بخش 3

59

باب دوم

موارد استنابه …61

1 ـ استنابه براي ميت …61

2 ـ افراد مريض و ناتوان …63

شرايط نايب و منوبٌ عنه …64

1 ـ شرايط نايب …64

نيابت افرادي كه وقوف اضطراري دارند …76

2 ـ شرايط منوبٌ عنه …79

احكام نيابت …83

1 ـ لزوم اذن يا توكيل …83

2 ـ نيت نيابت …84

3 ـ رعايت بلد …86

4 ـ فوت نايب …87

5 ـ مباحات و مستحبات بر نايب …89

60

يَا

مُجِيبَ مَنْ لا مُجِيبَ لَهُ

اَلّلهُمَّ

ارْزُقْنَا حَجَّ بَيْتِكَ وَزِيَارَةَ قَبْرِ نَبِيِّكَ صَلَوَاتُكَ وَرَحْمَتُكَ

وَمَغْفِرَتُكَ وَرِضْوَانُكَ عَلَيْهِ وَعَلَي أَهْلِ بَيْتِهِ إِنَّكَ قَرِيبٌ مُجِيبٌ

عن أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ( عليه السلام ) : أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ( عليه السلام ) كَانَ يَقُولُ :

« طُوبَي لِمَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ الْعِبَادَةَ وَالدُّعَاءَ ،

وَ لَمْ يَشْغَلْ قَلْبَهُ بِمَا تَرَي عَيْنَاهُ

وَلَمْ يَنْسَ ذِكْرَ اللَّهِ بِمَا تَسْمَعُ أُذُنَاهُ

وَلَمْ يَحْزن صَدْرهُ بِمَا أُعْطِيَ غَيْرُهُ

الكافي2 باب الإخلاص ص : 15

61

فصل اول

موارد استنابه

1 استنابه براي ميت

99 ـ اگر كسي حج بر او مستقر شود و به جا نياورد تا فوت كند ، بايد از تركه او در همان سال اول ، برايش حج بجاآورند و تأخير جايز نيست ؛ ^{( 1 )} و تا حج او را ندهند ، ورثه نمي توانند در تركه تصرّف نمايند ؛ و در صورتي كه تركه نداشته باشد ، بر وارث ، حج او واجب نمي شود .

كفايت حج ميقاتي

در فرض مذكور ، حج ميقاتي كفايت مي كند ؛ ولي اگر در همان سال ، استيجار ممكن نباشد مگر از بلد ، لازم است ^{( 2 )} از بلد اجير بگيرند و از اصل تركه خارج مي شود ؛ ^{( 3 )} و همچنين اگر در سال اول از ميقات نتوانند اجير بگيرند مگر به زيادتر از اجرت متعارف ، لازم است اقدام كنند و تأخير نيندازند . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : تأخير در اداي دَيْن بدون عذر جايز نيست .

2 . آية الله سيستاني : احوط اين است كه فوراً براي فارغ شدن ذمّه او اقدام نمايند ، هرچند با استيجار از تركه ، و اگر در همان سال استيجار از ميقات ميسّر نشد ، به احتياط واجب بايد از بلد استيجار كنند و تأخير نيندازند هر چند بدانند در سال بعد ، از ميقات ميسّر مي شود ، ولي در اين صورت مازاد بر اجرت حج از ميقات را ، از سهم صغار ورثه به حساب نياورند . ( مناسك ، مسأله 79 ) .

3 . آية الله خامنه اي : مگر آنكه وصيت كرده باشد كه مخارج حجّ از ثلث پرداخت شود ، و در اين صورت عمل به آن ، بر وصاياي مستحب اولويت دارد و اگر ثلث مالش براي انجام آن كافي نباشد ، كمبود آن از اصل مال برداشته مي شود .

آية الله سيستاني : مگر اين كه وصيّت كند از ثلث خارج شود و ثلث كافي باشد و اگر كافي نباشد از ساير تركه بايد تكميل شود .

آية الله مكارم : مگر اين كه وصيّت كند از ثلث خارج شود .

4 . آية الله بهجت : دين مقدم است حتي بر وصيت ولي در زايد بايد با اجازه ورثه باشد و بنابر احتياط زايد را بين غير صغار تقسيم نمايند .

آية الله سيستاني : بنابراحتياط واجب ، ولي مازاد بر اجرتِ متعارف را از سهم صغار ورثه به حساب نياورند .

62

اگر وصي يا وارث ، در استيجار براي حج ميت ، اهمال و تأخير كنند تا تركه از بين برود ، ضامن مي باشند .

ميزان استقرار حج بر ميت

100 ـ چنانچه شخصي فوت كند و در حال حيات ، خرج عيال ^{( 1 )} و رفت و برگشت به حج را داشته ؛ و در برگشتن هم ، درآمد لايقِ به حال خود و خانواده را داشته و مي توانسته به مكّه برود ^{( 2 )} و تأخير انداخته ، مستطيع بوده و چنانچه وصيت نكرده ، حج از اصل تركه خارج مي گردد . ^{( 3 )}

فوت حج گزار بعد از احرام و سقوط حج

101 ـ اگر حج گزار بعد از احرام و دخول حرم ^{( 4 )} فوت كند ، حج از او ساقط مي شود ؛ و اگر قبل از دخول حرم فوت نمايد ، چنانچه سال اول استطاعت او بوده ، ^{( 5 )} حج بر وي واجب نشده است .

حق ورثه با امكان فروش فيش ميت به قيمت بازار

102 ـ اگر فروش فيش حج متوفي به مبلغي ممكن باشد كه به كمتر از آن مبلغ ، بتوان براي حج ميت نايب گرفت ، آيا مي توان از آن فيش براي رفتن به حج استفاده كرد ، در حالي كه مازاد قيمت آن ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : يعني و نفقه عيالاتش در نبود او .

2 . آية الله بهجت : و اگر نمي توانسته ولي مي توانسته استنابه كند ، حكم آن در مسأله 86 گذشت و نيز براي « مراد از رجوع به كفايت » به مسأله 76 مراجعه شود .

آية الله خويي : بلكه اگر دارا و ثروتمند بوده و توانايي مباشرت اعمال حج را نداشته يا دشوار و با مشقت بوده و در نايب گرفتن تأخير كرده حج بر ذمه اش مي باشد مگر اين كه احتمال داده شود در حال حيات در مورد استطاعت خود غافل قاصر بوده كه در اين صورت لازم نيست براي او حج بجا آورند .

آية الله سيستاني : بلكه اگر تمكن مالي داشته و توانايي مباشرت اعمال حج را نداشته يا دشوار و با مشقّت بوده و در نايب گرفتن تأخير كرده است حج بر ذمّه اش مي باشد ( مناسك ، مسأله 63 ) .

3 . آية الله تبريزي : و همچنين بنابر احتياط اگر ثروتمند بوده و توانايي مباشرت اعمال حج را نداشته يا دشوار بوده و در نايب گرفتن تأخير كرده ، حج بر ذمه اش مي باشد .

4 . آية الله سيستاني : به مسأله 158 مراجعه شود .

آية الله مكارم : اگر بعد از احرام فوت كند حج از او ساقط است . خواه در حرم فوت كرده باشد و يا در خارج حرم .

5 . آية الله بهجت : يعني سال اول استطاعت شرعيه نه فقط ماليّه .

