بخش 8

173

فصل پنجم

محرّمات احرام

ميزان ثبوت كفّاره در محرّمات احرام

335 ـ كسي كه با جهل ، يا نسيان حكم يا موضوع و يا غفلت ، محرّمات احرام را مرتكب شود ، كفّاره بر او واجب نمي شود ، مگر صيد كه در هر صورت كفّاره دارد ؛ پس در غير صيد ، ارتكاب عمديِ محرّمات كفّاره دار ، موجب ثبوت كفّاره است . ^{( 1 )}

1 ـ محرّمات مشترك بين مردان و زنان

1 ـ شكار

اول ـ شكار ^{( 2 )} صحراييِ وحشي ، مگر در صورت ترس از آزار آن .

336 ـ خوردن گوشت شكار ، بر محرم حرام است ؛ چه خودش آن را شكار كند يا غير او ، و چه محرم شكار كند يا غير محرم . ^{( 3 )}

337 ـ نشان دادن شكار به شكارچي ، و همين طور كمك به او به هر نحوي ، حرام است .

338 ـ اگر مُحرمي صيد را ذبح كند ـ بنابر مشهور ـ در حكم ^{( 4 )} ميته است ؛ و بنابر احتياط واجب ^{( 5 )}  هم اين حكم هم در باره درباره محرم و هم مُحِل جاري است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تذكر : در برخي موارد ديگر از قبيل مقاربت با فراموشي طواف فريضه يا سعي ، و دست بر ريش كشيدن و روغن مالي با جهل ، مطابق برخي فتاوي كفاره ذكر شده است كه در جاي خود بدان اشاره شده است .

2 . آية الله سيستاني : شكار و كشتن حيوانات مگر مواردي كه در مناسك استثناء شده است .

3 . آية الله سيستاني : حتي اگر غير محرم آن را در غير حرم شكار كرده باشد .

آية الله مكارم : خواه قبل از احرام خودش شكار كرده باشد يا نه .

4 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : ميته است .

آية الله فاضل : ايشان بين ذبح و شكار با تير تفضيل دارند به مناسك مراجعه شود .

5 . آيات عظام : تبريزي ، خويي ، صافي ، گلپايگاني : بنابر فتوي

آية الله سيستاني : اگر محرم در بيرون حرم صيد را با شكار كردن يا پس از آن كشته باشد ، بنابر احتياط خوردن آن گوشت بر مُحلّ نيز حرام است و همچنين حرام است بر مُحل صيدي كه آن را محل يا محرم در حرم شكار يا ذبح كرده باشد .

174

339 ـ شكار دريايي مانع ندارد ؛ و آن ، حيواني است كه هم تخم و هم جوجه را در دريا كند . ^{( 1 )}

340 ـ ذبح و خوردن حيوانات اهلي ـ مثل مرغ خانگي و گاو و گوسفند و شتر ـ مانع ندارد .

341 ـ پرندگان و ملخ ، جزو شكار صحرايي مي باشند .

حكم ملخ و كفاره آن

342 ـ گاهي در شهر مكه به قدري ملخ زياد است كه هنگام راه رفتن ، پا روي آنها گذاشته مي شود ، در اين گونه مواقع ، آيا مواظبت لازم است ، و در صورت لزوم اگر مراقبت نكند و ملخي كشته شود ، كفاره آن چيست ؟ ^{( 2 )}

343 ـ كشتن زنبور ^{( 3 )} اگر قصد اذيت نداشته ^{( 4 )} باشد ، بنابر احتياط واجب جايز نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله نوري : و در آن هم زندگي كند .

آيات عظام تبريزي ، سيستاني ، گلپايگاني : حيوان دريايي آن است كه فقط در آب زندگي كند . آية الله فاضل : به نظر عرف . آية الله مكارم : و زندگي در دريا كند بنابر احتياط واجب .

2 . حكم كفاره با فرض مواظبت :

آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، سيستاني ، صافي ، مكارم : چنانچه نتواند خود داري كند چيزي بر او نيست .

حكم كفاره با فرض عدم مواظبت :

آية الله بهجت : بنابر احتياط اگر ملخ كم كشته شده باشد ، كفي از طعام و اگر زياد باشد گوسفند بپردازد .

آية الله صافي : براي هر ملخ يك عدد خرما يا يك كم طعام و اگر زياد باشد ، يك گوسفند بپردازد ؛ آية الله نوري : همين نظر با حذف يك عدد خرما .

آية الله مكارم : كفاره بنابر احتياط يك كف طعام است .

3 . آية الله تبريزي ، آية الله خويي : كشتن عمدي زنبور مقداري طعام كفّاره دارد و در صورتي كه كشتن به جهت دفع اذيت باشد كفّاره ندارد . ( مناسك ، م 212 )

آية الله فاضل : زنبور عسل باشد يا زنبورهاي ديگر .

4 . آية الله بهجت : در اين صورت نبايد بكشد .

آيات عظام خامنه اي ، صافي ، گلپايگاني : متعرض حكم مسأله نشده اند .

آية الله سيستاني : نظر ايشان قبل از مسأله 336 آمده است .

175

344 ـ كشتن مارمولك واز اين قبيل جانوران ، از محرّمات احرام محسوب نمي شود . ^{( 1 )}

345 ـ نگاه داشتن صيد حتي بر مالك آن ، حرام است . ^{( 2 )}

346 ـ پرنده اي كه نزد كسي است ^{( 3 )} و پَر در نياورده ، يا پر او را چيده اند ، حفظ آن تا زمان درآوردن پر و رها نمودن آن ، واجب است ؛ ^{( 4 )} بلكه وجوب ^{( 5 )} حفظ بچه صيد ـ مثل آهو بره ـ نيز تا بزرگ شدن و رها كردن ، بعيد نيست .

347 ـ هر شكاري كه حرام است ، جوجه و تخم آن نيز حرام است . ^{( 6 )}

2 ـ مسائل زناشويي

دوم ـ جماع و تقبيل و دست زدن ^{( 7 )} با شهوت و نگاه ^{( 8 )} به شهوت ، بلكه هر گونه لذت و تمتّعي بردن . ^{( 9 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : اشكال دارد .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : جايز نيست مگر او را اذيت كند . ( المسائل الشرعيه ، ج1 ، ص331 ) ، كشتن يك نوع مارمولك ( عظاية ) كفّاره آن يك مشت طعام است .

آية الله سيستاني : حرام است . مراجعه شود به حاشيه قبل از مسأله 336

آية الله صافي : اگر اذيت كند ، از محرّمات محسوب نيست .

آية الله گلپايگاني : متعرّض اين فرع نشده اند .

آية الله مكارم : كشتن هيچ حيواني جايز نيست بنابر احتياط واجب مگر حيوانات موذي .

2 . آية الله فاضل : اگر قبل از احرام با خود آورده باشد بايد آن را رها كند و با خود نگاه ندارد .

آية الله سيستاني : چه خودش آن را شكار كرده باشد ، پيش از احرام يا بعد از آن ، و چه ديگري شكار كرده باشد و چه شكار در حرم صورت گرفته باشد ، چه در بيرون آن ، اگر با خود همراه داشته باشد ( مناسك ، مسأله 201 )

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگرصيد رابا خود آورده باشد وقتي محرم شد از ملك او بيرون مي رود و بايد آنرا رها كند .

3 . آية الله خويي ، آية الله گلپايگاني : متعرض اين مسأله نشده اند .

4 . آية الله بهجت : در موردي كه دليل خاص نباشد واجب نيست .

5 . آية الله تبريزي ، آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

6 . آية الله سيستاني : بعيد نيست حرمت برداشتن ، شكستن و خوردنِ تخم آن ها بر محرم ، و به احتياط واجب نبايد ديگري را در اين امر كمك كند .

7 . آية الله سيستاني : و همچنين بلند كردن يا در آغوش گرفتن با شهوت .

8 . آية الله بهجت : قيد بودن شهوت براي نظر به اهل ، مسلّم است ( مناسك شيخ ، ص16 ) .

آية الله سيستاني : در صورتي كه نگاه كردن به همسر از روي شهوت موجب خروج مني شود ، لازم است از آن پرهيز كند و احتياط مستحب آن است كه اگر موجب خروج مني هم نشود پرهيز كند .

9 . آية الله نوري : از زن .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : محرم مي تواند به غير از جماع و بوسيدن و لمس و نگاه به شهوت و ملاعبه ، از عيال خود لذت برد بنابر اظهر ( مانند التذاذ از صدا و يا سخن گفتن با او ) گرچه احوط ترك استمتاع است مطلقاً . ( مناسك ، مسأله 231 ) .

آية الله سيستاني : محرم مي توانداز همنشيني و صحبت و مانند آن با عيال خود لذّت ببرد ولي احتياط مستحب ترك استمتاع است مطلقا .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : براي زنان ، همين حكم نسبت به مردان صادق است اگر چه از محارم زن باشند .

آية الله خامنه اي : نگاه زن و شوهر به يكديگر و گرفتن دست يكديگر اگر از روي شهوت و التذاذ جنسي نباشد جايز است .

آية الله فاضل : مرد نسبت به زوجه خودش .

آية الله مكارم : نگاه و لمس بدون قصد لذت مانعي ندارد و احتياط آن است كه بوسيدن بدون قصد لذت را نيز ترك نمايد .

176

وقوع در عمره تمتّع

348 ـ اگر كسي در احرام عمره تمتع از روي علم و عمد ، با زن ، چه در قُبُل وچه در دُبر ، يا با مرد ، جماع كند ، ^{( 1 )} ظاهراً عمره اش باطل نمي شود ^{( 2 )} ولي موجب كفّاره است ؛ ^{( 3 )} و احتياط ^{( 4 )} آن است كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : عمره اش باطل است لكن بايد عمره را تمام كند و دوباره اعاده نمايد و بعد حج تمتع به جا آورد و اگر وقت تنگ باشد حج او مبدل به افراد مي شود و بايد بعد از حج ، عمره مفرده به جا آورد و احوط اعاده حج است در سال آينده . ( مناسك ، مسأله 220 ) .

آية الله خويي : ايشان متعرض جماع با مرد نشده اند .

آية الله سيستاني : اگر بعد از تمام شدن سعي باشد و همچنين در عمره مفرده .

آية الله فاضل : حرمت نفسي و ذاتي وطي با مرد گرچه خيلي شديد و موجب حدّ است ليكن ارتباط آن با احرام محل اشكال است .

