بخش 1

 

سلسله كتب آموزشي ويژة عمره دانشجويي(3)

شميم ديدار

دكتر مژگان سخائي ، دكتر عيوض پناه علي نيا

اداره كل امور فرهنگي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري در راستاي تحقق دو اصل ارتقاء محوري و آموزش محوري در كليه برنامه ها، اقدامات متعددي را در دستور كار خود قرار داده است كه يكي از آنها، تهيه و تدوين جزوات و كتب آموزشي ويژة سفر عمره دانشجويي مي‌باشد. اين اقدام، نخستين گام در راستاي ارتقاي كيفي سفر معنوي عمره است كه هر ساله بخشي از دانشجويان علاقمند دانشگاهها را تحت پوشش قرار خواهد داد.
آشنايي هر چه بيشتر دانشجويان با فضاي ظاهري و معنوي عمره و مشاهد مشرفه، اطلاع از مباني فكري و اعتقادي و شناخت احكام و آداب مربوط به حج و عمره و نيز آشنايي با فضاي ديني، اجتماعي و سياسي سرزمين عربستان و تحولات عمدة جهان اسلام، موضوعات برجسته اين مجموعه را تشكيل مي دهند.
اميد است اين مجموعه كه در قالب  «سلسله كتب آموزشي ويژة عمره دانشجويي» تنظيم شده است مورد استقبال و بهره برداري دانشجويان و ساير علاقمندان مباحث عمره و سفرهاي مذهبي قرار گيرد. در خاتمه، اداره كل امور فرهنگي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري از هر گونه پيشنهاد و نقد خوانندگان فرهيخته و ژرف انديش استقبال مي كند.

با آرزوي توفيق الهي
ادارة كل فرهنگي وزارت علوم، تحقيقات وفناوري
 

پيشگفتار

خداي را سپاس مي گوييم كه فرصت و عشق پرستش خود را به بندگان بخشيد و مناسك حج و عمره را به منظور پالايش روح و روان آدمي بدو عطا كرد. حج و عمره دو فرصت بسيار استثنايي براي حركت و جنبش قواي دروني در راه وصول به درجات عالي انساني است و مهمتر اين كه اين تحرك روحي همراه با حركت و تكاپوي بيروني و جسمي نيز همراه مي‌باشد و از ويژگيهاي برجسته اين مناسك به شمار مي‌رود. حاجي را دستور داده‌اند كه بكوشد و ره بپويد و طواف و سعي كند و پروانه وار گرد خانه يار بچرخد تا دراين چرخش و جنبش، ناخالصي ها از گوهر وجود او كنده و زدوده شود و نهال كمالش به دور از خس و خاشاك برويد.
از جمله ويژگيهاي جالب توجه اين سفر مادي و معنوي و مناسك عبادي، امكان ديدار هم‌كيشانِ مسلمان و همگنان با ايمان از هر مليت و نژاد و مذهب و قوميت است و كيست كه نداند در وراي اين واقعيت، حقيقتي نهفته و آن منافعي است كه در ساية ارتباط، تعارف و تعامل ميان قشرها و ملتهاي مسلمان حاصل تواند شد ليشهدوا منافع لهم . و كيست كه به اين حقيقت اعتراف نكند كه جوانان ملت ما با روحيه اي شاداب و ابتهاج ناشي از نفوذ ايمان در قلبهايشان، به ويژه در صحنه‌هاي فرهنگي و علمي آمادة اثبات باورها و ارزشهاي خويش و رويارويي انديشمندانه با باورهاي فرهنگ سلطه و ليبراليسم جهاني هستند و با شناخت انديشه ها و مكاتب و تسلط بر زبان گفت و گو راه ديالوگ منطقي بين مذاهب، گرايشها و فرهنگها را ادامه مي‌دهند. اميد كه اين نسيم تفاهم همه آفاق را درنوردد و جانهاي هدايت جو را بنوازد.
در اين نوشتار برآنيم تا براي آمادگي بيشتر دانشجويان گرامي براي ارتباط هدفمند و مؤثر با مسلمانان ساير كشورها، يادآوريها و نكاتي را طرح و توجه علاقمندان اين عرصه را بدان جلب نماييم. سعي ما بر آن خواهد بود كه آنچه گفتني است در قالبي گويا و الفاظي مختصر عرضه و از تفصيل پرهيز شود.

آن كس است اهل بشارت كه اشارت داند

نكته ها هست بسي محرم اسرار كجاست

فصل اول:

