بخش 4

79

2 ـ شرايط منوبٌ عنه

136 ـ در منوبٌ عنه اموري شرط است :

1 ـ اسلام . ^{( 2 )}

2 ـ در حج واجب ، شرط است كه منوبٌ عنه ، فوت شده باشد ، يا اگر زنده است ، حج بر او مستقرّ شده ^{( 3 )} و خودش به خاطر مرضي كه اميد خوب شدن آن نيست ، يا از جهت پيري ، نتواند به حج برود . اين شرط ، در حج استحبابي نيست .

موارد صحت نيابت از طرف زنده

137 ـ انجام دادن حج نيابي از طرف حيّ ، صحيح نيست ؛ ^{( 4 )} مگر در صورتي كه وي از جهت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

2 . آية الله بهجت : نيابت از كافر به احتمال حصول تخفيف عذاب ، محلّ تأمّل است . ( مناسك ، مسأله106 ) .

آية الله فاضل : در منوبٌ عنه ، اسلام وايمان شرط است ، پس حج به نيابت كافر و مخالف صحيح نيست .

3 . آية الله بهجت : به مسأله 86 مراجعه شود .

تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 93 گذشت .

4 . آية الله بهجت : مگر در صورتي كه از غيرِ جهتِ مال ، استطاعت نداشته باشد ؛ بطوري كه مباشرت مقدور او نباشد و تفصيل صور آن در مسأله 86 گذشت .

80

پيري ، يامرض ^{( 1 )} نتواند ^{( 2 )} به حج برود و مأيوس از خوب شدن تا آخر عمر باشد .

انجام حج از طرف امام عصر ( عج )

138 ـ انجام حج به نيابت حضرت ولي عصر ـ ارواحنا له الفداء ـ اشكال ندارد . ^{( 3 )}

عدم اشتراط مماثله و بلوغ و عقل در منوب عنه

139 ـ جهت انجام حج نيابي ، مماثله بين نايب و منوبٌ عنه ، شرط نيست ؛ ^{( 4 )} و نيز در منوبٌ عنه ، بلوغ و عقل شرط نيست ^{( 5 )} .

نيابت صروره

140 ـ صروره غير مستطيع ، مي تواند براي ديگري نايب شود . ^{( 6 )}

استنابه براي جنون در بعضي اعمال

141 ـ مجنون تكليف ندارد و اگر كسي در بين اعمال مثلاً در عرفات ديوانه شد ، نمي توانند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : مرض و مانند آن .

2 . آية الله تبريزي : يا عذر ديگري داشته باشد واطمينان به زوال عذر و مرض نداشته باشد .

آية الله خويي و آية الله فاضل : يا عذر ديگري داشته باشد و عذر و مرض تا آخر عمر باقي بماند .

3 . آية الله مكارم : به اميد مطلوبيت اشكال ندارد .

آية الله بهجت : مانع ندارد و احتياط در حج از نفس ( خود ) و اهداي ثواب براي آن حضرت است . ( مناسك ، ص158 ، مسائل متفرقه ، س1 ) .

4 . آية الله بهجت : اگر چه نيابت زن از مرد مرجوح است . ( مناسك ، ص 39 ، م 104 ) .

5 . تذكر : عدم اشتراط عقل به معناي نفي اشتراط مطلق است و با مساله 16 و مانند آن منافات ندارد .

آية الله بهجت : در غير صبي مميّز مشكل است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در نيابت از مجنون اشكال است مگر آن كه به قصد رجا آورده شود .

آية الله فاضل : شرط هست ولي اگر حج قبل از جنون بر او مستقر شده ، عقل شرط نيست و در صورت يأس از بهبودي يا بعد از فوت او بايد از مالش ـ ولو از ميقات ـ براي او استنابه كنند .

آية الله مكارم : نيابت از بچه و ديوانه اي كه حج بر او مستقر نشده خالي از اشكال نيست .

