بخش 3

55

فصل پنجم

* مقدمات فقهي و اخلاقي عمره در ايران

* مناسك آگاهانه (معرفي كتاب)

57

مقدمات فقهي و اخلاقي عمره در ايران

شركت در هر مراسم و ضيافتي،‌ آداب و مقدماتي دارد كه بايد از سوي ميهمانان و شركت كنندگان رعايت شود و صد البته كه اين منزل‌گاه كه شكوهمندترين مراسمِ ميهمانيِ عالم است،‌ آداب و مقدماتي دارد كه مي بايست از سوي زائران دقيقاً شناخته شده و عمل شود. در همين باره امام صادق (عليه السلام) فرمود: مَنْ اَرادَ الْحَجَّ فتهيّأله؛ هر كس سوداي حج در سر دارد، خود را براي آن آماده سازد.

از اين رو در اين جا، توجه زائران محترم را به مقدمات و اموري كه پيش از سفر، در ايران بايد به آن پرداخته شده و تدارك شود،‌ جلب مي كنيم:

1 - اصلاح نيت و اخلاص در عمل

از آنجايي كه حج و عمره از عبادات اسلامي است قصد قربت در پذيرش آن شرط است. امام صادق (عليه السلام) دراين زمينه مي‌فرمايند: «اِذا اَردْتَ الحّجَ فَجَرِّد قَلْبَكَ لِلّهِ تَعالي مِنْ كُلِّ شاغِلٍ» چون اراده حج كردي دل را از هر چه كه از خدايت باز دارد برهنه ساز.1

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - مصباح الشريعه / باب 22 / ص 942.

58

2 - تصحيح و بازشناسي وضو و غسل

چرا زائر خانه خدا بايد چگونگي وضو و غسل خود را مورد بازنگري قرار دهد؟ صحت و درستي بسياري از اعمال عمره، به انجام وضو و غسل صحيح بستگي دارد و هرگونه اشتباه و سهل انگاري در آنها، موجب بطلان اعمال و مناسك آن مي‌شود.

از اين رو زائران بيت الله الحرام بايد براي آشنايي كامل با وضو و غسل صحيح و اطمينان از صحت و درستي آن ها به روحاني كاروان يا امام جماعت محل مراجعه كنند و كسب اطلاع نمايند.

3 - بازخواني و تصحيح نماز

جايگاه نماز در مناسك و اعمال عمره به گونه اي است كه جاي هيچ سؤالي را در مورد ارتباط صحت نماز و اعمال باقي نميگذارد. زائران بيت الله الحرام بايد حتما از صحت نماز خود مطمئن شوند. براي اين مهم اگرچه بهترين راه مراجعه به قاريان قرآن يا نوارهاي آموزشي است، اما براي آشنايي زائران محترم با نحوه تلفظ و اداي بعضي از حروف و كلمات كه تلفظ صحيح آنان، نقش مهمي در تصحيح نماز دارد، در اين جا به شيوه تلفظ صحيح آنان اشاره شده است. در ضمن پس از نحوه تلفظ كلمات، سوره ها و اذكار نماز به ترتيب بيان شده است. زائران محترم مي توانند نماز خود را نزد روحاني كاروان، امام جماعت يا قاريان قرآن قرائت كرده و اشكال هاي خود را در برگه ثبت نموده و نسبت به اصلاح آن اقدام نمايند.

59

تلفظ عربي بعضي از حروف

از آنجايي كه قبولي يك عمل، منوط به صحت آن عمل است، و يكي از اعمال واجب در عمره، خواندن نماز طواف است و صحت نماز وابسته به قرائت صحيح اذكار، حمد و سوره است. لذا برآن شديم تلفظ حروفي كه در نماز، نياز به توجه و دقّت دارد و تلفظ غلط آن، سبب بطلان نماز مي‌شود را با شكل و توضيح ساده بيان نماييم. انشاءالله كه با تمرين و استماع نوار حمد وسوره و دقت در تصاوير ذيل، در تصحيح حمد و سوره خود موفق شويد.

تلفظ «ض»: كنار يك سمت زبان با دندانهاي آسياي بالا (دندانهاي چپ يا راست) برخورد كرده و پرحجم (تفخيم) تلفظ مي‌شود.