يا رب البيت الحرام

حج، موهبتي الهي

حج را هديه اي الهي بدانيد كه خداوند نصيبتان نموده است. اين هديه را پاس داريد و حفظش نماييد. حج را گنجي معنوي بدانيد كه بايد در مكاني امن نگاهش داريد. اين گنج آسان به دست نمي آيد. ارزان نفروشيدش!
پيام حج، پيام آزادگي و رهايي است ، پيام طواف كعبه، طواف دل است، به دنبال معبود گشتن است، رها شدن از غير اوست، با طواف كعبه خود را از هر بندگي به غير از بندگي خدا برهانيد. در حج انسان مخاطب دعوت پرورگار است؛ اگر گوش باز كند مي شنود. لبيك گفتن او، پاسخ دادن به اين دعوت است، اين مرتبه عالي دعوت و اجابت است. پس بايد براي اين پاسخگويي مهيا شد. بايستي قبل از اين سير، سيري را آغاز كرد، و الاّ لبيك حقيقي حاصل نمي شود. بايد قبل از اين سفر، مسافر شد، مسافر كوي دوست!‌ مسافري آشنا، مسافري منتظر، مسافري كه مشتاق هديه اي از جانب صاحبخانه است. او دعوت كرده است تا هديه اي به فراخور حال ميهمانش عطا كند، پس بايد سفري كرد تا درك آن سفر ميسر شود. اين چه سفري است؟ چگونه مي توان آن را آغاز نمود؟ وسايلش چيست؟ چندروزه است؟ مقصدش كجاست؟
اين سفر، سفرِ دل است. سفر عبوديت است، عبوديت پروردگار، سفري است براي رهايي ، براي حريت، حريت از قيود نفساني، حريت از قيود شهواني، حريت از خشم و غضب. اين سفر، مادام العمر است، تا زنده‌اي مسافرِ اين كويي! اين كوي، كوي دوست است؛ كويي ديرآشنا، كويي كه راهنماي دوست تو را به آن سو مي خواند، قلبت به آن سو دعوتت مي‌كند، تو قبلاً ‌هم مسافر اين كوي بوده‌اي، اما فراموش كرده‌اي، خدا با اين دعوت مجدداً به يادت انداخته است، به يادت آورده است كه چه گنجي در درونت قرار داده و تو آن را گم كرده‌اي! اين سفر براي پيدا كردن اين گنج نهاني است.
طواف كعبه، طواف دل است؛ تو از اينجا آغاز كن، از شهر خودت، از اينجا طعم ارتباط با آن دوست ديرآشنا را بچش! از اينجا با او مناجات كن! از اينجا انتظار را آغاز كن! از اينجا براي پروانه شدن روزشماري نما! از اينجا چشم به راه ميهماني باش، چشم به راه هديه‌اي الهي كه صاحبخانه برايت تدارك ديده است. خود را مهيا كن كه هديه را دريافت كني! مبادا لحظة عنايتِ هديه خواب غفلت ربوده باشدت! مبادا در آن لحظه دلت را غصب كرده باشند! آنگاه هديه را نمي‌گيري، آنگاه محروم مي‌شوي، و اين حرمان بسيار سوزناك است!
پس اين حركت را آغاز كن، بكوش و خسته نشو! سبقت بگير و پيشتاز باش! بجوش و بخروش و از غير او روي برتاب!
زنگارها را بزداي، اين سفرِ پيش از سفر است، بگذار تا او بر تو بتابد، بگذار تا او رخ نشان دهد، اين هديه بسيار قيمتي است! پاسدار باش!
حج موقعيتي است بي نظير كه خداوند نصيب بندگانش مي كند. فراوان به ايشان بذل مي كند، فراوان مي بخشد و فراوان اجابت مي كند، حج درس توحيد است.
زمزمه حجاج بيت الله الحرام زمزمه موحدان است. خداوند حاجيان را درس توحيد مي آموزد. از خداوند كم نخواهيد، از عظيم، عظيم بخواهيد. از خدا، خدا را بخواهيد. هر لحظه به او نداري و بيچارگيتان را عرضه كنيد !‌ از او هر لحظه بخواهيد كه كمكتان كند، او كمك مي كند، صدايش كنيد جواب مي شنويد، لحظه اي از ياد او غافل نشويد، حاجي بمانيد يعني همين! يعني هر لحظه به ياد او باشيد، و هر لحظه غير او را برخود حرام كنيد و محرم باشيد، اين رمز حج است. اين گونه سر عالم را مي فهميد. چون محرم مي‌شويد با عالم، بله اگر غير او را بر خود حرام كنيد با عالم محرم مي شويد والاّ غريبه ايد!

وسايل سفر
وسايل اين سفر، چمداني پر از نياز است، پر از نداري! نيازت را نزد او ببر كه همه ناز است، او نياز ندارد و نياز تو را مي‌خرد! او ارائه اين نداري را مي‌خرد، او مي‌پسندد كه بگويي «البيت بيتك والحرم حرمك و انا ضيفك»، خانه، خانه تو است، حرم، حرم تو است و من مهمان توام، او اين سفره را براي تو پهن كرده است، لباس ميهماني را هم بردار، لباسي سفيد، لباسي كه بيانگر نياز توست. هيچ تعلقي را نشان نمي‌دهد. لباسي كه يادآور رهايي روح از بدنت مي‌باشد، اين لباس تداعي‌گرِ لباسِ آخرتت است، رنگش مملو از بي رنگي است. هيچ لكه اي را بر خود نمي‌پسندد، نمي‌خواهد جلايش از بين برود، لكه ها را زود نشان مي‌دهد تا ميهمان، آراستگي اش از ميان نرود و سريع آن را بزدايد. نياز و لباس نيازت را بردار، و با خود نحوه ارائه كردنش را تمرين كن. چگونه بگويي؟
آيا شعر خاصي مي خواهد يا متني ادبي؟ نه، آن گونه بگو كه بنده ترين بندگان يادت دادند، راه را آنچنان برو كه رهروان رفتند و واصل گشتند. بله از رسول خدا ( صلي اللّه عليه و آله ) بياموز، از اهل بيت (عليهم السلام) بياموز، آنها نحوه ارائه اين نياز را به تو ياد داده اند. وارد كه مي شوي در آستانه درِ بيت الله الحرام بايست سر به آستان درِ خانه دوست بساي و بگو:
«السلام عليك ايهاالنبي و رحمة الله و بركاته، بسم الله وبالله و من الله و ماشاء الله، السلام علي انبياء الله و رسله، السلام علي رسول الله، السلام علي ابراهيم خليل الله و الحمدلله رب العالمين.»
با وضو باش، طاهر باش، زرهي بر تن كن تا درمقابل وسوسه‌هاي دشمنِ كمالت، ايمن شوي. او از كمال تو برخود مي لرزد، نيت كن، قصد و آهنگ را در هيچ مرحله‌اي فراموش نكن، هر لحظه يادت باشد كه آمده اي به سوي او، براي قرب او مي خواهي مناسك را انجام دهي!‌
به سمت حَجَر برو، از محاذي حجر حركت آهنگين خود را آغاز كن. طواف دلت را بر حول عرش الهي شكل بده، دور او بچرخ، پروانه وار حركت كن، غير او را در دايره حركتت راه نده، تو از اويي و به سوي او بازمي گردي.
در اين حركت هر كس به غير او غريبه است. او را تسبيح و تحميد كن. او را عظيم شمار و تكبير گو!
نماز بخوان، شكر خدا را كن كه توفيق پيدا كردي. به دنبال امامت باش، به او اقتدا كن و از او بياموز، آن گونه نماز بخوان كه رسول خدا (صلي الله عليه وآله) فرمود و اهل بيت (عليهم السلام) هم همان را فرمودند، نمازت نماز وصلت باشد.
نماز طواف بگذار، به زمزم برو. از آب گوارايي كه حاصل نياز بنده اي است كه او را مصرانه طلبيد، نوش جان كن، سعي كن تا اين گوهر را حفظ كني. سعي كن، بجوش و بكوش، از هر چه غير اوست ببُر و تقصير كن و مجدداً طواف كن و آنچه را يافتي تثبيت كن. حال نوراني گشته‌اي، نگذار با گناه و معصيت، اين نور خاموش شود ، زنگارها را زدوده‌اي. نگذار مجدداً تو را كِدر كنند. آفرين بر تو كه مهمان خاص خدايي!

