بخش 4

75

29. گريز از مواضع تهمت

بر مؤمن واجب است در هر حال و هركجا، و در هر شرايطي كه ممكن است سبب ايجاد تهمت گردد و به آبرويش زيان برسد، اجتناب نمايد.

از اميرمؤمنان (عليه السلام) روايت شده:

« مَنْ وَضَعَ نَفْسَهُ مَوَاضِعَ التُّهَمَةِ فَلَا يَلُومَنَّ مَنْ أَسَاءَ بِهِ الظَّن‏»؛ ⁽¹⁾

«كسي كه خود را به دست خود در مواضع تهمت قرار مي‌دهد، نبايد آن را كه به او سوء ظن مي‌برد، سرزنش كند».

حضرت صادق (عليه السلام) مي‌فرمايد:

«مَنْ دَخَلَ مَوْضِعاً مِنْ مَوَاضِعِ التُّهَمَةِ فَاتُّهِمَ فَلَا يَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ»؛ ⁽²⁾

«كسي كه وارد بر جاهايي از موارد تهمت شود، و در ميان مردم متهم گردد، بايد خودش را سرزنش كند».

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. جامع احاديث الشيعه، ج20، ص211 و 212.

2. همان.

76

زائر بزرگواري كه در كاروان و در رفت و آمدها و گفت‌وگو با ديگران در معرض ديد و توجه آشنايان، دوستان و اهل كاروان است، بايد به گونه‌اي رفتار كند كه از موارد اتهام دور باشد؛ و كاري نكند كه مورد تهمت قرار گيرد؛ زيرا حفظ آبرو و شخصيت در درجة اول، بر خود شخص واجب است و سپس بر ديگران.

از طرفي نيز همة مردم و اهل كاروان در طول سفر حج ـ كه بالاترين سفر معنوي است ـ بايد توجه داشته باشند كه تهمت زدن به اهل ايمان و به كسي كه ادعاي مسلماني دارد، از گناهان بزرگ شمرده مي‌شود و عقوبت آن در قيامت بسيار سنگين است.

از امام صادق (عليه السلام) روايت شده:

«مَنْ بَهَتَ مُؤْمِناً أَوْ مُؤْمِنَةً بِمَا لَيْسَ فِيهِ بَعَثَهُ اللَّهُ فِي طِينَةِ خَبَالٍ حَتَّي يَخْرُجَ مِمَّا قَالَ قُلْتُ وَمَا طِينَةُ الْخَبَالِ قَالَ صَدِيدٌ يَخْرُجُ مِنْ فُرُوجِ المُومِسَاتِ» يعنِي الزَّواني؛ ⁽¹⁾

« كسي كه به مردي مؤمن يا زني مؤمنه تهمت بزند، و آنچه از زشتي و گناه در او نيست براو ببندد، خدا در قيامت او را در «طينة خبال» برمي‌انگيزد، تا آنچه را گفته ثابت كند. راوي مي‌گويد كه به حضرت گفتم: «طينة خبال»

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. جامع احاديث الشيعه، ج20، ص544.

77

چيست؟ حضرت فرمود: چرك و خوني كه از بدن زنان زناكار خارج مي‌شود!

اميرمؤمنان (عليه السلام) از رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) روايت مي‌كند:

«مَنْ بَهَتَ مُؤْمِناً أَوْ مُؤْمِنَةً أَوْ قَالَ فِيهِ مَا لَيْسَ فِيهِ أَقَامَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَي تَلٍّ مِنْ نَارٍ حَتَّي يَخْرُجَ مِمَّا قَالَ فِيه»؛ ⁽¹⁾

«كسي كه به مرد و زن مؤمني تهمت بزند، و از آنچه در او نيست، سخن بگويد، خدا او را در قيامت در تلّي از آتش نگه مي‌دارد تا آنچه را دربارة مؤمن و مؤمنه گفته ثابت كند».

رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) مي‌فرمايد:

«إِيَّاكُمْ وَالظَّنَّ فَإِنَّهُ أَكْذَبُ الْحَدِيثِ»؛ ⁽²⁾

«از بدگماني دربارة همه بپرهيزيد؛ زيرا بدگماني، دروغ‌ترين سخن‌هاست».

30. احترام به نظر صاحب نظران

زائر در اين سفر ـ كه از زيباترين عرصه‌هاي معنوي است ـ بايد توجه داشته باشد كه بالاترين و برترين صاحب‌نظر، خداوند است و سپس پيامبران به ويژه پيامبر عزيز اسلام (صلّي الله عليه وآله) و ائمة معصومين: و پس از آنان، فقهاي عظام و دين‌شناسان و عارفان به معارف حق و حقيقت و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. جامع احاديث الشيعه، ج20، ص546.

2. مستدرك الوسائل، ج9، ص147.

78

دارندگان تجربه‌هاي مفيد!

بنابراين بايد با كمال انصاف و به دور از هرگونه تكبر، به نظر اين صاحب نظران كه جز مصلحت انسان و سعادت دنيا و آخرت او را نمي‌خواهند، احترام گذارده و نظر آنان را پذيرفته و در همة امور به كار بست.

اگر زائري از زائر ديگر نسبت به مناسك، يا مطلبي كه در زندگي كاربرد دارد، يا خريد سوغاتي براي اهل و عيالش راهنمايي خواست، با كمال محبت و حوصله او را راهنمايي كند.

زائر در طول سفر به كساني به عنوان مددكار برخورد مي‌كند كه از طرف ايران براي خدمت به حجاج به كار گرفته شده‌اند و آموزش‌هاي لازم را در وطن ديده‌اند، و هدف و نيتي جز خدمت خالصانه و مدد رساندن عاشقانه به زائر ندارند؛ بنابراين بايد با مددكاران همكاري كرده، از راهنمايي آنان استفاده نمايد و از مخالفت با ارشاد آنان بپرهيزد.

31. عيادت از بيمار

هواي عربستان و تراكم جمعيت زائران از كشورهاي مختلف، وعدم رعايت مسائل‌بهداشتي، زمينة‌بيماري بعضي از زائراني است كه از مصونيت كمتري برخوردارند.

چنان‌چه همسفر و زائري خداي ناخواسته بيمار شد،

79

وظيفة اخلاقي و شرعي دوستان و آشنايانش اين است كه به هر صورت ممكن، زمينة درمان او را فراهم كنند، و وي را در آن ديار غربت در اتاق، يا بيمارستان تنها نگذارند.

عيادت از بيمار در هر كجا كه باشد، ثواب دارد و اسلام بر آن اصرار و پافشاري نموده است.

معاوية بن وهب كه از راويان برجستة شيعه و مورد لطف و محبت اولياي دين بوده، مي‌گويد:

به حضرت صادق (عليه السلام) گفتم:

ما با قوم خود و دوستانمان ميان مردم چگونه رفتار كنيم؟

حضرت فرمود:

امانتشان را به آنان بازگردانيد، به نفع يا به زيانشان به حق شهادت دهيد، بيمارانشان را عيادت كنيد و به تشييع جنازة آنان حاضر شويد.⁽¹⁾

32. پرهيز از هدردادن وقت

برخي از زائران در سفري كه ممكن است ديگر تكرار نشود، وقت گران‌بهاي خود را به شب‌نشيني‌هاي بي‌مورد در اتاق‌ها و بخصوص در مشاهد مشرفه و بويژه در مسجدالحرام مي‌گذرانند. درست است كه حتي نشستن در مسجدالحرام و نگاه به كعبه ثواب دارد، اما چرا با

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. كافي، ج2، ص635.