2 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر پيش از سعي باشد عمره او فاسد است و بايد احتياطاً آن را تمام كند و بعد از تمام كردن عمره پيش از حج ، واجب است عمره را اعاده نمايد و يك شتر كفّاره بر او واجب است و اگر وقت اتمام و اعاده ندارد آن عمره فاسده را قطع كند و اعاده نمايد و اگر نتواند به واسطه تنگي وقت آن را پيش از حج اعاده كند حج او افراد مي شود و بايد بعد از حج عمره مفرده بجا آورد ، ولي بايد به همان احرام عمره باقي بماند و احتياطاً به يكي از مواقيت خارج مكه برود و تجديد نيت جهت حج افراد بنمايد و احوط اعاده حج است در سال آينده .

3 . آية الله فاضل : بنابر احتياط موجب كفّاره است .

آية الله مكارم : كفاره آن بنابر احتياط يك شتر است .

4 . آية الله مكارم : احتياط مستحب .

177

اگر اين عمل پيش ^{( 1 )} از سعي واقع شد ، عمره را اتمام و اعاده كند ؛ ^{( 2 )} و اگر وقت تنگ است ، حج اِفراد ^{( 3 )} به جا آورد و بعد از آن عمره مفرده بجا آورد ؛ و احتياط بيشتر آن است كه سال ديگر حج را اعاده كند . ^{( 4 )}

349 ـ اگر اين عمل با علم و عمد در عمره تمتع بعد از سعي انجام شود ، ^{( 5 )} كفّاره واجب است ؛ و آن ^{( 6 )} بنابراحتياط واجب ، چه ثروتمند باشد يا نه ، يك شتر است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله تبريزي : بنابر اظهر عمره اش باطل نمي شود ولي احتياط اين است كه عمره را پيش از حج در صورت امكان اعاده نمايد و در صورت عدم امكان در سال بعد ، حج را اعاده كند .

آية الله سيستاني : احتياط واجب اين است كه عمره اش را تمام كند و پس از آن حج به جا آورد و در سال آينده هر دو را دوباره به جا آورد و اگر در عمره مفرده باشد نيز عمره اش باطل است و واجب است در مكّه بماند تا ماه ديگر قمري و برود ازيكي از مواقيت پنجگانه محرم شود وعمره رااعاده كند و به احتياط واجب احرام از خارج حرم كافي نيست . ( مناسك ، مسأله 220 ) .

2 . آية الله تبريزي ، آية الله خويي : از اينجا تا آخر در مناسك ايشان نيست بلكه بجاي آن آمده است : « و در صورت عدم امكان سال ديگر حج را اعاده نمايد » . ( مناسك ، مسأله 220 ) .

3 . آية الله مكارم : اگر وقت تنگ است عمره را اعاده نكند و حج تمتع را ادامه دهد .

4 . آية الله فاضل : ظاهراً عمره باطل نمي شود ، لذا اگر وقت تنگ است حجّ تمتّع را به جا آورد و احتياط مستحب آن است كه سال بعد حج را اعاده كند . و اگر اين عمل در عمره مفرده قبل از سعي واقع شده بايد اين عمره را تمام كند و يك شتر كفّاره بدهد و در ماه بعد نيز يك عمره مفرده ديگر انجام دهد . ( اگر چه اصل آن مستحب بوده ) و محلّ احرام عمره دوّم در صورتي كه در عمره اوّل از يكي از مواقيت معروفه محرم شده همانجاست و الاّ از ادني الحلّ است . همانطور كه در صورت عدم تمكّن از رفتن به مواقيت مي تواند از ادني الحلّ محرم شود .

5 . آيات عظام فاضل ، نوري : عمره او صحيح است .

6 . آيات عظام خويي ، نوري : بنابر احتياط واجب يك شتر است براي كسي كه بتواند شتر تهيه كند ، و يك گاو است اگر متوسط باشد و نتواند شتر تهيه كند ، و يك گوسفند است اگر مُعْسِر باشد و نتواند گاو تهيه كند .

آية الله بهجت ، آية الله خامنه اي : كفّاره اش يك شتر است .

آية الله تبريزي : كفّاره اش يك گوسفند است و بنابر احتياط يك شتر ويا يك گاو . ( مناسك ، مسأله 220 ) .

آية الله سيستاني : كفّاره اش بنابر احتياط يك شتر و يا يك گاو است . ( مناسك ، مسأله 220 ) .

آية الله صافي : كفّاره آن اگر متمكّن است يك شتر و إلاّ يك گاو است .

آية الله فاضل : كفّاره اش يك شتر و يا يك گاو و يا يك گوسفند است به اختيار خودش اگرچه بهتر آن است كه شتر را كفّاره دهد .

آية الله گلپايگاني : و كفاره او اگر ثروتمند باشد يك شتر ، و اگر فقير باشد يك گوسفند ، و در متوسط الحال يك گاو است ، و اظهر تخيير بين سه چيز است مطلقاً .

178

وقوع در احرام حج قبل از مشعر

350 ـ ارتكاب اين عمل با علم و عمد ، در احرام حج قبل از وقوف عرفات ، مسلّماًموجب فساد حج است ؛ ^{( 1 )} و بعد از وقوف عرفات و قبل از وقوف مشعر ، بنابراقوي موجب فساد است ^{( 2 )} و در هر دو صورت ، يك شتر كفاره دارد . ^{( 3 )}

351 ـ در اين دو صورت كه حج فاسد شده است ، اتمام و اعاده آن در سال ديگر ، ^{( 4 )} لازم است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله نوري : و بايد زن و شوهر با هم خلوت نكنند تا اعمال مناسك خود را تمام كنند و همچنين در سال بعد ، در صورتي كه از همان راه قبلي قصد حج كنند ، پس از رسيدن به محلّ معصيت بايد از هم جدا شوند تا اتمام مناسك .

آية الله فاضل : ظاهراً حج او در هر دو صورت صحيح است ولي بايد يك شتر و در صورت عجز يك گاو كفّاره بدهد و بايد زن و شوهر با هم خلوت نكنند تا اعمال مناسك خود را تمام كنند و سال بعد بايد حج تمتّع به عنوان عقوبت انجام دهند . و همچنين در سال بعددر صورتي كه از همان راه قبلي قصد حج كنند ، پس از رسيدن به محلّ معصيت بايد از هم جدا شوند تا اتمام مناسك . و زن هم اگر در احرام بوده و به عمل راضي شده همين حكم را دارد و اگر مجبور شده كفّاره اش به عهده شوهر است .

2 . آية الله بهجت ، آية الله گلپايگاني : در اين صورت حج او فاسد است علي الأشهر .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : اگر اين عمل قبل از وقوف در مزدلفه صورت گرفته باشد ، بايد حج در سال آينده اعاده شود . ( و آية الله سيستاني اضافه مي فرمايد : چه حج واجب باشد چه مستحب ) .

3 . آية الله بهجت : كفاره اين عمل در صورت تمكّن يك شتر و در صورت عجز يك گاو و در صورت عجز يك گوسفند مي باشد .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : در صورت تمكن ، يك شتر و در صورت عجز ، يك گوسفند ، كفّاره بدهد .

4 . آيات عظام در مناسك خود ، اضافه بر كلام حضرت امام ( قدس سره ) متعرّض تفريق و جدايي بين زن و شوهر در حجّ امسال و سال آينده شده اند .

آية الله فاضل : گذشت كه حج فاسد نشده است .

179

فساد حج و نحوه خروج از احرام

352 ـ جماع در عمره تمتع مفسد نيست ^{( 1 )} ولي كسي كه حج خود را با جماع فاسد نموده ، با اتمام حج فاسد شده از احرام خارج مي شود ؛ و گرنه در احرام باقي مي ماند ؛ ^{( 2 )} اما كسي كه حج او به سبب ترك وقوفين فاسد شده ، بايد با همان احرام حج ، عمره مفرده انجام دهد و از احرام خارج شود ؛ و اگر بدون انجام عمره به محل خود بازگشته ، در احرام باقي است و براي خروج از احرام ، بايد عمره مفرده انجام دهد . ^{( 3 )}

وقوع بعد از وقوف مشعر

353 ـ اگر اين عمل ، بعد از وقوف به عرفات و مشعر واقع شود ، دو صورت دارد : ^{( 4 )}

اول : واقع شدن قبل از گذشتن از نصفِ ^{( 5 )} طواف نساء كه در اين صورت ، حج صحيح است و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : به حاشيه مسأله 348 مراجعه شود .

آية الله تبريزي : نزديكي با زن در عمره تمتع بنابر اظهر مُفسد عمره نيست ، ولي موجب كفّاره مي شود ، اگرچه احتياط در اعاده عمره است در صورت امكان و اعاده حج در سال آينده اگر اعاده عمره ممكن نباشد .

آية الله مكارم : هرچند عمداً باشد و اگر از روي سهو و يا غفلت و فراموشي يا ندانستن مسأله باشد ، نه حج باطل مي شود و نه عمره و نه كفّاره دارد .

2 ـ آية الله سيستاني : اگر حج خود را باطل كند احرامش باطل مي شود .

آية الله مكارم : يادر بعضي از مواردكه وظيفه اوتبديل به عمره مفرده است ، عمره مفرده را به پايان برساند .

3 ـ آية الله تبريزي : آنچه در متن آمده بنابر احتياط واجب ترك نشود .

آية الله سيستاني : طواف و سعي حج بجاي عمره او كافي است پس بايد تقصير كند و طواف نساء انجام دهد و اگر رفتن براي او مشكل است نايب بگيرد .

آية الله مكارم : و اگر شخصاً نمي تواند به مكه برود نايب بگيرد .

4 . آية الله خامنه اي : بعد از وقوف به مشعرالحرام و قبل از اتمام طواف نساء ، اگر آميزش جنسي انجام شود حج صحيح است و فقط بايد كفّاره بدهد .

5 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، صافي ، گلپايگاني : اگر اين عمل پيش از طواف نساء و يا قبل از تمام شدن شوط پنجم باشد ، حج او صحيح است ولي بايد كفّاره بدهد .

آية الله بهجت : اگر اين عمل در دور سوم طواف نساء باشد و همچنين اگر در دور چهارم باشد ، بنابر احتياط و اگر بعد از دور پنجم طواف نساء بوده كفّاره نيز ندارد علي الأظهر الأشهر اگرچه احوط كفّاره است . ( مناسك شيخ ، ص16 و93 )

آية الله سيستاني : اگر اين عمل قبل از طواف نساء و يا قبل از اتمام شوط چهارم طواف نساء باشد ، حجش صحيح و كفّاره دارد و اگر بعد از آن باشد كفّاره هم ندارد . ( مناسك ، مسأله 222 ) .

آية الله فاضل : اگر قبل از تمام شدن شوط سوّم باشد حج او صحيح و كفّاره دارد .

آية الله مكارم : اگر قبل از طواف نساء اين عمل صورت گيرد ، حجش صحيح ولي گناه كرده است و كفاره آن يك شتر است .