پس از بازگشت
حال نوراني شده‌اي، و به شهر خود برمي‌گردي، چمدانت پر از نور شده است، مواظب باش خاموش نشود. دشمنان اين نور بسيارند، آنها نمي‌خواهند آنچه را خود ندارند تو داشته باشي! آنها تاريكند، و دزدان نور تو! مگذار اين رهزنان بر تو بتازند، مگذار ماحصل سفرت را بدزدند و به غارت برند، پاسدار باش!‌ چگونه؟
آن گونه كه عطاكننده نور گفته است. آنكه اين نور و اين آرامش را به تو بخشيده است، راه حفظش را هم فرموده است. گناه نكن! گناه دشمن نور است، گناه تاريكي است، ظلمت است، تعفن است و اينها با نور نمي‌سازد. پس اي عزيزي كه از مهماني خدا برگشته اي بر حذر باش از گناه!
 

فصل دوم:

موانع رسيدن
به لقاء پروردگار

امام حسن عسگري ( عليه السلام ) فرمود: ››همانا رسيدن به ‌خداوند عزوجل جز با سفر شب ممكن نمي‌باشد‹‹.
ترك محرمات و عمل به واجبات مسيري است كه انسان را به قرب پروردگار يك گام نزديك مي كند. بنابراين، امري كه انسان را به لقاء الهي مي رساند نماز شب است. عواملي كه در اين مسير انسان را محروم مي سازند:

ا ـ معصيت:
يكي از موانع، معصيت است كه انسان را از توفيق شب محروم مي‌سازد. شخصي در محضر اميرالمومنين ( عليه السلام ) گفت من از نماز شب محرومم، علي (عليه السلام) فرمود:
«انت رجل قد قيّدتك ذنوبُك»
تو مردي هستي كه گناهانت تو را به بند كشيده است.
و در روايتي از امام صادق (عليه السلام ) مي بينيم كه انسان مرتكب گناه مي شود و از نماز شب محروم مي گردد و اثر كار ناپسند در انسان از اثر چاقويي بُرّا بر گوشت بيشتر است.
انما يتقبل الله من المتقين ، همانا كه خداوند از پرهيزگاران مي پذيرد.
پس عزيزاني كه مي خواهند سوار بر مركب شبانه شوند بايد اين نكته را توجه كنند كه بدون تقوي اين سفر به مقصد نمي‌رسد. تقوي چيزي جز عمل به واجبات و دوري از محرمات نمي باشد. كه در قرآن كريم آمده است: ان اكرمكم عندالله اتقاكم: «همانا گرامي‌ترين شما نزد پروردگار با تقواترين شماست.»
اعمال شبانه روزي ما (حرام – مكروه – مباح – مستحب و واجب) مي باشد، چه بسا اعمال انسان در بين دو قطب حرام – واجب در حال نوسان است.
قرآن كريم: فمن يعمل مثقال ذرة خيراً يره و من يعمل مثقال ذرة شراً يره .

2- كذب:ان الرجل ليكذب الكذبة فيحرم بها صلاة الليل
همانا مردي كه دروغ بگويد، به خاطر دروغش از نماز شب محروم مي‌شود.
امام صادق (عليه السلام): شخص گاهي دروغ مي‌گويد و باعث مي‌شود كه از روزي مقدرش محروم گردد. سوال شد چگونه از روزي محروم مي شود؟
فرمود: اثر دروغ گفتن موفق نشدن به نماز شب است و چون از نافله شب محروم ماند، از روزي مقدر بي نصيب گردد.

3- خوابيدن بسيار در شب:
ام سليمان ابن داوود مي گويد: پسرم! از زياد خوابيدن در شب بپرهيز. همانا زياد خوابيدن در شب باعث تهيدستي و فقر در روز قيامت مي شود.
بلي! فقر و تهيدستي، بالاتر از اين نيست كه انسان در قيامت ببيند كه دوستانش و ديگران در اثر شب زنده داري به مقاماتي نايل گشته اند ولي دست او از آن مقامات خالي است.

4- كسب حرام: (لقمه حرام)قال رسول الله (صلي الله عليه وآله): كسي كه يك لقمه حرام بخورد نماز او تا چهل شب قبول نشده و دعاي او تا چهل روز مستجاب نگردد و هر گوشت كه از آن حرام برويد آتش به آن سزاوارتر است.
يكي از بزرگان مي فرمود: زماني شد كه من حال نماز شب خواندن نداشتم و از عبادت و نماز و رابطه با خدا لذت نمي بردم و علتش را هم نمي دانستم و هر چه گريه و زاري و التماس مي كردم به جايي نمي رسيد. بالاخره شبي در عالم خواب به من گفتند؛ كسي كه خرماي حرام بخورد ديگر از عبادت لذت نمي برد. از خواب برخاستم و فكر كردم ديدم همانگونه است. من براي خريد خرما رفته بودم و وقتي صاحب مغازه خرما را به من داد ديدم يكي از خرماها نرسيده است و من بدون اجازه صاحب مغازه آن خرما را برداشتم و روي خرماهايش گذاشتم و يك خرماي خوب برداشتم و آن خرما را خوردم و حال معنوي از من گرفته شد.
شهيد قدوسي مي فرمود:
ما وقتي در شهري بوديم، سالي يك بار به صورت خانوادگي، به منزل يكي از آشنايان دعوت مي‌شديم. من پس از تكرار چند نوبت ديدم همان شبي كه ما در آن مهماني غذا مي‌خورديم، نماز صبح روز بعد به آخر وقت كشيده مي‌شود. و موفق به نماز شب نمي‌شويم. متوجه شدم در اموال آن شخص اشكالي وجود دارد.

