بخش 12

248

مسلوس و مبطون

صحت حج افراد مسلوس و مبطون

604 ـ افرادي كه مبتلا به خروج مدفوع و يا بول هستند ، با رعايت وظيفه اي كه براي وضو و نماز دارند ، حجشان صحيح است . ^{( 1 )}

605 ـ كسي كه پي در پي از او ريح خارج مي شود ، حكم مبطون را دارد ؛ ^{( 2 )} و چنانچه نتواند در اثناي طواف وضو بگيرد يا حرجي باشد ، اكتفا به يك وضو براي طواف كافي است ؛ ولي اگر بتواند ـ ولو با حمل آب در اثناي طواف ـ وضو بگيرد ، واجب است تجديد وضو كند و همچنين است حكم ، در نماز طواف . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به مسأله بعد مراجعه شود .

آية الله بهجت : بايد براي طواف نايب بگيرد ( مناسك ، مسأله 299 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : مبطون ، احوط اين است كه در صورت ممكن ، هم خود طواف نموده و هم نايب بگيرد . ( مناسك ، مسأله299 ) .

2 ـ آية الله بهجت : مانند مسلوس است و همان وظيفه را دارد . ( پرسشهاي جديد حج ، س 66 ) .

3 ـ آية الله فاضل : بنابر احتياط واجب مثل مبطون بايد نايب هم بگيرد .

آية الله تبريزي : بنابر احتياط حكم مبطون را دارد .

آية الله خويي : بلكه حكم مسلوس را دارد . ( مستفاد از مناسك ، مسأله299 ) .

آية الله سيستاني : در فرض مذكور يك وضو براي طواف و نماز كافي است مگر اين كه حدثي غير از آنچه مستند به بيماري اوست از او سر بزند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و مبطون براي طواف نايب بگيرد و احتياطاً خودش هم طواف كند . ( مجمع المسائل ، ج1 ، ص469 مسأله 13 ) .

آية الله مكارم : اين احتياط در مورد مسلوس و مبتلا به خروج ريح واجب نيست .

249

خروج بول از غيرمجري

606 ـ كسي كه بول او پي درپي خارج مي شود ـ ولو از مجراي بول نباشد ـ حكم مسلوس را دارد . ^{( 1 )}

وظيفه مسلوس

607 ـ مسلوس اگر در وقت خاصي بتواند طواف و نماز را با وضو انجام دهد ، بايد آن وقت را انتخاب كند و طواف و نماز را با وضو و بدن پاك بجا آورد ؛ و اگر چنين وقتي ندارد ، در صورتي كه مشقت نداشته باشد ، براي هر بار كه حدث از او صادر شود يك وضو بگيرد ؛ و اگر مشقت دارد ، براي طواف ، يك وضو و براي نماز هم ، يك وضو بگيرد . ^{( 2 )}

3 طهارت از نجاست

سوم ـ طهارت بدن و لباس از نجاست .

608 ـ طواف كننده بنابر احتياط واجب ^{( 3 )} بايد از نجاسات معفوّ در نماز نيز ـ مثل خون كمتر از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي : اگر از محلّ غير معتاد ولو بالعارض خارج شود ، آن هم بنابر احتياط واجب ، همان حكم را دارد . ( منهاج ، آخر ص 41 ) .

2 ـ آية الله فاضل : و در هر صورت بنابر احتياط واجب نايب هم بگيرد .

آية الله بهجت : به همان دستوري كه براي نماز خود طهارت مي گيرد ، براي طواف نيز همان نحو عمل مي كند ( مناسك شيخ ، ص36 ووسيله ، ص76 و 39 ) .

آية الله تبريزي : بعيد نيست كه يك وضو كفايت كند ؛ مادامي كه حدث متعارف از او صادر نشود ؛ گرچه احتياط ، اعاده وضو است .

آية الله خويي ، آية الله سيستاني : به همان دستوري كه براي نماز خود طهارت مي گيرد ، براي طواف نيز همان طهارت كافي است .

آية الله گلپايگاني : و اگر اين را هم نمي تواند ( حكمي كه در متن هست ) ، براي طواف يك وضو بگيرد و چهار شوط آن را بجا آورد و بعد تجديد وضو نموده و سه شوط ديگر آن را انجام دهد . ( مجمع المسائل ، ج1 ، ص477 مسأله 40 ) .

3 ـ آية الله خامنه اي : در حال طواف بايد بدن و لباس از خون پاك باشند و بنابر احتياط واجب ، بايد از ساير نجاسات نيز پاك باشند ، اما پاك بودن جوراب و دستمال و انگشتر و مانند آنها شرط نيست و خوني كه از يك درهم كمتر باشد ؛ و نيز خون جراحت ها و زخم ها كه موجب بطلان نماز نمي شود ، به صحت طواف نيز خللي وارد نمي كند .

آية الله فاضل : ظاهر آن است كه . . . .

آية الله مكارم : طواف ، در حالي كه بدن يا لباس خونِ كمتر از درهم داشته باشد ، جايز نيست .

250

درهم و جامه اي كه با آن نتوان ^{( 1 )} نماز خواند ؛ مثل عرقچين و جوراب حتي انگشتر ^{( 2 )} نجس ـ اجتناب كند .

محمول متنجس و حكم نجاست معفو در نماز

609 ـ اگر طواف كننده ـ مثلاً ـ بيني او نجس شود ، بايد بيني خود را آب بكشد و طواف را تكميل كند ؛ و اگر بدون تطهير ، طواف را ادامه دهد ، احتياط آن است كه بعد از تكميل و نماز ، ^{( 3 )} طواف و نماز را اعاده كند ؛ و همچنين است حكم ، اگر دستمال نجس همراه او باشد . ^{( 4 )}

610 ـ آيا نجاست معفوّ در نماز ، در طواف نيز معفوّ است ؟ و همراه داشتن محمول متنجس در طواف چه حكمي دارد ؟ ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي : طواف در جامه اي كه با آن نتوان نماز خواند يعني ساتر نباشد ؛ مانند مثال هاي مذكور در متن اگر نجس باشد مانع ندارد . و همچنين بودن چيز نجس همراه انسان در طواف مانعي ندارد .

آية الله وحيد : سوم از شرايط صحت طواف بنابر احتياط واجب طهارت از نجاست است ، و از نجاستي مه در بدن يا لباس نماز گزار عفو شده است ـ مانند خون كمتر از درهم ـ در طواف عفو نشده است .

( مناسك فارسي معظم له صفحه 150 )

آية الله سيستاني : همراه داشتن چيز متنجس در طواف مانع ندارد .

آية الله مكارم : نجس بودن اين لباس هاي كوچك ضرري ندارد ولي خون كمتر از درهم معاف نيست .

2 ـ آية الله فاضل : در انگشتر و مانند آن كه ثوب صدق نمي كند براي صحت طواف طهارت آنها شرط نيست همچنين همراه داشتن چيز متنجس در صورت جهل به مسأله مانعي ندارد .

3 ـ آية الله فاضل : و سعي و تقصير را اعاده كند .

4 ـ به مسأله 614 مراجعه شود .

آية الله بهجت ، آية الله خويي : محمول متنجس و همچنين لباس كمتر از مقدار ساتر در طواف عيبي ندارد . ( مناسك ، مسأله 300 ) .

آية الله خامنه اي : به مسأله 608 و 614 مراجعه شود .

آية الله سيستاني : اگر ظاهر بدن و لباس نجس نشود طواف صحيح است و همراه داشتن چيز متنجس ضرر ندارد .

آية الله مكارم : لباس هاي كوچك كه به تنهايي ستر عورت نمي كنند ، اگر نجس باشند ضرري ندارند ؛ خواه به صورت محمول باشند يا لباس .

5 . آية الله بهجت : بنابر احوط معفوّ نيست ، و حكم محمول متنجّس ، همانند نماز است .

آية الله تبريزي : نجاست معفو در نماز ، بنابر احتياط در طواف معفو نيست و محمول متنجس مضر به طواف نيست ، والله العالم .

آية الله سيستاني : به احتياط واجب معفو نيست ولي حمل متجنس اشكال ندارد .

آية الله صافي : بنابر احتياط نجاست معفوّ در نماز ، در طواف معفوّ نيست اما محمول متنجس اگر ساتر نباشد اشكال ندارد ، والله العالم .

آية الله فاضل : واجب است از نجاساتي كه در نماز عفو شده و از محمول متنجس اجتناب شود . به دو مسأله قبل مراجعه شود .

آية الله مكارم : نجاسات معفو نيست ( بنابر احتياط واجب ) ولي محمول متنجّس اشكالي ندارد .

آية الله نوري : در طواف معفوّ نيست و محمول هم بايد متنجّس نباشد .

251

خون قروح و جروح

611 ـ بنابر احتياط واجب ، بايد خون قروح و جروح را تا حد امكان ، تطهير نمود و لباس را اگر نجس شده ، عوض كرد ؛ و اگر تطهيرِ خون قروح و جروح ، مشقت داشته باشد ، تطهير لازم نيست . ^{( 1 )}

تأخير طواف براي تحصيل طهارت

612 ـ كسي كه در بدن او خون قروح و جروح باشد ، بنابر احتياط اگر مي تواند با تأخير و بدون مشقت آن را تطهير كند ، بايد طواف را به شرط عدم تنگي وقت ، تأخير بيندازد .