6 . آية الله بهجت : بلي نايب گرفتن صروره مكروه است ؛ به خصوص در صورتي كه نايب زن و منوبٌ عنه مرد باشد ، اگر چه با داشتن بعض مرجّحات ديگر ؛ از قبيل فقاهت و تقوي و كمالات ديگر ، جانب رجحان تقويت مي يابد و از مرجوحيّت بيرون مي آيد ( كتاب حج ، ص40 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بلكه اگر منوبٌ عنه مرد و زنده باشد كه به خاطر عدم تمكن نمي تواند حَجّة الاسلام را به جاي آورد ، احتياط لزومي آن است كه مردي را كه تاكنون به حج نرفته ، به نيابت خود به حج بفرستد .

81

براي او نايب بگيرند ؛ ^{( 1 )} و اگر عاقل شد ، حكم اشخاص محرم ديگر را دارد .

عدم جواز عدول از نيت حج بعد از احرام

142 ـ كسي كه براي عمره تمتع ولو مستحبي ، محرم شده ، نمي تواند در اصل عمره يا حج ، براي ديگري نايب شود ، ولي مي تواند براي افرادي كه وظيفه آنها استنابه در بعضي از اعمال ـ مثل طواف و سعي ـ است ، نايب شود .

عدم جواز تعدّد منوبٌ عنه در حج واجب

143 ـ در حج واجب ، در يك سال ، نيابت يك نفر از چند نفر ، جايز نيست ^{( 2 )} ولي در غير واجب ، مانع ندارد .

لزوم انجام عمره و حج نيابي توسط يك نفر

144 ـ نايب بايد عمره و حج را خودش انجام دهد ، حتي اگر ناچار شده باشد بعد از انجام عمره تمتّع به كشورش بازگردد ، نمي تواند اعمال حج را به ديگري واگذار نمايد .

رفع عذر منوبٌ عنه بعد از عمل نايب

145 ـ بعد از انجام حج نيابي ، حج از منوبٌ عنه ، ساقط مي شود و لازم نيست خودش حج كند اگرچه عذرش برطرف شود ؛ ^{( 3 )} و اما اگر قبل از اتمام حج ـ چه قبل از احرام يا بعد از آن ـ عذرش

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : به ذيل مسأله 23 و 146 و 988 مورد هشتم كه كفايت ادراك اختياري عرفه به تنهايي است ( اگر بعد از زوال ديوانه شده باشد ) مراجعه شود .

آيات عظام تبريزي ، خويي و فاضل : مجنون تكليف ندارد و نمي توانند برايش نايب بگيرند و بنابر اظهر ، احرام او باطل مي شود .

آية الله سيستاني : اگر پس از درك مسماي وقوف ، در عرفات ديوانه شده باشد و سپس به قدري به عقل بيايد كه اختياري مشعر را درك كند ، يا اضطراري مشعر با اختياري يا اضطراري عرفه ، پس حج او صحيح است ، و اگر به عقل نيايد ، بايد براي تكميل اعمال شوهر براي او نايب بگيرد .

آية الله مكارم : اين در صورتي است كه سال اوّل استطاعت او باشد .

2 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني ، فاضل : مگر اين كه به نحو شركت بر آن ها واجب شده باشد ؛ مثل اين كه دو نفر يا بيشتر نذر كنند كه با شركت يكديگر كسي را اجير نمايند كه در اين صورت مي توانند يك نفر را براي حج اجير نمايند . ( مناسك ، ص45 ، مسأله 123 ) .

3 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني : بنابر احتياط واجب ، در صورت حصول تمكّن ، بايد خودش حج را به جا آورد .

آية الله صافي : در صورتي كه حج بر او مستقر بوده ، با تمكّن بايد خودش حج به جاآورد و هم چنين اگر مستقر نبوده ولي استطاعتش باقي باشد ، بايد حج به جاآورد . ( آداب و احكام حج ، حاشيه مسأله90 ) .

آية الله گلپايگاني : مگر اين كه در وقت نايب گرفتن ، اميد خوب شدن و رفع عذر داشته باشد كه در اين صورت بنابر احتياط ، اگر رفع عذر شد و استطاعت داشت بايد خودش هم حج را انجام دهد .

82

برطرف شد ، بايد خودش حج برود . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : گرچه احتياط واجب است كه نايب نيز عمل حج را تمام نمايد . ( مناسك ، مسأله 64 ) .