5- زياده خوري:هر چند انسان شكم پر موفق به عبادت مي شود ولي اگر در حد متعادل تناول كند، حضوري بهتر در نماز و ساير عبادات خواهد داشت. زيرا شكم كه بيش از حد پر باشد باعث خواب آلودگي فرد مي شود.

اندرون از طعام خالي دار
تا درو نور معرفت بيني

تهي‌ازحكمتي به‌علت آن
كه پُري از طعام تا بيني

6- آزار و اذيت:يكي از بزرگان فرموده‌اند: حالات خوشي داشتم كه ناگهان از دستم رفت و مدتي جوياي علت اين محروميت گرديدم. شبي در عالم رويا گفتند: گنجشكي نزد خداوند از تو شكايت كرده است. يعني علت محروميت آزردگي دل گنجشك است. از خواب پريدم و دانستم رؤياي صادقه است، چون روزي در اتاق نشسته بودم و گنجشكي وارد اتاقم شد، برخاستم و او را گرفتم و قدري با او بازي كردم و رهايش نمودم. او از من شكايت كرده و توفيقات سلب گرديده است. پس از اين ماجرا روزي به صحرا رفتم و ديدم ماري گنجشكي را صيد كرده و مي برد. با عصا به سويش دويدم، مار گنجشك را رها كرد و رفت.شب هنگام دوباره در عالم رؤيا فرمودند: «گنجشكي نزد خداوند از تو تشكر كرده است.» و حالات خوشم بازگشت. حال اگر آدمي مؤمني را اذيت كند چه مي‌شود؟ از اين جا مي توان پي برد كه در دريا چه طوفان است.

7- وسوسه‌هاي شيطاني:
از امام محمد باقر (عليه السلام) روايت كرده اند:
از براي هر شب شيطان است كه او را (رها) مي گويند. پس هرگاه بنده از خواب بيدار مي شود و اراده كند برخاستن براي نماز شب را، آن شيطان به او مي گويد: حالا وقت برخاستن تو نيست. پس دفعه ديگر كه بيدار مي شود و مي‌خواهد برخيزد شيطان گويد كه وقت برخاستن نشده يعني زود است. پس پيوسته او را از برخاستن زايل كند و حبس كند او را تا فجر طلوع كند و چون طلوع فجر طالع شود وقت بگذرد.
از رسول خدا (صلي الله عليه وآله) نقل است: حضرت روزي به اصحاب خود فرمود كه: احدي از شما هرگاه خوابيد، شيطان گره مي‌زند بر پس سر او، سه گره. مكان هر گره اي گويد «عليك ليل طويل فارقد» يعني «شب دراز است بخواب» پس هرگاه بيدار شد و ذكر خدا كرد يك گره گشوده شود و اگر وضو گرفت يك گره ديگر گشوده شود و اگر نماز خواند ديگر گره گشوده گردد. پس داخل صبح شود، با حالتي بانشاط و پاكيزه نفس.

8- ريا: آيت الله شهيد قدوسي (رحمة الله عليه) ريا را به اخلاص مي دانست و در عين حال مي گفت: گاهي شيطان با همين حربة ريا، نفس را بر شما حاكم مي سازد و به اسم اين كه شايد ريا شود مانع نماز شب شما مي شود و جلو مناجات و دعاي شما را مي گيرد.

9- بهانه هاي واهي:
كسي كه به بهانه غلبه خواب و بيدار نشدن براي انجام نماز شب، خود را در ترك آن معذور مي‌دارد اين عذر از چند وجه مردود است: مولا علي (عليه السلام) در جواب كسي كه مي‌گفت ديشب به خواب ماندم و توفيق تهجد و شب زنده‌داري نصيبم نشد، فرمود: تو مردي هستي كه گناهانت قيد و بند تو شده است و ديگر اين كه خواب ماندن از مثل امري به اين بزرگ غالباً غيرممكن است. آيا طالبان اين دنيا را نمي بيني كه اگر يكي از آنان را سلطان وقت به خلوت خواند اگرچه وقت ملاقات با او را دل شب قرار دهد، او نمي خوابد. بلكه آن شب را از ترس اين كه مبادا به خواب رود كلاً بيدار و پيوسته به فكر مجلس سلطان و صحبتش با او خواهد بود.
لذا اگر به احوال خويش تأمل كني به يقين خواهي ديد كه اگر احتمال دهي كه كسي نيمه شب مبلغ قابل توجهي پول برايت خواهد آورد، از ذوق و شوقِ دست‌يابي به آن مال، و ترس اين كه مبادا به واسطه خواب از دستت برود، قدرت بر خوابيدن نخواهي داشت. از همه اينها گذشته اگر واقعاً از اين خوف داري كه به خواب بماني مي تواني نزد كسي كه تو را به وقت نماز بيدار كند بخوابي تا اين كه خود عادت كني، خلاصة كلام اين كه: خواب اگر مانع دست‌يابي به اين فضيلت عظمي شود، خواري و ذلتي است كه مثلش در اين دنيا نيست و كساني كه خواب را بر نماز شب ترجيح مي‌دهند چند دسته هستند: دسته‌اي كساني هستند كه اولِ شب را به شب نشيني و بيهودگي به نيمه مي‌رسانند و با غيبت مؤمنين و آن چه كه از آن نهي شده وقت خود را تلف مي كنند و معده خود را تا حلقوم پر مي‌كنند، و سپس در بستر نرم و مكان راحت به خواب مي‌روند. چنين كساني مسلماً براي نماز شب بيدار نمي‌شوند.
دستةدوم، كساني هستند كه به سبب گناهانشان توفيق نماز شب از آنها سلب مي شود.
و بعضي از مردم هستند كه شيطان از سمت راست بر آنها وارد مي شود و آنها را به خيال اين كه مطالعه از شب زنده داري و تهجد افضل است، از اين فضيلت عظمي بازمي دارد و چه بسا كه شب را تا نيمه به مطالعه بپردازد و بعد نماز صبحش هم قضا شود و او خشنود از اين كه مطالعه از نماز هم برتر و فضيلتش بيشتر است. و اين چيزي جز غرور و فريب نيست. زيرا تحصيل علوم گرچه به مراتب از عبادت بدني فضيلتش بيشتر است ولي به شرطي و شروطي. از آن جمله يكي اين كه علم از علوم نافعه باشد، ديگر اين كه تحصيل آن طبق برنامه شرع باشد و چنين نباشد كه كسي در پي فراگيري علمي كه تحصيل آن واجب كفايي است برود و عملي كه تحصيلش واجب عيني است را مهمل گذارد.
چگونه مي شود كه انسان تحصيل علم را از تهجد و نماز شب افضل بداند در حالي كه مردان متقي براي تصحيح نيت خود در تحصيل علم به نماز شب پناه مي‌بردند و درد خود را با داروي شب زنده داري و تضرع در دل شب درمان مي‌نمودند.
هنگامي كه برخي دوستان مدرسه مطرح مي‌كردند: اگر به جاي نماز شب و دعا به مطالعه بپردازيم بهتر است؛ حضرت امام خميني (رحمة الله عليه) مي‌فرمودند: «نماز شب وقت چنداني نمي گيرد» و بدين وسيله ضرورت تعبد را در كنار تعلم گوشزد مي كردند.
خوشا آن كس كه به كوشش، سحرگاه بيدار شود و راه شب را به تسبيح خدا و تلاوت قرآن بسپارد.