180

فقط بايد كفّاره بدهد ؛ دوم : بعد از اتمام نصف طواف نساء ^{( 1 )} كه حج ، صحيح و بنابر اقوي كفّاره هم ندارد . ^{( 2 )}

من يجب عليه الكفّارة عند الإجبار

354 ـ اگر محرمي با زن محرمه خود ، از روي اجبارْ جماع كند ، بر زن چيزي نيست ؛ و مرد بايد علاوه بر كفاره خود ، كفاره او را هم بدهد ؛ ^{( 3 )} و اگر زن هم راضي باشد ، كفّاره بر خود اوست ^{( 4 )} و مرد فقط بايد كفاره خودش را بدهد .

حلّية التذاذ الزوج بعد الخروج عن الإحرام

355 ـ شوهر پس از اين كه از احرام خارج شد ، مي تواند زوجه مُحرم خود را از روي التذاذ دست بزند ؛ و موجب ثبوت كفّاره بر مرد نمي شود ؛ ^{( 5 )} ولي اگر زن نيز لذت مي برد ـ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله نوري : بعد از تمام شدن شوط پنجم طواف نساء .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : بعد از تجاوز از 5 شوط اگر مرتكب شود ، حج او صحيح و كفّاره نيز ندارد ، اگرچه احوط است .

2 . آية الله نوري : علي الأظهر الاشهر ، گرچه احوط كفّاره است .

نظر آية الله بهجت و آية الله مكارم در صورت اول گذشت .

آية الله تبريزي : بعد از شوط پنجم كفّاره ندارد .

آية الله فاضل : اگر اين عمل بعد از تمام شدن شوط سوّم باشد كفّاره نيز ندارد .

3 . آية الله سيستاني : اگر مرد زنش را مجبور به جماع كند ، بنابر احتياط واجب بايد كفاره او را نيز بدهد .

4 . آية الله فاضل : و در اين صورت ظاهراً حج او صحيح است ، امّا بايد مثل مرد سال بعد به عنوان عقوبت حج تمتّع انجام دهد .

5 ـ آية الله بهجت : اگر زن مي داند كه متلذذ مي شود بايد مانع شود و مرد بنابر احتياط بايد يك گوسفند كفّاره بدهد . ( پرسش هاي جديد ، س 64 و . . . ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : هرگاه شخص بعد از طواف نساء زن خود را كه در حال احرام است ببوسد ، بايد بنابر احتياط يك گوسفند بكشد . ( المسائل الشرعيه ، ج1 ، ص337 ) .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب بايد مرد يك گوسفند كفّاره بدهد . ( مناسك ، مسأله 227 ) .

آية الله فاضل : تحقق حرمت بر هيچ كدام ثابت نيست و كفّاره هم بر هيچ يك از آن ها لازم نيست .

آية الله گلپايگاني : متعرض مسأله نشده اند .

181

بنا بر احتياط ^{( 1 )} ـ نبايد حاضر شود ولي اگر اختيار نداشته ، چيزي بر او نيست .

نوع كفّاره در بقيّه موارد

356 ـ كفاره تقبيل زن از روي شهوت ، يك شتر ؛ ^{( 2 )} و بدون شهوت ، يك گوسفند است ؛ و بنابر احتياط مستحب ، يك شتر است .

357 ـ در نگاه عمدي به غير زن خود ^{( 3 )} با انزال ، بنابر احوط ^{( 4 )} اگر مي تواند ، يك شتر ؛ و اگر نمي تواند ، يك گاو ؛ و اگر آن را هم نمي تواند ، يك گوسفند كفّاره بدهد .

358 ـ اگر محرم به زن خود با شهوت نگاه كند و انزالش شود ، مشهور ^{( 5 )} آن است كه يك شتر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : اگر زن احتمال مي دهد كه متلذذ شود احتياط در ترك است .

آية الله سيستاني : در اين صورت تمكين زن حرام است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : بل الاقوي . ( آداب و احكام حج ، م 419 ) .

آية الله فاضل : حرمت در زن محل اشكال است هرچند لذت مي برد .

2 . آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

اگر در تقبيل همسر از روي شهوت مني خارج شود :

آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني و فاضل : كفاره آن يك شتر است .

اگر مني خارج نشود :

آيات عظام : بهجت ، خويي : بنابر احوط يك شتر

آيات عظام : تبريزي ، سيستاني و فاضل : يك گوسفند

تقبيل بدون شهوت :

آية الله خامنه اي : كفاره ، يك گوسفند است ؛ آيات عظام : بهجت ، سيستاني و مكارم : بنابر احتياط واجب .

آية الله گلپايگاني : يك شتر ؛ آية الله صافي و آية الله نوري : بنابر احتياط .

نظر ساير آيات عظام در مسايل بالا مطابق با متن است

3 . آية الله بهجت : بنحو حرام ، و امّا اگر انزال نشود پس جز اين كه گناه كرده چيزي بر او نيست بنابر اظهر ( مناسك شيخ ص17 و 94 ) .

4 . آيات عظام تبريزي ، خويي و فاضل : چه با شهوت باشد و چه بدون شهوت اگر انزال شود كفّاره اش يك شتر است در صورت دارا بودن و يك گاو است اگر متوسط باشد و يك گوسفند است اگر فقير باشد . آية الله سيستاني : همين نظر بنابر احتياط واجب .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، صافي ، گلپايگاني : بايد يك شتر كفاره بدهد .

5 . آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب يك شتر بدهد . و امّا اگر مني بيرون نيايد و يا بدون شهوت به او نگاه كرد و مني بيرون آمد ، كفّاره واجب نيست . ( مناسك ، مسأله 229 ) .

182

كفّاره بدهد ؛ ولي اگر از روي شهوت نباشد ، ^{( 1 )} كفّاره ندارد .

359 ـ دست زدن به زن با شهوت و بدون انزال ، يك گوسفند ؛ و با انزال بنابر احتياط ، ^{( 2 )} يك شتر ، كفّاره دارد ؛ اگرچه كفايت گوسفند ، خالي از قوت نيست .

3 ـ عقـــد

سوم ـ عقد كردن زن براي خود يا براي ديگري چه محرم باشد يا محلّ .

360 ـ شاهد شدنِ محرم براي عقد ، جايز نيست ، ^{( 3 )} اگرچه عقد براي غير محرم باشد .

361 ـ شهادت بر عقد ، اگرچه در حال احلال ، ^{( 4 )} شاهدِ آن عقد شده باشد ، احتياط در ترك آن ^{( 5 )}  است هرچند جايز بودن آن ، خالي از قوت نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : ولي اگر از روي شهوت نگاه كند و مني از او بيرون نيايد يا بدون شهوت نگاه كند و مني بيرون بيايد كفّاره ندارد . ( مناسك ، مسأله 229 ) .

آية الله تبريزي : و يا از روي شهوت باشد و انزال نشود . . . .

2 . لمس همسر با شهوت :

بدون انزال :

آيات عظام : تبريزي ، خويي ، سيستاني و فاضل : يك گوسفند كفاره دارد .

با انزال :

آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خويي ، صافي و گلپايگاني : يك شتر ؛ آية الله سيستاني : و اگر نمي تواند يك گوسفند .

آية الله خامنه اي : كفاره ملاعبه منتهي به امناء در حال احرام ، يك شتر است .

آيات عظام : فاضل ، مكارم و نوري : بنابر احتياط يك شتر .

ساير آيات عظام با متن موافق هستند .

3 . آيات عظام مكارم ، نوري : احتياط واجب .

آية الله بهجت : حاضرشدن درمجلس عقد وشاهد شدن برآن ، برمحرم حرام است . ( مناسك ، مسأله 235 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : شاهد شدن بر عقد ، بنابر قول مشهور ، بر محرم حرام است و اين قول موافق احتياط است .

4 . آية الله تبريزي ، آية الله خويي : دليلش ظاهر نيست .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : شهادت بر عقد جايز نيست ، اگرچه پيش از احرام شاهد شده باشد .

آية الله فاضل : شهادت دادن به عقد در حال احرام جايز است ، هرچند احتياط مستحب در ترك آن است .

5 . آية الله بهجت ، آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب

183

362 ـ خواستگاري در حال احرام ، بنابر اقوي جايز است و احتياط ^{( 1 )} در ترك است .

363 ـ رجوع به مطلقه رجعيّه ، در حال احرام ، مانع ندارد .

364 ـ اگر محرم زني را با علم به حكم ، براي خود عقد كند ، آن زن بر او حرام دائمي مي شود ؛ واگر با جهل به حكم عقد كند ، عقدْ باطل است ، ولي حرام دائمي ^{( 2 )} نمي شود ، هرچند احتياط آن است ^{( 3 )} كه با آن زن ازدواج نكند ؛ خصوصاً اگر با او نزديكي هم كرده باشد .

365 ـ در احكام ذكر شده ، ظاهراً فرقي بين عقد موقّت و دائمي نيست .

366 ـ اگر محلّ ، محرمه اي را عقد كند ، احتياط آن است ^{( 4 )} كه با او نزديكي نكند و او را طلاق داده و هيچ وقت با او ازدواج نكند .

367 ـ اگر كسي زني را براي محرمي عقد كند ، اگر هر سه عالم به حكم ^{( 5 )} باشند ، با فرض دخول ، بر هر يك از آنها ، يك شتر كفّاره است ؛ و بدون دخول ، كفّاره ندارد ؛ و اين حكم ثابت است چه زن و عاقد ، مُحِلّ باشند يا محرم ؛ ولي اگر بعضي از آن ها حكم را مي دانند و بعضي نمي دانند ، فقط بر آن كه مي داند ، كفّاره است .

4 ـ استمناء

368 ـ چهارم ـ استمناء با دست يا غير آن ، هرچند به خيال ، يا ملاعبه با شخصي ، يا حتي همسر خود ، به هر نحو كه باشد ، در صورت خروج مني ، كفاره آن يك شتر است . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، صافي ، فاضل ، گلپايگاني ، مكارم ، نوري : بنابر احتياط واجب محرم نبايد خواستگاري نمايد .

2 . آية الله نوري : در صورت عدم دخول ، و در صورت دخول حرام دائمي مي شود .

آية الله بهجت : اگر جاهل بود حرام ابدي نمي شود ، اگرچه دخول كند ، بنابر اظهر و اشهر . ( كتاب نكاح ، ص48 ) .

3 . آية الله مكارم : اين احتياط مستحب است .

4 . آية الله بهجت : احوط اتّحاد حكم مرد و زن است بلكه خالي از وجه نيست . ( كتاب نكاح ، ص48 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، صافي ، فاضل و گلپايگاني : در صورتي كه زن محرم باشد و مردي كه محرم نيست او را به عقد خود درآورد ، اين عقد باطل است و چنانچه زن عالم به حكم بوده است موجب حرمت ابدي هم مي شود . ( آية الله سيستاني : حكم اخير مبني بر احتياط است ) .