آية الله صافي : اگر بعد از احرام عذر مرتفع گردد كه امكان انجام حج براي منوبٌ عنه در همان سال يا سال بعد باشد ارتفاع عذر كاشف از بطلان اجاره و بلكه بطلان احرام نايب است .

آية الله گلپايگاني : مگر اين كه در اثناي عمل بعد از احرام عذر برطرف شود ولي منوبٌ عنه تمكن از انجام عمل كامل نداشته باشد كه در اين صورت حج نايب مجزي است . ( مناسك عربي ، مسأله 90 ) .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب بايد خودش حج برود .

83

فصل سوم

احكام نيابت

1 ـ لزوم اذن يا توكيل

146 ـ استنابه از حيّ ، بايد توسط خود او ، يا با وكالت از طرف وي صورت گيرد ؛ ^{( 1 )} پس اگر ـ مثلا ـ فرزندي بدون اطلاع پدر ، براي وي استنابه نمايد ـ هرچند اختيار مال او را هم داشته باشد ـ كفايت نمي كند ؛ ^{( 2 )} و حتي اگر در اين فرض ، هزينه اجير را از مال خودش پرداخت نمايد ، كافي از استنابه نيست .

147 ـ نيابت و تبرّع از طرف مجنون ، حتي اگر حج بر او مستقر شده باشد ، صحيح نيست . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : چنانچه احراز رضايت شود و شاهد حال هم بر رضايت بود ؛ به طوري كه اگر او بفهمد راضي است ، نيابت صحيح است با مراعات ساير جهات ( مستفاد از س157 و 17 ) .

2 . آيات عظام فاضل ، نوري : مگر وكالت مطلقه از پدر داشته باشد .

آية الله بهجت : با احراز رضايت پدر اشكال ندارد و تبرّع از حيّ در حج واجب ، با عدم قدرت او ، اظهر جواز آن است وبااذن باشد احوط است در تفريغ ذمّه . ( كتاب حج ، ص45 و مناسك مستفاد از س17 و 157 ) .

آية الله سيستاني : اگر اختيارات او شامل نايب گرفتن در حج هم بوده كافي است وگرنه عمل نايب كافي نيست مگر اين كه قبل از احرام ، پدر مطلع شود و موافقت نمايد . ( ملحق مناسك ، س40 ) .

آية الله گلپايگاني : اجير گرفتن براي پدر از مال او بدون اطّلاع پدر صحيح نيست بلي در صورتي كه مبلغ اجاره را از مال خود تبرّعاً بپردازد در فرض مذكور اگر پدر عاجز از انجام حجّ باشد مانعي ندارد و مجزي از حَجّة الاسلام پدر مي باشد .

3 . آية الله بهجت : به ذيل مسأله 136 تا 141 مراجعه شود .

آية الله سيستاني : بايد پس از مرگ براي او نايب بگيرند .

آية الله فاضل و آية الله مكارم : اگر اميد به بهبودي او نباشد گرفتن نايب براي او مانعي ندارد .

آية الله نوري : فقط حاكم شرع مي تواند براي او نايب بگيرد .

84

2 نيت نيابت

148 ـ نايب بايد در انجام اعمال ، قصد نيابت نمايد و منوبٌ عنه را در نيت تعيين كند ^{( 1 )} ولو اجمالاً ؛ و ذكر اسم او شرط نيست ، گرچه مستحب است .

جهل نايب به نوع حج نيابي و نيّت اجمالي

149 ـ نايبي كه براي حج تمتّع اجير شده است ، ولي نمي داند براي حَجّة الاسلام نايب شده يا حج نذري يا حج مستحب ، اگر نيت كند « . . . حج تمتع براي منوب عنهِ خودم » يا « حجّي كه براي آن اجير شده ام » آيا كافي است يا نه ؟ ^{( 2 )}

غفلت از نيت نيابت و احرام براي خود

150 ـ اگر نايب در ميقات ، از نيابتْ غافل و براي خود محرم شود ، نمي تواند دوباره به نيت نيابت محرم شود ، و بايد ^{( 3 )} عمره و حج را به همان نيت اول اتمام كند ؛ و احرام دوم صحيح نيست مگر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : معتبر است در نيابت قصد آن و تعيين منوبٌ عنه با تعدد ، و در صورت اتّحاد كافي است قصد نيابت واجبه مثلاً ( كتاب حج ، ص39 ) .

