت مقام ابراهيم از چادرهاي نازك استفاده نكنند، زيرا اقامه ي نماز واجب با چنين پوشش هايي، باطل است و اعمال آنان دچار اشكال مي شود.

11. تمامي مسجد الحرام سنگفرش است و سجده بر روي اين سنگ ها جايز و صحيح است.

12. خواهران محترم توجّه داشته باشند كه طواف مستحب يا واجب را در ساعات نزديك به اذان انجام ندهند، زيرا با مشكل روبه رو مي شوند. هم چنين تأكيد مي شود كه در بين نماز مغرب و عشا و يك ساعت مانده به اذان صبح مشغول طواف نشوند، زيرا در اين ساعات، صفوف نماز تشكيل شده و مجبور هستند كه در مقابل مردان يا در بين صفوف آنان نماز بخوانند كه اين كار دور از شأن يك زائر متعهّد است و علاوه بر اين، مأموران سعودي هم از آن جلوگيري مي كنند.

13. برادران محترم توجه داشته باشند كه از باز و بسته كردن لباس احرام در برابر نامحرم و نمايان ساختن مواضع بدن و هم چنين

80

از نشستن روي پله ها، بپرهيزند. خواهران محترم نيز روي پلّه ها ننشينند، مأموران هم از نشستن روي پله ها جلوگيري مي كنند.

 

اشاره اي به اعمال حجّ تمتّع و تذكّرات لازم

احرام

1. در روز هشتم ماه ذي حجّه عموم كاروان ها و زائرين آماده مي شوند تا مرحله ي دوّم اعمال حجّ تمتّع را به جاي آورند. زائرين در هتل ها غسل احرام نموده و لباس هاي احرام را با قصد قربت مي پوشند و در ساعت معيني كه مدير محترم كاروان اعلام مي كند، وضو مي گيرند و براي محرم شدن حاضر مي شوند.

مراسم مُحرِم شدن كه خواندن شامل سه نماز دو ركعتي و نيت كردن و ذكر «لبّيك» است، به اَشكال مختلف و طبق نظر روحاني محترم كاروان انجام مي شود.

2. معمولاً كاروان ها در عصر روز هشتم، يعني دو يا سه ساعت پس از صرف ناهار اعلان حركت به سوي عرفات مي نمايند.

آقايان در ماشين هاي بي سقف و خانم ها در ماشين هاي مسقف سوار شده و پس از اعمال عرفات، مشعر و منا مجدّداً به منازل خود باز مي گردند.

3. آنچه براي وقوف در عرفات، مشعر و منا مورد نياز است، عبارت است از: يك دست لباس معمولي (كه راحت و خنك باشد

81

تا پس از خارج شدن از احرام آن را در منا بپوشيد) و نيز بعضي از وسايل شخصي و احياناً داروهايي كه براي اين مدّت مورد نياز است.

ضمناً چند عدد تيغ و صابون بدون بو و وسايل لازم براي تراشيدن سر را در ساك دستي قرار دهيد.

4. در اين سال ها كه موسم حج در فصل زمستان و پاييز واقع شده، معمولاً شب هاي مشعر سرد است. چنانچه تحمّل سرما را نداريد، دو عدد حوله ي اضافه يا پارچه و پتوي غير دوخته همراه داشته باشيد.

5. خانم هاي محترم بدانند كه در اين چند روز كاملاً از شوهران خود جدا و مستقل هستند; يعني آقايان و خانم ها جدا از هم و به صورت دسته جمعي در چادرها به سر مي برند. بنابراين، وسايل و امكاناتي را كه هر نفر به آن نياز دارد، در ساك شخصي خود قرار دهيد.

6. همراه داشتن كيف و وسايل ديگر (گرچه دوخته باشند)، براي مردِ مُحرم اشكالي ندارد، آنچه حرام است، پوشيدن لباس دوخته به عنوان «لباس احرام» است.