تلفظ حرف «ض»

مانند «ضَالّينَ»

تلفظ «ص»: سرزبان با پشت دندانهاي ثناياي زيرين برخورد كرده و كناره‌هاي زبان قدري به سمت بالا متمايل مي‌شود و نبايد در تلفظ آن، صداي صوت شنيده شود.

تلفظ حرف «ص»

مانند «صِراطَ »

60

تلفظ «ظ»: نوك زبان با پشت دندانهاي ثناياي بالائي برخورد كرده و به حالت تفخيم ادا مي‌شود.

تلفظ حرف «ظ»

مانند «العظيم »

تلفظ «ق»: همانند تلفظ در فارسي است و فقط انتهاي زبان به سمت كام بالا گرايش مي‌يابد.

تلفظ حرف «ق»

مانند «قُلْ»

تلفظ«ذ»: مانند تلفظ (ث) مي‌باشد و فقط در حرف (ذ) نوك زبان قدري جلوتر مي‌آيد و قسمت عقب‌تر از تيزي زبان به دندانهاي ثناياي بالا برخورد مي‌كند.

تلفظ حرف «ذ»

مانند « وَالّذِين

61

تلفظ «ط»: روي سرزبان با برآمدگي كام بالا (سقف دهان) برخورد كرده و با كمي فشار هوا تلفظ مي‌شود و قويترين حرف زبان عربي است (ازجهت تلفظ).

تلفظ حرف «ط»

مانند «صراط »

تلفظ «ك»: همانند تلفظ در فارسي است و هنگام تلفط انتهاي زبان به سمت كام بالا مي‌رود.

تلفظ حرف «ك»

مانند «كفواً »

مخارج حروف حلقي

تلفظ «ع»: از انتهاي حلق و با گرفتگي خاص و آزاد شدن هوا از حنجره تلفظ مي‌شود.

تلفظ «غ»: به بيان ساده مانند غرغره كردن آب در گلو مي‌باشد و در تلفظ، انتهاي زبان به سمت حلق گرايش مي‌يابد.

تلفظ «ح»: با فشردگي از انتهاي حلق تلفظ مي‌شود. تلفظ (ح) را معمولاً هنگام سرفه كردن مي‌توان شنيد.

62

مروري بر حمد و سوره و ذكرهاي واجب در نماز

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ *

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ * الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ * مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ * إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ * اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ * صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ*

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ *

قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ * اللَّهُ الصَّمَدُ* لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ* وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ *

ذكر ركوع: سُبحانَ رَبِّي الْعظيمِ وَبِحَمْدهْ

ذكر سجده: سُبْحانَ رَبِّي اْلاَعْلي وَبِحَمدِهْ

تشهد: اَلْحَمْدُ لِله أَشْهَدُ اَنْ لا الهَ اِلاَّ الله وَحْدَهُ لا شَريكَ لَه و أَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ و رَسُولُه اَللّهُمَ صَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّد

سلام: اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أيُّها النُّبيُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُه

اَلسَّلامُ عَلَيْنا وَعَلي عِبادِ اللهِ الصّالِحيِن

اَلسَّلامُ عَلَيْكِم وُ رَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُه

63

4 - تعيين مرجع تقليد

يكي ديگر از اموري كه زائران بيت‌الله الحرام بايد در ايران به آن بپردازند، تعيين مرجع تقليد است. چنانچه زائر خانه خدا هنوز مرجع تقليدي ندارد و يا مرجع او از دنيا رفته و هنوز مرجعي انتخاب نكرده است، بايد هر چه سريعتر به اين مهم اقدام نموده و مرجع خويش را معين كند چرا كه جزئيات اعمال عمره بعضاً با اختلاف فتاوي مراجع عظام همراه است و زائر، براي انجامِ عملِ صحيح، بايد به نظر مرجع خود عمل نمايد.

5 ـ حسابرسي اموال

هزينه‌اي كه براي حج و عمره صرف مي‌‌شود بايد حلال باشد زيرا طواف و نماز در لباسي كه حلال نباشد باطل است. امام محمد باقر (عليه السلام) مي فرمايد: لايقبل الله عزّ و جلّ حجاً ولا عمرةً من مال الحرام1: خداوند حج و عمره اي كه مخارجش از مال حرام تامين شود را نمي پذيرد. حج با مالي كه از راه نامشروع به دست آمده باشد و يا حتي از راه حلال بدست آمده ولي خمس وزكات آن پرداخت نشده باشد، باطل است و پذيرفته نيست.