2 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خامنه اي و سيستاني : كافي است .

آيت الله گلپايگاني : اگر نيت كند حجي را كه براي آن اجير شده يا آنچه شرعاً بر حسب اجاره بر ذمه اش است مجزي است .

آيت الله فاضل و آيت الله مكارم : نيت مي كند حجي را كه براي آن اجير شده ام بجا مي آورد

3 . آيات عظام فاضل ، نوري : اگرشخص غافل ، ارتكازاً قصدمنوبٌ عنه راداشته ، وداعي وانگيزه اومنوبٌ عنه بوده ، هرچند قصدخودش رااخطاركرده ، قصدارتكازي براخطار فعلي مقدم است وبراي منوبٌ عنه واقع مي شود ، وحج نيابي صحيح است .

آية الله بهجت : در صورتي كه قصد انجام وظيفه داشته ، مخلّ به نيابت نيست و عمل مجزي است ( مناسك ، ص22 ) .

آية الله تبريزي : اگر ارتكازاً قصد منوبٌ عنه را داشته اند ؛ به طوري كه اگر كسي مي پرسيد جواب مي دادند براي منوبٌ عنه حج بجا مي آوريم كفايت مي كند و حج نيابت آنها صحيح است .

آية الله خويي : فتواي ايشان در دست نيست .

آية الله سيستاني : اگر محرك آنان در احرام ، حج نيابي باشد كافي است ولي اگر به كلي غافل باشند كه اگر از آنها پرسيده شود ، جواب مي دهند كه براي خود احرام مي بنديم بايد حج را به نيت خود تمام كنند ولي اگر پس از انجام عمره از مكه خارج شوند و در ماه بعد به مكه برگردند ؛ مثلا آخر ذي قعده خارج و اوّل ذي حجه وارد شوند عمره آن ها باطل مي شود و مي توانند از يكي از مواقيت به نيّت منوبٌ عنه احرام ببندند ، گرچه باطل كردن عمره تمتّع عمداً گناه است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : با فرض آن كه مستطيع نبوده و از قبل اجير براي انجام حج شده است نيّت احرام براي خود او منعقد نشده است و در صورتي كه مجدّداً به نيّت منوبٌ عنه محرم شده است حج نيابي او صحيح است .

آية الله مكارم : همين اندازه كه نيت نيابت در عمق ذهن او باشد كافي است .

85

آن كه احرام اول باطل باشد ؛ مثل اين كه حج بر او واجب نبوده و نيت حَجّة الاسلام كرده باشد . ^{( 1 )}

شك در نيت نيابت

151 ـ در نيت خطور لازم نيست ؛ و اگر نائبْ بعد از احرام شك كند كه آيا نيّت نيابت كرده يا نه ، اگر انگيزه او در حال احرام ، نيابت بوده ، به شك اعتنا نكند ؛ و اگر در داعي و انگيزه هم شك دارد ، بايد اعمال را به نيت اجمالي ( همان نيت در احرام ) اتمام كند ، ^{( 2 )} و در نيابت به آن اكتفا نكند . ^{( 3 )}

قصد نايب در طواف نساء

152 ـ نايب بايد طواف نساء را نيز ، به قصد منوبٌ عنه انجام دهد ؛ و احتياط استحبابي ^{( 4 )} آن است كه به قصد ما في الذمه به جا آورد .

ترك طواف نساء توسط نايب

153 ـ اگر نايبْ طواف نساء را صحيح انجام ندهد ، زن بر او حلال نمي شود و بر منوبٌ عنه چيزي نيست . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : در اين مثال احرام اوّل او صحيح است .

آية الله مكارم : نيت حَجّة الاسلام تأثيري ندارد .

2 . آية الله تبريزي : بايد به ميقات برگردد و مجدداً به نيابت از غير محرم شود .

آية الله خويي : اگر احتمال بدهد كه نه قصد خود و نه ديگري را كرده ، احرام او باطل است . مگر اين كه در حال طواف ؛ مثلا نيّت معيّني دارد كه به همان نيّت اعمال را تمام مي كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در صورتي كه فعلا خود را نايب مي داند و شك در نيّت احرام گذشته خوددارد ، وظيفه او حمل به صحّت است و به عنوان نيابت ، بقيه اعمال را به جا آورد .