80

قرائت قرآن و ذكر خدا همراه نباشد؟

گوهر وقت بدين خيرگي از دست مده

آخر اين عمر گران مايه، بهايـــي دارد

هيزم سوخــته شمع ره و مــــنزل نشود

بايد افروخت چراغي كه ضيايي دارد

صرف باطل نكند عمرگرامي پرويـــن

آنكه چون پيرخرد راهنمايــــي دارد 1

آية الله مامقاني جز در روز عاشورا، درس و مطالعه و نوشتن را تعطيل نمي‌كرد و علامة اميني در شبانه روز 17 ساعت به مطالعه و نوشتن مي‌پرداخت تا كتاب «الغدير» را به جهان عرضه كرد.

خواجه نصيرالدّين طوسي پس از حملات مغول

ـكه جز كشتن و ويران كردن و سوزاندن كاري نداشتند ـ عمرش را براي نجات كشور، تعليم و تعلّم، تأليف و تصنيف، ساختن رصدخانه مراغه و به وجود آوردن كتابخانه‌اي حاوي چهارصدهزار جلد كتاب علمي سپري كرد.

هركسي كه بهره‌اي از عمرش برده، تلاشي مستمر و پيگير داشته و اوقات خود را به بطالت نگذرانده است.

پس اي زائر محترم! حدود يك‌ماه در مدينه و مكه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. پروين اعتصامي.

81

هستي؛ بايد از اين وقت محدود، بهرة نامحدود ببري و از اين فرصت اندك، تجارتي بسيار سودمند نصيب خود سازي و بداني كه فرداي قيامت در برابر لحظه‌لحظة عمر و حتي براي هر نفسي كه كشيده‌اي و نسبت به هر نعمتي كه در اختيارت قرار‌دادند، مسئول‌خواهي‌بود و مورد بازپرسي!

33. تشييع جنازه

اگر زائري در طول سفر به جوار رحمت حق برود، بر زائران كاروان و ديگر كاروان‌ها لازم است در تشييع جنازة او شركت كنند، و در مراسمش حاضر شده، با مصيبت‌ديدگان اظهار همدردي نمايند، و به هر صورتي كه ممكن است از غم آنان بكاهند؛ چرا كه به قول سعدي:

بني آدم اعضاي يـكديگرند كه در آفرينش ز يك گوهرند

چو‌عضوي‌به‌دردآوردروزگار دگرعضـوها را نـمـاند قرار

34. شركت در جلسات

معمولاً با هر كارواني به تناسب تعداد افرادش، يك يا دو روحاني همراه مي‌شود كه وظيفة آموزش مناسك حج و رفع ايراد و اشكال زائران را برعهده دارند و در اين راستا، جلساتي برگزار مي‌كنند.

لازم است كه زائران جهت فراگيري مسائل در آن جلسات حاضر شوند، و با گوش‌جان مسائل حج را بشنوند

82

و بدانند كه اگر در اين جلسات پربهره حضور نيابند و به خاطر ندانستن مسأله‌اي، به خصوص در رابطه با اركان حج اشتباهي از آنان سرزند، به اصل حج‌شان لطمه وارد مي‌شود، از اين رو لازم است با ارتباط با روحاني و آگاه ساختن وي از نحوة انجام اعمال خود مطمئن شوند.

زائر وقتي در «ميقات» محرم مي‌شود، چند چيز بر وي حرام مي‌شود؛ و حليّت محرمات احرام منوط به بيرون آمدن از هويت احرام است، نه بيرون آمدن از دو حوله و لباس احرام!

بيرون آمدن از هويت احرام به اين است كه مناسك حج به طور صحيح ادا شود و حج،‌ مطابق مقررات فقه انجام گيرد. اگر غير از اين باشد، انسان محرم مي‌ماند تا دوباره به حج برود و حجّي صحيح انجام دهد تا آن چيزهايي كه به واسطة احرام بستن حرام شده، دوباره حلال شوند.

دفع اين زحمت عظيم، با حضور زائر در جلسات بيان مناسك و گوش‌فرادادن به مسائل و راهنمايي و همراهي روحاني كاروان و ديگر افراد آگاه به مسائل، قابل پيشگيري است.