آية الله خويي : بلكه در اين فرض حتي اگر حج بر ذمّه اش مستقر نبوده ولي قبل از احرام يا دخول حرم بميرد ، ظاهراً قضا از او واجب شود .

63

متعلق به ورثه است مخصوصاً اگر ميّت ، وارث صغير داشته باشد ؟ ^{( 1 )}

2 ـ افراد مريض و ناتوان

103 ـ كسي كه بهواسطه مريضي يا پيري ، قدرت رفتن به حج را ندارد ، يا رفتن ، براي او حرج و مشقت دارد ، اگر حج بر او مستقر شده باشد ، در صورتي كه اميد خوب شدن و قدرت پيدا كردن نداشته باشد ، واجب است نايب بگيرد ؛ و به احتياط واجب ، بايد فوراً نايب بگيرد ؛ و اگر حج بر وي مستقر نشده باشد ، اقوي عدم وجوب استنابه است . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : مازاد قيمت را بايد كبار ورثه از سهم خود اجازه دهند و يا در صورت وصيّت از ثلث بردارند .

آية الله تبريزي : اگر به مبلغ كمتر مي توان نايب گرفت ، بدون اذن همه ورثه نمي توان از فيش براي حج استفاده كرد مگر اين كه ميت وصيت كرده باشد كه در اين صورت ما به التفاوت از ثلث حساب مي شود ، والله العالم .

آية الله سيستاني : فيش به ورثه منتقل مي شود و اگر حج بر ميت مستقر باشد يا وصيت كرده باشد بايد براي او نايب بگيرند و اگر بخواهند با آن فيش بروند بايد با رضايت ورثه باشد و اگر صغير در ميانِ آنها هست بايد سهمِ او را بپردازند .

آية الله صافي : نايب گرفتن براي متوفّي به كمتر از مبلغ ارزش و فروش فيش حجّ متوفّي مانعي ندارد و زايد بر مبلغي كه صرف استيجار حج شده ، متعلّق به ورثه است و از خود فيش هم جهت استيجار با توافق ورثه مي شود استفاده كرد . بلي چنانچه متوفي ورثه صغير داشته باشد ، بايد حق او ملاحظه شود . والله العالم .

آية الله فاضل : چنانچه ميت وصيتي نسبت به آن فيش نداشته باشد . مي توان براي ميت در صورت استقرار حج براي او استنابه كرد و فيش را در اختيار ديگري قرار داده و مابه التفاوت ، بين همه ورثه ، طبق قانون شرع تقسيم گردد . و در اين فرض فرقي بين داشتن صغير يا نداشتن آن نيست .

و در صورت نبودن وصيت و عدم استقرار حج با وجود صغير ، بايد سهم صغير از مجموع فيش به هر صورت رعايت شود و تفصيل اين مسأله در استفتائات آمده است .

آية الله مكارم : بايد فيش را بفروشند و مازاد را به ورثه بدهند .

آية الله نوري : اگر حج بر متوفي واجب بوده است و ورثه كبار نباشند ، لازم است براي حجّ متوفي نايب بگيرند و از آن فيش هم به نحوي كه ذكر شده است استفاده اشكال ندارد و اگر همه كبير باشند ، با رضايت آنان مي توان با آن فيش براي او حج به جا آورد .

2 . آية الله بهجت : به مسأله 86 مراجعه شود .

تفصيل اين مسأله ذيل مسأله 93 گذشت .

64

فصل دوم

شرايط نايب و منوبٌ عنه

1 ـ شرايط نايب

104 ـ در نايب ، اموري به شرح ذيل ، شرط است :

1 ـ بلوغ ، بنابر احتياط واجب ؛ ^{( 1 )}

2 ـ عقل ؛

3 ـ ايمان ؛ ^{( 2 )}

105 ـ همان طور كه ايمانِ نايب ، در اصل نيابت حج ، شرط است ، در ساير اعمالي كه نيابت در آنها جايز است ـ مثل ذبح ^{( 3 )} و رمي و طواف ـ نيز شرط است .

4 ـ وثوق و اطمينان ^{( 4 )} به انجام دادن او ؛ و اما بعد از عمل ، اطمينان به صحت آن لازم نيست ؛

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : نيابت طفل غير مميز صحيح نيست و اگر بچه مميّز باشد و قائل به شرعيّت عبادت صبيّ مميز باشيم ، خالي از رجحان نيست كه نيابت وي صحيح باشد . ( كتاب حج ، ص39 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : نايب بايد بالغ باشد ، پس حج بچه نابالغ به جاي ديگري كفايت نمي كند ، البته در حَجة الاسلام و حج هاي واجب ديگر ، هرچند آن بچه مميّز باشد كه خوب وبد را تشخيص دهد . بلي بعيد نيست كه نيابت وي در حج مستحبي با اذن ولي صحيح باشد . ( مناسك ، م103 ) .

آية الله سيستاني : بلوغ شرط است و بنابر احتياط بچه مميّز نمي تواند نايب شود ، مگر در حج مندوب به اذن ولي .

آية الله مكارم : بلكه بنابر اقوي در حج واجب .

2 . آية الله خامنه اي : يعني نايب بايد شيعه اثني عشري باشد و بنابر احتياط واجب ، نيابت غير مؤمن كفايت نمي كند .

3 . نظرات آيات عظام در شرطيت و عدم شرطيت ايمان در ذبح مسأله 1072 خواهد آمد .

4 . آية الله تبريزي ، آية الله خويي : و اگر نايب ثقه باشد اخبار او كافي است .

آية الله سيستاني : اگر خبر داد كه از طرف او انجام داده و از خبرش وثوق و اطمينان حاصل نشد ، در اين صورت اكتفا به خبر دادن او اشكال دارد ( مناسك ، مسأله 104 ) .

آية الله فاضل : اين شرط در استنابه معتبر است نه در اصل نيابت .

65

و در صورت شك در صحت ، ^{( 1 )} حكم به صحت مي شود ؛ و استنابه صحيح است هرچند قبل از عمل شك داشته باشد . ^{( 2 )}

5 ـ آشنايي نايب با احكام حج هرچند با فراگيري در حال عمل ؛

وظيفه نايب در تقليد

106 ـ نايب بايد اعمال حج را طبق فتواي مرجع تقليد خود انجام دهد ، و ميزان ، وظيفه خود اوست ؛ ^{( 3 )} ولي اگر به كيفيت خاصي اجير شده ، بايد طوري عمل كند كه مراعات وظيفه خودش و كيفيت ذكر شده ، بشود .

107 ـ اجير و مستأجر ، لازم نيست كه سؤال كنند كه مقلّدِ چه كسي هستند ؛ و اجير ، مطابق تقليد خودش عمل مي كند . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : وقتي ذمه منوبٌ عنه فارغ و بريء مي شود كه يقين حاصل شود كه نايب عمل را به طور صحيح به جا آورده يا آن كه اماره معتبره باشد بر به جا آوردن . ( مناسك ، مسأله 101 ) .

2 . آية الله مكارم : احتياط واجب عدم استنابه در اين دو مورد است .