حكايت مرحوم هيدجي و پيرمرد:مي گويند مرحوم هيدجي منكر مرگ اختياري بوده است. يك شب در حجره خود بعد از به جا آوردن فريضه عشاء رو به قبله مشغول تعقيب بود كه ناگهان پيرمردي روستايي وارد حجره شد. سلام كرد و عصايش را در گوشه‌اي نهاد و گفت: جناب آخوند! تو چه كاري داري به اين كارها؟
هيدجي گفت: چه كارها؟
پيرمرد گفت: مرگ اختياري و انكار آن، اين حرف ها به شما چه مربوط است؟
هيدجي گفت: اين وظيفه ماست، بحث و نقد و تحليل، كار ماست. درس مي‌دهيم و مطالعات داريم. روي اين كارها زحمت كشيده ايم، سر خود نمي‌گوييم!
پيرمرد گفت: مرگ اختياري را قبول نداري؟
هيدجي گفت: نه.
پيرمرد در مقابل ديدگان او پاي خود را به قبله كشيده و به پشت خوابيد و گفت: انا لله و انا اليه راجعون و از دنيا رحلت كرد، و گويي صد سال است كه مرده است . حكيم هيدجي مضطرب شد. خدايا اين چه بلا بود كه امشب بر ما وارد شد؟ حكومت، ما را چه مي كند؟ مي گويند مردي را در حجره برديد، غريب بود و او را كشتيد و سم داديد يا خفه كرديد.
ناخودآگاه دويدم و طلاب را خبر كردم، آنها به حجره آمدند و همه متحير و از اين حادثه نگران شدند. بالأخره بنا شد خادم مدرسه تابوتي بياورد و شبانه او را به فضاي شبستانِ مدرسه ببرند تا فردا براي تجهيز و استشهادات آماده شويم كه ناگاه پيرمرد از جا برخاست و نشست و گفت:
بسم الله الرحمن الرحيم، سپس رو به هيدجي كرده و لبخندي زد و گفت: حالا باور كردي؟ هيدجي گفت: آري باور كردم. به خدا باور كردم، اما تو امشب پدر مرا درآوردي. جان مرا گرفتي! پيرمرد گفت: آقاجان! تنها، به درس خواندن نيست. عبادت نيمه شب هم لازم دارد. تعبد هم مي‌خواهد. فقط بخوانيد و بنويسيد و بگوييد و بس، مطلب به اين تمام مي‌شود؟!
از همان شب حكيم هيدجي روية خود را تغيير مي‌دهد، نيمي از ساعات خود را براي مطالعه كردن و نيمي را براي تفكر و ذكر و عبادت خداي عزوجل، شبها از بستر بيدار مي‌شود.
نقل شده است موسي كليم الله هنگام مناجات سؤال كرد: خداوندا، ميدان مواصلت كجاست؟ خلوتگاه مناجات كجاست؟ كجات يابم؟ به كجات جويم؟ فرمان آمد: اي موسي، در خلوت با يادكنان خود نشينم و بر بساط انبساط، دوستان را نوازم، من اُنس جان كسي هستم كه با نام منش انس است. من يادگار دل كسي هستم كه يادگارش سخن من است، من دوست اويم كه او دوست من است.

فصل سوم:

آنچه كه در سفر عمره
بايد بدانيم

1- مقدمه
همه ساله ده‌ها هزار نفر از نقاط مختلف كشور جمهوري اسلامي ايران جهت انجام فريضه عمره مفرده و زيارت نبي اكرم (صلي الله عليه وآله) و اهل بيت (عليهم السلام)به عربستان سفر مي‌كنند، كه در اين ميان، اعزام دانشجويان از ويژگي‌هاي خاص برخوردار است. به لحاظ اهميت جايگاه ايشان به عنــوان سفيــران جمهــوري اســلامي ايـران و برخورداري از تواناييها و قابليتهاي فراوان و آشنايي با زبان خارجه و علاقمند به ارتباط گيري با ديگر زائران خارجي و آشــنايي بيشـتر بـا كشـور عربســتان، محـل نـزول وحي مي‌بايست پيش از سفر با مطالعه عميق نسبت به سفر معنوي و توجه به ابعاد متعدد سفر، زمينه هاي يك سفر موفق را فراهم كرد. در اين راستا فصل حاضر كه نتيجه تجربيات و دستاوردهاي سفر عمره است جهت بهره برداري دانشجويان اعزامي تهيه گرديده و اميد است مورد بهره برداري قرار گيرد.
طبعاً جمعي بودن سفر به سرزمين وحي، محدود بودن امكانات، دشوار بودن زائر گرداني، آن هم در يك كشور خارجي، محدوديت زماني و مكاني جهت انجام مناسك عمره، جابجايي هاي متعدد در مدت سفر، موقعيت زائران ايراني به عنوان پيروان تشيع و انقلاب اسلامي و انتظار حجاج ديگر كشورها از آنان و تنوع رسوم و السنه، هريك سختي و دشواري‌هاي خاصي را دربردارد كه موجب افزايش احساس مسؤوليت در بين سفيران فرهيخته دانشجو خواهد گرديد.
عربستان سعودي در مراسم حج و عمره مفرده مقررات و قوانين خاصي را به اجرا مي گذارد كه آشنايي با اين مقررات و مسائل ديگري كه تابع سنن و عرف شهرهاي زيارتي است بسيار اهميت دارد و آشنايي هرچه بيشتر دانشجويان مي‌تواند زمينه‌هاي بهره‌گيري از فضاي معنوي عمره را گسترده نمايد. از سوي ديگر جمهوري اسلامي ايران تنها كشوري است كه در مراحل مختلف سفر، عهده دار مسائل متعدد زائر اعم از مسكن، تغذيه، حمل و نقل، امور فرهنگي و ... مي‌باشد.