82

بخش نهم: عرفات

 

اكنون به تذكّراتي كه در مرحله ي وقوف به عرفات لازم است، توجه فرماييد:

1. مساحت چادرها به گونه اي است كه جاي استراحت براي اعضاي كاروان در آن منظور شده است. البته همگي براي استراحت در كنار يكديگر قرار مي گيريد و بايد ملاحظه و مراعات يكديگر را بنماييد. چون سرزمين عرفات محدود است و زائران در حال افزايش اند و تعيين مكان در عرفات با دستور و نظارت مسئولان سعودي است و آنها نيز با توجه به حضور جمعيت فراوان، فضاي موجود را تقسيم مي كنند. نتيجه اين كه به دوستان هم سفر خود جا دهيد و از آنان بخواهيد حتي المقدور فضاي كمتري را اشغال كنند. مهرباني و ادب را در حال احرام حفظ كنيد تا از اين لحظات معنوي بهترين بهره ها را ببريد.

2. سرويس هاي دستشويي عمومي در جهات مختلف و با فاصله از چادرها واقع شده است. همواره سعي كنيد از نزديك ترين

83

سرويس استفاده كنيد، زيرا امكان گم شدن در لابه لاي چادرها كه به صورت يكنواخت برپا شده، بسيار است. گرچه جاي نگراني نيست و نهايتاً با سؤال و جست وجو چادر خود را پيدا خواهيد كرد.

3. به دليل شلوغي سرويس هاي دستشويي، سعي كنيد دقايقي زودتر برويد و در نوبت باشيد تا مشكلي پيش نيايد و ديگران هم ناراحت نشوند.

4. خواهران محترم هنگام خروج از چادرها و حتّي در داخل آنها، حجاب كامل را رعايت كنند، زيرا داخل چادرها از لابه لاي آن ها پيداست.

5. توجه داشته باشيد كه دستشويي آقايان و خانم ها به هم متّصل است، لذا از صحبت كردن با صداي بلند و داد و فرياد زدن بي جا پرهيز نماييد. هم چنين نسبت به زائرين ديگر، رعايت نوبت، احترام و ادب را داشته باشيد، خصوصاً اگر از كاروان ها يا كشورهاي ديگر مي باشند.

6. پس از خروج از دستشويي ها حتماً دست هاي خود را با آب بشوييد و مراقب باشيد كه ساعت، انگشتر و ديگر اشياء خود را در دستشويي ها جا نگذاريد.

7. تا زماني كه عين نجاست را در جايي نديده ايد، همه جا را پاك بدانيد، پس چنانچه ترشّحي از آب ها به بدن و لباس شما پاشيد يا گوشه اي از لباس احرام شما در آن افتاد، نگران نباشيد. از فرياد زدن و اهانت كردن به يكديگر جداً بپرهيزيد.

84

8. در نحوه ي جمع كردن لباس احرام يا درآوردن آن براي رفتن به دستشويي ها بر اعصاب خود مسلّط باشيد. عجله نكنيد و مسائل شرعي را رعايت نماييد.

9. چنانچه كاروان شما قبل از غروب روز هشتم وارد عرفات شود، با توجه به خلوت بودن عرفات، امكان استراحت شبانه و آشنايي بيشتر با منطقه وجود دارد.

10. پس از صرف صبحانه در روز نهم ذي حجّه طبق برنامه ي سنواتي، بعثه ي مقام معظّم رهبري (مدّظلّه) مراسم برائت از مشركين را در چادرهاي محل استقرار بعثه برگزار كرده و از همه ي كاروان ها جهت شركت در اين مراسم، دعوت مي نمايد. لذا كليه ي خواهران و برادراني كه امكان شركت براي آنها فراهم است، در اين مراسم سياسي مذهبي شركت نمايند. هم چنين سعي كنيد با پرچم مخصوص كاروان خود فاصله ي زيادي نداشته باشيد. البته مي توانيد نشانه هايي هم براي خود قرار دهيد تا اگر در شلوغي جمعيت همراهان خود را گم كرديد، بتوانيد به چادر برگرديد. در هر حال مي توانيد با كمك مديران و خدمه ي كاروان هاي ديگر چادر خود را بيابيد، چون كاروان هاي هر استان نزديك به يكديگر مستقر هستند. توجّه داشته باشيد كه در بين راه از دادن هرگونه شعاري خودداري كنيد.

11. مستحبّات روز عرفه را انجام دهيد. خواهران و برادراني كه با سواد هستند، مطالب را براي كساني كه سواد ندارند بخوانند و به

85

هر حال، سعي كنيد جمع كاروان خود را جمعي علمي و معنوي قرار دهيد و از فرصت ها حداكثر استفاده را بنماييد.