3 . آية الله بهجت : در نيابت از ميّت به وظيفه خودش عمل مي كند و در نيابت صحيح از زنده في الجمله احتياط مي كند ( مناسك ، س23 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : چنانچه منوبٌ عنه حيّ باشد ، بايد طبق تقليد منوبٌ عنه عمل كند و چنانچه منوبٌ عنه مرده باشد ، اگر وصيت كرده ، بايد به تقليد منوبٌ عنه عمل كند . در غير اين دو صورت ، مراعات تقليد منوبٌ عنه لازم نيست . آية الله تبريزي اضافه فرموده اند : و بنابر احتياط لازم است آن عمل بنا به تقليد وصيّ و ورثه هم صحيح باشد و اگر وصيتي نكرده ، نايب به حسب تقليد خودش عمل كند و طوري باشد كه به حسب وظيفه ورثه هم مجزي باشد .

آية الله سيستاني : بايد طبق تقليد خودش عمل كند ولي اگر اجير شده باشد كه طبق نظر منوبٌ عنه يا مستأجر عمل كند ، چه به صراحت ذكر شده باشد و چه اطلاق منصرف به آن باشد ، بايد به همان نحو عمل كند ، مگر در صورت يقين به فساد عمل .

4 . آية الله بهجت : به مسأله قبل مراجعه شود .

آية الله تبريزي : بنابر احتياط مراعات تقليد منوبٌ عنه را بنمايد .

آية الله خويي : اگر اجير بتواند اعمال را به نحوي انجام دهد كه بداند مطابق تقليد منوبٌ عنه واقع مي شود ، و در صورتي كه عمل طبق فتواي مقلَّد منوبٌ عنه به نظر نايب باطل باشد ، بايد عمل به احتياط كند .

66

6 ـ مشغول نبودن ذمه نايب ، به حج واجب در سال نيابت ؛

عدم صحت نيابتِ افراد واجب الحج

108 ـ نايب شدن مستطيع و نيز كسي كه حج بر او مستقرّ است ، جايز نيست ؛ ^{( 1 )} و اگر نيابت كنند ، باطل است ؛ ^{( 2 )} چه عالم به حكم باشند يا نباشند .

109 ـ مستطيع نمي تواند حج نيابي انجام دهد ؛ و حتي اگر كسي با داشتن استطاعت ، عمره تمتع را از طرف منوبٌ عنه انجام داده باشد ، نيابت او صحيح نيست ^{( 3 )} و احرام او باطل ^{( 4 )} است و بايد به ميقات برگردد و براي خودش محرم شود و حجة الاسلام به جا آورد .

110 ـ شخصي كه ـ مثلاًـ به علت تعلّل در نام نويسي ، حج بر وي مستقر شده ، نمي تواند نايب شود ؛ ^{( 5 )} و حتي اگر براي نيابت تا ميقات هم آمده باشد ، بايد براي خودش حج نمايد . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به ذيل مسأله 33 مراجعه شود .

2 . آية الله فاضل ، آية الله مكارم : نيابت او صحيح است هرچند گناه كرده است .

3 . آية الله بهجت : به ذيل مسأله 33 مراجعه شود .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : با فرض وجوب حج بر خود او اجاره باطل مي باشد ، ولي حج صحيح است و ذمه منوبٌ عنه بريء مي شود ، گرچه موظّف بوده است به ميقات برگردد و براي خودش محرم شود .

آية الله سيستاني : اگر مطمئن باشد در سال بعد حج خود را انجام مي دهد ، حج نيابي را تمام كند و اگر مطمئن نيست بايد به يكي از مواقيت رفته و براي خود احرام ببندد ولي اگر حج نيابي را تمام كند حجّش صحيح است و اگر استيجاري باشد اجاره باطل است و مستحقّ اجرت المثل است .

آية الله فاضل : نيابت او صحيح است اگر چه معصيت كرده است ، و در مورد مذكور ، كه فعلا از احرام خارج شده است ، واجب است به ميقات برگردد و براي خودش محرم شود . ولي اگر دوباره معصيت كرد و حج نيابي را تمام كرد صحيح است و از منوبٌ عنه مجزي است .

تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 33 آمده است .

4 . آية الله اراكي ، آية الله نوري : مگر آن كه به نحو خطا در تطبيق باشد ، كه در اين صورت از طرف خودش واقع مي شود .

5 . آية الله بهجت : نيابت شخص مستطيع جايز نيست ولي اگر انجام دهد صحيح است ؛ چنان كه در ذيل مسأله 33 آمده است .

آية الله تبريزي : در فرض مزبور براي خودش حج به جاآورد و براي آن شخص نايب بگيرد .

آية الله خويي : حج نيابي او صحيح است و در صورتي كه رفتن به حج منحصر به استفاده از سهميه آن شخص بوده و استفاده از آن بنا به وصيت وي يا نظر ورثه موقوف به اين باشد كه خود او براي آن شخص حج نيابي انجام دهد ، اين كه لازم باشد چنين شخصي باز براي خود حج بجاآورد ، فتواي ايشان روشن نيست .

آية الله سيستاني : اگر مطمئن باشد كه در سال هاي آينده مي تواند براي خودش حج به جا آورد مي تواند امسال به نيابت از آن شخص حج به جا آورد ، و اگر مطمئن نباشد وظيفه اش اين است كه براي خود حج بجا آورد ، ولي به هر حال حج نيابي او صحيح است .

آية الله فاضل : حج خودش مقدم است ، ليكن اگر مخالفت كرد حج نيابي صحيح است اگرچه مرتكب گناه شده است .

آية الله مكارم : نيابت او صحيح است و استطاعت خودش ثابت نيست ، هرچند به خاطر كوتاهي كردن در اسم نويسي گناه كرده است .

6 . آية الله خامنه اي : اگر استطاعت طريقي فقط به سبب نيابت حاصل شده ، نيابت صحيح است و بايد براي منوب عنه حج بجاآورد .

67

انكشاف استطاعت بعد از عمره نيابي

111 ـ اگر نايب بعد از احرام ، در مكه بفهمد كه مستطيع است ، احرام او صحيح نيست ^{( 1 )} و بايد برگردد و براي عمره تمتع ، براي خودش محرم شود ؛ و براي منوبٌ عنه ، نمي تواند نايب بگيرد ، مگر اجازه داشته باشد ، يا استيجار او ، براي مطلق تحصيل حج باشد .

جواز نيابت در فرض عدم استطاعت طريقي

112 ـ اگر غير از باز بودن راه ، ديگر شرايط استطاعت موجود باشد ، اجير شدن براي ديگري مانعي ندارد ؛ ولي اگر كسي بدون اجير شدن ، خود را ـ ولو با استفاده از فيشِ ميّتـ به ميقات برساند ، نمي تواند حج نيابي انجام دهد و بايد براي خودش حج انجام دهد . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : به ذيل مسأله 33 مراجعه شود .

آية الله تبريزي : بنابر احتياط بايد اعمال عمره را تمام كند و طواف نساء هم به جا آورد و لازم است پس از آن به ميقات برگشته و براي خود محرم شود و وظيفه خودش را انجام دهد .

آية الله خويي : اگر حج نيابي را تمام كند صحيح است گر چه وظيفه اش رها كردن حج نيابي و احرام بستن براي حج خودش بوده است .

آية الله سيستاني : اگر مطمئن است كه سال ديگر مي تواند حج خود را انجام دهد ، حج نيابي را تمام كند وگرنه آن را رها كند و به ميقات برگردد و براي خود احرام ببندد . ( ملحق مناسك ، س1 ) .