35. گذشت از لغزش ديگران

همه مي‌دانيم كه هيچ‌كدام از ما مصون از لغزش و اشتباه نيستيم. گاهي لغزش و خطا از روي فراموشي است

83

و گاهي براساس خشم و زماني نيز به صورت عمد انجام مي‌گيرد. زائر بايد با حوصله و بردباري و حفظ برنامة دوستي، بنا به حكم قرآن و پيامبر و امامان از لغزش و خطاي همسفرانش درگذرد و يا حتي نسبت به آنان تغافل ورزد؛ يعني به گونه‌اي نشان دهد كه از لغزش و خطاي طرف آگاه نشده است.

(خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِينَ)؛ ⁽¹⁾

«راه عفو و گذشت را انتخاب كن، و همه را به نيكي و نيكوكاري فرمان بده، و از مردم نادان [كه از پذيرفتن احكام و مقررات سعادت‌بخش اسلام امتناع مي‌ورزند] روي بگردان».

امام صادق (عليه السلام) مي‌فرمايد:

سه چيز از ارزش‌ها و كرامت‌هاي دنيا و آخرت است:

1. گذشت از كسي كه به تو ستم روا داشته؛

2. صلة رحم با كسي كه با تو قطع رحم نموده؛

3. و بردباري دربارة كسي كه نسبت به تو ناداني كرده است.⁽²⁾

36. قبول عذرِ عذرخواهان

از نكات بسيار مهم اخلاقي كه پرتوي از اخلاق خداست، پذيرفتن عذرِ عذرخواه است. از آنجا كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. اعراف/ 199.

2. مشكاة الانوار، ص403.

84

عذرخواهي محصول تواضع و بيداري و پشيماني است، واجب است براي حفظ شخصيتش عذرِ عذرخواه پذيرفته شود و براي وي از حضرت حق، طلب مغفرت و آمرزش گردد.

پذيرش عذر به اندازه‌اي مهم است كه امام موسي بن جعفر (عليه السلام) با جمع كردن فرزندانش به آنان فرمود:

«يَا بَنِيَّ إِنِّي مُوصِيكُمْ بِوَصِيَّةٍ فَمَنْ حَفِظَهَا لَمْ يَضَعْ مَعَهَا إِنْ أَتَاكُمْ آتٍ فَأَسْمَعَكُمْ فِي الْأُذُنِ الْيُمْنَي مَكْرُوهاً ثُمَّ تَحَوَّلَ إِلَي الْأُذُنِ الْيُسْرَي فَاعْتَذَرَ وَقَالَ لَمْ أَقُلْ شَيْئاً فَاقْبَلُوا عُذْرَهُ»؛ ⁽¹⁾

«فرزندانم! شما را به مسأله‌اي سفارش مي‌كنم كه اگر آن را به كار بنديد، از شخصيت و بزرگي نمي‌افتيد؛ اگر كسي نزد شما آمد و سخن ناخوشايندي در گوش راست شما گفت، سپس در گوش چپتان عذرخواهي كرد و گفت: من چيزي نگفتم، عذرش را بپذيريد».

رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) در وصيتي به اميرمؤمنان (عليه السلام) فرمود:

«يَا عَلِيُّ مَنْ لَمْ يَقْبَلِ الْعُذْرَ مِنْ مُتَنَصِّلٍ صَادِقاً كَانَ أَوْ كَاذِباً لَمْ يَنَلْ شَفَاعَتِي»؛ ⁽²⁾

«اي علي! اگر كسي عذر شخصي را كه خود را از لغزش و گناه نسبت به او مبرّا و پاك مي‌داند ـ چه راست گويد و چه دروغ ـ نپذيرد، به شفاعت من نمي‌رسد!».

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. جامع احاديث الشيعه، ج20، ص490.

2. همان، ص491.

85

بنابراين اگر زائري در اثر اشتباهي عذر خواست، بايد عذر او را پذيرفت و طوري رفتار كرد كه گويي اتفاقي نيفتاده و با كرامت و بزرگواري، خطاكار را از عمل خود پشيمان ساخت.