3 . آية الله بهجت : به مسأله قبل مراجعه شود .

آية الله سيستاني : اگر احتمال مي دهد در ميقات به كلي از ذهنش نيت نيابت از غير پاك شده بوده ، بنا مي گذارد كه احرامش براي خودش بوده و اگر اين احتمال را نمي دهد همان طور كه متعارف است در كسي كه عازم بر نيابت بوده است بنا مي گذارد كه احرامش براي غير بوده است .

4 . آية الله فاضل : اين احتياط لازم نيست .

5 . آية الله گلپايگاني : بلي ، اگر نايب در خصوص طواف نساء نيابت داشته است تا طواف را صحيح به جا نياورد مباشرت با زن بر منوبٌ عنه حلال نمي شود .

86

ثبوت ملزومات حج بر اجير

154 ـ لباس احرام و پول قرباني در حج نيابي ، بر اجير است ، مگر در صورتي كه شرط شده باشد كه مستأجر بدهد ؛ و همچنين اگر اجيرْ موجبات كفاره را انجام دهد ، كفاره بر عهده خود او است .

3 رعايت بلد

غفلت از رعايت بلد

155 ـ كسي كه اجير بلدي شده كه از شهر خاصّي ـ مثلا قم ـ حج بلدي انجام دهد ، بايد از همانجا براي حج حركت كند ؛ و اگر از موضوع غافل شده و از قم براي كار ديگري به تهران رفته و از آنجا به حج رفته ، اگر مي تواند بايد برگردد ، ^{( 1 )} و چنانچه ـ حتي باتمكن ـ برنگشت و حج را انجام داد ، حج صحيح است و بالنسبه استحقاق اجرت دارد . ^{( 2 )}

كفايت حركت از بلد منوب عنه ولو با فاصله

156 ـ اگر نايب قبل از سفر حج ـ ولو چند ماه قبل از آن ـ به بلد منوبٌ عنه برود و از آنجا به عنوان نيابتِ حج ، به وطن خودش يا محل ديگري برود و در وقت حج ، ديگر به بلد منوبٌ عنه نرود ، كافي است .

بازگشت به بلد منوبٌ عنه بعد از حج

157 ـ آيا اجيرِ در حج بلدي ، در برگشت از سفر حج ، بايد به شهر منوبٌ عنه برگردد ؟ ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله نوري : اگر داعيِ ارتكازي داشته ، گرچه اخطاري نبوده و غافل شده ، برگشتن لازم نيست ؛ زيرادر نيت خطور لازم نيست واگر بالمرّه غافل شده و از ارتكاز هم محو شده ، بايد برگردد .

آية الله بهجت : لازم نيست برگردد .

آية الله مكارم : مگر اين كه نيّت در اعماق ذهنش وجود داشته باشد .

2 . آية الله سيستاني : حج او صحيح است مطلقاً ، ولي اگر اجاره بر حج بلدي به نحو تقييد باشد مستحق اجرت نيست ، و اگر شروع از بلد منوبٌ عنه جزو عمل مورد اجاره باشد مستحق اجرت مي باشد ولي مستأجر مي تواند اجرت المثل آن قسمت را كه به جا نياورده از او بگيرد و مي تواند اجاره را فسخ كند ولي بايد اجرت المثل حج او را بدهد ، و اگر شروع از بلد از باب شرط ضمن العقد باشد مستأجر فقط مي تواند اجاره را فسخ كند و در اين صورت اجرت المثل او را بايد بدهد .

3 . آيات عظام : بهجت ، تبريزي و مكارم : خير ، لازم نيست .

آية الله صافي : برگشت به شهر منوبٌ عنه لازم نيست بلكه در استيجار و تحقّق نيابت شرط بازگشت از مكّه مطلقاً معتبر نيست ولي اگر اجير كننده اجير را براي رفتن به حج و برگشتن به شهر منوبٌ عنه اجاره كند ، اجير بايد طبق قرار اجاره عمل نمايد ، والله العالم .