طواف با لباس مشكوك

613 ـ طواف با بدن و لباسي كه شك در نجاست آن داشته باشد ، صحيح است ؛ چه بداند قبلاً پاك بوده يا نه ؛ ولي اگر بداند كه قبلاً نجس بوده ونداند كه تطهير شده است ، نمي تواند با آن طواف كند .

حصول نجاست در اثناي طواف

614 ـ اگر در حال طواف ، بدن يا لباس نجس شود ، بنابر اظهر بايد طواف را قطع ، و به تطهير اقدام شود و طواف از همان جا اتمام شود و اين طواف ، صحيح است . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اي : آنچه موجب بطلان نماز نمي شود ، طواف را نيز باطل نمي كند .

آية الله خويي : متعرض اين فرع نشده اند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و احتياط آن است كه هم خودش با آن حال طواف كند و هم نايب بگيرد تا براي او طواف نمايد .

2 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : يا آنكه نجس بودن بدن يا لباس خود را نمي دانسته و در اثناي طواف دانست ، اگر جامه پاكي داشته باشد همان جا جامه نجس را كنده و با جامه پاك طواف خود را تمام نمايد واگر نه اگر اين حادثه بعد از تمام شدن شوط چهارم بوده ، طواف را قطع نموده و پس از ازاله نجاست از بدن يا لباس باقيمانده طواف را به جا آورد . و چنانچه پيش از تمام شدن شوط چهارم باشد ، باز هم طواف را قطع و نجاست را ازاله نموده و بنابر احتياط يك طواف كامل به قصد اعم از تمام يا اتمام به جا آورد .

آية الله خامنه اي : اگر بدون رها كردن طواف تطهير ممكن نباشد بايد دست از طواف بردارد و جامه يا بدن را تطهير كند و فوراً برگردد اگر موالات بهم نخورده و طواف را از همانجا تمام كند و طواف او صحيح است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر در بين طواف لباس يا بدنش نجس شود يا بفهمد كه از پيش نجس بوده و بدون رها كردن طواف ، شستن آن ممكن نباشد ، طواف را رها نمايد ، و اگر چهار دور طواف كرده ، بعد از تطهير بدن يا لباس بقيه طواف را تمام كند و اگر به سه دور و نيم نرسيده طواف او باطل است و بايد بعد از تطهير از سر بگيرد و اگر از سه دور و نيم گذشته و چهار دور را تمام نكرده احتياط آن است كه بعد از تطهير از همانجا كه رها كرده طواف را تمام كند و نماز طواف را بخواند و دوباره طواف و نماز آن را به جا آورد .

252

615 ـ اگر طواف كننده در حال طواف نجاستي در بدن يا لباس خود ببيند و احتمال بدهد كه در اين حال نجاست حاصل شده ، ظاهراً حكم مسأله قبل را دارد .

علم به نجاست بعد از طواف

616 ـ اگر بعد از فراغ از طواف ، به نجاستِ در حال طواف ، علم حاصل شود ، اظهر صحت طواف است .

علم به نجاست از اول در اثناي طواف

617 ـ اگر در بين طواف ، علم پيدا كند كه نجاست بدن يا لباس او ، از ابتداي طواف بوده ، احتياط ^{( 1 )} آن است كه طواف را رها نموده و تطهير كند و از همانجا بقيه طواف را تمام كند و نماز آن را بخواند و بعد از آن ، طواف و نماز را را اعاده ^{( 2 )} كند ؛ خصوصاً اگر تطهير ، طولاني شود . در اين احتياط ، فرقي بين حصول علم ، بعد از دور چهارم ، يا قبل از آن نيست ، اگرچه در صورت دوم ، احتياط شديدتر است . ^{( 3 )}

فراموشي نجاست

618 ـ اگر طواف كننده نجاست را فراموش و در اثناي طواف يا بعد از آن ^{( 4 )} متذكر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : حكم در اين مسأله همان است كه در مسأله 614 آمده است .

آية الله فاضل : ظاهراً طوافش صحيح است اگر چه احتياط استحبابي آن است كه . . . .

2 ـ آية الله خامنه اي ، آية الله مكارم : وظيفه همين است و اعاده ندارد .

3 ـ نظر ساير آيات عظام در حاشيه مسأله 614 آمده است .

4 ـ آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني ، فاضل و مكارم : در اين فرض طواف او صحيح است و در فرض تذكر در اثنا مقداري كه طواف كرده صحيح است و در ادامه به وظيفه عمل مي كند .

آية الله خامنه اي : اگر در بين طواف يادش بيايد ، بايد مطابق دستوري كه در حاشيه مسأله 614 بيان شده عمل كند و اعاده لازم نيست . و اگر بعد از طواف يادش بيايد طوافش صحيح است ولي اگر نماز طواف را هم با بدن و لباس نجس خوانده بايد آن را دوباره بخواند و احتياط استحبابي آن است كه در اين مسأله طواف را نيز بار ديگر بجا آورد .

253

شود ، بنابر احتياط واجب بايد آن را اعاده كند .

طواف و نماز با نجاست و انجام اعمال مترتّبه

2/618 ـ كسي كه طواف و نماز طواف را با بدن يا لباس نجس از روي جهل يا نسيان ، به جا آورده ، آيا اعاده طواف و نماز لازم است يا نه ؟ و تكليف او نسبت به اعمال مترتبه چيست ؟ ^{( 1 )}

علم به نجاست دراثناي طواف

619 ـ اگر طواف كننده بعد از شوط چهارم ، ^{( 2 )} يقين كند كه از شوط هاي قبل ، نجاستي در بدن او بوده ، بايد با تطهير آن ، بقيه طواف را تكميل ^{( 3 )} و نماز آن را بخواند ؛ ولي اگر در اين فرض بدون

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : بايد خودش طواف و نماز را اعاده كند و با عدم تمكن استنابه كند و اعمال مترتبه صحيح است .

آية الله تبريزي : و در فرض نسيان در طواف صحيح است و در نماز طواف بايد اعاده كند . والله العالم .

آية الله خامنه اي : در جهل به موضوع اعاده ندارد و اگر نسيان كرده احوط اعاده است و سعي با اعتقاد به صحت طواف اعاده ندارد ولي طواف نساء با بطلان طواف اعاده شود .

آية الله سيستاني : طواف در صورت جهل به موضوع يا نسيان صحيح است و همچنين نماز ولي اگر قبل از نماز شك داشته و تفحّص نكرده و بعد از نماز آن را ديده است به احتياط واجب بايد نماز را اعاده كند و در مورد نسيان نيز اگر منشأ آن بي اعتنايي بوده اعاده نماز بنابراحتياط لازم است .

آية الله صافي : در فرض سؤال در صورت نسيان طواف و نمازش را اعاده كند و احتياطاً سعي را نيز اعاده كند و در هر صورت جهل به موضوع نجاست اعاده ندارد و طواف و نماز صحيحند و اگر جاهل به حكم بود نيز طواف و نماز و سعي را اعاده نمايد . والله العالم .

آية الله فاضل : در صورت نسيان طواف صحيح است ، ولي نماز را اعاده كند . و اعمال مترتبه را كه با اعتقاد به صحت انجام داده صحيح است . اما در صورت جهل به حكم ، طواف و نماز را اعاده كند ، ولي اعمال مترتبه مثل صورت قبل است .

آية الله مكارم : اعاده لازم نيست .

2 . در اين باره به تفصيل مسايل 614 و 617 و تفصيل بين شوط چهارم و قبل آن مراجعه شود .

3 ـ آية الله بهجت : بايد طواف را از موضع علم به نجاست تمام كند و بقيه اعمال را اعاده نمايد و احوط استيناف طواف بعد از اتمام آن است . ( مستفاد از مسأله 303 مناسك ) .

آية الله تبريزي : اگر طواف را به نيت وظيفه فعليّه اعاده كرده نياز به اتمام طواف اول نيست .

254

تكميل طواف اول ، بعد از تطهير ، طواف را اعاده كرده و تقصير نموده ، ظاهر اين است كه از احرام خارج شده ^{( 1 )} و با اتمام طواف و نماز طواف مذكور ، عمل صحيح است .

حكم طواف كودك از حيث طهارت و نجاست

620 ـ كودك محرمي كه او را طواف مي دهند ، آيا بايد بدن و لباس او پاك باشد ؟ و چنانچه قبل از طواف ، او را تطهير كنند ، آيا براي يك طواف كافي است و وارسي بين طواف لازم نيست ؟ ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـآية الله سيستاني : اگر طواف دوّم را پس از فوت موالات عرفي انجام داده صحيح است و در غير اين صورت اگر جاهل قاصر بوده صحيح است وگرنه بنابر احتياط واجب ، اعمال عمره را اعاده كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : بنابراحتياط سعي وتقصير راهم اعاده نمايد . ( آدابواحكام حج ، م603 ) .

آية الله فاضل : اگر طواف دوم را به قصد مافي الذمّه ( اعم از اتمام و اعاده ) و به عنوان مقدمه علميه براي يقين به برائت ذمّه بوده باشد صحيح است و در غير اين صورت احتياطاً بايد نقص طواف قبلي را تكميل و نماز آن را خوانده ، و پس از آن بنابر احتياط واجب سعي و تقصير را اعاده كند و تا تقصير نكرده احكام محرم رامراعات كند .

آية الله مكارم : طواف دوّم باطل بوده است و بايد طواف سابق را ادامه دهد .