آية الله فاضل : احرام او صحيح است و تبدّل نيّت براي شخص محرم صحيح نيست .

آية الله مكارم : احتياطاً عمره را تمام كند و طواف نساء به جا آورد و به ميقات برگردد و محرم شود . اين در صورتي است كه اجير نشده باشد و الاّ اجاره او صحيح است و در آن سال مستطيع نيست .

2 . آية الله تبريزي : در فرض مزبور ، اين شخص براي خود حج به جا آورد و براي حجّ ميّت نايب بگيرد .

آية الله خويي : مراجعه شود به مسأله 110 .

آية الله گلپايگاني : با فرض استطاعت در ميقات ، نيابت صحيح نيست .

آية الله مكارم : اگر از نام نويسي آن شخص استفاده كند ، بايد براي او حج نمايد .

68

حصول استطاعت با اجير شدن براي حج

113 ـ اگر اجير به وسيله اجرت نيابت ، مستطيع شود ، در صورتي كه استيجارْ براي سال اول باشد ، بايد حج نيابي را مقدّم بدارد ؛ ^{( 1 )} و چنانچه در سال بعد مستطيع باشد ، براي خودش در آن سال ، حج به جا آورد .

استنابه فرزند بدون استيجار و حصول استطاعت

114 ـ اگر پدري فرزندش را بدون استيجار ، نايب قرار دهد و فوت كند و فرزند با ارثيّه پدر يا غير آن ، مستطيع شود ، ^{( 2 )} بايد اول براي خودش حج بجا آورد ؛ و حتي اگر سهم الارث ـ مثلاًـ كالايي باشد و بتواند آن را تبديل به پول نمايد ، بايد بر حج اقدام كند ، و براي پدر بعداً حج انجام دهد ، يا ديگري را نايب بگيرد . ^{( 3 )}

استنابه فرزند با استيجار و حصول استطاعت

115 ـ اگر پدري فرزندش را براي حج اجير نمايد و فرزند بعد از فوت او مستطيع شود ، اگر فرزند براي سال اول ـ با تصريح يا اطلاق كه منصرف به سال اول است ـ اجير شده باشد و قبول اجاره

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : امّا اگر حج نيابي مقيّد به همان سال نباشد ، حجّ خود را مقدّم بدارد .

آية الله تبريزي : اما اگر مقيّد به همان سال نباشد و براي او محرز است كه مي تواند حج نيابي را در سال هاي بعد به جا آورد ، حج خودش را مقدّم كند و الاّ بايد حج نيابي را مقدّم بدارد .

آية الله سيستاني : و امّا اگر حج نيابي مقيد به همان سال نباشد ، بايد حج خود را مقدّم بدارد ، مگر اين كه براي او وثوق حاصل شود كه در سال هاي آينده حج را انجام خواهد داد ، كه در اين صورت واجب نيست حج خود را مقدّم بدارد .

2 . آية الله خويي : به حاشيه مسأله 110 مراجعه شود .

3 . آية الله سيستاني : مگر اين كه وصيت شده باشد كه حج را همان سال استطاعت انجام دهد ، در اين صورت اگر مطمئن باشد كه سال بعد مي تواند حج خود را انجام دهد به وصيّت عمل كند وگرنه در آن سال حج خود را انجام دهد و حج از جانب پدر را سال بعد انجام دهد .

آيات عظام صافي ، گلپايگاني ، نوري : اگر حج واجب برعهده پدر بوده ، در همان سال نايب بگيرد تا تأخير در انجام وصيّت نشود .

آية الله مكارم : اگر ميّت شرط مباشرت كرده نمي تواند نايب بگيرد .

69

قبل از استطاعت خودش باشد ، بايد در سال اول ^{( 1 )} حج نيابي ^{( 2 )} را انجام دهد ؛ و اگر در اين صورت ، اول براي خودش حج بجا بياورد ، حج او صحيح است هرچند در مخالفت اجاره ، معصيت نموده است .

در فرض مذكور ، اگر براي سال اول اجير نشده ، يا قبول اجاره ، بعد از استطاعتِ خودش باشد ، بايد اول براي خودش حج بجا بياورد ^{( 3 )} و اگر اول حج نيابي را انجام دهد ، حج نيابي باطل است و براي خودش ^{( 4 )} هم واقع نمي شود و حج بر وي مستقر مي شود .

وصيت موجب وجوب نيابت نيست

116 ـ مجرد وصيت ^{( 5 )} به حج ، بدون استيجار ، نيابت را بر كسي واجب نمي كند هر چند وي وصيت را قبول كرده باشد ؛ بنابراين در فرض وصيت پدر با فرض استطاعت فرزند ، بعد از فوت پدر ، بايد براي خودش حج به جا آورد و نيابت صحيح نيست . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، صافي ، گلپايگاني : در صورتي كه استطاعت او توقّف بر قبول استيجار داشته باشد ، لازم است اوّل براي پدر حج انجام دهد و الاّ استطاعتِ بعد ، كاشف از بطلان اجاره است .

آية الله فاضل : هر كدام از دو حج را سال اول انجام دهد ، محكوم به صحّت است هرچند در بعضي از صور عصيان كرده است .

2 . آية الله سيستاني : اگر با پول نيابت مستطيع شده باشد . ولي اگر با پول ديگري مانند ارث مستطيع شده باشد ، پس اگر مطمئن باشد كه سال بعد مي تواند حج خود را انجام دهد ، اجاره صحيح است و بايد در سال اوّل ، حج پدر را انجام دهد و اگر مطمئن نباشد اجاره باطل است و بايد حج خود را انجام دهد .

3 . آية الله سيستاني : مگر اين كه مطمئن باشد كه سال بعد مي تواند حج خود را انجام دهد .

4 . آية الله بهجت : در حاشيه مسأله 33 گذشت كه حج نايب صحيح و ذمّه منوبٌ عنه بريء مي شود .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : حج نيابي او صحيح است و براي پدرش واقع مي شود ، ولي نايب اجرة المثل را طلبكار است . نه اجرة المسمّي را .

آية الله مكارم : صحيح است ولي به خاطر تأخير حجّ خودش ، معصيت كرده است .

5 . آية الله نوري : اگر در وصيت قيد « مباشرت » شده و فرزند وصيت را قبول كرده ، نيابت واجب مي شود ، هرچند استيجار هم محقق نشده باشد .

آية الله سيستاني : اگر اجرت را معين كرده و او در حيات پدر قبول كرده ، اجاره است و در صورتي كه صحيح باشد بايد انجام دهد . ( منهاج الصالحين ، ج2 ، ص1449 ) .

آية الله مكارم : اگر وصيّت كرده خودِ فرزند به جا آورد و او قبول كرده لازم است عمل كند . بنابراين استطاعت براي او حاصل نمي شود .

6 . تفصيل اين مسأله و نظر آيات عظام در مسأله 113 و 87 گذشت .

70

7 ـ معذور نبودن نايب

عدم صحت نيابت افراد معذور

117 ـ كسي كه از انجام بعضي از اعمال واجب حج ، معذور است ، نميتوان ^{( 1 )} او را براي حج اجير كرد ؛ و حتي اگر چنين شخصي ، حج تبرّعي انجام دهد ، اكتفا كردن به آن اشكال دارد . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : بنابر احتياط ، با تمكّن از استيجار غير معذور ، نمي توان معذور را اجير نمود ، بلكه اگر چنين شخصي تبرّعاً به نيابت ديگري حج نمود ، اكتفا كردن به عملش مشكل است بلي اگر در به جا آوردن كارهايي كه بر محرم حرام است معذور باشد مثل اين كه مضطرّ به تظليل ( زير سايه رفتن ) باشد ، اجير گرفتن يا نايب گرفتنِ چنين شخص عيبي ندارد . ( مناسك ، ص41 ، مسأله 110 ) .