5 . آيات عظام : بهجت ، سيستاني : و عالم به موضوع .

6 . آية الله خامنه اي : و اگر نتواند شتر بدهد قرباني كردن يك گوسفند كافي است و اين در صورت علم به حكم و عمد مي باشد .

184

5 ـ استعمال بوي خوش

محرمات احرام

پنجم ـ استعمال عطريات ؛ از قبيل مشك و زعفران و كافور و عود و عنبر ، بلكه مطلق ^{( 1 )} عطر ، هر نوع كه باشد .

369 ـ ماليدن عطر بر بدن و لباس ، جايز نيست ؛ و همين طور پوشيدن لباسي كه بوي عطر مي دهد ، اگرچه قبلاً به آن عطر ماليده شده باشد ، جايز نيست . ^{( 2 )}

خوردن غذاي خوش بو و زعفران

370 ـ اگر در خوردني ، چيزهاي خوش بو ـ مثل زعفران ـ باشد ، خوردن آن جايز نيست .

اضطرار به معطّر و لزوم گرفتن بيني

371 ـ در صورت اضطرار به پوشيدن لباس ، يا خوردن غذايي كه بوي خوش مي دهد ، گرفتن بيني ^{( 3 )} از بوي خوش آن ، لازم است . ^{( 4 )}

372 ـ اجتناب از گلها يا سبزي هايي كه بوي خوش مي دهد در حال احرام ، ^{( 5 )} لازم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : حرمت در غير طيب مسلم الحرمه ؛ مانند مشك و زعفران و عنبر و كافور و ورس ، معلوم نيست ، بلكه جواز آن شمّاً و استعمالاً خالي از وجه نيست ، اگرچه احتياط در اجتناب عامه بوي خوش است .

آية الله تبريزي : اين حكم در غيرزعفران و عود وعنبر ومشك وورس ، مبني بر احتياط مستحب است .

آية الله خويي : احوط اجتناب از هر بوي خوشي غير از اين ها است .

آية الله سيستاني : بر محرم حرام است استعمال هر ماده اي كه براي خوشبو كردن بدن يا لباس يا خوراك يا غير آن ها مورد استفاده واقع مي شود چه استعمال به بوييدن باشد يا خوردن يا ماليدن يا رنگ كردن يا بخور دادن و احتياط واجب آن است كه از شامپو و صابون و سيگاري كه بوي خوش دارد نيز اجتناب كند .

آية الله خامنه اي : بنابر احتياط ، استعمال صابون و شامپوي معطر براي محرم جايز نيست .

2 . آية الله مكارم : يا پراكندن در فضا بهوسيله اسپري و مانند آن .

3 . آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، خويي : بنابر احتياط لازم .

4 . آية الله مكارم : مگر اين كه موجب عسر و حرج باشد .

5 . آيات عظام صافي ، گلپايگاني ، مكارم : بنابر احتياط واجب از تمام گلها اجتناب كند .

آية الله بهجت ، تبريزي و خويي : به حاشيه قبل از مسأله 369 : پنجم : استعمال عطريات مراجعه شود .

آية الله خامنه اي : بنابر احتياط واجب ، بايد محرم از بوييدن هر چيز معطر اجتناب كند ، هر چند به آن عطر اطلاق نشود ، مانند گل ها و سبزيجات و ميوه هاي خوشبو .

آية الله سيستاني : اين حكم مخصوص گياهاني است كه براي بوييدن مورد استفاده واقع مي شود ، چه از آن عطر گرفته شود و چه نشود .

185

است ، مگر گياهان صحرايي ، مثل « بومادران » و « درمنه » و « خزامي » .

373 ـ احتياط در اجتناب از « دارچيني » و « زنجبيل » و « هل » و امثال آن ، است ، هرچند اقوي ، حرام نبودن آن ها است . ^{( 1 )}

ميوه ها و سبزي هاي خوش بو

374 ـ از ميوه هاي خوشبو ـ مانند سيب و بِه ـ اجتناب لازم نيست ، و خوردن و بوييدن آنها ، مانع ندارد ، ولي احتياط ، ^{( 2 )} در ترك بوييدن است .

375 ـ خوردن نعنا و ساير سبزيهاي خوشبو در حال احرام چه حكمي دارد ؟ ^{( 3 )}

استفاده از صابون و شامپو

376 ـ اجتناب از صابون و شامپوهاي بودار ، با صدق بوي خوش ^{( 4 )} ، لازم است و گرنه مانعي ندارد . ^{( 5 )}

گرفتن بيني از بوي بد

377 ـ گرفتن دماغ از بوي بد ، بنابر اقوي ^{( 6 )} حرام است ؛ ولي شتاب براي دور شدن از آن مانعي ندارد .

378 ـ خريد و فروش عطريات ، اشكال ندارد ؛ ولي بو كردن و استعمال ، جايز نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : حرمت شامل آن ها نيز مي شود .

نظر آيات عظام در مسأله قبل گذشت .

2 . آية الله تبريزي : اولي اين است كه از بوييدن آن ها هنگام خوردن خودداري شود .

آيات عظام خامنه اي ، صافي ، خويي ، گلپايگاني و سيستاني : بنابر احتياط واجب از بوييدن آن ها اجتناب كند .

3 . آيات عظام : بهجت ، تبريزي : جايز است ؛ آية الله سيستاني : ولي بنابر احتياط واجب از بوييدن دوري كند .

آيات عظام : صافي ، فاضل و مكارم : بنابر احتياط واجب دوري شود .

آية الله نوري : جايز نيست .

4 ـ آيات عظام : بهجت ، خويي ، خامنه اي و سيستاني : بنابر احتياط جايز نيست .

5 ـ آية الله مكارم : اگر مشكوك هم باشد مانعي ندارد .

6 . آية الله تبريزي : بنابر احتياط واجب . ( مناسك ، مسأله 241 ) .

آية الله فاضل : و اگر گرفت معصيت كرده ولي كفّاره ندارد .

186

كسي كه بو احساس نمي كند

379 ـ كسي كه حسّ بويايي ندارد يا به علت زكام و سرماخوردگي بويي را احساس نمي كند ، الف : استعمال طيب و عطر زدن به بدن و لباس چه حكمي دارد ؟ ب : گرفتن بيني از بوي بد بر او حرام است يا نه ؟ ^{( 1 )}

خلوق كعبه

380 ـ بنابر مشهور ، استعمال « خلوق » ـ كه كعبه معظّمه را با آن خوش بو مي كنند ـ حرام نيست ، ولي چون معلوم نيست كه خلوق چيست ، ^{( 2 )} احتياط ^{( 3 )} در اجتناب از بوي خوش آن است .

كفاره بوي خوش

381 ـ كفاره استعمال بوي خوش ـ بنابر احتياط واجب ^{( 4 )} ـ يك گوسفند است .

382 ـ در استعمال مكررِ ^{( 5 )} بوي خوش در وقتِ واحد ، كفايت يك گوسفند بعيد نيست ، هرچند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . الف : آيات عظام : بهجت ، خامنه اي ، تبريزي ، سيستاني و فاضل : استعمال طيب براي او جايز نيست ؛ آية الله مكارم : بنابر احتياط جايز نيست .

ب : آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، سيستاني و مكارم : با فرض اين كه بويي احساس نمي كند ، گرفتن بيني حرام نيست .

آيات عظام : خامنه اي ، صافي و فاضل : جايز نيست .

2 . آية الله فاضل : ماده خوشبوي مخصوصي است كه براي نظافت كعبه استعمال مي شود .

3 . آية الله بهجت : اين احتياط در صورتي است كه معلوم باشد دخول آنچه جايز نيست بوييدن آن ( و لو به حسب احتياط ممنوع باشد ) در آن ، و معلوم نباشد ناميده شدن آن به خلوق كعبه ( كه خوشبو كننده كعبه است با خصوصيتي در ساخت آن ) و الاّ اقوي عدم حرمت است . ( مناسك شيخ ، ص19 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، فاضل : اين احتياط لازم نيست .

آية الله سيستاني : خلوق كعبه عطري است كه از زعفران و غير آن گرفته مي شده است ، ولي بعيد نيست كه اجتناب از بوي خوش كعبه لازم نباشد و بتوان آن را استشمام كرد .

4 . آية الله تبريزي ، آية الله خويي : كفّاره اش بنابر مشهور يك گوسفند است ، ولي ثبوت كفّاره در غير خوردن ، محل اشكال است هرچند احوط كفّاره دادن است . ( مناسك ، م 240 ) .

آية الله سيستاني : هرگاه محرم عمداً مقداري از چيزهاي خوشبو را بخورد و يا چيزي را بپوشد كه اثر بوي خوش از سابق در آن مانده باشد ، بنابر احتياط واجب بايد يك گوسفند كفّاره بدهد ، ولي در غير اين دو مورد ، در استفاده از بوي خوش ، كفّاره واجب نيست ، هرچند احوط كفّاره دادن است . ( مناسك ، مسأله 240 ) .

آية الله فاضل : در صورت علم و عمد .

5 . آية الله بهجت : با تخلل تكفير كفّاره دارد و بدون آن احتياط است .

آية الله تبريزي : چنانچه گذشت كفّاره در غير خوردن مبني بر احتياط وجوبي است و در صورت تكرار احتياط در تعدّد كفّاره است .

آية الله خامنه اي : تكرّر استعمال طيب در يك زمان تا حدي كه عرفاً آن را يكبار استعمال كردن بدانند ، كفّاره را متعدد نمي كند و در غير آن علي الظاهر بايد كفّاره را به تعداد استعمال تكرار كند و عدم تخلل كفّاره تأثيري ندارد .

آية الله گلپايگاني : در صورت تكرار كفّاره هم تكرار شود . ( مناسك عربي ، ص 98 ) .

187

احتياط در تعدّد است ؛ و در فرض استعمال در چند وقت ، اين احتياط ^{( 1 )} ترك نشود .

اگر بعد از استعمال بوي خوش ، كفّاره داده شود و مجدّداً استعمال شود ، كفّاره تكرار مي شود . ^{( 2 )}

6 ـ سرمه كشيدن

383 ـ ششم ـ سرمه كشيدن به سياهي ^{( 3 )} زينتي هرچند قصد زينت ^{( 4 )} نكند . و احتياط واجب ، اجتناب از هر سرمه زينتي است ؛ و اگر بوي خوش ^{( 5 )} داشته باشد ـ بنابر اقوي ـ حرام است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله فاضل : بنابر اقوي كفّاره را بايد متعدد بدهد .

2 . آية الله خويي : متعرض اين مسأله نشده اند .