2 . آية الله بهجت : بلي لازم است و اگر معلوم نشود در اثناي طواف كه چيزي خارج شده ، همان تطهير قبل از طواف كفايت مي كند و اگر در اثناء حدثي به وجود آيد احتياط در تجديد طهارت است مگر اينكه موجب عسر و حرج باشد . [ مناسك معظم له طبع جديد مسأله 557 ]

آية الله تبريزي : آن مقدار كه بتوانند بنابر احتياط رعايت طهارت او را بكنند ولي وارسي لازم نيست ، والله العالم .

آية الله سيستاني : رعايت طهارت بدن و لباسِ او لازم نيست .

آية الله صافي : بايد شرايط طواف و نماز در طفل نيز مراعات شود و در صورت غير مميّز بودن طفل ، در صورت امكان او را وضو دهند لباس و بدن او را تطهير كنند و در صورت شك در عارض شدن حدث و خبث وارسي لازم نيست و حكم طهارت باقي است ، والله العالم .

آية الله فاضل : بلي لازم است و وارسي در بين طواف لازم نيست . ولي اگر متوجه شدند كه لباس و بدن او نجس شده ، احتياط اين است كه آنها را تطهير كنند .

آية الله مكارم : چنانچه قبل از طواف او را تطهير كرده باشد كافي است .

آية الله نوري : بلي لازم است و براي يك طواف كافي است ، و وارسي لازم نيست .

255

4 ـ ختنه

چهارم ـ ختنه در حق مردان ؛ و بنابر احتياط ^{( 1 )} واجب ، درباره بچه هاي نابالغ هم رعايت شود .

621 ـ اگر بچهاي را كه ختنه نشده ، ^{( 2 )} وادار به احرام ، يا او را محرم كنند ، احرام او صحيح است ولي طواف او صحيح نيست ؛ ^{( 3 )} و چون طواف نساء او باطل است ^{( 4 )} بنابر احوط ^{( 5 )} حلال شدن زن بر او مشكل است ؛ مگر او را ختنه و طواف دهند ، يا خودش بعد از ختان ، طواف كند ، يا براي طواف او نايب ^{( 6 )} بگيرند .

622 ـ اگر بچهاي ختنه كرده به دنيا بيايد ، طواف او صحيح است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : احوط بلكه اظهر اين است كه بچه مميز كه خوب و بد را تشخيص مي دهد ، اگر شخصاً محرم شود بايد ختنه كرده باشد و اما اگر بچه مميز نباشد ، اعتبار ختان در او ظاهر نيست ، اگرچه اعتبارش احوط است .

آية الله خامنه اي : و در اين حكم فرقي بين بالغ و غير بالغ نيست .

آية الله سيستاني : اگر مميّز باشد ختنه معتبر است و اگر نباشد احتياط مستحب است .

آية الله گلپايگاني : واجب است . ( آداب و احكام حج ، مسأله 485 ) .

آية الله فاضل : طواف طفل مميزي كه ختنه نشده است صحيح نيست و از غير مميز بنابر احتياط صحيح نمي باشد هر چند احرام آنها صحيح است .

2 ـ آية الله بهجت : اگر طفل محرم بدون ختنه طواف كند يا طواف دهند او را ، طواف نساء از او باطل خواهد بود طبق احتياط مذكور ، پس زن از براي او بعد از بلوغ حلال نخواهد بود مگر آن كه تدارك طواف نساء نمايد ، خودش يا نايبش . ( مناسك شيخ ، ص27 ) .

3 ـ آية الله تبريزي : در مميّزي كه خودش محرم شده باشد .

آية الله سيستاني : اگر مميّز باشد .

آية الله فاضل : طواف طفل مميّزي كه ختنه نشده صحيح نيست ، و از غير مميّز بنابراحتياط صحيح نيست هر چند احرام آنها صحيح است .

4 ـ آية الله مكارم : تمام طواف هاي او اشكال دارد .

5 ـ آية الله سيستاني : اگر مميّز باشد بنابر احتياط واجب حكم كسي را دارد كه طواف را ترك كرده است مگر اين كه پس از ختنه طواف را اعاده كند .

6 ـ از آية الله سيستاني : در مورد كفايت نيابت در اين فرض ، مطلبي در دست نيست .

آيات عظام صافي ، گلپايگاني ، مكارم : گرفتن نايب در اين صورت ( قبل از ختنه ) مشكل است .

256

623 ـ مستطيعي كه مختون نيست و فرضاً ختان براي او ضرر دارد و قصد حج دارد ، بايد محرم شود و طواف كند و نماز بخواند و براي طواف ، نايب هم بگيرد ، ^{( 1 )} و بعد از طواف وي ، خودش نماز ديگر بخواند ؛ و در صورتي كه دو طواف باهم انجام شود ، خودش يك نماز بخواند ، كفايت مي كند . ^{( 2 )}

624 ـ در طواف هاي مستحبي نيز ختنه شرط است .

5 ـ ستر عورت

پنجم ـ ستر عورت . ^{( 3 )}

625 ـ طواف بدون ساترِ عورت ، باطل است . ^{( 4 )}

لزوم اباحه ساتر

626 ـ در ساتر ، اباحه ^{( 5 )} معتبر است و با ساتر غصبي ، طواف صحيح نيست ؛ و با لباسِ غيرِ ساترِ غصبي نيز ، بنابر احتياطِ ^{( 6 )} واجب ، طواف باطل است .

627 ـ بنابر احتياط ، شرايط لباس نمازگزار ، در ساتر رعايت شود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : گرفتن نايب لازم نيست .

2 ـ آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني ، صافي ، گلپايگاني : اگر بتواند ختنه كند ولو با تأخير حج تا سال آينده ، بايد اين كار را بكند ، پس اگر اصلاً متمكن از ختنه نباشد ؛ يعني برايش ضرر و مشقت دارد لازم است حج را همان سال به جا آورد ليكن احتياط اين است كه در عمره و حج شخصاً طواف نموده و براي طواف ، نايب نيز بگيرد ، ولي خودش نماز طواف را به جا آورد .

3 ـ آية الله بهجت : بنا بر احتياط بلكه اقوي . ( مناسك ، ص 108 ، شرط پنجم ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : بنابر احتياط واجب ستر عورت معتبر است .

آية الله خامنه اي : بنابر احتياط واجب ستر عورت در طواف شرط است .

4 ـ آية الله مكارم : حتي اگر فقط ستر عورت كند و برهنه و عريان بر او صدق كند طوافش باطل است .

آية الله خامنه اي : بنابر احتياط واجب ، ستر عورت در طواف شرط است .

5 ـ آية الله بهجت : طواف در لباس غصبي جايز نيست و در صحّت آن تأمّل و احتياط است ؛ خصوصاً در ساتر . ( مستفاد از وسيله ، ص179 در نماز ) .

آية الله سيستاني ، آية الله فاضل : بنابر احتياط واجب .

6 ـ آية الله سيستاني ، آية الله فاضل : اين احتياط واجب نيست .

آيات عظام : صافي ، گلپايگاني ، نوري : باطل است .

257

صحت طواف و سعي با لباس دوخته

628 ـ طواف و سعي با لباس دوخته ولو عمداً ، صحيح است و به صحت عمره و حج ، ضرر نمي زند . ^{( 1 )}

فرق حجاب در طواف با نماز

629 ـ حجاب زن هنگام طواف ، با حجاب در نماز ، فرق مي كند ؛ ^{( 2 )} و بنابر احوط ، فقط وجه و كفين ، در طواف ، مستثني است .

پيدا بودن مو در طواف

630 ـ اگر مقداري از موهاي سر زن يا جاهاي ديگر بدن او كه بايد در حال طواف بپوشاند ، ظاهر باشد ، ^{( 3 )} در فرض عمد ، طواف ـ علي الأحوط ـ صحيح نيست ؛ ^{( 4 )} و در غير عمد ، صحيح است ، مگر علي الأحوط ، در جاهل مقصر .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : اگر ساتر منحصر به لباسهاي دوخته اي كه پوشيده است باشد ، طواف اشكال دارد مگر اعتقاد داشته كه اين عمل بر او جايز است .

آية الله خويي : فتواي ايشان در جايي كه هيچگونه ساتر دوخته نشده نداشته باشد روشن نيست .

آية الله مكارم : در صورت عمد ، خلاف احتياط است ، گناه كرده و يك گوسفند كفّاره دارد .

آية الله نوري : هر چند كه مرتكب حرام شده است و بايد يك گوسفند كفّاره بدهد .

2 ـ آية الله خويي : فرق نمي كند و پوشاندن صورت براي زن از نامحرم ، بنابر احتياط واجب است ولكن بايد به نحوي باشد كه ساتر به صورت زن مسّ نشود .

آية الله سيستاني : في الجمله فرق مي كند ، گرچه احتياط اين است كه همان مقدار كه در نماز پوشاندن واجب است در طواف نيز واجب است ؛ ولي اگر قسمتي از موها يا بازو و ساق پا پيدا باشد ، طواف صحيح است همچنين به احتياط واجب نبايد صورت خود را با نقاب و مانند آن بپوشاند حتي اگر مُحل باشد .

آية الله فاضل : فرقي ندارد .

آية الله مكارم : در حال نماز پشت پا و كف آن نيز مستثني است ولي در طواف احتياط پوشاندن آن است . همچنين در نماز نقاب ضرري ندارد ولي در طواف جايز نيست .

آية الله نوري : فرق مي كند ؛ چون در نماز مي تواند صورت خود را بپوشاند ولي در طواف واجب است صورت خود را نپوشاند .