2ـ اهداف اعزام دانشجو به سرزمين وحي:
1. انجام مناسك عمره مفرده.
2. بسترسازي‌تحول روحي‌ومعنوي در ميان دانشجويان و گسترش فرهنگ نشاط دين.
3. آشنايي‌ديگرمللِ عالم با جوانان مستعد و دانشجويان ايراني.
4. معرفي شيعه و نظام جمهوري اسلامي ايران به حجاج ديگر كشورها.
5. فراهم نمودن زمينة هرچه بيشتر ارتباط، تعامل و وحدت بين مسلمانان.
6. گسترش فضاي ديني و معنوي و تقويت مباني فرهنگي در دانشگاهها.
با توجه به اهداف فوق قريب به 10 (ده) سال است كاروان هاي دانشجويي به سرزمين وحي اعزام مي شوند. بر ماست كه در آن محيط به لحاظ مسؤوليت ديني و شرعي ارشاد ديگر زائران و يا پيشگيري از اموري كه به شيعه و تشيع لطمه وارد كند، دين خود را به ائمه معصومين (عليهم السلام) ادا نموده و ديگر مسلمانان را به مكتب اهل بيت ( عليهم السلام ) علاقمند سازيم.

3ـ نكات قابل توجه
پس از پيروزي انقلاب اسلامي به رهبري قائد كبير حضرت امام خميني ( قدس سره ) ايران به صورت يك مركز سياسي بزرگ، در انظار جهان اسلام و بلكه همه جهانيان مطرح شده است و طبعا افتخار انتساب به امامان معصوم شيعه، مسؤوليت هر ايراني و دوستدار خاندان عترت و طهارت را صد چندان مي‌كند، زائران محترم ايراني حرمين شريفين، كه سفيران انقلاب اسلامي در سرزمين وحي اند، بايد بدانند كه اعمال آنان در ديدِ تيزبين ديگر زائران مسلمان، هم بر آبروي انقلاب و جمهوري اسلامي و هم بر توجه به خاستگاه اين نظام اسلامي، يعني فقه و فرهنگ ائمه معصومين (عليهم السلام) تأثير مثبت يا منفي دارد از اين رو توجيه درست و هدايت به موقع زائران ايراني، مسؤوليت بس سنگيني است كه بر دوش روحانيون و مديران كاروان‌ها نهاده شده است.
عزيزان روحاني‌مي‌بايد پيوسته و به صورت‌هاي گوناگون در زمينه حفظ شخصيت شيعي و انقلابي به زائران خود به موقع، تذكرات لازم را بدهند.
يكي از فلسفه ها و مقاصد بلند حج، اين است كه حج گزاران در پرتو زيارت خانه خدا قطره وجود خود را به درياي بيكران امامت و رهبري خاندان رسول اكرم ( صلي اللّه عليه و آله ) وصل كنند.
در اين راستا، ائمه بقيع عليهم السلام)محور و مركز اصلي اين توجه اند و چون بهره گيري از ثمرات زيارت ائمه و حفظ بقيع و باز نگهداشتن درب اين حرم الهي بر روي همه زائران حرم نبوي يكي از حياتي ترين مسائل اجتماعي شيعه در طول تاريخ بوده است؛ لذا لازم است از دست زدن به اعمالي كه ما را از اين اصل مهم و حساس دور مي كند، جداً احتراز نماييم.
ملت ايران به دليل سابقه طولاني در ولاي اهل بيت (عليهم السلام)و ارادت به ساحت مقدس‌شان و به عنوان پيروان تفكر اصيل اسلام ناب محمدي و تربيت يافتگان مكتب ولايت و امامت، بايستي با رفتاري درست و كرداري شايسته، محبت و علاقه ساير مسلمانان را به سوي ائمه هدي (عليهم السلام) جلب كرده و مايه آبرو و عزت پيشوايان مظلوم و معصوم خود باشند.
اقدام به اعمالي كه موجب وهن مذهب و از بين بردن علاقه ديگران به مكتب نجات بخش اهل بيت (عليهم السلام) مي‌شود، خسران عظيمي است كه با جديت بايد از آن جلوگيري كرد.
ارشاد سازنده و مواعظ بليغ روحانيون محترم با شيوه قابل فهم و با بهره گيري از قرآن كريم و احاديث اهل بيت ( عليهم السلام ) و استفاده از درايت كارساز و تجارب ملموس، مي‌تواند مشتاقان و زائران حرمين شريفين را در برابر موارد خلاف، مصونيت بخشد.
جهت تحقق اين امرِ مهم و به منظور تشويق زائران بيت الله الحرام به بهره برداري هرچه بيشتر از اين مراسم عظيم عبادي و سياسي،حفظ شؤون ديني و اسلامي حجاج محترم ايراني و پيشگيري از رفتارهاي خلاف اخلاقي، توجه شما را به رعايت نكات ذيل دعوت مي كنيم:
 

1ـ3ـ فرودگاه جده:
همراه داشتن موادمخدر هرچند كم، خلاف مقررات دولت عربستان است و عواقب سنگيني به همراه دارد.
 