12. يكي از كارهايي كه در عرفات انجام مي شود، دادن نيابت به فردي است كه مي خواهد فرداي آن روز (عيد قربان) به قربانگاه رفته و براي هر نفر، گوسفند قرباني كند. معمولاً براي اين كار افرادي معين شده و هر يك نيابت چند نفر را بر عهده مي گيرند. البته هر زائر بايد بداند كه نايب او چه كسي است. بهتر آن است كه به مدير كاروان، حق «وكالت در توكيل» داده شود.

13. توجه داشته باشيد كه نمازهاي ظهر و عصر و عشا در عرفات، مشعر و منا فقط براي كساني كه قبل از عرفات با قصد اقامت ده روز در مكه بوده اند، تمام و براي ديگران شكسته است.

14. قبل از اذان ظهرِ روز عرفه در هر كجا كه هستيد در چادر كاروان خود جمع شويد تا براي وقوف در عرفه نيت كنيد.

15. در روز عرفه پس از اقامه ي نماز جماعت ظهر و عصر و صرف ناهار سعي كنيد كمي استراحت نماييد.

16. پس از ناهار و استراحت، هر كاروان مراسم دعاي عرفه را با جمع زائران خود شروع مي كند و چنانچه روحانيون محترم كاروان صلاح بدانند، از بين چند كارواني كه در مجاورت هم هستند، يك نفر را كه خوش صداتر است، براي خواندن دعا انتخاب كنند تا تداخل صداي بلندگوها ايجاد مزاحمت نكند. اين آيين معنوي در بعثه مقام معظم رهبري نيز اقامه مي گردد.

86

17. با نزديك شدن مغرب، زائران اثاثيه ي خود را جمع مي كنند تا پس از اقامه ي نماز جماعت مغرب و عشا به طرف مشعرالحرام حركت نمايند. دقّت كنيد كه چيزي را در چادرها جا نگذاريد، زيرا برگشت به اين نقطه، امكان پذير نيست. با توجه به شلوغي سرويس هاي بهداشتي در مشعر، حتي المقدور در روز نهم از خوردن امساك كنيد.

18. در صورت امكان، چند بطري آب معدني كوچك و مقداري كيك يا بيسكويت در ساك دستي خود به همراه داشته باشيد.

19. يكي از مراحل دشوار حجّ تمتّع، خروج از منطقه ي عرفات تا رسيدن به محلّ استقرار در مشعرالحرام است. زيرا جمعيتي نزديك به دو ميليون نفر به طور هم زمان و با هر وسيله اي مي خواهند خود را به مشعر برسانند. تمام راه ها و خيابان ها مملو از خودروهاي شخصي، تداركاتي و اتوبوس است. جالب اين كه معمولاً همه ي راه ها بسته مي شوند يا حركت ماشين ها به كندي صورت مي گيرد و حتّي اين كندي حركت تا بعد از نيمه شب ادامه دارد.

20. خواهران محترم و افراد سالمند و بيمار از اين مرحله به بعد، تابع احكام خاصّي هستند. به اين صورت كه پس از وقوف اضطراري، به همراه يكي از عوامل اجرايي كاروان، به منا مي روند و پس از رمي جمره در شب در چادرها مستقر مي شوند، ولي آقايان

87

مجاز به اين كار نيستند.

21. يكي از طرح هاي جالبي كه در سال هاي اخير به آن توجه شده اين است كه افراد جوان در كاروان ها كه توان پياده روي حدود شش كيلومتر را دارند، به صورت دسته جمعي از عرفات حركت مي كنند و خود را به مشعر مي رسانند و با اين كار علاوه بر بهره مندي از اجر معنوي، از خستگي ناشي از حركت با خودرو نيز اجتناب مي كنند. البته اين كار بايد با موافقت مدير و روحاني محترم كاروان و هماهنگي هاي لازم صورت گيرد.

22. توجه داشته باشيد كه در عرفات، خدمه ي كاروان اثاثيه ي شما را در وانت بار قرار داده و به چادرهاي منا مي برند، اما بهتر است وسايل ضروري را با خود برداريد، زيرا مشكل، فقط حمل ساك در صبح روز عيد قربان و زماني است كه مي خواهيد (حدود چهار كيلومتر) پياده از مشعر تا منا برويد و اين باعث نشود كه حوله يا پتوي غيردوخته اي كه براي اين مرحله از اعمال، يعني شب مشعرالحرام آماده كرده ايد، به همراه خود نياوريد.