3 . آية الله بهجت : در صورتي كه علم نداشته باشد ، اشكال ندارد .

4 ـ آيات عظام خامنه اي ، سيستاني ، مكارم : طواف صحيح است هرچند گناه كرده است .

آية الله خويي : در فرض جهل به حكم ، طواف صحيح است . ( المسائل الشرعيه ، ج1 ، ص334 ) .

258

مقدار پوشش دختر بچه در هنگام طواف

631 ـ پوشش دختر بچه در حال طواف چگونه بايد باشد ؟ ^{( 1 )}

طواف زنان با علم به نگاه و تماس با نامحرم

633 ـ طواف مستحبي براي زنان با فرض علم به نگاه به بدن مردان ، يا قرار گرفتن در فشار جمعيت ، اگر اختياراً نگاه به نامحرم نكنند ، اشكال ندارد ؛ ولي در ازدحام بهتر است مراعات كنند و در هر صورت طواف ، صحيح است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام : تبريزي ، خامنه اي ، سيستاني ، مكارم : بنابر احتياط به مقدار معمول زنان باشد .

آية الله صافي و آية الله فاضل : مانند زنان است .

آية الله نوري : پوشش خاصّي معتبر نيست اگر به پنج ، شش سال رسيده است حكم بانوان را رعايت نمايد .

259

فصل سوم

كيفيت طواف

گونه دومِ واجبات طواف ، واجبات مرتبط با كيفيت آن كه هفت مورد و به شرح ذيل است :

1 و 2 ـ ابتدا و ختم به حجرالاَسود

634 ـ عبور تمام اجزاي بدن طواف كننده از تمام حجرالاَسود ، لازم نيست ؛ ^{( 1 )} بلكه شروع از حجرالاَسود ، هر جاي آن كه باشد ، و ختم به همان جا ، ^{( 2 )} كفايت ميكند .

لزوم پرهيز از وسواس

635 ـ طواف بايد همان طوري كه همه مسلمين انجام مي دهند ، بدون دقت هاي صاحبان وسوسه ، از محاذات حجرالاَسود ، آغاز شود ؛ و در دورهاي ديگر ، در نزد حجرالاَسود ، توقف و عقب و جلو رفتن ـ كه برخي از روي جهل ، به خيال درست كردن محاذات انجام مي دهند ـ لازم نيست و موجب اشكال ^{( 3 )} و گاهي هم حرام است .

شروع طواف قبل از حجرالاَسود

636 ـ اگر قبل از حجرالاَسود ، طواف را آغاز و به همان جا ختم كند ، طوافش باطل است . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، سيستاني ، صافي ، گلپايگاني ، فاضل : همين كه نيت داشته باشد با نيّتِ شروعِ طواف از حجرالاسود ، از آن عبور كند ، و نيز نيت داشته باشد كه طواف را به همان جا كه شروع كرده ختم كند ، كافي است . ( مقدار زياده از باب مقدمه علميه محسوب مي شود ) .

آية الله مكارم : دقت در محاذي بودنِ اجزاي بدن با اجزاي حجرالاَسود لازم نيست همين اندازه كه عرفاً محاذات صدق كند كافي است .

2 . آية الله خامنه اي : و مانعي ندارد كه مقداري هم اضافه كند از باب احتياط تا يقين كند كه از حجرالاَسود شروع كرده و به نقطه ابتدا ختم نموده است .

3 ـ آية الله بهجت : به حسب شرايط مختلف بايد ملاحظه تكليف و وضع و ثبوت هر يك بشود .

4 ـ آية الله بهجت : اگر كمبود طواف ؛ يعني از موضع شروعش تا حجرالاَسود را جبران كند ، طوافش صحيح است . ( مستفاد از س83 ، مناسك ) .

260

637 ـ اگر يقين كند كه مثلاً ركن يماني ، همان ركن حجرالاَسود است ، و طواف را از ركن يماني شروع كند ، طواف او باطل است . ^{( 1 )}

638 ـ اگر طواف كننده طواف را از حجرالاَسود آغاز كند ولي در هر شوط قبل از رسيدن به حجرالاَسود ـ مثلا در ركن يماني ـ نيتِ ختم نمايد ، طواف او اشكال دارد ، ^{( 2 )} و بايد اعاده شود .

639 ـ ختم به حجرالاَسود ، اين گونه حاصل مي شود كه در دور هفتم ، به همان جا كه شروع كرده ، ختم ^{( 3 )} نمايد و در پايان هر دور ، توقف لازم نيست .

3 ـ قرار دادن كعبه به سمت چپ

سوم ـ بودن خانه كعبه در طرف چپ طواف كننده .

كفايت عرفي به سمت خانه بودن شانه چپ

640 ـ به شانه چپ قرار دادنِ كعبه در تمامِ حالاتِ طواف ، به صورت حقيقي و دقيق ، لازم نيست ؛ و حتي اگر هنگام دور زدن نزد حِجر اسماعيل ، ( عليه السلام ) قدري از طرف چپ خارج شود ، مانع ندارد ، حتّي اگر بيت به پشت متمايل شود ، ولي دور زدن به نحو متعارف باشد ، اشكال ندارد .

خروج شانه از محاذات

641 ـ اگر هنگام رسيدن به گوشه هاي كعبه ، شانه از محاذات آن خارج شود ، و حتي خانه متمايل به پشت شود ، اگر به طور متعارف دور ميزند ، هيچ اشكالي ندارد .

642 ـ طوافي كه برخي ـ به خاطر احتياطِ عدم خروج شانه از بيت ـ ديگري را وادار مي كنند كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : به ذيل مسأله قبل مراجعه شود .

آية الله سيستاني ، آية الله فاضل : اگر قصد او شروع از موضع معتبر شرعي است ولي در تطبيق اشتباه كرده است ، در صورتي كه كسري دور آخر را تا حجرالاَسود به قصد طواف تمام كند ، طواف صحيح است ؛ آية الله فاضل : ولي احتياطاً پس از نماز طواف ، طواف و نماز را اعاده كند .

آية الله مكارم : بنابر احتياط .

2 ـ آية الله سيستاني : طواف او باطل است .

3 ـ آيات عظام : بهجت ، خامنه اي ، تبريزي ، خويي : ودر شوط آخراحتياطاً قدري از حجر بگذرد وزيادي را مقدمه علميّه محسوب دارد .

261

او را طواف دهد و خود طواف كننده از خود سلب اختيار مي كند و آن شخص او را به جلو هل مي دهد ، باطل است . ^{( 1 )}

643 ـ بودن دقيق شانه به طرف بيت در تمام حالاتِ طواف ، لازم نيست ؛ و احتياط در آن خيلي ضعيف و غير قابل اعتنا است و بايد از جهالت و وسوسه دوري شود و به همان ترتيب كه ساير مسلمين دور مي زنند ، طواف انجام شود ، هرچند اگر كسي بخواهد بدون وسوسه احتياط كند و قدري شانه را هنگام رسيدن به حجر اسماعيل يا اركان كعبه ، به بيت متمايل كند و خلاف متعارف ^{( 2 )} و موجب انگشت نمايي نباشد ، مانع ندارد . ^{( 3 )}

تدارك طواف ناقص

644 ـ اگر به خاطر ازدحام و مانند آن ، مقداري از طواف ، خلاف متعارف انجام شود ؛ مثل آن كه روي طواف كننده يا پشت او به سمت كعبه واقع شود ، و يا عقب عقب طواف كند ، بايد آن مقدار را جبران كند . ^{( 4 )}

سرعت و نحوه طواف

645 ـ طواف كننده مي تواند هنگام طواف ، آهسته يا تند راه برود ، و مي تواند بدود و يا سواره طواف كند ، هرچند بهتر است كه اعتدال رعايت شود .

2/645 ـ در طواف با چرخ ، طواف كننده به اختيار خود ، حركت دادن چرخ را به ديگري واگذار مي كند ، مثل اينكه چرخ داراي موتور محرك باشد ، آيا اين طواف با طوافِ سواره كه در حال اختيار هم جايز است ، فرق دارد ؟ و آيا جواز طواف سواره با جواز سعي سواره فرق مي كند يا نه ؟ ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : باطل نيست .

آية الله خامنه اي ، آية الله مكارم : اين طواف باطل نيست . و در بسياري از مواقع ازدحام طواف ، ظاهراً اختيار سلب مي شود ولي چون از اول طواف كننده مختاراً اين راه را انتخاب مي كند ، منافات با اختيار ندارد ، اما از كارهاي ناپسند و زننده دوري شود .

2 ـ آية الله فاضل : و خلاف تقيه نباشد و موجب . . .

3 ـ آية الله فاضل : احتياط در ترك آن است .

آية الله مكارم : اين كار لزومي ندارد .

4 ـ آية الله سيستاني : و اگر نتواند در اثر ازدحام برگردد و جبران كند مي تواند تا حجرالاَسود بدون قصد طواف برود و از آنجا شوط را كاملا اعاده نمايد .

5 . آيات عظام بهجت ، مكارم : مانعي ندارد و فرقي نمي كند .

آية الله سيستاني : اگر بتواند خودش چرخ را نگه بدارد ، طواف و سعي صحيح است و فرقي بين طواف سواره و سعي سواره نيست .

آية الله صافي : در طواف و سعي سواره اگر شخصي به اختيار خود وسيله را مي برد اشكال ندارد و اما واگذار كردن حركت وسيله به ديگري بدون عذر شرعي اين حكم را ندارد و صحيح نيست والله العالم .