آية الله تبريزي : نيابت كسي كه از ابتدا مي داند از اتيان به حج اختياري عاجز است ، در حج واجب اشكال دارد .

آية الله خويي : اجاره كردن معذور براي حج جايز نيست بلكه اگر خودش تبرعاً حج نيابي به جا آورد اجزاء آن از منوبٌ عنه مشكل است ولي ايشان نيابت معذور به عذر طاري را مجزي مي دانند .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب نمي شود كسي را كه از پيش ، عجز او از عمل اختياري معلوم است اجير كرد ، بلكه اكتفا به تبرّع او در نيابت نيز محلّ اشكال است و در مورد عذرهايي كه بعداً عارض مي شود حكم نايب همان حكم منوبٌ عنه است كه در بعضي موارد حج صحيح است و گاهي باطل است و استيجار و نيابت كسي كه در انجام بعضي واجبات حج كه ترك عمدي آنها هم موجب بطلان نيست ، مانند طواف نساء و بيتوته و رمي روز يازده و دوازده اشكال ندارد .

آية الله صافي : نيابت كسي كه از اتيان بعض اعمال عمره و حج معذور است اگر ترك عمدي آن عمل ، از غير معذور موجب بطلان حج يا عمره نباشد به اين كه ترك آن عمل يا فقطحرمت تكليفي دارد و يا علاوه بر آن موجب كفّاره هم هست ولي ترك آن موجب بطلان عمل عمرهيا حج نيست ، اشكال ندارد و حتي اگر مي داند كه اجير بعضي از اعمالي كه ترك آن موجب بطلانحج و عمره نيست عمداً بدون عذر ترك مي كند استيجار او مانعي ندارد و مبريء ذمّه منوبٌ عنه مي باشد ، بلي نسبت به استحقاق اجرت اگر موقع عقد اجاره ، مستأجر اطّلاع از معذور بودن اجيردر امور مذكوره نداشته باشد ، اجير استحقاق اجرت ندارد ولو اين كه عمل او مبريء ذمّه منوبٌ عنه است .

آية الله فاضل : نيابت معذور ، براي حج واجب حتي اگر تبرعاً و بدون وكالت باشد ، صحيح نيست ولي براي حج استيجاري و عمره مستحبي مانعي ندارد هر چند بهتر حج را براي خودش انجام دهد و ثواب آن را اهدا كند .

آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط نيابت معذور صحيح نيست . ( مناسك عربي ، ص 50 ، مسأله 9 ) .

آية الله مكارم : ولي عذرهايي كه در خود حج پيش مي آيد مانعي ندارد .

آية الله نوري : در نايب معذور به عذر طاري اشكال ندارد .

2 . آية الله خامنه اي : در عذرهايي كه بعد از عقد اجاره حادث شود ، نظر معظم له ذيل سؤال 124 آورده شده است .

آية الله مكارم : ولي عذرهايي كه در خود حج تصادفاً به وجود مي آيد ؛ مانند وقوف اضطراري ، مانع نيست .

آية الله نوري : ولي عذري كه تصادفاً پيش مي آيد و طاري است ، مانع صحت نيست .

71

ميزان معذور بودن

118 ـ « معذور » كسي است كه نتواند اعمال اختياري حج را انجام دهد . ^{( 1 )} چنين شخصي نمي تواند ^{( 2 )} نايب شود ، ^{( 3 )} ولي مباشرت در ذبح ، حتي در حال اختيار هم لزوم ندارد .

119 ـ معذورين نمي توانند نايب شوند ، ^{( 4 )} حتي اگر از اعمالي معذور باشند كه ترك عمدي آنها به صحت حج ضرر نمي زند ، مثل رمي روز يازدهم و دوازدهم و بيتوته در مني . ^{( 5 )}

عدم قدرت بر رمي يا رمي در روز

120 ـ كسي كه از رمي عاجز است ، يا نمي تواند در روز رمي كند ، نمي تواند در حج نايب ^{( 6 )}  شود ؛ و كسي كه در رمي نايب شده ، بايد روز رمي كند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : با علم و اطلاع از معذور بودن ، قبول نيابت خلاف احتياط است .

آية الله خويي ، آية الله صافي : به حاشيه مسأله قبل مراجعه شود .

آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط . ( مجمع المسائل ، ج1 ، ص443 ، مسأله 16 ) .

2 . آية الله فاضل : در حج واجب .

3 . آية الله تبريزي : نيابت او اشكال دارد .

آية الله سيستاني : اگر از انجام عمل اختياري در حج معذور باشد ، هرچند مانند قرائت نمازطواف يا تلبيه باشد ، بنابر احتياط واجب ، نيابتِ او مجزي از منوبٌ عنه نيست ، ولي اگر ازانجام اعمالي كه در صحت حج دخالت ندارند ، مانند طواف نساء يا بيتوته يا رمي روز 11 و12 ، معذور است نيابت صحيح است و همچنين اگر در وقوف ، در بيش از مقدار ركن معذور باشد نيابت صحيح است .

آية الله مكارم : عذرهايي كه در حج پيش مي آيد مانع صحّت نيست .

آية الله فاضل : در حج واجب .

4 ـ آية الله فاضل : و نيز اگر زني براي رمي ولو براي زن ديگر نايب شود بايد رمي را در روز انجام دهد و الاّ نيابت و رمي او صحيح نيست .

آية الله مكارم : عذرهايي كه گاه در حج پيش مي آيد مانع از نيابت نيست .

5 ـ به مسأله 117 و 120 مراجعه شود .

آية الله بهجت : مگر در عذر طاري و در غير آن خلاف احتياط است .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : نيابت آنها اشكال دارد .

6 ـ آية الله بهجت : مگر آن كه عذر طاري باشد و در غير آن خلاف احتياط است .

آية الله تبريزي : نيابت معذور اشكال دارد ، لكن اگر ابتدا معذور نبود و بعد در زمان عمل معذور شد نيابت صحيح است و در اجرت بايد با مستأجر خود تراضي كند .

آية الله سيستاني : عذر در رمي جمرات در روز 11 و 12 مانع نيابت حج نيست .

آية الله صافي : به مسأله 117 مراجعه شود .

آية الله مكارم : عذرهايي كه به طور طبيعي گاه در حج پيش مي آيد مانع نيابت نيست .

72

نيابت معلولِ از ناحيه دست يا پا

121 ـ معلولي كه يك دست يا يك پا ندارد و به جز نقص در مواضع سجده ، مشكلي از نظر اعمال اختياري عمره و حج ندارد ، آيا نيابت او براي حج كفايت مي كند ؟ ^{( 1 )}

نيابت با عدم صحت قرائت

122 ـ نايبي كه نماز او صحيح نيست ، اگر از قرائت صحيح معذور است ، نيابت و احرام او باطل است ؛ ^{( 2 )} و گرنه باطل نيست و بايد قرائت خود را درست كند . ^{( 3 )}

جواز نيابت زنها

123 ـ زنها هر چند مجاز هستند در شب عيد قربان ، بعد از درك اضطراري مشعر ، به مني

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : خلاف احتياط است .