88

بخش دهم: مشعرالحرام

 

وقوف در مشعرالحرام

به هنگام وقوف در مشعر الحرام به نكات ذيل توجه داشته باشيد:

1. در هر ساعتي از شب به وادي مشعر يا مزدلفه رسيديد، سعي كنيد در فاصله ي مسجد مزدلفه تا قبل از پل (كوبري ملك فيصل) مستقر شويد تا فردا صبح زودتر به منا برسيد و اعمال روز عيد قربان را انجام دهيد.

2. تا آنجا كه امكان دارد اعضاي كاروان كه در چند اتوبوس هستند در يك نقطه جمع شوند تا به هنگام نيّتِ وقوف كه قبل از اذان صبح است همه در كنار باشند، زيرا همين با هم بودن حال و هوايي خاص دارد.

3. خانم ها و آقايان سالمند و افراد بيمار يا ناتوان، قبل يا پس از نيمه ي شب، براي وقوف اضطراري در مشعرالحرام نيت كرده و به طرف منا حركت مي كنند. آنان همان شب، وارد منا شده و رمي

89

جمره ي عقبه را انجام مي دهند و سپس به چادرهاي مخصوص محلّ اقامت در منا رفته و تا صبح روز بعد كه بقيّه ي افراد كاروان وارد مي شوند، در آنجا مستقر خواهند بود.

4. يكي از اعمالي كه در سرزمين مشعرالحرام انجام مي شود، جمع كردن تعداد 49 عدد ريگ در اندازه ي حدود فندق يا پسته (يك بند انگشت) است. معمولاً براي احتياط تعداد بيشتري جمع مي كنند.

5. برخي از افراد قبلاً اين تعداد سنگ را از همان كوه هاي شهر مكّه جمع كرده اند كه چون از داخل حرم جمع آوري شده مانع ندارد، اما از عرفات نمي توان براي رمي، ريگ جمع كرد.

6. چنانكه قبلاً تذكّر داده شد، در اين سال ها شب هاي مشعر، سرد و همراه با باد و گردوغبار است. در چنين شرايطي مي توانيد از حوله هايي كه براي در امان بودن از سرما به همراه آورده ايد، استفاده كنيد; البته مي توانيد از پتوي غيردوخته نيز استفاده كنيد.

7. سعي كنيد مدتي هرچند كوتاه، بخوابيد و استراحت كنيد تا نيروي لازم را براي ادامه ي اعمال داشته باشيد.

8. سرويس هاي بهداشتي در نقاط مختلف مشعرالحرام وجود دارد، ولي چون تعداد آنها محدود است، معمولاً شلوغ هستند. براي استفاده از آنها بايد قبلاً نوبت بگيريد.

9. نماز شب (يازده ركعت) را در آن شب سراسر رحمت و مغفرت فراموش نكنيد و با خواندن مناجات هاي متعدّدي كه در

90

كتب ادعيه وارد شده است، حالت معنوي خود و دوستان همراه را حفظ نماييد. اگر با اين برنامه ها و عبادات مشغول نشويد، طبعاً گفتگوهاي بي معنا و بي فايده اي پيش خواهد آمد و بعدها افسوس اين لحظات را خواهيد خورد.

10. نيم ساعت قبل از اذان صبح بيدار شده، وضو بگيريد و نيّت كنيد.

11. پس از اقامه ي نماز جماعت صبح و تعقيبات، ساعتي را مشغول ذكر و دعا و مناجات باشيد، سپس براي حركت به سمت منا آماده شويد و اگر اثاثيه اي به همراه داريد، غير از يك بطري آب، بقيه را در ماشين مخصوص كاروان قرار دهيد تا بار سنگين به همراه نداشته باشيد. (البته اگر وانت بار در دسترس نباشد، چون احتمال دارد كه از ورود اتوبوس نيز جلوگيري كنند، ناگزير بايد اثاثيه را به دست گرفته و به طرف منا حركت كنيد.)