262

نگاه به چپ و راست

646 ـ در حال طواف نگاه به چپ و راست جايز است و بودن رو به طرف جلو واجب نيست ؛ و حتي برگرداندن صورت و به عقب نگاه كردن ، ^{( 1 )} مانعي ندارد ؛ و طواف كننده مي تواند طواف را رها و خانه را ببوسد و بازگردد و طواف را از همانجا كه قطع كرده ، اتمام كند .

حكم شانه كودكِ در بغل

647 ـ شخصي كه كودك را در بغل گرفته و طواف مي دهد ، آيا بايد شانه چپ كودك را به طرف كعبه قرار دهد ؟ ^{( 2 )}

4 ـ طواف از خارج حِجر

چهارم ـ بودن حِجر اسماعيل ( عليه السلام ) در داخل محدوده طواف .

طواف از داخل حجر

648 ـ اگر كسي از داخل حجر اسماعيل طواف نمايد ، طوافش باطل است ؛ و با عمد ، حكم ابطال عمدي طواف و با سهو ، حكم ابطال سهوي را دارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : اگر در حال حركت نباشد ؛ و اگر هم باشد ولي از خط منحرف نشود ، اشكال ندارد .

آية الله سيستاني : احتياط واجب آن است كه به حدّي رو نگرداند كه بتواند مقداري از پشت سر را نگاه كند . ( ملحق جديد مناسك ، ص33 ) .

2 . آية الله بهجت : بلي حتّي الامكان ، [ به مسأله 556 مناسك معظم له طبع جديد مراجعه شود . ]

آية الله تبريزي : لزومي ندارد ، والله العالم .

آية الله سيستاني : بايد تا حدّ امكان سعي كند طوري او را طواف دهد كه عرفاً طرف چپ او به طرف كعبه باشد .

آية الله صافي : بنابر احتياط شانه چپ كودك نيز به طرف بيت باشد ، والله العالم .

آية الله فاضل : بلي بايد تمام شرايط در كودك نيز رعايت شود .

آية الله مكارم : لازم نيست .

آية الله نوري : بلي لازم است .

263

649 ـ اگر بعضي از دورها از داخل حجر اسماعيل انجام شود ، بنابر احتياط واجب ، ^{( 1 )} بايد آن دور از سرگرفته شود و طواف اعاده شود ؛ اگرچه ظاهر ، عدم لزوم اعاده طواف است .

طواف در مقابل حجر اسماعيل

651 ـ هنگام طواف در مقابل حجر اسماعيل ، بايد طوري حركت كند كه به نحو متعارف باشد و طواف بيت ، صادق باشد .

652 ـ حجر اسماعيل جزو بيت نيست ، هرچند بايد در خارج آن طواف كرد .

طواف از داخل حجر و علم بعد از حج

653 ـ اگر حج گزار پس از انجام اعمال حج تمتع بفهمد كه در طواف عمره يا حج ، چند شوط را از داخل حجراسماعيل دور زده ، ^{( 2 )} حج او صحيح است ولي بايد طواف را اعاده ^{( 3 )} كند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام صافي ، گلپايگاني : بايد آن دور را اعاده نمايد و احوط اعاده كل طواف است بعد از اتمام آن .

آية الله بهجت : بايد آن دور اعاده شود در صورتي كه در ابتداي طواف ، نيّت طواف بر بيت محض نكرده باشد والاّ اعاده اصل طواف موافق احتياط است ؛ اگرچه عملاً در يك شوط اختصار نمايد . ( مناسك شيخ ، ص41 ) .

آيات عظام : خامنه اي ، تبريزي ، خويي ، سيستاني ، فاضل ، مكارم ، نوري : بايد آن دور اعاده شود ؛ آية الله خامنه اي : و اگر بدون اعاده اين دور به طواف ادامه داد طواف او باطل است .

2 ـ آية الله بهجت : در صورت سهو و بطلان اصل طواف .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر در عمره بوده حج او بدل به افراد شده ، بايد عمره مفرده به جاآورده و در سال بعد نيز حج تمتّع را انجام دهد و اگر در طواف حج باشد مسأله صوري دارد . ( آداب و احكام حج ، مسأله 558 ) .

آية الله مكارم : يعني از روي سهو .

3 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : چون از روي جهل به حكم ، طواف صحيح را ترك كرده با فرض انقضاي وقت ، حجش باطل است . ( مناسك ، مسأله 325 ) .

آية الله خامنه اي : حج او صحيح است و بايد طواف و نماز آن را اعاده كند .

آية الله سيستاني : اگر سهواًباشد و در سه شوط يا كمتر چنين شده باشد بايد همان سه شوط را انجام دهد و اگر بيشتر باشد احتياطاً طواف رانيز اعاده كند و در اين صورت اگر طواف حج باشد و در ماه ذي حجّه متذكر شود ، اعمال مترتبه را نيز احتياطاً اعاده كند و اگر بعد از ماه ذي حجّه باشد يا مربوط به طواف عمره باشد ، اعاده بقيّه اعمال لازم نيست و اگر جهلا و در طواف حج باشد و در ماه ذي حجّه متوجّه شود بايد طواف و اعمال مترتبه را انجام دهد و اگر بعد از ماه ذي حجّه متوجّه شود يا مربوط به طواف عمره باشد حجش باطل است و احتياطاً بايد يك شتر قرباني كند .

آية الله فاضل : بنابر احتياط آن چند شوط را اعاده كند و نماز را نيز اعاده كند و پس از آن اصل طواف و نماز را اعاده كند .

آية الله مكارم ، احتياط آن است كه تكميل كند و بعد اعاده نمايد .

264

654 ـ اگر كسي يك شوط طواف را از درون حجر اسماعيل بجا آورد و بقيه اعمال را انجام دهد ، بايد آن شوط و نماز طواف را اعاده كند ؛ ^{( 1 )} و اگر با اعتقاد صحّت بوده ، بقيه اعمال صحيح است . ^{( 2 )}

655 ـ اگر طواف كننده به قصد طواف ولو اشتباهاً ، وارد حجر اسماعيل  ( عليه السلام ) شود ، طوافش اشكال دارد ؛ ^{( 3 )} حتي اگر بعد از توجه برگردد و از همان جا كه طواف به خاطر ورود به حجر قطع شده ، آن را ادامه دهد و شوط را كامل نمايد . ولي اگر پس از تذكر ، از حجرالاَسود به قصد احتياط ، شوط را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر طواف كننده داخل حجر اسماعيل ( عليه السلام ) شود ، آن شوط باطل مي شود و بايد آن را اعاده كند و بهتر اعاده طواف است بعد از اتمام آن ، و اين در صورت بقاي موالات است ، و در صورت فوت موالات ، طواف محكوم به بطلان است ، اگرچه از روي جهل يا نسيان باشد . و در مجموعه سؤال و جواب حاج آقاي افتخاري ، ص 130 آمده است : سؤال : از داخل حجر طواف كرده و در وقت طواف حج به اشتباه خود واقف شد ؟ جواب : در مفروض سؤال ، حج او باطل است به بطلان عمره اش . ( فتواي آية الله تبريزي هم مثل همين است ) .

آية الله صافي و آية الله گلپايگاني : اگر چهار شوط را تمام كرده و داخل حجر شده هر وقت فهميد ناقص را تمام كند و نماز طواف و اعمال مترتبه را به جا آورد و اگر قبل از سه شوط و نيم بوده شوط هاي گذشته باطل است و بايد طواف را از سر بگيرد و بعد از آن نماز طواف و سعي و تقصير را به جا آورد و اگر از سه شوط و نيم گذشته و به چهار نرسيده آن را تمام كند با دو ركعت نماز و بعد يك هفت شوط طواف و نماز و سعي و تقصير را به جا آورد . ( آداب و احكام حج ، م 560 )

آية الله فاضل : احتياط آن است كه سعي و تقصير را نيز اعاده كند .

2 ـ آية الله بهجت : آن شوط و نماز طواف را اعاده كند و احتياطاً سعي و تقصير را نيز اعاده نمايد .

آية الله سيستاني : در فرض جهل و فوت موالات بايد طواف و ساير اعمال را اعاده كند و اگر وقت تدارك گذشته باشد عمره او باطل است و به احتياط واجب بايد يك شتر كفّاره بدهد .

3 ـ آية الله بهجت : مستفاد از آنچه در ذيل مسأله 649 آمده است ، آن است كه با اتمام آن به يك شوط ، طواف صحيح است .

آيات عظام خامنه اي ، سيستاني ، مكارم : آن دور باطل است و بايد آن را از حجرالاَسود اعاده كند ولي چون غالباً برگشتن به عقب مشكل است بهتر است همراه جمعيّت آن دور را بدون نيّت ادامه دهد سپس از حجرالاَسود قصد كند .

265

اعاده كند و از محلي كه ، طوافش قطع شده ، قاصد جدي طواف باشد ، ^{( 1 )} طواف او صحيح است .

5 ـ محدوده طواف

پنجم ـ محدوده طواف

656 ـ طواف بايد از همه اطراف ، بين ^{( 2 )} خانه كعبه و مقام حضرت ابراهيم واقع شود .