37. رعايت امور لازم

زائر بايد توجه داشته باشد كه براي حفظ حقوق و شخصيت ديگر زائران و هر مسلماني، رعايت برخي چيزها لازم است، تا موجب آزردگي كسي نشود و حجّي مقبول از خود به يادگار بگذارد. در زير برخي از اين امور را يادآور مي‌شويم:

1. براي هدايت نا اهلان و توفيق نيافتگان دعا كند.

2. به همه به ويژه به انسان‌هاي عالم و دانشمند و با كرامت و صاحب‌نام، احترام گذارد.

3. از دوستاني كه ميهمان او مي‌شوند، استقبال كرده و هنگام رفتنشان آنان را چند قدم بدرقه نمايد.

4. از سرفه و عطسة بلند ـ كه گوش خراش و سبب رنجش ديگران شود ـ بپرهيزد.

5. لطف و احسان ديگران و هدية آنان را بپذيرد و از قبول آن امتناع نورزد.

6. به افراد پير و سالخورده احترام بگذارد و شأن آنان را رعايت نمايد.

86

7. در حضور ديگران با دوست و هم اتاقي‌اش درگوشي صحبت نكند؛ زيرا اين عمل، سبب برانگيختن سوءظن است.

8 . سخن خوب و مفيد ديگران را قطع نكند، و با حوصله و بردباري گوش فرا دهد؛ شايد حقيقتي به گوش او برسد كه عامل تحولي شگرف در زندگي‌اش گردد.

9. در صورت اشتباه و خطاي ديگران، نسبت به وي كينه و كدورتي به دل نگيرد، كه خداوند دل كينه‌دار و آلوده به كدورت را دوست ندارد.

10. از ورود به حريم شخصي و زندگي خصوصي، و پرسش از امور پنهان ديگران به شدت بپرهيزد.

11. از زائران موفق و آنان كه در عبادت پروردگار و خدمت به خلق نشاط دارند، الگو بگيرد و در آن راستا تلاش نمايد.

12. نسبت به همه خوشبين باشد و خود را در عبادت و خدمت و انجام كار خير مقصر بداند، و از بدبيني ـ كه از حالات شيطاني است ـ بپرهيزد.

13. از تفحّص و تجسّس نقاط ضعف ديگران، آن هم با هدف ضربه زدن به شخصيت آنان، كه در اين سفر ميهمان خدا هستند، جداً بپرهيزد.

14. در آشتي دادن زائراني كه احياناً با يكديگر قهر

87

كرده‌اند، بكوشد؛ چرا كه اميرمؤمنان (عليه السلام) در وصيت شب بيست و يكم به فرزندانش فرمود:

از جدّتان رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) شنيدم كه:

«إِصْلَاحُ ذَاتِ الْبَيْنِ أَفْضَلُ مِنْ عَامَّةِ الصَّلَاةِ وَالصِّيَام‏»؛

«اصلاح ميان دو نفر از همه روزه‌ها و نماز‌ها افضل و برتر است».

15. به نماز اول وقت و به خصوص به جا آوردن آن در حرمين شريفين اهميت داده، در صف نمازگزاران شركت كند.

16. به هنگام اذان و شروع نماز، از رفتن به سوي هتل جداً خودداري كند كه اين عمل، ضربه زدن به مكتب اهل‌بيت (عليهم السلام) و تشيع خواهد بود.

17. از پرسيدن احكام مناسك حج از روحاني كاروان ابداً شرم و حيا نكند كه گاهي ندانستن مسأله‌اي، سبب بطلان حج خواهد شد.

18. در هنگام استراحت ديگران، پس از ناهار و يا شام سكوت و آرامش را رعايت كرده، باعث ايجاد مزاحمت براي ديگران نشود.

19. از دست دادن و روبوسي با ديگران در صورت بيماري و به ويژه سرماخوردگي به شدت بپرهيزد؛ چرا كه اين كار ممكن است بيماري را به فرد مقابل

88

انتقال دهد و اسباب زحمت گردد.