آيت الله تبريزي ، خامنه اي ، سيستاني ، نوري كفايت نمي كند .

آيت الله صافي و آيت الله مكارم : نيابت شخص مذكور اشكال دارد .

آيت الله فاضل : براي حجي كه بر منوب عليه واجب باشد ، كفايت نمي كند .

2 . آية الله بهجت : اگر احتياطاً در موارد عذر نايب بگيرد تا عمل را صحيحاً بجا آورد و خود نيز آن عمل را انجام دهد ، نيابتش صحيح است هر چند از اوّل نمي توانسته نايب شود .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : نيابت او اشكال دارد .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب نيابتش مجزي نيست ولي احرامش صحيح است و بايد عمل را تمام كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر از قرائت صحيح معذور است ، نيابت او محلّ اشكال است ، و بنابر احتياط به قصد منوبٌ عنه محرم به احرام حج شود و اعمال را به جا آورد و نسبت به اجرت مصالحه نمايند و بنابر احتياط واجب ، حجّ ديگري براي منوبٌ عنه استيجار نمايند .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

آية الله فاضل : اگر براي حج مستحبي نايب شده نيابت او قطعاً صحيح است و حتي اگر براي حج واجب نيز نايب شده احرام او صحيح است و بايد اعمال را تمام كند ولي در حج واجب نمي توان به آن اكتفا كرد .

3 . آية الله فاضل : گرچه به تلقين شخص ديگري باشد كه آن بخواند و نايب هم با او بخواند .

73

بروند ، و رمي در شب براي آنها جايز است ، ولي مي توانند نايب شوند ؛ اما نيابت در ساير ذوي الأعذار صحيح نيست . ^{( 1 )}

عذر طاري

124 ـ اگر نايب هنگام قبولِ نيابت ، معذور نباشد ولي بعد از استيجار ـ قبل يا بعد از احرام ـ معذور شود ، نيابت او محل اشكال است ؛ ^{( 2 )} هرچند در مورد عذر ، طبق وظيفه معذورين عمل نمايد

125 ـ كساني كه در حال اجير شدن ، از معذورين نبوده اند و بعداً در اثناي عمل ، عذر عارض شده است ، نيابت و استحقاق اجرتشان محل اشكال است . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله تبريزي ، آية الله خويي : نيابت زنان و ضعفاء كه مي توانند به وقوف در شب ، در مشعر اكتفاء كنند مانعي ندارد .

آية الله سيستاني : چون وقوف ركني را درك كرده اند نيابت آن ها صحيح است .

آية الله مكارم : نيابت در اين گونه موارد صحيح است .

نظر ساير آيات عظام در ذيل مسأله 117 به بعد گذشت .

2 . آية الله بهجت : اتمام عمل طبق وظيفه عذري نايب كفايت مي كند و مضرّ به صحّت نيابت نيست ( مناسك ، س25 ) .

آية الله تبريزي : در عذر طاري نيابت معذور صحيح است و حج او از منوبٌ عنه كافي است و در اجرت با مستأجر خود تراضي كند .

آية الله خامنه اي : نايبي كه در وقت قبول نيابت براي حج معذور نبوده است ، ليكن بعد از عقد اجاره ، در موقع عمل يا قبل از محرم شدن ، جزو معذورين شده ، اگر عذر او منجر به نقص بعضي از اعمال حج نشود نيابت او صحيح است ؛ مثل اين كه در ارتكاب بعضي از تروك معذور شود ولي اگر عذر منجر به نقص در اعمال حج شود در اين صورت بطلان اجاره بعيد نيست و احوط مصالحه بين نايب و منوبٌ عنه در اجرت و اعاده عمره و حج براي منوبٌ عنه مي باشد .

آية الله خويي : حكم آن در مسأله 117 گذشت .

آية الله سيستاني ، آية الله فاضل : در عذر طاري اشكال ندارد .

آية الله صافي : اگر قبل از احرام ، معذور از انجام حج به نحوي كه براي آن اجير شده است گرديده ، مستحقّ اجرت نيست اگر چه در بعض صور ، حجّ او كفايت از منوبٌ عنه مي كند .

3 . آية الله بهجت : مسأله نيابت ، در مسأله قبل آمده است و مسأله اجرت در صورت صحّت نيابت و اجزاء مستحق ، تمام اجرت است ، اگر شرطي بر خلاف نباشد نظير مسأله قبل .

آية الله تبريزي : در عذر طاري ، نيابت معذور صحيح است و حج او از منوبٌ عنه كافي است و در اجرت با مستأجر خود تراضي كند .

آية الله خامنه اي : از مسأله قبل معلوم شد .

آية الله خويي : به حاشيه مسأله 117 مراجعه شود .

آيات عظام سيستاني ، صافي ، فاضل ، گلپايگاني ، مكارم : عذر طاري اشكال ندارد .

آية الله نوري : اگر عذر او موجب نقص بعض از اعمال شود ، اشكال دارد .

74

نيابت با احتمال تبدّل حج

126 ـ اگر كسي احتمال بدهد ـ و لو احتمال قوي ـ كه ممكن است حج تمتع را به اِفراد مبدّل كند ، مي تواند نيابت كند ؛ ولي اگر وظيفه او عدول به افراد شد ، بنابر احتياط ، منوبٌ عنه نبايد به آن اكتفا كند . ^{( 1 )}

انجام حج افراد نيابي به جاي تمتع

127 ـ استيجار كسي كه وقتش از اتمام حج تمتع ضيق شده و وظيفه او عدول به اِفراد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : نظر ايشان ذيل مسأله 124 آمده است .

آية الله خامنه اي : اگر نايب را در وسعت وقت اجير كنند و سپس اتفاقاً وقت بر او تنگ شود ، واجب است كه [ به حج إفراد ] عدول كند و عمل او از حج تمتع منوب عنه كفايت مي نمايد و مستحق دريافت اجرت نيز هست .

آية الله تبريزي : مي تواند نيابت كند اگر وقت وسعت داشته باشد و احتمال عذر طاري بدهد و چنانچه عذر طاري شد حج او كفايت از منوبٌ عنه مي كند .

آية الله خويي : هرگاه شخصي را براي حج تمتّع اجير نمايد و وقت هم زياد باشد و اتفاقاً ( يعني پس از احرام عمره تمتع ) وقت براي حج تمتع تنگ شد و اجير عدول به حج افراد كرد ذمّه منوبٌ عنه بريء مي شود . ( مناسك ، مسأله 125 ) .

آية الله سيستاني : اگر از ابتدا علم يا اطمينان به عروض عذر ندارد نيابت و حج صحيح است هرچند بعداً عذر عارض شود و حج او بدل به افراد شود . ( ملحق مناسك ، س35 ) .

آية الله صافي : اگر وضع به طوري است كه نايب عندالعرف استطاعت حج تمتع را دارد ، از حج منوبٌ عنه مجزي است والاّ در صورت عدول ، مجزي از منوبٌ عنه نيست .

آية الله فاضل : اگر از ابتدا علم يا اطمينان به عروض عذر نداشته باشد نيابت و حج صحيح است هر چند بعداً به واسطه عذر يا تنگي وقت كه اتفاقاً عارض شده ، حج او بدل به افراد مي شود و در اين صورت ذمّه منوبٌ عنه بريء مي شود .