مراد از طواف بين مقام و بيت

657 ـ مراد از طواف بين كعبه و مقام ، رعايت مسافت ميان خانه و مقام ابراهيم  ( عليه السلام ) در همه اطراف خانه كعبه است ، به گونه اي كه طواف كننده ، از اين فاصله ـ كه گفته اند تقريباً بيست و شش ذراع و نيم است  ^{( 3 )} ـ دورتر نرود . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و در فرض اخير هم ، چون احتمال باطل شدن اصل طواف مي رود احتياط لازم آن است كه پس از تمام كردن طواف و خواندن نماز دوباره طواف كند و نماز آن را بخواند . ( مناسك فارسي ، ص 67 ) .

آية الله فاضل : شوط فاسد را اتيان كند و بنابر احتياط مستحب طواف را اعاده كند .

2 ـ آية الله خويي : به حاشيه مسأله بعد مراجعه شود .

آية الله فاضل : ولي چنانچه ضرورت عرفي اقتضا كند ، طواف در خارج از محدوده ، با رعايت الأقرب فالأقرب صحيح است .

آية الله مكارم : رعايت اين شرط لازم نيست ولي بهتر است .

آية الله نوري : اقوي اين است كه در طواف ، همين قدر كه « طواف دور خانه خدا » صدق كند كافي است و مراعات اين كه طواف بين خانه خدا و مقام ابراهيم ( عليه السلام ) است لازم نيست و مستحب است . ( مناسك ، مسأله 172 ) .

3 ـ آية الله بهجت : از خانه تا سنگِ مخصوص است نه بنا ، و موضع معروف به « شاذروان » داخل بيت است از جميع جوانب علي الأحوط . ( مناسك شيخ ، ص41 ) .

4 ـ آية الله بهجت : ليكن ظاهر اين است كه طواف در دورتر از اين مسافت ـ بيست و شش ذراع و نيم ـ نيز كافي باشد براي كساني كه در اين مسافت نتوانند طواف كنند يا طواف در آن بر آنها مشقت داشته باشد و مراعات احتياط با قدرت و تمكن متعيّن است و با تحري اوقات خلوت نسبي و عدم تمكن از طواف در حد لازم ، اقرب جواز طواف از اقرب به حد است با رعايت اختلاف اطراف در مانع . ( مناسك ، مسأله 306 ) و از اينجا حكم چند مسأله بعدي معلوم مي شود .

آية الله تبريزي : در صورت امكان بنابر احتياط طواف بايد در محدوده فاصله بين كعبه و مقام ابراهيم ( عليه السلام ) باشد ولي در موارد ازدحام طواف در خارج اين محدوده هم كافي است .

آية الله خامنه اي : اقوي عدم وجوب است ، و براي مطاف حدي وجود ندارد و تا هر جاي مسجدالحرام كه طواف در آن طواف كعبه صدق كند ، طواف مجزي است ، بلي مستحب است كه اگر اضطرار و ازدحام نباشد فيمابين كعبه و مقام ابراهيم انجام دهد . و از اين مسأله حكم مسائل بعد نيز روشن مي شود .

آية الله خويي : و ليكن ظاهر اين است كه طواف در دورتر از اين مسافت بيست و شش ذراع و نيم نيز كافي باشد ؛ خصوصاً براي كساني كه در اين مسافت نتوانند طواف كنند يا طواف در آن بر آنها مشقت داشته باشد و مراعات احتياط با قدرت و تمكن بهتر است و از اين مسأله حكم چند مسأله بعد هم معلوم مي شود . ( مناسك ، مسأله 306 ) .

آية الله وحيد : احتياط آن است كه طواف بين خانه خدا و مقام حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) باشد هر چند اقوي اين است كه طواف حتي براي متمكن از طواف در اين مقدار بدون حرج نيز كافي است اگر چه مكروه است . ( مناسك فارسي معظم له صفحه 156 و 157 )

آية الله سيستاني : ولي بعيد نيست كه در بيش از مقدار ذكر شده هم ـ هرچند كه كراهت دارد ـ طواف جايز باشد ؛ خصوصاً براي كسي كه در فاصله ذكر شده توانايي طواف را ندارد يا موجب حرج و مشقت زياد براي او مي شود و در صورت توانايي رعايت احتياط اولي است و از اين جا حكم مسائل بعد نيز روشن مي شود . ( مناسك ، مسأله 303 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : تا جايي كه جمعيّت طواف كننده متّصل به يكديگر مشغول طوافند ، طواف در آن حدّ صحيح و مجزي است ومع ذلك اولي رعايت حدّ است با امكان ، و از اينجا حكم چهار مسأله بعد روشن مي شود . ( آراءالمراجع ، ص 320 ) .

آية الله مكارم : رعايت اين امر خوب است ولي لازم نيست . و در همين جا حكم چند مسأله بعد روشن مي شود .

266

طواف از خلف مقام

658 ـ طواف از پشت مقام ابراهيم باطل است ؛ ^{( 1 )} و اگر طواف كننده بعضي از دورها را از پشت مقام طواف كند ، بايد آن دور را با اعاده همان جزء تمام كند و احوط اعاده طواف است ، اگرچه ظاهراً لازم نيست ، بلكه كفايت اعاده همان جزء ، بعيد نيست .

محدوده طواف در طرف حجر اسماعيل

659 ـ در طرف حجر اسماعيل  ( عليه السلام ) محل طواف تنگ مي شود ، ^{( 2 )} زيرا مقدار حِجْر از آن كاسته

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ جهت نظر آيات عظام به مسأله قبل مراجعه شود .

2 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در طرف حجر فاصله از ديوار حجر محاسبه مي شود .

آية الله فاضل : ظاهر آن است كه در طرف حجر اسماعيل ( عليه السلام ) مقدار محل طواف ضيق نمي شود و از حجر به مقدار بيست و شش ذراع و نيم عنوان مطاف را دارد ، ليكن رعايت احتياط ؛ يعني طواف در مقدار شش ذراع و نيم نيكو است . ( مناسك ، مسأله 416 ) .

267

مي شود و تقريباً شش ذراع و نيم براي محل طواف ، باقي مي ماند ؛ بنابراين طواف نبايد خارج از اين حد ، انجام شود ؛ ^{( 1 )} و اگر فاصله بيش از شش ذراع و نيم ^{( 2 )} شود ، بنابر اظهر ، اعاده آن جزء لازم است . ^{( 3 )}

خروج از مطاف هنگام نظافت

660 ـ هنگام نظافت مسجدالحرام ، اگر طواف كننده از مَطاف خارج شود ، اگر امكان طواف در محدوده باشد ، بايد صبر كند و داخل محدوده طواف كند ؛ و با فرض امكان ، طواف در خارج حد ، صحيح نيست . ^{( 4 )}

طواف در حال ازدحام

661 ـ افراد ناتوان و ضعيف كه هنگام ازدحام نمي توانند بين مقام و بيت طواف كنند ، اگر مي توانند ^{( 5 )} ـ ولو در وقت خلوت ـ در مطاف طواف كنند ، بايد محدوده طواف را رعايت نمايند ؛ ^{( 6 )} و در غير اين صورت ، طواف در خارج حد ، با رعايت الاقرب فالاقرب ، مانع ندارد و لازم نيست در احرام بمانند تا وقت ضيق شود . ^{( 7 )}

662 ـ در صورت امكان ^{( 8 )} ـ ولو با انتخاب وقت خلوت ـ بايد طواف در حد ذكر شده انجام شود و دورتر ، كفايت نمي كند ؛ و در صورت عدم امكان ولو در وقت خلوت ، طواف در خارج حد ، با

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به مسأله 657 مراجعه شود .

2 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در طرف حجر فاصله از ديوار حجر محاسبه مي شود .

3 ـ آية الله فاضل : ظاهر آن است كه طوافش صحيح است . ( مناسك ، مسأله 417 ) .

4 ـ آية الله بهجت : مي تواند در كناري قرار بگيرد تا بعد از تمام شدن كار آنها ، از آنجا كه طوافش را قطع كرده بود به طوافش ادامه بدهد و صحيح است .

آية الله فاضل : اگر طواف در خارج محدوده بوده ، طواف و نماز را بايد اعاده كرده و احتياطاً سعي و تقصير را نيز اعاده كنند مگر ضرورت عرفي اقتضا كرده و صبر كردن براي انجام طواف در محدوده مستلزم عسر و حرج بوده و در خارج حد با رعايت الاقرب فالاقرب انجام شده كه صحيح است .

5 ـ نظر ساير آيات عظام از ذيل مسأله 657 به دست مي آيد .

6 ـ آية الله فاضل : ولي چنانچه ضرورت عرفي اقتضا كند انجام طواف در خارج حدّ با رعايت الاقرب فالاقرب مانعي ندارد و صحيح است و صبر كردن و تأخير انداختن لازم نيست .

7 ـ تفصيل نظر آيات عظام در ذيل مسأله 657 آمده است .

آية الله بهجت : براي مسأله نماز به مسأله 800 و قبل از آن مراجعه شود .

8 ـ نظر آيات عظام در مسأله 657 آمده است .

آية الله فاضل : ولي چنانچه ضرورت عرفي اقتضا كند انجام طواف در خارج حد با رعايت الاقرب فالاقرب مانعي ندارد و صحيح است و صبر كردن و تأخير انداختن لازم نيست .

268

مراعات الأقرب فالأقرب ، مانع ندارد .

رعايت مطاف با يقين به هل خوردن

663 ـ يقين به هل خوردن مصداق عدم امكان طواف در محدوده نيست ^{( 1 )} و مجوّز براي طواف در خارج آن نمي شود ؛ و همچنين است يقين به برخورد به اجنبي يا اجنبيّه در مطاف .