امام باقر (عليه السلام) در جاي ديگر مي فرمايد: هركس كه از چهار طريق مال و ثروت به دست آورد، چهار عمل از او پذيرفته نخواهد شد، آن كه از طريق غش در معامله و ربا و خيانت و سرقت كسب مال كند، زكات و صدقه و حج و عمره او در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - امالي شيخ صدوق / ص 442.

64

پيشگاه حق قبول نمي‌شود1. پس زائر بيت الله الحرام پيش از حج و عمره، بايد از حلال بودن مال خود و هزينه‌اي كه براي آن پرداخته اطمينان حاصل نمايد.

6 ـ وصيت كردن

از آن جايي كه اين سفر، سيرالي الله است، بايد با آزادي و رها شدن از وابستگي ها و تعلقات مادي، روح را براي پرواز آماده كرد لذا تهيه و تنظيم يك وصيت‌نامه جامع، نسبت به حق و حقوق ديگران، گام مؤثري در رسيدن به معناي واقعي حج و عمره است. لازم به ذكر است كه وصيت، نشانه ياد قيامت و راهي براي جبران كارهايي است كه انجام نشده وبه تاخير افتاده است.

7- طلب حلاليت

زائر خانه خدا بايد از والدين، خويشاوندان، همسايگان، دوستان، همكاران و حتي ارباب رجوع محل كار خود حلاليت بطلبد، چه بسا كه در ارتباط با آنها ظلم و ستمي شده و حقوقشان را ضايع كرده باشد و چنانچه به عِرض و آبروي آنان لطمه‌اي وارد كرده باشد معذرت خواهي و طلب حلاليت لازم است. يادمان باشد كه آه ديگران و حقوق و دِين آنها نبايد بر گردن حاجي سنگيني كند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - امالي شيخ صدوق / ص 442.

65

8- حسن خلق

از ضرورت‌هاي اين سفر اخلاق نيك است. چنانچه شخصي در خود بعضي از صفات ناپسند را سراغ دارد بايستي پيش از سفر در رفع آن بكوشد و هم چنين در تقويت صفات پسنديده، چون گذشت، ايثار، همكاري، صبروتحمل، دستگيري از زيردست و كمك به سالمندان در روح و روان خويش كوشا باشد.⁽¹⁾ پيامبر اكرم (صلّي الله عليه وآله وسلّم) در رابطه با حسن خلق مي فرمايد: صاحبان اخلاق حسنه طعمه آتش جهنم نمي شوند2. امام باقر (عليه السلام) نيز در همين باره مي فرمايد: اعتنا نمي شود به كسي كه قصد خانه حق كرده در حالي كه در او سه خصلت نيست: ورعي كه او را از معاصي باز دارد، حلمي كه او را بر غضبش چيره سازد و رفتار خوش با كساني كه همسفر اويند⁽³⁾.

9- صدقه دادن

يكي از مواردي كه از بلايا و حوادث ناگهاني جلوگيري مي‌كند صدقه دادن است. زائر خانه خدا نيز از اين امر نبايد غفلت ورزد.

10 ـ نماز و دعاي پيش از سفر

پيامبر اكرم (صلّي الله عليه وآله وسلّم) مي‌فرمايند: بهترين چيزي كه مسافر براي خانواده‌اش مي‌گذارد اين است كه هنگام خارج شدن از خانه دو ركعت نماز بخواند سپس اين دعا را تلاوت كند: «اللّهم اِنّي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - مصباح الشريعه / باب 22 / ص 142.

2 - اصول كافي / ج2.

3 - بحار الانوار / ج 96 / ص 121.

66

اَسْتَودِعُكَ نَفسي و اَهلي و مالي و ذُريّتي و دنيايَ و آخِرَتي و اَمانَتي و خاَتمِةِ عَمَلي»: بارخدايا خود و خاندانم، مال و فرزندانم، دنيا و آخرتم و امانت و پايان كارم را به تو مي‌سپارم.