20. امور و وظائف عمومي خود را بر ديگران تحميل نكند و خود را ميان ديگران تافتة جدا بافته نداند؛ بلكه سعي كند با كمك به ديگران باري از دوششان بردارد، كه اين خود نوعي عبادت و در حقيقت اطاعت خداست.

21. به قوانين و مقررات و سنن عرفي كشور عربستان احترام بگذارد، كه احترام به مقررات و اجراي آنها نشانة شخصيت ايران اسلامي و مسلمان ايراني است.

22. از ضربه‌زدن به شخصيت ديگران و كوچك شمردن آنان كه ميهمان خداي مهربان هستند، به شدت بپرهيزد.

23. به پيماني كه به عنوان توبه، يا اداي مناسك با خدا بسته و يا به تعهدي كه نسبت به ديگران برعهده گرفته، وفادار باشد كه وفاي به عهد، نشانة ايمان به خدا و قيامت، و از ارزش‌هاي انساني است.

38. كنترل زبان از گفتار ناروا و بيهوده

از آنجا كه انسان در سفر فرصت بيشتري در اختيار دارد و از مشاغل و گرفتاري‌هاي وطن آزاد است، ممكن است پرحرفي كند؛ ولي زائر بايد به صورتي جدّي مواظب زبان خود باشد، و بداند كه زبان جِرْم و وزنش اندك،

89

ولي جُرْم و گناهش بسيار زياد و سنگين است.

غيبت، دروغ، تهمت، فحش، تحقير، بيهوده‌گويي، و ... گناهاني است كه زبان مرتكب مي‌شود. بر زائر واجب شرعي و اخلاقي است كه راه زبان را به روي اين گناهان ببندد تا موجب محروميت از رحمت حق نگردد.

آيات و روايات مربوط به زبان و كنترل آن، به اندازه‌اي زياد است كه در اينجا نمي‌گنجد؛ اما در زير به چكيده‌اي از آنها اشاره مي‌كنيم:

رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) در رواياتي مي‌فرمايد:

«لا شَيْءٍ أَحَقُّ بِالسِّجْنِ مِنَ اللِّسانِ»؛ ⁽¹⁾

«هيچ چيزي به زنداني شدن سزاوارتر از زبان نيست».

«أَفضَلُ الصَّدَقَةِ حِفْظُ اللِّسانِ»؛ ⁽²⁾

«برترين صدقه، نگاه‌داشتن زبان [از ياوه‌گويي و گناهان مربوط به آن] است».

يكي از وظايف بسيار مهم انسان، حفظ زبان از افشاي راز پنهان و اسرار و زشتي‌هاي پوشيدة ديگران است.

در اهميت و ارزش رازداري و حفظ زشتي‌هاي پنهان برادران ديني، به روايت بسيار ارزشمندي از امير‌مؤمنان (عليه السلام) برمي‌خوريم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. بحار الانوار، ج77، ص85.

2. نهج الفصاحه، ص574 و 575.

90

آن حضرت مي‌فرمايد:

پيامبر (صلّي الله عليه وآله) به من فرمود: اگر مردي را در عمل زشتي ديدي، چه مي‌كني؟ گفتم: آن عمل زشت را بر او مي‌پوشانم، فرمود: اگر دوباره ديدي [چه]؟ گفتم: لباس و عبايم را روي او مي‌اندازم تا از ديد ديگران پنهان بماند. و مرتبه سوم كه پرسيد، همان پاسخ را دادم. حضرت فرمود:

«لافَتي إلاّ عَليّ وَقالَ استُرُوا عَلي إخوانِكُم»؛ ⁽¹⁾

«جوانمردي جز علي نيست و فرمود: اي مردم! زشتي‌ها را بر برادرانتان بپوشانيد [و رازي كه از آنان نزد شما آشكار شده، ميان ديگران افشا نكنيد]».

مسلمانان و به خصوص زائران حرم امن و سفيران مكتب اهل‌بيت (عليهم السلام) بايد براي همة مردم و در همه حال، امين و امانت‌دار باشند و خود را صندوقچة اسرار، رازها، عيوب و زشتي‌هاي مكتوم و مخفي مردم قرار دهند.