12. با طلوع خورشيد، حركت از مشعر به طرف منا آغاز مي شود در اين مرحله، حجاج با شعارها و ذكرهاي الله اكبر و لا اله الاّ الله و ذكرهاي مخصوص روز عيد قربان، با حفظ انسجام كاروان و مراقبت از افراد ضعيف، حركت مي كنند تا پس از وادي محسّر وارد منطقه ي منا شوند. چادرهاي سفيد رنگي كه با اسكلت فلزي برپا شده است، نشانه ي نزديك شدن شما به اين سرزمين است. با هدايت مدير و خدمه، به چادرهاي كاروان خود وارد مي شويد.

13. اگر به هر دليل در نقطه اي از مشعرالحرام قرار گرفتيد كه

91

نتوانستيد همراه جمع و با حضور روحاني كاروان نيّت وقوف نماييد، مي توانيد در هر كجا كه كارواني جمع شده و نيّت مي كنند، حاضر شويد و اين عمل را همراه آنها انجام دهيد و حتي با آنان به طرف سرزمين منا رهسپار گرديد و در آنجا به كاروان خود ملحق شويد، زيرا عقب افتادن از كاروان، دليل بر ترك عمل نمي شود.

92

بخش يازدهم: مِنا

 

1. چنان كه قبلاً هم يادآوري شد، چادرهاي منا از جهت مكان استراحت براي زائرين، فضاي محدودي دارد، پس تا حد امكان به افراد ديگر جا دهيد و از اشغال فضاي اضافي خودداري كنيد و خداي ناكرده عملي كه باعث رنجش خاطر ديگران باشد، انجام ندهيد. مهربان باشيد، زيرا مدّت اقامت شما در آنجا كوتاه است. پس در همه ي شرايط، مراعات حال يكديگر را بنمائيد.

2. در تمام مدّتي كه در منا هستيد، نمازهاي خود را به جماعت بخوانيد و از معنويات و معارف و اسرار آن سرزمين مقدس كه توسط روحانيون محترم بيان مي شود، بهره بگيريد.

رمي جمره ي عقبه (شيطان بزرگ)

اينك به تذكّرات لازمي كه براي اين مرحله از اعمال لازم است مي پردازيم:

1. مسافتي را كه از مشعر تا منا مي پيماييد، چند كيلومتر است.

93

اين مسير، معمولاً مملو از جمعيّت و خودروها است و بايد از لابه لاي آنها حركت نماييد. پس هر قدر مي توانيد بار و وسائل كمتر به همراه داشته باشيد.

4. معمولاً پس از ورود به منا ابتدا به چادرهاي مخصوص كاروان خود مي رويد و كمي استراحت مي نماييد و پس از صرف صبحانه، براي رمي جمره ي عقبه حركت مي كنيد.

5. پس از صبحانه، اعضاي كاروان به جز افراد معذور كه با هماهنگي روحاني كاروان به ديگران نيابت داده اند، به سوي جمرات حركت مي كنند. البته در روز اوّل، فقط جمره ي عقبه (شيطان بزرگ) را رمي خواهيد كرد.

6. فاصله ي چادرهاي ايراني تا محلّ رمي جمرات حدود 5/2 كيلومتر است. مشخّصات راه هايي را كه از آنها عبور مي كنيد به ذهن بسپاريد، چون ممكن است در برگشت از همراهان عقب بمانيد و مجبور شويد به تنهايي بازگرديد.

7. براي رمي جمره ي روز اول، فقط هفت ريگ واجب است، ولي تعدادي سنگ اضافه نيز برداريد كه چنانچه برخي از آنهابه هدف نخورد، دچار كمبود نشويد. اگر ريگ كم آورديد، از همراهان قرض بگيريد، اما از ريگ هاي ريخته بر روي زمين استفاده نكنيد.

8. پس از اينكه به محلّ جمرات رسيديد، نيت كرده
سپس شروع به پرتاب سنگ به طرف ديوار كرده و سعي كنيد سنگ ها را به قسمت وسط ديوار سيماني بزنيد كه رعايت احتياط

94

شده باشد. پس از رمي نيز با احتياط خود را از جمعيت جدا كرده و به محلّي كه قبلاً توسط افراد كاروان تعيين شده، باز گرديد.

9. در اين مرحله از اعمال، چنانچه سؤال و مشكلي در اجراي عمل داشتيد با روحاني محترم كاروان مطرح نماييد، زيرا اگر رمي را ناقص انجام داده باشيد، برگشت از چادرها و تكرار رمي بسيار مشكل است.