آية الله سيستاني : كفّاره با تعدّد لبس يا خوردن طيب مكرّر مي شود چه در بين آن كفّاره داده باشد يا نداده باشد .

3 . آية الله تبريزي ، آية الله خويي : از سرمه سياه بدون قصد زينت بنابر احتياط واجب اجتناب كند .

آية الله خامنه اي : سرمه كشيدن اگر زينت محسوب شود ، بر محرم جايز نيست ، همچنين خط كشيدن به دور چشم ها كه زنان انجام مي دهند ، جايز نمي باشد و در اين مورد تفاوتي ميان رنگ سياه و ديگر رنگ ها وجود ندارد .

آية الله سيستاني : سرمه سياه و هر سرمه اي كه زينت حساب شود ، اگر به قصد زينت باشد حرام و اگر به قصد زينت نباشد احتياط واجب در ترك است و امّا سرمه اي كه نه سياه باشد و نه زينت شمرده شود ، اگر به قصد زينت نباشد جايز و اگر به قصد زينت باشد احتياط واجب در ترك است ، بلي در هر صورت براي معالجه در حال اضطرار اشكال ندارد . ( مناسك ، مسأله 246 ) .

آية الله مكارم : فرقي بين سرمه سياه و غير سياه نيست ، ملاك در حرمت زينت و عدم زينت است .

4 . آية الله تبريزي و آية الله خويي : از سرمه غير سياه با قصد زينت بنابر احتياط دوري كند .

آية الله بهجت : اگر سرمه سياه بكشد و قصد زينت نداشته باشد بلكه براي علاج مرض باشد اشكال ندارد . ( مناسك ، مسأله 246 ) .

5 . آية الله بهجت : احوط اجتناب از مطلق سرمه است ، اگر به قصد زينت باشد يا بوي خوش در آن باشد . ( مناسك شيخ ، ص21 ) .

نظر آيات عظام در قسم پنجم از محرّمات احرام گذشت .

188

384 ـ سرمه كشيدن در حال احرام ، براي مرد نيز حرام است و به زن اختصاص ندارد .

385 ـ سرمه كشيدن در صورت نياز ، مانعي ندارد .

386 ـ در سرمه كشيدن ، كفّاره نيست ^{( 1 )} ولي اگر در آن بوي خوش باشد ، احتياط ^{( 2 )} در كفّاره دادن است .

7 ـ نگاه در آينه

هفتم ـ نگاه در آينه . ^{( 3 )}

387 ـ در اين حكم فرقي بين زن و مرد نيست .

388 ـ نگاه كردن به اجسام صيقل داده شده كه عكس در آن پيداست و نيز نگاه كردن در آب صاف ، اشكال ^{( 4 )} ندارد .

عينك زدن و فيلم برداري

389 ـ عينك زدن اگر ^{( 5 )} زينت نباشد اشكال ندارد ، ولي اگر زينت محسوب شود ^{( 6 )} جايز نيست . ^{( 7 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله تبريزي : اگر سرمه سياه را به قصد زينت بكشد بنا بر احتياط يك گوسفند كفّاره دارد و در سرمه سياه كه به قصد زينت نباشد يا سرمه اي كه به قصد زينت مي كشد ولي سياه نيست احتياط استحبابي در كفّاره دادن است .

آية الله خويي : بنابر احتياط بايد يك گوسفند كفّاره دهد .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط مستحب يك گوسفند كفّاره بدهد .

2 . آية الله فاضل : اگر بوي خوش آن ، در لحظه سرمه كشيدن ، قابل استشمام باشد ، اقوي كفّاره دادن است ، وگرنه احتياط مستحب در كفّاره دادن است .

آية الله مكارم : يك گوسفند اگر عمداً باشد .

3 . آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، سيستاني ، خامنه اي ، وحيد و مكارم : اگر به قصد زينت نباشد ، مانعي ندارد .

4 . آيات عظام خامنه اي ، سيستاني و مكارم : آب زلال و اجسام صيقلي ديگري كه خاصيت آينه را داشته باشند حكم آينه را دارند .

5 . آية الله بهجت : اگر به قصد زينت نباشد بنا بر اقوي عيبي ندارد .

6 . آية الله فاضل : و به قصد زينت استفاده كند .

7 . آية الله خامنه اي : احتياط واجب اجتناب از هر چيزي است كه عرفاً زينت محسوب مي شود .

آية الله سيستاني : در صورتي كه عينك زدن عرفاً زينت باشد ، احوط پرهيز از آن است . ( مناسك ، مسأله 247 ) .

189

390 ـ عكس برداري و فيلم برداري هنگام احرام ، اگر معلوم نيست ^{( 1 )} كه در آينه نظر مي شود ، اشكال ندارد .

علم به نگاه سهوي به آينه

391 ـ اگر در جايي ـ مانند اتاق ـ آينه باشد و بداند كه گاهي چشم او سهواً به آن مي افتد ، اشكال ندارد ، ولي احتياط آن است كه آن را بپوشاند .

نگاه به آينه براي غير زينت

392 ـ نگاه به آينه ، اگر چه براي زينت هم نباشد ، احتياط ^{( 2 )} در ترك آن است .

نگاه در آينه براي ديدن خود و غير

393 ـ در حرمت نظركردن در آينه ـ بنا بر احوط ـ فرقي بين نگاه براي ديدن خود و يا براي ديدن ماشين و غيره و يا مثلاً براي علاج درد ، نيست . ^{( 3 )}

نگاه در آينه ، كفّاره ندارد

394 ـ نظر كردن به آينه ، كفّاره ^{( 4 )} ندارد ، ولي مستحب است ^{( 5 )} كه بعد از نگاه كردن ، لبيك بگويد .

محرمات احرام

8 ـ فسوق

هشتم ـ فسوق .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بر فرض صدق نظر در آينه بودن هم ، گذشت حكم آن كه : طبق نظر بسياري بدون قصد زينت جايز است .

2 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، سيستاني ، مكارم : نگاه به آينه بدون قصد زينت اشكال ندارد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : نظر در آينه مطلقاً جايز نيست ، چه به قصد زينت باشد و چه نباشد . ( مناسك عربي ، ص 89 ) .

3 ـ آيات عظامي كه نظر به آينه را بدون قصد زينت جايز مي دانند ، در اين مسأله نيز قائل به جواز هستند ، به مسايل قبل مراجعه شود .

4 . آية الله تبريزي : كفّاره اش بنابر احتياط استحبابي يك گوسفند است . ( مناسك ، مسأله 247 ) .

آية الله خويي : كفّاره اش بنابر احتياط يك گوسفند است . ( مناسك ، مسأله 247 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : كفّاره اش استغفار است . ( آراء المراجع ، ص 153 ) .

5 . آية الله خامنه اي : احتياط واجب است .

190

395 ـ فسوق اختصاص به دروغ گفتن ندارد ^{( 1 )} بلكه فحش دادن و فخر ^{( 2 )} به ديگران ، نيز فسوق است . در فسوق ، غير از استغفار كفّاره نيست ، و مستحب است چيزي كفّاره بدهد و اگر گاو ذبح كند بهتر است .

9 ـ جدال

نهم ـ جدال ؛ و آن گفتن « لا وَالله » و « بَلي وَالله » است .

396 ـ گفتن كلمه « لا » و كلمه « بَلي » و در ساير لغات ، مرادف ^{( 3 )} آن ؛ مثل « نه » و « آري » ، دخالتي ^{( 4 )} در جدال ندارد ، بلكه قَسَم خوردن در مقامِ اثبات مطلب يا ردّ غير ، جدال است .

قسم به لفظ خدا و ديگر اسماي الهي

397 ـ قَسَم اگر به لفظ « الله » باشد يا مرادف آن ؛ مثل « خدا » در زبان فارسي ، جدال ^{( 5 )} است ؛ و اما قَسَم به غير خدا ، به هر كس باشد ، ملحق به جدال نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : اظهر مقيّد بودن دروغ گفتن و دشنام دادن و مفاخرت است به آن كه بر غير محرم حرام باشند . ( مناسك شيخ ، ص22 ) .

2 . آية الله تبريزي : فخر كردن بر ديگران ، اگر براي اثبات فضيلت و برتري براي خود باشد كه توهين ديگري را در برداشته باشد ، اين عمل في نفسه حرام است .

آية الله خويي و آية الله سيستاني : فخر كردن اگر مستلزم اهانت و تحقير مؤمن باشد هميشه حرام است و در حال احرام حرمتش مؤكّد است و اگر چنين نباشد اشكالي ندارد حتي در حال احرام .

آية الله فاضل : خواه موجب نقص ديگران باشد و يا نباشد .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب فخر فروشي نيز از فسوق است .

3 . آيات عظام : تبريزي ، فاضل ، گلپايگاني : در مرادف احتياط شود .

آية الله فاضل و آية الله خويي : كلمه لا و بلي دخالت در مطلب دارد .

آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط لازم ، گفتن كلمه « آري والله » و « بله والله » و « نه والله » ملحق به آن است .

5 . آية الله خويي : بنابر احتياط واجب لفظ مرادف « الله » به هر زباني كه باشد ملحق به جدال است .

آية الله بهجت : اگر قسم به لفظ جلاله نباشد اظهر عدم الحاق است و اگر به لفظ جلاله باشد ظاهر تحقّق حرام به مجرّد آن است . ( مناسك شيخ ، ص22 ) .

آية الله فاضل : ظاهراً لفظ « الله » بدون « لا » و « بلي » جدال محرّم نيست و مرادف « الله » نيز به هر زباني كه باشد جدال محرّم نمي باشد .

آية الله خامنه اي : احتياط واجب آن است كه از قسم خوردن به نام هايي كه ترجمه واژه الله به زبان هاي ديگر است ـ مانند كلمه خدا در زبان فارسي ـ اجتناب كند ، همچنين بنابر احتياط واجب ، بايد از قسم خوردن به نام هاي خداوند مانند رحمن ، رحيم ، قادر ، متعال و . . . در حال منازعه خودداري نمايد .

191

398 ـ احتياط واجب الحاق ساير اسماء الله ، به لفظ جلاله است ، پس اگر كسي به « رحمان » و « رحيم » و « خالق سموات وارض » ، قَسَم بخورد ـ بنابر احتياط واجب ـ جدال محسوب مي شود . ^{( 1 )}

399 ـ در مقام ضرورت ، براي اثبات حق ، يا ابطال باطلي ، قَسَم به جلاله و غير آن ، ^{( 2 )} جايز است .