آية الله گلپايگاني : در عذرِ طاري ، اجزاء بعيد نيست . ( آراء المراجع ، ص 39 ) .

آية الله مكارم : مگر اين كه از عذرهايي باشد كه در حج احياناً پيش مي آيد . كه در اين فرض اكتفا به آن ، بي اشكال است .

آية الله نوري : در اين صورت نمي تواند نيابت كند .

75

است ، براي كسي كه وظيفه او حج تمتع است ، صحيح نيست ؛ بلي اگر در سعه وقت او را اجير نمايد ، سپس وقت ضيق شود ، بايد به حج افراد عدول كند ، ولي بنابر احتياط ، از منوبٌ عنه ، مجزي نيست . ^{( 1 )}

حكم شرط استنابه در محل عذر

128 ـ معذور نمي تواند ^{( 2 )} نايب شود ولو شرط كند كه مثلاً براي طواف نساء يا يك عمل ديگري كه نيابت بردار است نايب بگيرد ؛ ^{( 3 )} بلي عذر در ذبح ، مانع ندارد و شرط هم لازم نيست .

استنابه در عمل مورد عذر

129 ـ معذور نمي تواند با استنابه در اعمالِ مورد عذر ، نيابت خود را ^{( 4 )} تصحيح كند و بايد پول

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : از منوبٌ عنه مجزي است . در صورتي كه نيابت بر فراغ ذمّه او باشد .

آية الله خامنه اي : كفايت از حج تمتع مي كند و مستحق اجرت هم هست .

آية الله خويي ، آية الله سيستاني : ذمه منوبٌ عنه بريء مي شود ولي در صورتي كه اجاره بر اعمال عمره و حج تمتّع بوده ، اجير استحقاق اجرت را نخواهد داشت ، بلي اگر اجاره بر تفريغ ذمّه منوبٌ عنه بوده مستحق اجرت خواهد بود . ( مناسك ، مسأله 125 ) .

آيات عظام صافي ، گلپايگاني ، نوري : از منوبٌ عنه مجزي است .

2 . آية الله فاضل : در حج واجب .

3 . آية الله بهجت : بنابر احتياط نمي تواند قبول كند .

آيات عظام تبريزي ، صافي ، گلپايگاني : نيابت او محلّ اشكال است .

آية الله خويي : بنابر احتياط نيابت او مجزي نيست . ( در خصوص طواف نساء فتواي ايشان در دست نيست ) .

آية الله سيستاني : در عملي مانند طواف نساء ، كه صحّت حج بر آن متوقف نيست ، اگر از ابتدا هم عذر او معلوم باشد نيابت صحيح است .

آية الله فاضل : معذور نبايد نيابت كند و شرط اجازه در استنابه صحيح نيست مگر درقرباني كه آن هم نياز به شرط ندارد و اگر شرط كنند استيجار صحيح است ليكن شرط قابل عمل نيست .

4 . آية الله بهجت : اگر بدون توجه محرم شده ، احتياطاً در موارد عذر نايب بگيرد تا عمل را صحيحاً به جا آورد و خود نيز آن عمل را انجام دهد نيابتش صحيح است هر چند از اوّل نمي توانسته نايب شود و امّا قبل از احرام پس با احراز رضايت منوب عنه حج ميقاتي براي او بدهد چون اطلاق اجاره قيد مباشرت را بر مي دارد ( مناسك ، س106 و17 ) .

آية الله تبريزي : نيابت معذور در حج واجب اشكال دارد .

آية الله خويي : نيابت معذور اشكال دارد .

آية الله سيستاني : اگر عذر بعداً پيش آمده است نايب گرفتن جايز است و همچنين در مواردي كه تفصيل آن در حاشيه مسأله 117 به بعد گذشت .

آية الله صافي : به 117 به بعد مراجعه شود .

آية الله گلپايگاني ، آية الله مكارم : بنابر احتياط .

76

را به صاحبش برگرداند ، مگر اين كه از طرف صاحب پول ، مجاز در استنابه در اصل حج باشد كه در اين صورت مي تواند با فرض امكان ، ديگري را در اصل عمل حج ، نايب قرار دهد ؛ هر چند اگر بدون اجازه ، نيابت را به ديگري واگذار نمايد و او عمل را انجام دهد ، حج از طرف منوبٌ عنه واقع مي شود ^{( 1 )} ولي پول را بايد به صاحبش برگرداند ^{( 2 )} و صاحب پول ، ضامن چيزي نيست ، و اجرت نايب دوّم را بايد امر كننده بپردازد .

نيابت افرادي كه وقوف اضطراري دارند

130 ـ كساني كه بايد همراه عجزه ، وقوف اضطراري انجام دهند ، حج خودشان صحيح است ^{( 3 )} ولي اگر نايب هستند ^{( 4 )} نيابتشان درست نيست . ^{( 5 )}

131 ـ خدمه اي كه وقوف اختياري مشعر را درك نكرده اند ، و از روي جهل به مسأله اجير

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : اگر منوب عنه زنده است نيابت بدون اذن او مجزي نيست . ( مناسك ، مسأله 66 )

2 . آية الله مكارم : مگر اين كه صاحبش راضي گردد .

3 . آية الله خويي : كساني كه ناچارند همراه زنان و بيماران باشند ، اگر بتوانند ولو يك لحظه از وقوف اختياري مشعر را درك كنند بايد برگردند و اگر نمي توانند بايد قبل از ظهر روز عيد به آنجا برگردند و در فرض عجز از آن هم حج آنان صحيح است و چنانچه اين وظيفه را از روي جهل به حكم ترك كرده باشند حجّشان صحيح است ولي بايد يك گوسفند كفّاره بدهند . ( مناسك ، مسأله 378 و379 و380 ) و در حاشيه مسأله 124 « حكم نيابت معذور به عذر طاري » گذشت .

4 . آية الله صافي : به حاشيه مسأله 117 به بعد مراجعه شود .

آية الله فاضل ، آية الله گلپايگاني : اگر عذر ايشان طاري بوده نيابت صحيح است .

5 . آية الله بهجت : به ذيل مسأله 117 و 133 مراجعه شود .

آية الله تبريزي : نيابت ايشان محل اشكال است .

آية الله سيستاني : صحّت نيابت در اين فرض بعيد نيست .

آية الله مكارم : نيابتشان هم درست است .

آية الله فاضل : نيابت آنها در حج واجب در صورتي كه از اول مي دانسته اند كه بايد همراه زنها بروند و نمي توانند برگردند و وقوف اختياري را درك كنند ، صحيح نيست ، يعني كفايت از حج واجب منوب عنه نمي كند .

77

شده اند و همچنين ساير معذورين ، نيابت ايشان صحيح نيست ^{( 1 )} و كفايت از منوبٌ عنه نمي كند ، و بايد پول را برگردانند ، و خودشان با فرض عدم عذر نسبت به درك اختياري مشعر ، بايد با انجام عمره مفرده ، ^{( 2 )} ازاحرام خارج شوند .

132 ـ خدمه اي كه بايد نيمه شب به مني بروند ، نيابت آنان صحيح نيست ؛ ^{( 3 )} و اگر قبل از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : به ذيل مسأله قبل و 979 مراجعه شود .