39. حفظ چشم از نگاه‌ به نامحرمان

زائران حج معمولاً يا مجرد هستند، يا بدون همسر به زيارت رفته‌اند و يا اگر با همسر موفق به زيارت خانة خدا شده‌اند، به خاطر كثرت زائران و كمبود جا، به ناچار بايد در طبقاتي از هتل جداي از يكديگر باشند. و علاوه بر اين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. جامع احاديث الشيعه، ح20، ص363.

91

در احرام عمرة تمتّع، و حجّ تمتّع بايد به عنوان واجب شرعي محرمات احرام را رعايت كنند؛ از اين جهت ممكن است شيطان دست به كار شده، آنان را به سوي غريزة شهوت سوق دهد؛ به خصوص زن نامحرمي كه هنگام اداي مناسك حج گِردي صورتش بايد بدون پوشش باشد. اينجاست كه زائر بايد توجه داشته باشد كه هر لحظه امكان دارد از طريق چشم چراني ـ آن هم در حرم امن الهي ـ در خطري عظيم قرار گيرد.

پس بايد با كمك گرفتن از حضرت حق و توجه به قيامت، و براي اين كه حجّش آميخته با چشم‌چراني نگردد، از اين گناه زشت (چشم‌چراني و نگاه به صورت و اعضاي ناموس ديگران) بپرهيزد.

اميرمؤمنان (عليه السلام) در رواياتي چنين مي‌فرمايد:

«الْعُيُونُ مَصَائِدُ الشَّيْطَانِ»؛ ⁽¹⁾

«چشم‌ها دام‌هاي شيطان‌اند».

«عَمَي الْبَصَرِ خَيْرٌ مِنْ كَثِيرٍ مِنَ النَّظَرِ»؛ ⁽²⁾

«كوري چشم بهتر است از بسياري از نگاه‌ها!».

«مَنْ أَطْلَقَ طَرْفَهُ كَثُرَ أَسَفُه‏»؛ ⁽³⁾

«كسي كه چشمش را در نگاه كردن آزاد بگذارد، اندوهش بسيار مي‌شود».

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. ميزان الحكمه، ج13، ص6314 ـ 6316.

2. همان.

3. همان.

92

يكي از مسائل مهمي كه امام رضا (عليه السلام) در پاسخ پرسش‌هاي محمد بن سنان نوشتند، اين بود:

نگاه كردن به موي زنان شوهردار و ديگر زنان به اين سبب حرام شده كه باعث تحريك مردان مي‌شود، و اين تحريك، به فساد و ارتكاب اعمال حرام و ناشايست منتهي مي‌گردد، هم‌چنين صورت و اندام زنان كه مانند مو به علت زيبايي‌اش موجب تحريك و هيجان شهوت مي‌شود.⁽¹⁾

پيامبر اكرم (صلّي الله عليه وآله) دربارة نتيجة خودداري از چشم‌چراني مي‌فرمايد:

اگر مرد مسلماني نگاهش به زني افتد و چشم فروبندد، خداي تعالي توفيق عبادتي به او عنايت مي‌كند كه شيريني‌اش را در دلش حس مي‌كند.⁽²⁾

40. شكر و سپاس

زائر حرم امن الهي و ميهمان پروردگار بايد به اين حقيقت توجه كند كه حضرت دوست از ميان چند ميليارد انسان، او را انتخاب نموده و توفيق گام نهادن در اين سفر ملكوتي را نصيب او كرده است تا به مدينه و زيارت پيامبر بزرگ اسلام (صلّي الله عليه وآله) ، فاطمة زهرا (عليها السلام) ، حضرت مجتبي، امام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. عيون اخبار الرضا، ج2، ص97.

2. كنز العمال، 13059.