400 ـ در جدالِ بر راست ، در كمتر از سه مرتبه ، غير از استغفار چيزي ^{( 3 )} نيست ؛ و در سه مرتبه ، كفاره آن يك گوسفند است . ^{( 4 )}

10 كشتن جانوارن ساكن در بدن

دهم ـ كشتن ^{( 5 )} جانوران ساكن در بدن ؛ ^{( 6 )} مثل شپش و كَيك ^{( 7 )} و كنه كه در بدن حيوان است . ^{( 8 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : به مسأله قبلي مراجعه شود .

آية الله سيستاني : در جدال كافي است كه قسم به خداي متعال باشد ولو به لفظ جلاله نباشد .

آية الله فاضل : در صورتي كه مشتمل بر كلمه « لا » و يا « بلي » باشد در اين صورت نيز احتياط مستحب الحاق است .

2 . آية الله بهجت : و در صورت جواز كفّاره اي نيست علي الاظهر . ( مناسك شيخ ، ص22 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، صافي ، گلپايگاني : و همچنين براي اظهار مودّت و دوستي و اكرام مؤمن نيز جايز است .

آية الله سيستاني : استثنا مي شود از حرمت جدال موردي كه ترك آن مستلزم ضرري بر مكلّف باشد ، مثلا حق او را پايمال كند .

3 . آية الله سيستاني : به گفته بعضي از فقها جدال با قسم راست محقّق نمي شود مگر اين كه سه بار پي درپي باشد و اين گفته خالي از وجه نيست ، گرچه احتياط ترك آن است حتي يك بار .

4 . آية الله بهجت : اگر سه مرتبه پي درپي باشد ، و در حكم غير صورت تتابع با عدم تخلل تكفير تامّل است در صادق و كاذب . ( مناسك شيخ ، ص22 ) .

آية الله سيستاني : اگر سه بار پي در پي باشد .

5 . آية الله بهجت : بنابر مشهور و موافق با احتياط و در خصوص شپش حرمت قتل و القاء از جسد يا ثوب خالي از وجه نيست . ( مناسك شيخ ، ص23 ) .

آية الله خامنه اي : بنا بر احتياط واجب .

6 . آية الله فاضل : انسان يا حيوان .

7 . كَيك يا كَكْ : حشره اي است به اندازه شپش ، بال ندارد و چون پاهاي عقب او بلند است به آساني مي جهد ، خرطومي دارد كه با آن خون انسان را مي مكد و گاهي باعث سرايت بيماري طاعون مي شود . « فرهنگ عميد » .

8 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، صافي ، گلپايگاني : كشتن شپش و انداختن او از بدن براي محرم جايز نيست ، اما پشه و كك احتياط در نكشتن آن ها است ، در صورتي كه ضرري متوجه محرم نشود اما تاراندن آن ها ظاهراً جايز است هرچند احوط ترك است .

آية الله سيستاني در مورد پشه و كَكْ فرموده اند : اگر ضرر از آنها متوجّه شخص نباشد احتياط واجب اين است كه آن ها را نكشد و اما راندن آن ها جايز است .

192

406 ـ انداختن شپش و كك از بدن ، جايز نيست ؛ ^{( 1 )} و همچنين نقل كردن از مكاني كه محفوظ است به جايي كه از آن ساقط شود و بيفتد ، جايز نيست ؛ ^{( 2 )} و احتياط ^{( 3 )} آن است كه آن را به محلي كه در معرض افتادن است ، نقل ندهد .

407 ـ احتياط مستحب ^{( 4 )} آن است كه اگر مكان اول محفوظ تر است ، آن را از محلي به محل ديگر از بدن نقل ندهند .

408 ـ در كشتن يا انتقال دادن ، عدم ثبوت كفّاره ، بعيد نيست ، ولي احتياطاً يك كف از طعام ، صدقه بدهد . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : حرمت القاي غير شپش دليلي ندارد و شهرت هم بر آن ثابت نيست ، بلي دور انداختن كنه خود يا كنه شتر خود ، مورد احتياط است . ( مناسك شيخ ، ص23 ) .

آية الله سيستاني : به احتياط واجب انداختن شپش از بدن و لباس جايز نيست .

آية الله فاضل : در غير شپش احتياط واجب در نينداختن است .

آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط واجب جايز نيست كه شپش را از روي لباس و بدن بيفكند امّا راندن پشه و كك و مانند آنها ظاهراً جايز است هرچند احوط ترك آن است . ( مناسك ، مسأله 253 ) .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب در اين مسأله و مسأله بعد .

2 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : به صورت اطلاق فرموده اند كه جابه جا كردن آنها ايرادي ندارد .

آية الله فاضل : در غير شپش احتياط واجب در عدم نقل است .

3 . آية الله بهجت : جابه جا كردن آن از جاي محفوظ تر عيبي ندارد ، در صورتي كه سبب افتادن آن نشود . ( مناسك شيخ ، ص23 ) .

4 . آية الله اراكي ، آية الله نوري : احتياط واجب .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : نبايد آن را از محلي . . .

آية الله مكارم : اين احتياط ترك نشود .

5 . آيات عظام اراكي ، بهجت ، تبريزي ، خويي ، نوري : بنابر احتياط واجب بايد يك مشت از طعام به فقير كفّاره بدهد .

آية الله سيستاني : در صورت كشتن و يا انداختن شپش ، احتياط مستحب آن است كه يك مشت از طعام كفّاره بدهد . ( مناسك ، مسأله 253 ) .

آية الله فاضل : اين احتياط در كشتن يا انداختن شپش ترك نشود .

آية الله مكارم : اين احتياط واجب است خواه عمداً باشد يا از روي خطا .

193

11 انگشتر به دست كردن

يازدهم ـ انگشتر به دست كردن براي زينت ^{( 1 )} ؛ ولي اگر براي استحباب باشد ، مانع ندارد .

409 ـ اگر انگشتر در دست نمودن ، براي زينت و استحباب نباشد ، مثلا براي خاصيتي باشد ، اشكال ندارد .

حنا

410 ـ محرم ـ بنابر احتياط واجب ^{( 2 )} ـ نبايد براي زينت حنا ببندد ؛ بلكه اگر زينت باشد و قصد هم نكند ، احتياط در ترك است ؛ بلكه حرمت ^{( 3 )} آن ، در هر دو صورت ، خالي از وجه نيست .

411 ـ اگر قبل از احرام حنا ببندد ، چه به قصد زينت باشد يا نباشد و چه اثرش تا زمان احرام بماند يا نماند ، مانع ندارد ، ولي احتياط خوب است . ^{( 4 )}

حنا و انگشتر كفّاره ندارد

412 ـ انگشتر به دست كردن و حنا بستن ، كفّاره ندارد . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله خامنه اي : بنابر احتياط واجب محرم بايد از به دست كردن انگشتر اگر زينت محسوب گردد اجتناب كند گرچه قصد زينت نكند بلكه بايد از هر كاري كه زينت حساب شود اجتناب كند .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب .

آية الله مكارم : انگشتر زينتي به هر قصد باشد حرام است .

2 . آية الله بهجت : حنا بستن اگر براي زينت باشد جواز آن مورد تأمل است . ( مناسك شيخ ، ص 8 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، مكارم : حنا بستن در صورتي كه زينت گفته شود بر محرم حرام است .

آية الله خامنه اي و آية الله سيستاني : احتياط واجب آن است كه فرد محرم از استعمال حنا و رنگ مو ـ اگر زينت به شمار آيد ـ بلكه از هر چيزي كه زينت محسوب مي شود ، اجتناب كند .

3 . آية الله فاضل : حرمت محلّ اشكال است .

4 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در صورتي كه اثرش تا حال احرام باقي مي ماند بنابر احتياط بايد خودداري كند ( مناسك فارسي ، ص 41 ) و در مناسك عربي ، ص 91 ، مطابق متن فرموده اند : اگر اثرش تا زمان احرام بماند بهتر است قبل از احرام حنا نبندد .

آية الله مكارم : اگر قصدش ادامه زينت براي حال احرام باشد اشكال دارد .

5 . آية الله تبريزي : بنابر احتياط استحبابي كفّاره اش يك گوسفند است . ( مناسك ، مسأله 254 ) .

آية الله خويي : بلكه زينت نمودن به هر چيز باشد بر محرم حرام است و كفّاره اش بنابر احتياط يك گوسفند است . ( مناسك ، مسأله 254 ) .

194

12 روغن ماليدن

دوازدهم ـ روغن ماليدن به بدن .

413 ـ ماليدن روغن به بدن اگرچه بوي خوش در آن نباشد ، بنابر احوط ^{( 1 )} بلكه اقوي ، حرام است .

414 ـ استعمال روغنِ داراي بوي خوش ، پيش از احرام ، اگر اثرش تا وقت احرام باقي مي ماند ، جايز نيست . ^{( 2 )}

415 ـ خوردن روغن اگر در آن بوي خوش ـ مثل زعفران ـ نباشد ، مانع ندارد .

416 ـ ماليدن روغن اگر از روي اضطرار و احتياج باشد ، مانعي ندارد . ^{( 3 )}

2/416 ـ استفاده از كرم هاي مختلف ـ نرم كننده ، ضد آفتاب ، تميز كننده و برطرف كننده خشكي لب و تاول هاي پا و كرم نرم كننده دست و صورت و بدون بو و الكل ـ در حال احرام جايز است يا خير ؟ ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله خامنه اي : ماليدن روغن به اعضاي بدن و موي سر ، در حال احرام جايز نيست چه از قبيل كِرِم كه براي زينت زده مي شود و چه غير آن و چه معطر باشد يا نباشد .

2 . آية الله بهجت : در صورت ارتكاب و در صورت امكان تأخير احرام ، تا زمان زوال بوي خوش ، لازم است . ( مناسك شيخ ، ص24 ) .

آية الله خويي : فتواي معظّم له به دست نيامد .

آية الله سيستاني : ولي اگر در آن عطر نباشد بلكه خودش خوشبو باشد اشكال ندارد .

3 . آية الله سيستاني : محرم مي تواند روغني كه بوي خوشي ندارد براي مداوا استعمال كند و جايز است در حال ضرورت استعمال روغني كه خوشبو است يا بوي خوش در آن است .

4 . آية الله خامنه اي : جايز نيست .

آية الله سيستاني : جايز نيست مگر در موارد ضرورت .

آية الله مكارم : ماليدن هر نوع روغن و كرم به بدن خواه معطر باشد يا نه ، براي محرم جايز نيست ولي ماليدن انواع پمادهاي طبي بر بدن براي معالجه و درمان مانعي ندارد .

آية الله صافي : جايز نيست هر چند در آن بوي خوش نباشد ولي در حال اضطرار و ناچاري جايز است و در اين حال چنانچه بوي خوش در آن باشد ، كفاره آن يك گوسفند است هرچند از روي اضطرار بوده والله العالم .

آية الله نوري : در فرض سؤال كه بو ندارد جايز است .