10. چنانچه در مسير برگشت از كاروان عقب افتاديد به يكي از كاروان هاي ايراني بپيونديد. اگر آن كاروان از استان شما بود، مشكلي نخواهيد داشت، زيرا تقريباً به نزديكي محلّ كاروان شما مي روند و مي توانيد به راحتي به مقصد برسيد، امّا اگر از استان شما نبود، به هر حال به منطقه ي استقرار حجاج ايراني مي روند و شما مي توانيد كاروان خود را پيدا كنيد.

11. براي رفت و برگشت از جمرات، ظرف آب يا قمقمه به همراه داشته باشيد، گرچه در مسير هم آب آشاميدني موجود مي باشد، ولي براي عقب نيفتادن از كاروان چنين تمهيداتي لازم است. اگر در شلوغي جمعيّت قمقمه يا ظرف آب شما هم از دست رفت، نگران نباشيد و معطّل نشويد. همراه كاروان به مسير خود ادامه دهيد.

12. چادر امداد گمشدگان در طول ايام تشريق در عرفات و منا مستقر است، اگر راه را گم كرديد، به اين چادر مراجعه كنيد تا برادران امدادگر، شما را به محل استقرار كاروان هدايت نمايند.

95

قرباني

1. پس از رمي جمره ي عقبه، به چادرها باز مي گرديد و منتظر مي مانيد تا افرادي كه قبلاً به آنها وكالت با حق توكيل داده بوديد، خبر ذبح گوسفند قرباني را براي شما بياورند. هر زمان اين خبر به شما رسيد، نوبت انجام عمل بعدي، يعني حلق يا تقصير است.

2. پس از اطمينان از ذبح گوسفند براي خودتان توسط ذابح اعزامي از ايران، انجام حلق يا تقصير را آغاز كنيد. هيچ گاه به تبعيت از عمل اعضاي كاروان هاي ديگر و پيش از اطمينان از انجام ذبح، عمل حلق را شروع نكنيد. هر فرد و هر كاروان شرايط خاص خود را دارد. ضمنا افرادي كه به قربانگاه مي روند، توجه داشته باشندكه حلق يا تقصير را بايد در منا انجام داد.

3. چنانچه قرباني كردن گوسفند براي شما در روز عيد قربان ميسر نبود، تا روز بعد صبر كنيد تا به نيابت از شما مجدّداً به قربانگاه بروند و قرباني كنند. بعضي از مراجع معظم عقيده دارند كه قبل از قرباني هم مي توان حلق يا تقصير نمود، در اين باره، به اختلاف فتاوي و احكامي كه توسط روحاني محترم كاروان بيان مي شود، كاملاً توجّه كنيد.

 

حلق يا تقصير

1. زماني كه رمي جمره عقبه و قرباني انجام شد، نوبت به حلق (تراشيدن موي سر) براي آقايان، و تقصير (كوتاه كردن قدري

96

از موي سر) براي خانم ها فرا مي رسد.

بانوان محترم دقت نمايند كه چيدن ناخن يا كوتاه كردن مو در محل حضور يا رؤيت آقايان انجام نشود. نظافت را رعايت نموده، مو و ناخن خود را در سطل زباله بريزيد و از پراكنده ساختن آن در محيط بپرهيزيد.

آقايان محترم، وسائل لازم براي حلق يا تقصير را برداشته و در محل هاي مخصوصي كه در كنار دستشويي ها در نظر گرفته شده، عمل حلق را انجام دهند. البته قبل از حلق يا تقصير نيت با قصد قربت كنيد.

2. مهم ترين مسأله در انجام اين مرحله از اعمال، رعايت نظافت و بهداشت شخصي، خصوصاً محل تراشيدن مو و حلق است. براي اين منظور، به نكته هاي زير توجه فرماييد:

* هرگز از تيغ مشترك استفاده نكنيد;

* براي جلوگيري از ريزش مو، ازپيش بند پلاستيكي استفاده كنيد;

* موها را حتماً در سطل هاي زباله بريزيد;

* چنانچه دچار بريدگي هاي بزرگ در پوست سر شديد، با محلول بتادين و پانسمان، محلّ مورد نظر را ضدعفوني نماييد.

* پس از انجام حلق، زير دوش ها برويد و تمام بدن را با صابون بدون بو بشوييد و به شستن زير شيرها اكتفا نكنيد.