آية الله فاضل و آية الله مكارم : خير ، لازم نيست ، مگر اين كه در ضمن عقد اجاره شرط شده باشد .

87

4 ـ فوت نايب

158 ـ اگر نايب بعد از احرام و دخول حرم بميرد ، از منوبٌ عنه مجزي است ؛ ^{( 1 )} و در جريان اين حكم در حج تبرّعي ، اشكال است ؛ بلكه در غير حَجة الاسلام ، خالي از اشكال نيست . ^{( 2 )}

فوت اجير و حكم استحقاق اجرت

159 ـ اگر اجير قبل از داخل شدن به حرم ، فوت كند و هنگام استيجار معيّن نكرده باشند كه اجرت براي خصوص عمل است يا براي عمل و رفت و آمد ، اجير ظاهراً مستحق اجرت رفتن تا محل موت ^{( 3 )} مي باشد ؛ ^{( 4 )} و همين طور اگر بعد از احرام و دخول حرم بميرد ، بيش از اجرت احرام و آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله نوري : مجزي است مطلقاً .

2 . آيات عظام بهجت ، صافي ، گلپايگاني : بعد از احرام و پس از دخول حرم كافي است و در اين حكم بين حجة الاسلام و غير آن و بين نيابت به مزد و اجرت و تبرّع فرقي نيست .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : چنانچه نايب بعد از احرام بميرد كفايت از منوبٌ عنه مي كند هرچند مردنش قبل از دخول حرم باشد بنابر اظهر ، و در اين مورد فرقي بين حَجّة الاسلام و غير آن نيست ، و همچنين فرقي نيست بين اين كه نيابت به اجرت باشد يا به تبرع .

آية الله مكارم : در حكم مذكور فرقي بين حَجّة الاسلام و غير آن و اقسام نيابت نيست .

آية الله سيستاني : اگر بعد از احرام و قبل از دخول حرم بميرد محل اشكال است و اگر بعد از دخول حرم باشد مجزي است و در اين حكم فرقي بين حَجّة الاسلام و غير آن نيست ولي در مورد حجّ تبرعي اشكال است .

آية الله خامنه اي : تفاوتي ندارد كه نيابت او مجاني بوده يا با اجرت ، و براي حَجة الاسلام بوده يا حج واجبي ديگر .

3 . آية الله مكارم : معمولا اجاره براي اداي تكليف منوبٌ عنه است . بنابراين مستحقّ تمام اجرت مي باشد .

4 . آية الله بهجت : اگر تصريح به خلاف متعارف نباشد ، بر حسب معلوم از داعي استيجار كه برائت ذمه منوبٌ عنه است چيزي از اجرت پس گرفته نمي شود وقتي كه وفات نايب پس از احرام و دخول حرم باشد و اگر قبل از احرام باشد استحقاق اجرت المثل مقدار راهي كه پيموده است بعيد نيست و نيز توزيع اجرة المسمّي بي وجه نيست در صورتي كه بعض عمل را مثل احرام انجام داده باشد و يا سير از طريق خاص در اجاره قيد شده باشد . ( كتاب حج ، ص41 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : هرگاه اجير بعد از محرم شدن بميرد ، تمام اجرت را مستحقّ خواهد شد ، در صورتي كه بر تفريغ ذمّه ميّت اجير شده باشد . و امّا اگر اجير بر به جاآوردن اعمال شده باشد ، اجرتِ مقداري را كه به جاآورده مستحقّ مي شود و چنانچه قبل از احرام بميرد چيزي مستحقّ نخواهد بود . بلي اگر مقدّمات عمل داخل اجاره باشد ، هر مقدار از مقدّمات را كه انجام داده باشد اجرت همان مقدار را مستحقّ مي شود ( مناسك ، مسأله 115 ) .

آية الله خامنه اي : هرگاه نايب پس از احرام و ورود به حرم بميرد اگر نايب گرفتن براي برئ شدن ذمه منوب عنه باشد ، كما اينكه ظاهر حال اطلاق قرارداد اجاره چنين است اجير مستحق تمام اجرت خواهد بود كه بايد آنرا به ورثه اش بپردازند .

آية الله سيستاني : در صورتي كه مقدمات عمل داخل اجاره باشد ، هر مقدار از مقدمات را كه انجام داده باشد اجرت همان مقدار را مستحق مي شود .