93

زين‌العابدين، امام باقر، حضرت صادق: و ديگر اولياي خدا در بقيع نايل شود، و به ميقات‌گاه پيامبر و ائمه و عاشقان حق مشرف شود، لباس احرام برتن كند، تلبيه گويد، و همچون پروانه برگِرد خانة يار طواف كند و... آيا اين همه نعمت، سپاس و تشكر لازم ندارد؟!

خواجه نصيرالدين طوسي مي‌گويد:

«باري، شكر از شريف‌ترين و برترين اعمال است، شكر تلافي نعمت است كه به قول و فعل و نيت محقق مي‌گردد، و براي اين عبادت اشرف و افضل، سه ركن و سه اصل وجود دارد:

1. شناخت نعمت دهنده و صفاتي كه شايستة حضرت اوست؛ شناخت نعمت به اين است كه به حقيقت بداني همة نعمت‌ها ـ چه نعمت‌هاي باطني و چه ظاهري ـ از جانب اوست و غير او مُنعم واقعي وجود ندارد و واسطه‌ها و عللي كه ميان ما و او در رسانيدن نعمت به ما قرار دارند، همه و همه جلوه‌گاه ارادة او و مسخّر حكم او و سربه فرمان حضرت او هستند و هيچ استقلالي در اين زمينه و زمينه‌هاي ديگر ندارند.

2. حال؛ و آن فروتني و تواضع و سرور دروني در كنار نعمت است به اين كه «نعمت» هديه و عطايي است كه دلالت بر عنايت منعم به انسان دارد و نشانة اين فروتني و تواضع نيز اين است كه به دنيا و آنچه در

94

اوست، جز به اموري كه تو را به مقام قرب مي‌رساند، دل‌خوش نگردي.

3. عمل؛ و اين عمل بايد ازسه عضو صادر گردد: قلب، زبان و جوارح.

اما عمل قلب، به اين است كه تعظيم و تحميد و تمجيد منعم را پيوسته در نيت داشته باشي، و در افعال و صنايع و آثار لطفش به انديشه و تفكر برخيزي، تا از طريق اين انديشة صحيح به او برسي، و عزم و تصميمت به طور دائم بر اين باشد كه به تمام مردم از نعمت‌هايي كه در اختيارت قرار داده‌اند، خير و احسان و نيكي‌نمايي و حتي از ذره‌اي بخل و دريغ، دلت را پاك نگاه داري.

اما عمل زبان، به اين است كه حمد و تسبيح و تهليل قلبي را اظهار نمايي و از خدا و نعمت‌هايش همه جا سخن بگويي، و از بيان كلمات شكر مانند «الحمدلله» غافل‌ نماني و با زبانت ـ كه نعمتي عظيم از نعمت‌هاي اوست ـ امر به معروف و نهي از منكر كني و به هدايت مردم مشغول باشي.

و سرانجام عمل اعضا و جوارح، به اين است كه همة نعمت‌ها را ـ‌چه ظاهري و چه باطني‌ـ در طاعت و عبادت و خدمت به كارگيري و از اين كه نعمت‌هاي الهي را در معصيت و مخالفت با حق مصروف داري، سخت بپرهيزي...».

95

با دقت در اين معنايي كه از «شكر» ارائه شد و جز اين هم براساس آيات و روايات معنايي ندارد، روشن شد كه شكر از صفات كمال است و شكر كامل در ميان اكثر مردم محقق نمي‌شود و آنان كه شكر را به اين صورت ـ كه صورت كامل شكر است ـ به جاي آورند، اندك‌اند؛ چنان كه قرآن مي‌فرمايد:

(وَقَلِيلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ).⁽¹⁾

اميد است زائران عزيز، و ميهمانان خداي مهربان، اين امور چهل‌گانه را ـ كه آداب روحي و تربيتي است ـ در طول سفر به كار بندند و از اين راه حجّي نسبتاً كامل و قابل قبول حق انجام دهند و در جاي‌جاي و لحظه‌لحظة اين سفر، اخلاص و خلوص نيت را ـ كه به حق ماية حقيقي قبولي حج است ـ رعايت نمايند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. سبأ/ 13.