آية الله تبريزي : چنانچه شب در مشعر وقوف كرده اند و از روي جهل به مسأله قبل از طلوع فجر ، از آنجا كوچ كرده اند و در وقت دانستن مسأله امكان برگشت به مشعر و درك وقوف نبود ، حج آنها صحيح است و بايد يك گوسفند كفّاره بدهند و اگر در حج اجير بوده اند ، در اجرت با مستأجر خود تراضي كنند و هم چنين ساير معذوريني كه در اثناي عمل عذر پيدا كرده اند و از اول نمي دانسته اند ، اگر به وظيفه معذور عمل كنند حج نيابي آن ها صحيح است ولي احتياطاً در اجرت با مستأجر خود تراضي كنند .

آية الله خويي ، آية الله صافي : به حاشيه مسأله 117 مراجعه شود .

آية الله سيستاني : اگر معذورند ، هرچند از ابتدا معلوم باشد ، چون درك وقوف ركني مي كنند كافي است و نيابت صحيح است ، بلكه حتي اگر غير معذور هم به آن اكتفا كند حجش صحيح است ، ولي در صورت علم كفّاره دارد .

آية الله فاضل : اگر عذر آن ها طاري بوده ، نيابت صحيح است و كفايت مي كند .

آية الله گلپايگاني : اگر عذر آنان طاري نبوده صحّت حج و كفايت آن از منوبٌ عنه محل اشكال است .

آية الله مكارم : صحيح است .

2 . آية الله فاضل : احتياطاً از ادني الحل تجديد نمايد و عمره مفرده انجام دهد .

3 . آية الله بهجت : بنا بر احتياط ، با تمكّن از استيجار غير معذور ، نمي توانند اجير شوند ( مستفاد از مناسك ، ص40 مسأله 110 ) و در جزوه پرسش هاي جديد حج ، ص4 ، مسأله 13 آمده است در صورتي كه بدانند به واجبات اختياريه نمي توانند عمل كنند احتياط در ترك نيابت است .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : نيابت آنان محل اشكال است مگر اين كه بتوانند براي درك مسمّي وقوف اختياري به مشعر برگردند .

آية الله سيستاني : صحّت نيابت آنان بعيد نيست . ( ملحق مناسك ، س58 ، فرع2 ) .

آية الله صافي : به مساله 117 مراجعه شود .

آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط .

آية الله مكارم : نيابت آنها صحيح است .

آية الله فاضل : نيابت آنها در حج واجب در صورتي كه از اول مي دانسته اند كه بايد همراه زنها بروند و نمي توانند برگردند و وقوف اختياري را درك كنند ، صحيح نيست ، يعني كفايت از حج واجب منوب عنه نمي كند .

78

استخدام ، اجير شده اند ، بايد با درك وقوف اختياري ، حج نيابي را به جاآورند .

اگر نايبِ غير معذور سهوا به وظيفه معذور عمل كند

133 ـ اگر نائبْ در وقت عقدِ اجاره ، معذور نباشد ، ولي بعد از انجام حج متوجه شود كه به وظيفه معذورين عمل نموده ـ مثلا در مشعرالحرام با زنها و مريض ها با غفلت از مسأله ، وقوف اضطراري كرده ـ عمل او مُجزي از حج نيابي نيست ؛ ^{( 1 )} و از جهت اجرت ، بايد به اجير كننده مراجعه نمايد ، و يا در صورتي كه اجاره ، موقّت به زمان مخصوصي كه منقضي شده نباشد ، خودش حج نيابيِ صحيح به جا آورد .

مسأله استحقاق اجرت افراد معذور

134 ـ اگر كسي جزو معذورين باشد و با اين حال او را نايب كنند ، استحقاق اجرت ندارد ^{( 2 )} چه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : اتمام عمل طبق وظيفه عذري نايب ( عذر طاري ) كفايت مي كند و مضرّ به صحت نيابت نيست . ( استفتائات ويژه حج ) .

آية الله تبريزي : اگر از روي جهل به مسأله قبل از طلوع فجر از مشعر كوچ كرده ، حج نيابي او بنابر اظهر صحيح است و بايد يك گوسفند كفّاره دهد و در اجرت با مستأجر خود ، تراضي كند .

آية الله خويي : نيابت معذور اشكال دارد و حكم نيابت معذور به عذر طاري در مسأله 124 گذشت .

آية الله سيستاني : عمل مزبور مجزي است حتي اگر از ابتدا چنين عذري داشته است ؛ زيرا درك مقدار ركن از وقوف كافي است .

آية الله صافي : حج صحيح و مبريء ذمّه منوبٌ عنه است و نسبت به اجرت ، رضايت مستأجر را تحصيل نمايد .

آية الله فاضل : در عذر طاري حج نيابي صحيح و مستحقّ اجرت هم مي باشد .

آية الله گلپايگاني : بعيد نيست در عذر طاري حج نيابي صحيح و مستحق اجرت هم باشد . ( آراء المراجع ، ص 39 و50 ) .

آية الله مكارم : عمل مزبور كفايت مي كند و اجير حق اجرت دارد .

2 . آية الله بهجت ، آية الله صافي : به ذيل مسأله 124 مراجعه شود .

آية الله تبريزي : در فرض مزبور استحقاق اجرت را دارد ولي اكتفا به عمل او مشكل است .

آية الله خويي : اجير مي تواند اجرة المثل عملش را از كسي كه او را اجير كرده بگيرد ، مگر اين كه بيشتر از اجرة المسمّي باشد . ( المسائل الشرعيه ، ج1 ، ص310 ) .

آية الله سيستاني : اجاره در فرض مذكور صحيح است و اجير مستحق تمام اجرت است و حكم اكتفا به حج او ، در مسأله 124 آمده است .

آية الله گلپايگاني : احوط استرضا از مستأجر است يا اجرت را مسترد دارد و بنابر احتياط كفايت نمي كند . ( مناسك عربي ، ص 50 ، مسأله 9 ) .

آية الله مكارم : اگر نايب نمي دانسته و مستنيب مي دانسته ، بايد اجرة المثل او را بپردازد .

79

مستنيب يا منوبٌ عنه ، معذور بودن او را در وقت نيابت بدانند يا نه ، و كفايت از حَجّة الاسلام نمي كند .

خروج از مكه بين عمره و حج و مسأله نيابت

135 ـ كسي كه از طرف ديگري در حج نايب است ، و بين عمره تمتع و حج تمتع از شهر مكه بيرون رفته ، آيا ضرري به نيابت او مي زند يا نه ؟ ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت و آية الله صافي : ضرر به نيابت نمي زند .

آية الله خامنه اي : خروج ولو غيرمجاز مضر به صحت نيابت و حج نيست .

آية الله فاضل : اگر در همان ماهي كه عمره تمتع انجام داده است برود و بازگردد اشكالي ندارد ولي اگر در ماه بعد برگردد عمره سابق باطل شده است و بايد مجدداً براي حج تمتع عمره تمتع انجام دهد .

آية الله تبريزي و آية الله نوري : كار حرامي انجام داده ولي به نيابت او ضرري نمي زند .

آية الله مكارم : چنانچه به وظيفه اش عمل كند به نيابت او ضرري نمي زند .

آية الله سيستاني : فرقي بين نايب و غير آن در حكم مذكور در پاسخ قبل نيست .