3. افرادي كه سفر اوّل آنهاست، بايد اول خودشان حلق يا

97

تقصير كرده باشند تا بتوانند براي ديگران حلق نمايند.

4. در انجام حلق، عجله نكنيد. اگر در روز اوّل ممكن نشد، در روز بعد اين كار را انجام دهيد. براي خروج از احرام، عجله و اصراري نداشته باشيد.

5. حلق در شب به فرموده ي بسياري از مراجع، اشكال دارد. جزئيات اين مسئله را از روحاني محترم كاروان بپرسيد.

بيتوته

1. لازم است قبل از اذان مغرب در شب يازدهم و دوازدهم، نيت بيتوته نماييد.

2. بيتوته در منا تا نيمه شب شرعي كفايت مي نمايد، لذا بعضي افراد بعد از نيمه شب، در شب يازدهم يا شب دوازدهم خود را به شهر مكّه و مسجدالحرام رسانده و اعمال حج را تمام مي كنند. امّا اين كار براي افرادي كه براي نخستين بار حج به جا مي آورند، مشكل ساز است. به هر حال اگر كسي بخواهد چنين كاري را انجام دهد، لازم است با روحاني و مدير محترم كاروان هماهنگي كند.

رمي جمرات سه گانه

1. در روزهاي يازدهم و دوازدهم ذي حجّه مي بايد براي رمي جمرات سه گانه برويد، لذا پس از صرف صبحانه و پيش از گرم شدن هوا به طرف جمرات حركت نماييد. در برگشت به چادرها نيز

98

حتماً با افراد كاروان خود باشيد تا دچار نگراني و اشتباه در مسيرها نشويد.

2. از ظهر روز دوازدهم، كوچ از منا شروع مي شود و تا غروب همان روز بايد از منا خارج شويد كه عملاً اين كار صورت مي گيرد و چنانچه كسي در منا بماند، احكامي دارد كه بايد از روحاني محترم كاروان پرسيده شود.

99

پس از بازگشت از منا

 

الف: طواف

1. پس از بازگشت از منا به منازل رفته و استحمام كامل نماييد. به دليل كمبود آب، شست و شوي لباس هاي غير ضروري را به زمان ديگري موكول كنيد. از همان شب تا روزها و شب هاي بعد، فرصت انجام باقي اعمال حج را داريد. مدير و روحاني محترم با بررسي وضعيت كاروان براي ادامه ي اعمال تصميم مي گيرند، شما نيز تابع باشيد.

2. بعد از اعمال منا اوّلين عمل طواف است. براي اين كار وضو مي گيريد و به همراه روحاني و مدير و خدمه و افراد كاروان براي انجام طواف و بقيه ي اعمال، راهي مسجدالحرام مي شويد. ابتدا نيت طواف حج تمتع مي كنيد. سپس طبق دستورات طواف كه قبلاً آموخته ايد، عمل را انجام مي دهيد.

ب: نماز طواف

پس از انجام طواف به محوّطه ي پشت مقام ابراهيم رفته
و نيت نماز طواف مي كنيد و دو ركعت نماز طواف اقامه
مي نماييد.

100

ج: سعي صفا و مروه

پس از نمازِ طواف، مستحب است مقداري از آب زمزم نوشيده و كمي هم به سر و بدن خود بريزيد. سپس براي انجام سعي حركت كنيد. كنار كوه صفا رفته و نيت مي كنيد:

سپس هفت مرتبه مسافت بين صفا و مروه را مي پيماييد.

اين جا ديگر عمل تقصير انجام نمي شود، چون شما اين كار را قبلاً در منا انجام داده ايد و از احرام خارج شده ايد.

هـ : طواف نساء

پس از انجام سعي صفا و مروه، طواف نساء را كه مانند طواف هاي ديگر است و فقط نيّت آن فرق مي كند انجام مي دهيد.

و: نماز طواف نساء

پس از طواف نساء، همچون طواف هاي ديگر دو ركعت نماز در پشت مقام ابراهيم مي خوانيد.

* تذكّر مهم: چنانچه پس از سعي صفا و مروه توان انجام طواف نساء و نماز آن را نداشتيد، مي توانيد در وقت مناسب ديگري آن را انجام دهيد، البته تا زماني كه اين طواف را انجام نداده باشيد، حرام بودن زن براي مرد و بالعكس باقي است.