شك در خروج از مطاف

664 ـ كسي كه به حدود مطاف آگاهي ندارد ، اگر بعد از فراغ از طواف ، شك كند كه طواف او در مطاف بوده يا نه :

اگر از اول در مطاف بوده و شك در خارج شدن دارد ، طوافش صحيح است ؛ و اگر شك دارد كه از اول در محدوده بوده ، با جهل به حدود مطاف ، نمي تواند به طواف مزبور اكتفا كند . ^{( 2 )}

شك در صحت شوط

665 ـ اگر طواف كننده در صحت شوط سابق ، يا جزئي از همين شوطي كه فعلا مشغول است و محل آن جزء گذشته ، شك كند ، مثلاً نمي داند كه هنگام عبور از مقابل حِجْر ، از حدّ مطاف ، خارج شده يا نه ، اگر حكم را مي دانسته و قاصد عمل صحيح بوده ، يعني غافل نبوده ، طواف او صحيح است . ^{( 3 )}

666 ـ اگر كسي طواف را در خارج از مطاف آغاز كند سپس متوجه شود كه طواف بايد در محدوده معين انجام شود ، بايد آن را رها و طواف را در مطاف انجام دهد . ^{( 4 )}

طواف بانوان عاجز

667 ـ اگر زني قادر بر طواف نباشد و امر دائر است بين اين كه او را با چرخ و مانند در خارج مَطاف طواف دهند و يا نامحرم او را پشت كند و در مَطاف طواف دهد ، بايد او را در مَطاف طواف دهند ، هرچند نامحرم او را پشت كند . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به ذيل مسأله 657 مراجعه شود .

2 ـ نظر آيات عظام در مسأله 657 آمده است .

3 ـ آية الله تبريزي ، آية الله فاضل : ودر غير اين صورت طواف را تمام كند ونماز آن را بخواند وپس ازآن احتياطاً طواف و نماز آن را اعاده نمايد .

4 ـ اين مسأله مبتني بر اعتبار حدّ طواف است و بر مبناي عدم اعتبار حدّ از جهت از سرگيري طواف با بقاي موالات و عدم آن به مسأله 722 مراجعه شود .

5 . آيات عظام : تبريزي ، خامنه اي ، صافي ، گلپايگاني ، مكارم : چون رعايت حدّ بين مقام و بيت لازم نيست ، او را با تخت ( چرخ ) طواف دهند .

حكم اين مسأله در حاشيه مسأله 657 آمده است . و به 744 نيز مراجعه شود .

269

حكم طواف از طبقه دوم

668 ـ طواف از طبقه دوّم چه حكمي دارد ؟ ^{( 1 )}

6 ـ خروج از خانه

ششم ـ خروج طواف كننده از خانه و آنچه از آن محسوب است .

حكم شاذروان

669 ـ پيش آمدگيِ اطراف ديوار كعبه ـ كه « شاذروان » نام دارد ـ جزو كعبه است ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيت الله بهجت : در صورت عدم امكان با رعايتِ الأقرب فالأقرب ، كفايت مي كند ؛ والله العالم .

آيت الله تبريزي : احتياط واجب اين است كه آنها را از طبقه دوم طواف دهند و نايب هم برايشان بگيرند .

آيت الله خامنه اي : كسي كه نتواند در صحن مسجدالحرام طواف كند ، و بايد طواف را در طبقه دوم انجام دهد ، به احتياط واجب بايد چنين شخصي خودش در طبقه دوم طواف كند و كسي را هم نايب بگيرد كه براي او در صحن مسجد طواف انجام دهد ، و نماز را هم خودش در طبقه دوم ، و نائبش در صحن مسجد بخوانند ، و اگر خودش بتواند در صحن مسجد نماز بخواند همان نماز او كفايت مي كند .

آيت الله سيستاني : چنانچه احراز شود كه طبقه دوم بالاتر از كعبه است ، طواف از بالا كفايت نمي كند و بايد براي طواف از پايين نايب بگيرند و لازم نيست احتياط كنند و چنانچه مطلب مشكوك باشد بايد احتياطاً بين طواف از بالا و نايب گرفتن از پايين جمع نمايند .

آيت الله صافي : در فرض مذكور اگر طواف در طبقه دوم بالاتر از كعبه باشد نايب بگيرند تا براي آنان در صحن مسجدالحرام طواف نمايد ، خودشان لازم نيست كه از طبقه دوم طواف نمايند .

آيت الله فاضل : طواف در طبقه دوم براي كساني كه اجازه نمي دهند از طبقه اول طواف كنند ، كفايت مي كند و نياز به استنابه نيست . و در مورد نماز طواف اگر مي توانند بلافاصله و بدون عسر و حرج پايين بيايند ، بايد پايين بخوانند و الا در همان بالا بخوانند و كفايت مي كند .

آيت الله مكارم : در اين گونه موارد كه راهي جز اين نيست طواف در طبقه بالا كفايت مي كند .

آيت الله نوري : طواف در طبقه فوقاني صحيح نيست و اين قبيل افراد بايد بهوسيله كول گرفتن طواف خود را انجام بدهند و اگر ممكن نشد ، لازم است براي طواف خود نايب بگيرند .

آيت الله وحيد خراساني : در مفروض سؤال بايد نايب بگيرد كه در صحن مسجدالحرام طواف نمايد و در صورتي كه متمكّن مي باشد و بر او حرجي نيست ، احتياط واجب آن است كه خودش هم از طبقه دوم طواف نمايد .

270

و طواف بايد از بيرون آن انجام شود ؛ و اگر ـ به فرض امكان ـ كسي در هنگام طواف ، مقداري از بالاي آن دور بزند ، آن مقدار باطل است ^{( 1 )} و بايد اعاده شود .

دست گذاردن به كعبه هنگام طواف

670 ـ هنگام طواف ، گذاردن دست به ديوار خانه كعبه در بالاي شاذروان ، جايز است ^{( 2 )} و به طواف ضرر نمي رساند ، گرچه احتياط مستحب ^{( 3 )} در ترك آن است .

دست گذاشتن روي حجر هنگام طواف

671 ـ گذاردن دست روي ديوار حجر اسماعيل ، ( عليه السلام ) هنگام طواف جايز است ^{( 4 )} و به طواف ضرر نمي رساند ، گرچه احتياط مستحب ^{( 5 )} در ترك است .

بوسيدن كعبه و شك در حركت

672 ـ اگر شخصي در حال طواف ، كعبه را بوسيده و شك دارد كه آيا در اين حال ، طواف هم مي كرده يا نه ، اگر اين شك بعد از عمل باشد ، طواف او صحيح است . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : و احتياط اين است كه آن مقدار را تدارك نموده و طواف خود را تمام ، سپس طواف را اعاده نمايد .

آية الله صافي : حكم راه رفتن روي ديوار حجر را دارد كه حكم آن گذشت .

آية الله مكارم : امروز شاذروان طوري ساخته شده كه عملاً طواف روي آن ممكن نيست .

2 ـ آية الله بهجت : احوط آن است كه در اثناي طواف دست خودرا دراز نكند از طرف شاذروان به ديوار خانه به جهت استلام اركان ياغير آن وهمچنين دست بر روي ديوار حجر نگذارد . ( مناسك شيخ ، ص42 ) .

3 ـ آيات عظام صافي ، فاضل ، گلپايگاني ، نوري : بنابر احتياط واجب جايز نيست و بايد همان قسمت را اعاده كند .

4 ـ آية الله فاضل : بنا بر احتياط واجب جايز نيست و بايد همان قسمت را اعاده كند .

آية الله بهجت : به ذيل مسأله قبل مراجعه شود .

آية الله نوري : جايز نيست و بايد همان قسمت را اعاده نمايد .

5 ـ نظر آيات عظام ، غير از آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، سيستاني ، مكارم كه موافق متن هستند در اين مسأله ، مثل مسأله قبل است .

6 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در صورتي كه توجّه به حكم و بنا بر اتيان طواف صحيح داشته است .

آية الله مكارم : هرگاه آگاه به مسأله بوده كه نبايد در آن حالت راه برود .

271

7 ـ مراعات هفت شوط

هفتم ـ طواف بايد هفت شوط كامل و بدون زياده و نقصان باشد .

طواف از جهت عدم رعايت عدد اشواط ، داراي احكامي به شرح ذيل است :

الف ـ اضافه نمودن در طواف

قصد زياده و نقيصه

673 ـ اگر طواف كننده ، عمداً از اول قصد كند كه كمتر با بيشتر از هفت دور به جا آورد ، طوافش باطل ^{( 1 )} است ، اگرچه به هفت دور ختم نمايد ؛ و اگر از روي جهل به حكم ، يا سهو و غفلت باشد ، بنابر احتياط واجب ، طواف را اعاده كند . ^{( 2 )}

674 ـ اگر در اثناي طواف ، قصد كم يا زياد كردن در اشواط نمايد ، از همان جا كه اين قصد را نموده ، ^{( 3 )} باطل است و بايد اعاده كند ؛ و اگر با اين قصد زيادتر آورد ، اصل طواف باطل مي شود . ^{( 4 )}

اضافه نمودن يك دور بدون قصد وجوب

675 ـ اگر از اول قصد هشت دور داشته باشد ولي در نظرش اين باشد كه هفت دورِ آن ، واجب ، و يك دور براي قدم زدن براي تبرك يا قصد ديگر باشد ، طواف او صحيح است ؛ همچنين اگر گمان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : بنابر احتياط اصل طواف باطل است .