11 ـ غسل

مستحب است: پيش از سفر غسل كند و اين دعا را بخواند:

بِسْمِ الله وَباللهِ وَلاحَولَ وَلاقُوّةَ اِلاّ بِاللهِ و عَلي مِلّةِ رَسُولِ الله و الصّادقين عَنِ الله صَلَواتُ الله عَلَيهم اجمعين اَللّهُم طَهِّرْ به قَلبي، و اشْرَحْ بِه صدري، و نَوِّرْ بِهِ قَبري، اَللّهم اجْعَلْهُ لي نوراً و طهوراً و حِرزاً و شِفاءً مِنْ كُلِّ داءٍ وَآفَةٍ و عاهَةٍ و سُوءٍ مِمّا اَخافُ و اَحْذَرُ و طَهِّرْ قَلبي و جوارِحي و مخّي و عَصَبي و ما اَقَلَّت الارضُ مِنّي، اللّهم اجْعَلْهُ لي شاهداً يومَ حاجتي و فَقري و فاقَتي و اِلَيكَ يا رَبِّ العالمين اِنّكَ عَلي كُلِّ شَيءٍ قَدير.⁽¹⁾

12 ـ خواندن قرآن

در روايت است كه به هنگام ترك خانه سوره هاي «حمد» و «چهار قل» و «قدر» و «آية‌الكرسي» را بخواند و پس از آن اين دعا:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسايل الشيعه / ج 8 / ص 275.

67

«اَللّهُمَ احْفَظني و احْفَظْ ما مَعي و سَلِّمْني و سَلِّمْ ما مَعي و بَلِّغْني و بَلِّغْ ما مَعي، بِبَلاغِكَ الحَسَنِ الجَميل»،⁽¹⁾ بارخدايا، مرا و همراهان مرا حفظ كن و بسلامت بدار و به نيكوترين وجه به مقصد برسان.

امام صادق فرمودند: وامام صادق (عليه السلام) فرمودند: موقع خروج از منزل به قصد حج يا عمره اين دعا را بخوان:

«لااِلهَ اِلاّ الله اَلْحَليمُ الْكَريم، لا اِله اِلاّ اللهُ العَّليُّ العَظيم، سُبْحانَ اللهِ رَبِّ السَّمواتِ السَّبعِ و رَبِّ الاَرَضين السَّبْعِ و رَبِّ الْعَرشِ العَظيمِ و الْحَمدُ للهِ رَبِّ الْعالَمين.⁽²⁾

13- دعاي سفر

از امام رضا (عليه السلام) روايت شده كه فرمودند:

عَلَيْكَ بِكَثرة اِلاْسِتغفارِ و التَّسبيحِ و التهليل و التَّكبيرِ و الصَّلاةِ عَلي مُحَّمدٍ و آله (عليها السلام)

مسافر در حال سفر و طي مسير، بسيار استغفار كند و بسيار تسبيح و تهليل (لااله الاالله) و تكبير بگويد و بر محمد و خاندانش صلوات بفرستد.

* مناسك آگاهانه (معرفي چند كتاب مفيد)

از آن‌جايي كه آگاهي و شناختِ در هر كار و عملي موجب انجام صحيح و درست آن عمل و استفاده كامل و مطلوب از آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - هداية السالك / ج 1 / ص 34.

2 - مستدرك الوسايل / ج 8 / ص 122.

3 - همان / ص 139.

68

موقعيت است، شناخت دقيق معارف و اسرار اعمال نيز در انجام يك عمرة مقبول و رضايت‌بخش سهم بسزايي دارد. از اين رو در اين جا، چند نمونه از صدها كتب مفيد و ارزنده اي كه در موضوع عمره منتشر شده، جهت استفاده و شناخت بيش تر زائران محترم معرفي و توصيه مي شود. اميد است زائران با مطالعه اين كتابها از آموزه هاي معنوي اين سفر عبادي الهي بهره‌مند شوند:1

آثار اسلامي مكه و مدينه/ حجة الاسلام والمسلمين رسول جعفريان

عرفان عمره / آية‌الله جوادي آملي

اسرار عرفاني حج / حجة الاسلام والمسلمين محمدتقي فعالي

روح حج/ حجة الاسلام والمسلمين جواد محدثي

عرشيان/ سيد جعفر شهيدي

شيعه شناسي و پاسخ به شبهات/ علي اصغر رضواني

مناسك مصّور عمره مفرده / حجة الاسلام والمسلمين محمدحسين فلاح زاده

آداب سفر حج / حجة الاسلام والمسلمين قاضي عسكر

آيين وهابيت/ آية الله جعفر سبحاني

بركات سرزمين وحي/ آية الله محمد محمدي ري‌شهري

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - زائران محترم مي توانند كتابهاي مربوط را از طريق مدير كاروان تهيه نمايند.