195

ماليدن روغن كفّاره ندارد

417 ـ اگر در روغن بوي خوش نباشد ، در ماليدن آن كفّاره نيست . ^{( 1 )}

418 ـ اگر در روغن بوي خوش باشد ، كفاره آن ^{( 2 )} يك گوسفند است اگرچه از روي اضطرار ^{( 3 )}  باشد .

13 ازاله مو

سيزدهم ـ ازاله مو از بدنِ خود يا ديگري ، چه محرم باشد چه مُحِلّ .

419 ـ درحرمت ازاله مو ، ميان كم و زياد فرقي نيست و ازاله يك مو نيز حرام است . ^{( 4 )}

420 ـ ازاله مو اگر از روي ضرورت باشد ، مانع ندارد . ^{( 5 )}

421 ـ اگر در وقت غسل يا وضو ، ^{( 6 )} مويي بدون قصد كنده شود ، اشكال ندارد .

422 ـ در حرمت ازاله مو بين تراشيدن ، يا نوره ماليدن ، يا كندن ، يا قيچي كردن و . . . ، فرقي نيست .

ازاله مو از محرم توسط مُحل

423 ـ اگر محرم به اختياراً حاضر شود كه ديگري حتي اگر محل باشد ^{( 7 )} سر او را بتراشد ، مرتكب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام : تبريزي ، خويي و سيستاني : كفاره روغن مالي در صورتي كه از روي علم و عمد باشد ، ( آية الله تبريزي : چه بوي خوش در آن باشد يا نباشد . ) و يك گوسفند است و اگر از روي ناداني باشد ، كفّاره اش اطعام يك فقير است بنابر احتياط در هر دو مورد .

آية الله مكارم : احتياطاً يك گوسفند است .

2 . آية الله خامنه اي : بنابر احتياط ، كفاره ماليدن روغن خوشبو به بدن ، يك گوسفند است ، و در مورد روغن هاي غير خوشبو ، سير كردن يك فقير است ، اگرچه عدم وجوب كفاره در هر دو مورد بعيد نيست .

آية الله فاضل : اگر در روغن بوي خوش باشد كفّاره خوردن آن بنابر اقوي يك گوسفند است و در غير مصرفِ خوردن هم احتياطاً كفّاره را بدهد .

آية الله نوري : كفاره ماليدن روغن به بدن ، يك گوسفند است ، اگرچه از روي اضطرار باشد .

3 . آية الله بهجت ، آية الله تبريزي : كفّاره اش يك گوسفند است حتي در صورت ضرورت ، علي الأحوط .

آية الله فاضل : در حال اضطرار كفّاره ثابت نيست .

4 . آية الله سيستاني : بلكه حتي جزئي از يك مو .

5 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : گناه ندارد ولي كفّاره دارد .

6 . آية الله بهجت : يعني به سبب وضو يا غسل و اظهر عدم وجوب فديه است . ( مناسك شيخ ، ص24 ) .

آية الله سيستاني : يا تيمّم يا تطهير از خبث يا ازاله مانع از رسيدن آب وضو و غسل و مانند آن .

7 ـ آية الله فاضل : نسبت به مُحلّ مطلقا كفّاره اي نيست و نسبت به محرم اگر در موقع ازاله بي اختيار بوده و يا اسناد ازاله به محرم ولو تسبيباً محرز نباشد كفّاره ندارد .

196

حرام شده و بايد كفّاره بدهد ، ولي چنانچه بدون اختيار او باشد ، كفّاره ندارد حتي بر مُحلّ مزبور .

كفّاره ازاله مو

424 ـ كفاره سر تراشيدن ، اگر ضروري ^{( 1 )} باشد ، دوازده « مُدّ » طعام است كه بايد به شش ^{( 2 )} مسكين بدهد ، يا سه روز روزه بگيرد ، يا يك گوسفند قرباني كند .

اندازه مدّ

« مُد » ، تقريباً يك چارك ( ده سير ) است .

425 ـ اگر تراشيدن از روي ضرورت نباشد ، بنابر احتياط واجب ^{( 3 )} بايد يك گوسفند كفّاره بدهد ؛ بلكه تعيّن گوسفند در اين صورت ، بعيد نيست .

426 ـ اگر محرم از زير هر دو بغل خود ، ازاله مو كند ، بايد يك گوسفند ذبح كند ؛ ^{( 4 )} بلكه اگر از زير يك بغل هم ازاله مو كند ، احتياط ^{( 5 )} آن است كه يك گوسفند كفّاره بدهد . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : اگر محرم با ضرورت و بدون ضرورت سر خود را بتراشد كفّاره اش يك گوسفند يا سه روز روزه يا اطعام ده مسكين است كه به هريك يك مد داده شود بلكه بنابر احتياط به هر كدام به مقداري كه سير شوند اگرچه بيش از يك مد باشد طعام داده شود . احتياط در رعايت اكثر از مدّ و اِشباع است . ( مناسك ، مسأله 260 و مناسك شيخ ، ص24 ) .

آية الله فاضل : يكي از سه چيز به نحو تخيير است .

آية الله گلپايگاني : كفاره ازاله مو از بدنِ خود ، چه در حال ضرورت و چه در غير ضرورت ثابت است الاّ در ازاله مو از بدنِ ديگري كه در حال ضرورت كفّاره ندارد .

2 . آية الله گلپايگاني : صدقه دادن ده مدّ به ده مسكين كفايت مي كند اگرچه دوازده مد به شش مسكين بهتر است . ( مناسك فارسي ، ص 42 ، مسأله 63 ) .

3 . آية الله بهجت : رعايت اين احتياط لازم نيست ( مناسك شيخ ص24 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، مكارم و نوري : كفّاره آن يك گوسفند است .

آية الله خامنه اي : اگر سر را عالماً عامداً بتراشد كفّاره آن يك گوسفند است .

4 . آية الله نوري : اگر از زير هر دو بغل ازاله مو كند احتياط آن است براي هر يك از بغل ها يك گوسفند كفّاره بدهد .

5 . آية الله مكارم : اين حكم واجب است .

6 . آية الله بهجت : اگر موي زير هر دو بغل خود را بكند كفّاره اش يك گوسفند است بنابر اقوي و در كندن موي يك طرف ، سه مسكين را طعام بدهد . ( مناسك ، مسأله 260 ) .

آية الله سيستاني : اگر موي زير بغل را بكند حكم همين است و همچنين بنابر احتياط واجب اگر به وسيله ديگري ، غير از كندن ، موي آن را ازاله نمايد و اگر موي ريش يا غير آن را بكند كفاره آن يك مشت طعام است و اگر مُحرِم سر ديگري را تراشيد چه محرم باشد چه غير محرم كفّاره ندارد .

آية الله فاضل : سه فقير را اطعام كند .

آية الله گلپايگاني : كفاره ازاله مو از زير بغل ، يك گوسفند است . ( مناسك عربي ، ص 97 ـ مناسك فارسي ، مسأله 397 ) .

197

كفاره ازاله مو با دست به سر و ريش كشيدن

427 ـ اگر به سر يا ريش خود دست بكشد و يك مو يا بيشتر بيفتد ، بنابر احتياط ^{( 1 )} يك كف طعام صدقه بدهد .

428 ـ اگر كسي موي سر ^{( 2 )} را به غير تراشيدن ، ازاله كند ، بنابر احتياط بايد كفاره تراشيدن را بدهد .

429 ـ در موردي كه كنده شدن مو با كشيدن دست به سر و صورت كفّاره دارد ، فرقي بين عمد و سهو و غفلت نيست ^{( 3 )} به شرط آن كه دست كشيدن عمدي باشد .

14 بيرون آوردن خون از بدن

چهاردهم ـ بيرون آوردن خون از بدن خود ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به مسأله 421 مراجعه شود .

آية الله بهجت : يك كف از طعام صدقه بدهد و ساقط شدن مو به اين سبب با عدم اطمينان به ساقط شدن ، غير از ازاله غيرعمدّيه است كه فديه ندارد ، اگر چه هر دو جايز است . ( مناسك شيخ ، ص25 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بايد يك مشت طعام بدهد .

آية الله خامنه اي : احتياط آن است كه به قدر يك مشت گندم يا آرد و امثال آن بدهد اگرچه وجوب اين احتياط معلوم نيست .

آية الله سيستاني : خاراندن سر و بدن اشكال ندارد اگر مويي را نكند و خون خارج نشود ؛ و اگر بي جهت محرم دست به سر و ريش خود بكشد و مويي يا بيشتر بيافتد ، بايد يك مشت طعام كفّاره بدهد ولي اگر در وضو و مانند آن باشد چيزي بر او نيست .

آية الله مكارم : مقصود از يك كف طعام ، مقداري غذاست .

2 . آية الله بهجت : فرقي بين كندن و ماشين كردن و نوره گذاشتن نيست ، چه از سر باشد يا صورت يا مواضع ديگر .

آية الله خويي : بلكه واجب است . ( معتمد ، ج4 ، ص208 ) .

3 ـ آية الله بهجت : به ذيل مسأله قبل مراجعه شود .

آية الله مكارم : يعني ميان سر و صورت فرقي نيست .

4 . آية الله بهجت : به كاري كه بداند موجب آن مي شود ؛ زيرا اخراج احتماليِ خون ، محكوم به حرمت نيست ( مناسك شيخ ، ص28 ) .

آية الله خامنه اي ، آية الله سيستاني : به احتياط واجب .

198

430 ـ بيرون آوردن خون از بدنِ ديگري ؛ مثل حجامت كردن او ، يا كشيدن دندان او ، حرام نيست . ^{( 1 )}

مسواك زدن در حال احرام

431 ـ بيرون آوردن خون از بدن با خراشيدن و مثل آن نيز جايز نيست ؛ ^{( 2 )} و همين طور است مسواك ^{( 3 )} زدن ، اگر از لثه خون خارج شود .

اضطرار به بيرون آوردن خون و خاراندن

432 ـ خارج نمودن خون در حال احتياج ^{( 4 )} براي حجامت و غير آن ، جايز است ؛ و همين طور است بيرون آوردن خون دمل در حال احتياج و خاراندن جَرَبِ آزار دهنده ، اگرچه خون خارج شود .

تزريق آمپول و خون گرفتن از بدن

433 ـ تزريق آمپول در حال احرام ، مانع ندارد ؛ ولي اگر موجب بيرون آمدن خون از بدن مي شود ، در غير حاجت و ضرورت ، ^{( 5 )} تزريق ^{( 6 )} نشود .

434 ـ خون گرفتن از بدن با سرنگ در حال احرام ، چه حكمي دارد ؟ ^{( 7 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : اگر آن ديگري محرم باشد ، احتياط مستحب ترك است و بر خود آن محرم ، جايز نيست ، بنابر احتياط واجب .