88

چه ذكر شد ، مستحق نيست ، ^{( 1 )} اگر چه در اين فرض ، حج از ميت ساقط مي شود ؛ ^{( 2 )} و اگر بعد از انجام بعضي از اعمال فوت كند ، مستحق اجرت آن اعمال نيز مي باشد .

ميزان كفايت از منوب عنه در فرض فوت نايب

160 ـ اگر اجيرِ براي حَجّة الاسلام ، بعد از احرام بستن و داخل شدن در حرم فوت كند ، از منوبٌ عنه كفايت مي كند ؛ و اگر قبل از احرام يا بعد از آن و قبل از داخل شدن در حرم فوت كند ، بايد دو مرتبه اجير بگيرند ، ^{( 3 )} و كسي كه براي خودش به حج برود نيز ، همين حكم را دارد . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله گلپايگاني : ظاهراً مستحق تمام اجرت مي باشد علي الاقوي و هم چنين است حكم صورت بعد .

2 . آيات عظام صافي ، فاضل : مگر آن كه اجير براي تفريغ ذمّه شده باشد ، كه در اين صورت تمام اجرت را مي برد .

3 . آية الله تبريزي ، آية الله خويي : چنانچه بعد از احرام بميرد كفايت از منوبٌ عنه مي كند هرچند مردنش قبل از دخول حرم باشد ( مناسك ، مسأله 114 ) .

آية الله خامنه اي : مجزي نيست بنابر احتياط واجب .

آية الله سيستاني ، آية الله مكارم : اگر بعد از احرام وقبل از دخول حرم بميرد اين حكم احتياطي است .

4 . آية الله سيستاني : كسي كه حج بر او مستقر شده است اگر بعد از احرام حج در حرم بميرد حَجّة الاسلام از او ساقط است ؛ چه تمتّع باشد چه قِران و چه اِفراد و اگر در عمره تمتّع بميرد نيز ساقط است و اگر قبل از آن بميرد ؛ چه بعد از احرام قبل از دخول حرم و چه بعد از دخول حرم بدون احرام ساقط نمي شود و بايد از او قضا كند و اين حكم در حج واجب غير از حَجّة الاسلام و در عمره مفرده جاري نيست و اما كسي كه حج بر او مستقر نشده است ، اگر بعد از احرام بميرد قضا واجب نيست هر چند قبل از دخول حرم باشد .

تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 99 و 158 گذشت .

89

ميزان استحقاق اجرت نيابت

161 ـ اگر اجير اعمال را به نحوي انجام داده باشد كه در عرف گفته شود كه عمره و حج را به جا آورده ، مستحق تمام اجرت است ، اگرچه بعضي از اعمال را كه مضر به صحت حج نيست و محتاج به اعاده نيست ، نسياناً ترك كرده باشد . ^{( 1 )}

استيجار در مدينه و تبديل ميقات

2/161 ـ شخصي در مدينه منوره ، ديگري را اجير مي كند كه براي پدروي حج ميقاتي بجا آورد ولي مشخص نكرده است كه از مسجد شجره محرم شود يا ميقاتهاي ديگر ، آيا اجير مي تواند از مسجد شجره به نيّت عمره مفرده محرم شود وپس از آن به جحفه يا قرن المنازل برود وبراي عمره تمتّع استيجاري محرم شود ؟ ^{( 2 )}

5 ـ مباحات و مستحبات بر نايب

162 ـ كسي كه براي حج تمتع اجير شده ، مي تواند براي طواف يا ذبح يا سعي ، اجيرِ ديگري

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله خويي : اگر بر خود اعمال اجير باشد ، به نحو تعدّد مطلوب ، به نسبت اعمالي كه انجام داده مستحق اجرت است .

آية الله سيستاني : مگر آن كه اجير براي تفريغ ذمّه شده باشد كه در اين صورت تمام اجرت را مي برد و اگر برخود اعمال اجير باشد به نحو تعدّد مطلوب به نسبت اعمالي كه انجام داده مستحقّ اجرت است .

2 . آية الله بهجت : اگر متفاهم عرفي يا خصوصي در بين نبوده مانعي ندارد .