2ـ3ـ بقيع:ü بستن دخيل به نرده هاي بقيع به وسيله پارچه، نخ و قفل و امثال آن.
برداشتن خاك و سنگ و گندم از روي زمين.
انداختن عريضه، پول، لباس و پارچه، شمع و .. روي قبور.
بوسيدن در و ديوار بقيع.
ماليدن پارچه هاي كنفي و غيره به شبكه هاي اطراف جهت تبرك.
فيلمبرداري و عكاسي داخل بقيع.
به سر و صورت خود ريختن خاك بقيع.
كثيف كردن محوطه بين الحرمين و بقيع.
سد معبر مقابل بقيع و ايجاد مزاحمت براي ديگران.
سيگار كشيدن مقابل بقيع و ديگر اماكن عمومي.
نماز خواندن مقابل بقيع.
اقامه نماز به سمت بقيع.
اقامه‌روضه‌هاي‌حساسيت‌برانگيز توأم با حركات نامتعارف و احياناً با صداي بلند.
اقامه دعاي توسل و زيارت عاشورا به صورت دستجمعي و با صداي بلند در بقيع.
خوابيدن در مقابل بقيع.
فرستادن صلوات در بقيع و ديگر اماكن زيارتي با صداي بلند.
 

3ـ3ـ مسجد النبي:
بوسيدن ضريح و درهاي حرم مطهر.
گذاشتن مهر به هنگام نماز.
عبور از مقابل نمازگزاران با توجه به حرمت آن از ديدگاه اهل سنت.
بردن كفش به داخل روضه مقدس و گذاشتن آن روي فرش‌ها.
همراه داشتن و يا گرفتن قرآن و كفش همراه هم در يك دست.
قرار دادن قرآن بر روي زمين و گرفتن آن در دست چپ.
عبور از روي قرآن.
خارج نمودن قرآن از مسجد.
بر هم زدن صفوف نماز جماعت و اصرار بر گذشتن از ميان جمعيت.
خواندن نماز نافله و قراءت قرآن هنگام خطبه‌هاي نماز جمعه.
صحبت كردن هنگام اذان و ايراد خطبه هاي نماز جمعه.
ترك مسجد در آستانه اقامه نماز جماعت.
صدا كردن يكديگر با صداي بلند.
خواندن نماز فرادا همزمان با نماز جماعت.
پشت به ضريح پيامبر (صلي الله عليه وآله) نشستن.
بلند گفتن ذكر ركوع و سجود.
پيشي گرفتن از امام جماعت در ركوع و سجود.
شركت نكردن در نماز ميت و ترك مسجد در آن لحظه.
نوشيدن آب بادست چپ.

4ـ3ـ در مسجد الحرام: كوبيدن درهاي مسجد الحرام.
نازك بودن لباس احرام بانوان و نمايان بودن بدن در هنگام طواف.
فرياد زدن در هنگام طواف.
حركت در مسير مخالف طواف كنندگان به جهت استلام حجرالاسود.
خواندن نماز در مسير طواف كنندگان و ايجاد مزاحمت براي ديگران.
كندن نخ از پرده كعبه.
هروله خانم ها در سعي صفا و مروه.
عبور خانم ها از ميان نمازگزاران در هنگام نماز.
فشار آوردن به ديگران به جهت استلام حجرالاسود.
پشت به كعبه نشستن.
ساير موارد ذكر شده در مورد مسجد النبي (صلي الله عليه وآله) كه در بند پيش توضيح آورده شد.
 

5 ـ3ـ حوزه اجتماعي و فرهنگي:
حضور مردان با لباس نامناسب در اماكن عمومي.
بدحجابي و پوشيدن جوراب هاي نازك.
تجمع در مقابل ساختمان هاي محل اسكان در اوقات نماز.
ريختن زباله در معابر عمومي.
وضو گرفتن بانوان با آب منبع هاي آشاميدني خصوصاً در داخل مسجد الحرام و مسجد النبي(صلي الله عليه وآله).
نوشتن نام و شهرت مشابه با نام خدا و معصومان ( عليهم السلام ) روي دمپايي.
ايجاد مزاحمت در اوقات استراحت ديگران.
عدم حضور به موقع براي سوار شدن به اتوبوس، صرف غذا و معطل ساختن ديگران در زيارت هاي دوره.
رعايت نكردن بهداشت و ايجاد ناراحتي براي خود و سايرين.
بحث و مجادله با حجاج ساير كشورها در صورت آشنا نبودن با زبان آنان.
 

6 ـ3ـ مسائل مربوط به بازار و خريد: چانه زدن هاي حقارت آميز.
تجمع مقابل مغازه ها به هنگام نماز.
بازگرداندن كالاي خريداري شده به دليل عدم دقت در هنگام خريد.
پرسه زدن و اتلاف وقت در بازارها.
عدم رعايت ارزش و احترام پول ايراني به ويژه به خاطر تصوير حضرت امام(رحمة الله عليه)
گرچه برخي از موارد ذكر شده به تنهايي اشكال ندارد وليكن به دليل تحريك كنندگي و حساسيت امر در بين ساير مذاهب و پيروان آنان و پيامدهاي نامطلوب آن و به جهت رعايت مصلحت، پيشنهاد مي‌گردد نسبت به رعايتِ ترك موارد فوق كمال همكاري مبذول گردد.
در سفر حج و عمره، دوستان ديندار و عاشق خداوند در ترغيب و تشويق همراهان به عبادت و بهره مندي بيشتر از سفر سهم مؤثر و بسزايي دارند. گاهي شيطان حاجيان را وسوسه كرده، به خواب و استراحت بيشتر فرا مي‌خواند، ليكن دوست صميمي و ديندار، با رفتار و گفتار خوب خود، همسفران را به حركت واداشته، شيطان را در دستيابي به اهداف خود ناكام مي‌كند. از اين رو، در روايات به مؤمنان توصيه شده تا دوستاني را براي خود برگزينند كه آنان را در انجام كارهاي مربوط به آخرت يار و ياور باشند.
رسول خدا (صلي الله عليه وآله) فرمود: بهترين برادرت كسي است كه تو را به پيروي از خدا كمك نموده، از نافرماني او باز دارد و تو را به خشنود ساختن او وادار كند .
علي (علیه السلام) نيز فرمود: بهترين برادرت كسي است كه به سوي خير شتاب كند و تو را نيز به دنبال خود بكشد و تو را به نيكي فرمان دهد و بر انجام آن ياريت كند .
بنابراين، سزاوار است حاجي همسفران خود را به حضور در حرمين شريفين و تلاوت قرآن و نماز و دعا و نيز كمك و ياري همسفران و ديگر امور خير تشويق كرده، خود نيز در انجام اين كارها پيشقدم شود.
از توصيه‌هاي ديگر اينكه: از مستحبات سفر، وصيت كردن پيش از سفر است.
رسول خدا (صلي الله عليه وآله) فرمود: «الوصية حق علي كل مسلم»
وصيت كردن، وظيفه‌اي بر گردن هر مؤمن است.