2 . آية الله مكارم : مكروه است در غير حال احتياج و ضرورت .

3 . آية الله بهجت ، آية الله خويي : بنابر احتياط واجب .

آية الله تبريزي ، آية الله سيستاني : مسواك كردن عيبي ندارد ، گرچه بداند خون خارج مي شود و كفّاره ندارد .

آية الله مكارم : در اين مسأله و مسأله قبل بنابر احتياط مستحب .

4 . آية الله خويي : در حال ضرورت يا رفع ناراحتي . ( مناسك ، مسأله 274 ) .

5 ـ آية الله فاضل : و در هر صورت كفّاره ندارد .

6 ـ آية الله بهجت : يعني اگر بداند كه چنين مي شود ، چنانكه گذشت در حاشيه قبل از مسأله 430 .

آية الله خامنه اي و آية الله سيستاني : بنابر احتياط جايز نيست مگر در حال نياز .

آية الله مكارم : مكروه است .

7 . خون گرفتن از بدن محرم در حال ضرورت :

آيات عظام : بهجت ، خامنه اي ، فاضل ، سيستاني : جايز است ؛ آية الله مكارم : ادماء مطلقاً مكروه است .

در غير ضرورت :

آيات عظام : بهجت ، صافي ، فاضل و نوري : جايز نيست

آيات عظام : خامنه اي ، سيستاني : بنابر احتياط جايز نيست .

199

اخراج خون كفّاره ندارد

435 ـ خون از بدن درآوردن ، كفّاره ندارد . ^{( 1 )}

15 ناخن گرفتن

پانزدهم ـ ناخن گرفتن :

436 ـ گرفتن بعضي از ناخن هم جايز نيست مگر موجب اذيّت باشد . ^{( 2 )}

437 ـ در عدم جواز ناخن گرفتن ، فرقي بين ناخن دست و پا و بين آلات ناخن گيري ـ قيچي يا چاقو يا ناخن گير ـ نيست ؛ و احتياط ^{( 3 )} واجب آن است به هيچ وجه ، حتي به سوهان و دندان ، ازاله ناخن نكند .

438 ـ مُحرِم مي تواند از غير محرم ناخن بگيرد ؛ و نيز محرم مي تواند ناخن محرم ديگر را به قصد تقصير بگيرد . ^{( 4 )}

16 كشيدن دندان

450 ـ شانزدهم ـ كندن دندان : ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله تبريزي : كفّاره اش بنابر احتياط يك گوسفند است ؛ آية الله نوري : اگر اختياراً خارج كند .

آيات عظام : خامنه اي ، خويي و سيستاني : بنابر احتياط مستحب كفّاره اش يك گوسفند است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : بنابر احوط و اولي كفاره آن يك گوسفند است .

2 . آية الله بهجت : ليكن محتمل است فديه بعضي از ناخنِ آزار رساننده ، قبضه اي از طعام باشد نه مدّ . ( مناسك شيخ ، ص28 ) .

آية الله تبريزي : در اين صورت گرفتن ناخن جايز است و از هر ناخني يك مشت طعام كفّاره بدهد ( مناسك ، مسأله 285 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : وكفّاره آن يك مدّ طعام است .

3 . آية الله بهجت ، آية الله سيستاني : فرقي نيست و ازاله ناخن به هيچ وسيله جايز نيست .

آيات عظام : خامنه اي ، مكارم و فاضل : حرام است .

4 ـ آية الله سيستاني : ولي ناخن گرفتن در تقصير بنابر احتياط واجب كافي نيست .

5 . آية الله مكارم : جايز است مطلقاً و كفاره ندارد . ( با خون ريزي مكروه است ) .

آية الله خامنه اي : كشيدن دندان بدون خونريزي نه حرام است و نه كفاره دارد و در صورتي كه كشيدن دندان منجر به خونريزي شود بنابر احتياط واجب ممنوع است مگر در حال ناچاري و نياز .

آية الله صافي و آية الله گلپايگاني : حرام است مطلقاً هر چند خون نيايد .

آية الله بهجت : خون بيايد بدون ضرورت ، حرام است و در غير اين صورت جايز است . و در هر صورت مطلقاً كفاره ندارد .

آيات عظام : تبريزي ، خويي ، سيستاني : اگر خون نيايد ، مانع ندارد و كفاره هم ندارد و اگر خون بيايد اگر براي رفع ناراحتي بوده كفاره ندارد .

200

هرچند بنابر احتياط خون نيايد ؛ و احتياط آن است كه يك گوسفند كفّاره بدهد .

451 ـ حرمت كندن دندان ، شامل دندان ديگري نمي شود ، هرچند خون خارج شود .

452 ـ كشيدن دندان اگر ضرورت دارد ، مانع ندارد ، ولي علي الأحوط ^{( 1 )} كفّاره دارد .

17 كندن گياه و درخت حرم

هفدهم ـ كندن ^{( 2 )} درخت يا گياهي ^{( 3 )} كه در حرم روييده باشد .

453 ـ اگر گياه يا درختي بعد از منزل گرفتن روييده باشد ، اگر خودش آن را كاشته ، جايز است آن را بكند ؛ ^{( 4 )} و اگر خودش آن را نكاشته ، بنابر احتياط ^{( 5 )} آن را قطع نكند ، گرچه اقوي جواز است .

454 ـ اگر گياهي بعد از منزل گرفتن روييده ، ولي خودش آن را نكاشته باشد ، بنابر احتياط واجب ، ^{( 6 )} آن را قطع نكند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : ولي كفارّه ندارد علي الأظهر ، حتّي در صورت غيرضرورت ، با خون انداختن اگرچه حرام است چنانكه گذشت . ( مناسك شيخ ، ص28 و 29 ) .

آية الله خامنه اي : مستحب است كه يك گوسفند كفاره بدهد .

آية الله تبريزي : كشيدن دندان ، اگر خون درنيايد ، مانع ندارد و كفاره هم ندارد و در صورتي كه خون بيايد ، اگر براي رفع ناراحتي بوده كفاره ندارد .

آية الله سيستاني : كفاره لازم نيست .

آية الله فاضل : كفاره ندارد .

آية الله مكارم : مطلقاً مانعي ندارد و كفّاره هم ندارد .

2 . آيات عظام : بهجت ، خامنه اي ، سيستاني ، فاضل ، نوري : و بريدن آن .

3 . آية الله سيستاني : حتي اگر اصل آن در خارج حرم و شاخه آن در حرم يا به عكس باشد .

4 . آية الله سيستاني : اختصاص به محرم ندارد و فرقي بين كاشتن خود شخص و ديگري در اين صورت نيست ، ولي اگر گياه يا درختي را خود شخص كاشته باشد مي تواند قطع كند ، هرچند در ملك ديگري باشد .

5 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي و گلپايگاني : مانعي ندارد كندن درخت و گياه در اين صورت .

6 . نظريه آيات عظام در مسأله قبل گذشت .

آية الله سيستاني ، آية الله نوري : قطع آن جايز است .

آية الله بهجت : نظر ايشان در حاشيه مسأله قبل گذشت .

آيات عظام خويي ، مكارم : اين احتياط واجب نيست بلكه مستحب است .

201

455 ـ اگر منزلي خريده باشد كه داراي درخت و گياه است ، نبايد آن را قطع كند . ^{( 1 )}

456 ـ قطع درختان ميوه و درخت خرما ^{( 2 )} و گياه « اذخر » ، مانع ندارد .

457 ـ اگر كسي درختي را كه نبايد كنده شود ، بكند ، احتياط آن است كه ^{( 3 )} اگر بزرگ باشد ، يك گاو ، و اگر كوچك باشد ، يك گوسفند ، كفّاره بدهد . ^{( 4 )}

458 ـ اگر قسمتي از درخت را قطع كند ، بايد بنابر اقوي ، ^{( 5 )} قيمت آن را كفّاره بدهد .

459 ـ در قطع گياه ، جز استغفار كفّاره نيست . ^{( 6 )}

461 ـ احكامي كه براي قطع در حرم ذكر شد ، مختص به محرم نيست ، و براي همه ثابت است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله نوري : منزلي كه در آن سكونت كرده ولو نخريده باشد .

آية الله گلپايگاني : متعرض اين فرع نشده اند .

آية الله مكارم : تنها قطع درختان و گياهان خودرو كه قبل از بنا در آن بوده حرام است و غير آن حرام نيست .

2 . آية الله فاضل : ميوه هاي آن ها و شاخه هايي از آن ها را كه در كمّيت يا كيفيّت ميوه تأثير مي گذارد مي تواند قطع كند اما خود آن ها را نبايد قطع كند .

آية الله مكارم : قطع درختان ميوه اگر خودرو باشد خالي از اشكال نيست .

3 . آية الله بهجت : در صورتي كه در درخت كوچك و در بعض درخت رعايت عدم نقصان از قيمت بشود . ( مناسك شيخ ، ص30 ) .

4 . آية الله نوري : واجب است .

آيات عظام : تبريزي ، خويي ، سيستاني : كفّاره كندن درخت از بيخ ، ( آية الله سيستاني : بنابر احتياط ) قيمت همان درخت است و كفاره قطع مقداري از آن ، قيمت همان مقدار است . و كندن علف يا قطع آن كفّاره ندارد .

آية الله صافي : و ظاهر آن است كه اگر گاو يا گوسفند را به قصد ما في الذمّه ، از عين آن ها يا قيمت درخت ، بدهد و قيمت درخت ، بيشتر نباشد كافي است .

آية الله خامنه اي ، آية الله مكارم : در هر دو صورت احتياط يك گاو است .

آية الله خامنه اي : كندن گياه و بوته هاي خشك حرم كفاره ندارد ولي واجب است استغفار كند ، اما اگر درختي را كه بريدن آن حرام است ، ببرد ، بنابر احتياط واجب بايد يك گاو كفاره بدهد .

5 . آية الله بهجت : به ذيل مسأله قبلي مراجعه شود .

آية الله سيستاني : بلكه احوط است .

6 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : كفّاره ندارد . ( مناسك ، ص 114 ) .

202

462 ـ اگر در هنگام راه رفتنِ متعارف ، گياهي قطع شود ، اشكالي ندارد . ^{( 1 )}

18 سلاح در بر داشتن

463 ـ هجدهم ـ سلاح در برداشتن ^{( 2 )} ، بنابر احوط ؛ مثل شمشير ، نيزه و تفنگ و همه آلات جنگي مگر براي ضرورت . و مكروه است همراه داشتن سلاح در صورتي كه در تن نباشد مگر اين كه ظاهر نباشد ، و احوط ترك آن است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : درصورت عدم ضرورت با علم به قطع ، احتياط شود .