آية الله خامنه اي : در فرض مذكور اجير مي تواند از هر كدام از مواقيت معروف ، به نيابت محرم شود . مگر اين كه اجير گرفتن در مدينه قرينه باشد بر اين كه مستأجر نظرش مسجد شجره بوده كه در اين صورت بايد از مسجد شجره محرم شود .

آية الله فاضل ؛ آية الله سيستاني : ظاهراً اين استيجار منصرف است به احرام از مسجد شجره ولي اگر چنين نباشد يا تصريح به عدم تقييد كند اشكال ندارد .

آية الله صافي : اگر منصرف به احرام او از مسجد شجره نباشد مانعي ندارد .

آية الله مكارم : اگر منظور اين است كه عمره مفرده را انجام دهد و بعد به ميقات برگردد براي عمره تمتع استيجاري محرم شود مانعي ندارد ، مشروط بر اين كه فاصله ميان دو عمره مطابق فتواي ما حفظ شود .

آية الله تبريزي : در صورتي كه قرينه اي ولو از جهت تعارف بر احرام از مسجد شجره احراز نشود مي تواند از خود چهار ميقات ديگر نيز محرم شود .

90

شود ، و همچنين براي انجام عمره مفرده بعد از عمل حج ؛ چنانچه مي تواند براي خودش طواف و عمره مفرده به جا آورد . ^{( 1 )}

مقدار وظيفه نايب در انجام مستحبات

163 ـ كسي كه در انجام حج بلدي نيابت دارد ، چه مقدار از مستحبات مدينه و مكه را بايد به نيابت از منوبٌ عنه انجام دهد ؟ ^{( 2 )}

164 ـ آيا كسي كه در اعمال عمره يا حج يا خصوص طواف اجير غير باشد ، مي تواند به نيابت از شخص ديگري تبرعاً يا استيجاراً قرآن تلاوت كند . ^{( 3 )}

استحباب عمره مفرده بر نايب

165 ـ نايبي كه حجة الاسلام خودش را بجا نياورده ، احتياط آن است ^{( 4 )} كه بعد از عمل نيابت ، ^{( 5 )} براي خودش عمره مفرده به جا ^{( 6 )} آورد ؛ اين احتياط هر چند واجب نيست ^{( 7 )} ولي خيلي مطلوب است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله مكارم : در مورد عمره مفرده اگر در همان ماه عمره تمتع باشد قصد رجا كند .

2 . آية الله بهجت : تابع عقد اجاره است ( نسبت به تصريح يا تعارف يقيني ) .

آية الله تبريزي : مستحبات مدينه ومكه اگر در ضمن اجاره ذكر نشود ، بر عهده اجير نيست . بلي ، آن مستحباتي كه در خود حج وعمره متعارف است بايد اتيان شود ، والله العالم .

آية الله سيستاني : بايد طبق عقد اجاره عمل كند مگر اين كه اطلاق نيابت طبق عرف عام يا خاص منصرف به انجام بعضي از اعمال باشد .

آية الله صافي : اگر در ضمن عقد اجاره نسبت به مستحبّات ، خصوصياتي ذكر نشده باشد ، احتياط اين است كه مستحباتي را كه به طور متعارف همه يا اكثر حجاج انجام مي دهند و زحمت معتدّ به ندارد ، اقلا يكبار به نيت منوبٌ عنه بجا آورد ، والله العالم .

آيات عظام فاضل ، مكارم و نوري : به مقداري كه در نيابت متعارف است انجام مي دهد ، مگر اين كه شرط خاصي كرده باشند .

3 . آيات عظام : بهجت ، خامنه اي ، تبريزي ، سيستاني ، فاضل و مكارم : بلي ، مي تواند

آيت الله صافي : چنانچه مانع اعمال عمره يا حج يا طواف اجير نباشد خواندن قرآن تبرّعاً يا استيجاراً براي ديگري اشكال ندارد .

4 . آية الله بهجت : احتياطاً عمره به جا آورد .

5 . آية الله فاضل : يا قبل از آن .

6 . آية الله گلپايگاني : رجاءً ( احكام عمره فارسي ، ص 16 ) .

7 . آية الله مكارم : اين احتياط واجب است .