4ـ توصيه هاي بهداشتي
قبل از سفر از سلامت خود به واسطه آزمايشات مختلف، مطمئن شويد. قند و چربي خون را كنترل كنيد و از نرمال بودن آنها اطمينان حاصل نماييد. در صورت مبتلا بودن به قند خون (بيماري ديابت) به همراه داشتن داروهاي مورد نياز از جمله قرص و آمپول انسولين در طي مدت سفر به اندازه كافي الزامي مي باشد.
افرادي كه به آسم مبتلا هستند اسپري مخصوص آسم به همراه داشته باشند.
كساني كه ناراحتي قلبي و فشار خون دارند، داروهاي ويژه خود را به اندازه كافي براي مصرف دو هفته و يك نسخه از داروها ممهور به مهر پزشك متخصص به همراه داشته باشند. كه در صورت مفقود شدن داروها بتوانند به واسطه نسخه مربوط داروهاي مورد نياز خود را تأمين كنند.
افرادي كه عينك استفاده مي كنند از به همراه داشتن بند عينك غافل نباشند زيرا در صورت شكستن شيشه عينك هزينه شيشه در عربستان بسيار بالاست و در صورت اجبار حتماً شماره عينك و مشخصات شيشه عينك خود را نيز به همراه داشته باشند.
ـ به استفاده از وسايل شخصي مانند حوله، مسواك، خمير دندان و شانه در طي سفر اهتمام ورزند.
ـ شستن دستها قبل و بعد از غذا و مسواك كردن بعد از هر وعده غذا فراموش نشود.
ـ واكسن جهت سفر حج حتي المقدور ده روز قبل از سفر تزريق شود. ضمنا محل واكسيناسيون، مراكز هلال احمر در شهرستان ها مي باشد.
اشخاصي كه موقع خوردن سيب و مسواك زدن از لثه‌هاي آنها خون جاري مي شود در اولين فرصت ممكن قبل از سفر جهت رفع مشكل لثه و جرم گيري و ترميم دندانهاي پوسيده اقدام كنند، زيرا كه در حال احرام، كشيدن دندان و حتي خونريزي لثه باعث به شك افتادن شخص شده و احتمال پرداخت كفاره نيز دارد.

5 ـ ملاحظات سودمند
ـ مناسب است پيوند عاطفي و محبت آميز خود را با همسفران (دانشجويان همراه، روحاني كاروان، رانندگان، مدير و معاون كاروان) حفظ نماييد.
ـ تأكيد بر ضرورت برقراري ارتباط با ديگر مسلمانان جهت تقويت وحدت مسلمين.
ـ تأكيد و لزوم احياء و بازيابي هويت اسلامي و اهميت بيداري جهان اسلام در حج.
ـ دميدن روح اعتماد به نفس و خوداتكايي در مسلمانان و تكيه بر قابليت هاي عظيم بيش از يك ميليارد مسلمان در جهان.
ـ مساعدت و همراهي با ساير حجاج به ويژه هم اتاقي‌هايي كه در حال استراحت مي باشند.
ـ سعي كنيد با هم اتاقي خود بهترين ايام را از جهت شادابي، مهرباني و لطافت در ايام عمره تجربه كنيد.
ـ رعايت نظم در كليه امور سفر بسيار در پيشبرد برنامه‌ها مؤثر خواهد بود.
ـ توجه جدي به نظرها و دستورات مدير و روحاني كاروان مربوط در طول سفر كاملا ضروري است.
ـ حتي المقدور محيط زندگي خود را كاملا تميز و بهداشتي نگاه داريد.
ـ حتي المقدور از كولر و حتي پنكه كمتر استفاده كنيد و در صورت نياز در درجات كمتر قرار داده و مراعات حال ديگران، به ويژه افراد بيمار را بنماييد.
ـ از انجام كارهاي سنگين مستمر و ايجاد خستگي مفرط بپرهيزيد.
ـ در مواقع ضروري از امر به معروف و نهي از منكر غافل نشويد. چنانچه مشاهده شد كه برخي حجاج ايراني هنگام نماز از مسجدالنبي(صلي الله عليه وآله) و يا مسجد الحرام به سوي منزل مراجعت مي‌كنند، لازم است به ايشان دوستانه تذكر داده شود تا عمل آنان موجب وهن شيعه و بدنامي ايرانيان نگردد، گرچه تعداد اندكي از اعضاء بعثه، مسؤوليت امر به معروف و نهي از منكر را به عهده دارند، اما تعداد آنان كافي نبوده و از ديگران سلب مسؤوليت نمي‌شود. اين عمل در جلوگيري از حركت هاي عليه شيعيان مؤثر است.
ـ در هنگام سرفه يا عطسه به ويژه در اتاق محل سكونت، حتما از دستمال استفاده كنيد.
ـ حتي الامكان در محيط‌هاي آلوده و هنگام ازدحام جمعيت از ماسك استفاده كنيد.
ـ در صورت بروز كسالت به مسؤولان اطلاع داده و به پزشك مراجعه نماييد.
ـ هميشه مراقب باشيد كه بلافاصله از فضاي گرم وارد محيط سرد و بالعكس نشويد.
و حتي المقدور از آب و مايعات بسيار سرد ننوشيد.