آية الله خويي : با فرض تحقّق قصد قربت طواف او صحيح است .

آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط در هر حال طوافش باطل است . ( مناسك عربي ، ص 112 ) .

2 ـ آيات عظام بهجت ، تبريزي ، سيستاني ، فاضل : در صورت ندانستن مسأله و در صورت سهو و غفلت ، چنانچه به هفت دور تمام كند ، اعاده طواف لازم نيست گرچه احتياط مستحب اعاده آن است .

آية الله خويي : نظرشان به دست نيامد .

3 ـ آيات عظام سيستاني ، فاضل ، نوري : بنابر احتياط اصل طواف باطل مي شود .

آية الله تبريزي : بنابراحتياط اصل طواف باطل مي شود ، اگر ازروي علموعمد ، قصد زيادتر آوردن يا كمتر آوردن را كرده باشد .

آية الله خويي : اگر قصد قربت مختل شود اصل طواف اشكال پيدا مي كند .

آية الله مكارم : احتياط آن است كه طواف را به نيّت صحيح تمام كرده و بعد اعاده كند .

4 ـ آية الله بهجت : آنچه كه مصادف با نيّت زياده بوده است ، باطل مي باشد . ( مستفاد از مناسك شيخ ، ص43 ) .

نظر آية الله گلپايگاني در مسأله قبل گذشت .

272

كند كه يك دور نيز مستحب است و با قصد هفت دور واجب ، يك دور مستحب ، دنبال آن بياورد ، طواف او صحيح است .

انجام چهارده شوط

676 ـ اگر كسي به قصد چهارده شوط ، طواف نمايد ، ولو اين كه تصور مي كرده طواف چهارده دور است ، طوافش باطل است . ^{( 1 )}

زياد نمودن سهوي در طواف

677 ـ زيادي سهوي در طواف : اگر كمتر از يك دور باشد ، آن را قطع كند و طوافش صحيح است ؛ و اگر يك دور يا زيادتر باشد ، بنابر احوط ^{( 2 )} آن را با قصد قربت ، بدون تعيين مستحب يا واجب ، به هفت دور برساند و دو ركعت ^{( 3 )} نماز قبل از سعي و دو ركعت بعد از سعي بخواند ، و دو ركعت اول را ، بدون اين كه تعيين كند براي طواف اول يا طواف دوم است ، براي طواف فريضه قرار دهد . ^{( 4 )}

678 ـ اگر در هنگام خروج از مطاف ، بعد از پايان هفت شوط ، عمداً مقداري از مسافت را به قصد جزئيت بجا بياورد ، طواف باطل است ؛ و در صورت سهو ، اگر از همان جا قطع كند ، طوافش صحيح است . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : اگر جاهل قاصر باشد صحيح است وگرنه مشكل است .

آية الله فاضل : اگر جاهل قاصر بوده ، طوافش صحيح و اعاده مستحب است .

2 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اين احتياط مستحب است . ( مناسك ، ص 70 ، مسأله 103 ) .

3 ـ از اينجا تا آخر مسأله در مناسك آية الله خويي مذكور نيست .

4 ـ آية الله بهجت : احتياط در اين است كه دو ركعت فريضه قبل از سعي بجاي آورد و دو ركعت نافله را مي تواند بعد از سعي به جاي آورد . ( مناسك ، مسأله 318 ) .

آية الله سيستاني : اگر از روي اشتباه چيزي بر شوط هاي طواف خود بيافزايد ، پس اگر بعد از رسيدن به ركن عراقي يادش آمد ، مقدار افزوده را تا يك طواف كامل به اتمام برساند و احتياط واجب اين است كه طواف دوّم را در اين هنگام به قصد قربت بدون اين كه واجب يا مستحب بودن آن را قصد كند به اتمام برساند ، و پس از آن چهار ركعت نماز بخواند و احتياط مستحب اين است كه بين آن ها فاصله اي بيندازد ؛ به اين معنا كه دو ركعت قبل از سعي جهت طواف واجب به جا آورد و دو ركعت پس از سعي جهت طواف مستحبي به جا آورد . و همچنين است بنابر احتياط واجب اگر پيش از رسيدن به ركن عراقي يادش بيايد . ( مناسك ، مسأله 314 ) .

آية الله فاضل : و احتياط مستحب آن است كه دو ركعت نماز بعد از سعي براي غير فريضه انجام دهد .

5 ـ به ذيل مسأله 677 مراجعه شود .

آية الله سيستاني : در مورد سهو ، مراجعه شود به حاشيه مسأله 677 ، و اگر جاهل باشد ، صحّت طواف او مورد اشكال است مگر اين كه جاهل قاصر باشد .

273

اضافه نمودن به طواف جهلا و اتمام اعمال

679 ـ اگر جهلاً بيش از هفت شوط طواف كند و بقيه اعمال بعد از آن را بجا آورد :

اگر از اول ، قصد بيش از هفت شوط داشته ، طواف و نمازش صحيح نيست ^{( 1 )} و بايد آنها را اعاده كند و ظاهراً اعاده بقيه اعمال لازم نيست ؛ ^{( 2 )}

واگر قصد هفت شوط داشته و بعد از اتمام ، قصد زياد كرده باشد ، ^{( 3 )} پس اگر زيادي چهار شوط يا بيشتر باشد ، احتياط آن است كه بقيه را به چهارده شوط برساند و يك نماز ديگر بجا آورد و طواف و نماز را اعاده كند ؛ ^{( 4 )}

و اگر زيادي كمتر از چهار شوط و موالات عرفيه به هم خورده باشد ، بنابر احتياط واجب ، طواف و نماز را اعاده نمايد ؛ و اگر موالات عرفيه به هم نخورده ، حكم صورت قبل را دارد . ^{( 5 )}

اضافه نمودن چند شوط رجاءً

680 ـ اضافه نمودن يك يا چند شوط رجاءً بعد از طواف ، به قصد جبران نقص احتمالي ، به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل : مگر اين كه جاهل قاصر باشد .

2 ـ آية الله بهجت : بنابر احتياط بقيه اعمال را اعاده كند .

آية الله خويي : بنابر احتياط طواف باطل است و بقيه اعمال بعد از آن را هم اعاده نمايد .

آية الله سيستاني : در هر صورت ، اگر جاهل قاصر باشد طوافش صحيح است وگرنه مشكل است و به احتياط واجب بايدآن را و اعمال پس از آن را اعاده كند .

آية الله فاضل : استحبابا اعاده كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اعاده بقيه اعمال لازم است . ( آداب و احكام حج ، م 574 )

3 ـ آية الله فاضل : اگر سهواً اضافه كرده و قبل از يك دور متوجّه شده ، آن را قطع كند و طواف صحيح است و اگر بعد از يك دور متوجّه شود بايد طواف را به احتياط واجب تا چهارده دور به قصد قربت تمام كند و دو ركعت نماز براي طواف واجب قبل از سعي بخواند و به احتياط مستحب دو ركعت براي طواف مستحب نيز بعد از سعي بخواند .

آية الله مكارم : اين صورت هم مانند صورت اوّل است بايد زياده را رها كرده از سر بگيرد .

4 ـ آية الله بهجت : اعاده لازم نيست به نحوي كه در مسأله 677 آمده است .

5 ـ نظر آيات عظام در مسأله 673 آمده است .

274

صحت طواف ضرر نمي زند ولي جبران نقص هم نمي كند . ^{( 1 )}

ترديد در عدد اشواط اضافي و حكم به بطلان

681 ـ اگر شخصي بعد از اتمام طواف ، سهواً يك يا چند شوط زياد كرده است و در عدد اشواط اضافي مردّد است ، طواف او باطل است ^{( 2 )} و بايد طواف و نماز را اعاده كند . ^{( 3 )}

ب ـ قران در طواف

قران در طواف واجب و مستحب

682 ـ در طواف واجب ، قران جايز نيست ؛ ^{( 4 )} يعني جايز نيست بدون آن كه بين دو طواف ، نماز طواف فاصله شود ، طواف واجب را با طواف ديگر دنبالِ هم آورد ، و در طواف مستحب ، مكروه است .

تكرار احتياطي طواف بدون نماز

683 ـ تكرار طواف از روي احتياط بدون خواندن نماز طواف ، موجب بطلان طواف نمي شود ^{( 5 )} هرچند داخل در قِران حرام است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : قصد جبران قصد زياده نيست . ( مناسك ، س90 ) .

آية الله سيستاني : طواف او اشكال دارد مگر اين كه جاهل قاصر باشد .

آية الله مكارم : طواف او اشكال دارد .

2 ـ آية الله خويي : بنابر احتياط بايد شوط زايد را به نيت قربت مطلقه تمام مي نمود . ( مناسك ، مسأله 318 ) .

لازم به تذكر است براي رعايت احتياط ، اعاده سعي و تقصير هم لازم است . ( المسائل الشرعيه ، ج1 ، ص335 ، س19 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : طواف واجب او صحيح است . ( آداب و احكام ، م 614 )

3 ـ مراجعه شود به مسأله 684 و 677 .

آية الله سيستاني : مگر اين كه جاهل قاصر باشد .

آية الله مكارم : بنا بر احتياط .

4 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : بنا بر احتياط واجب سبب بطلان طواف مي شود .

5 ـ آيات عظام بهجت ، صافي ، گلپايگاني : اعاده طواف به عنوان احتياط ، قرآن نيست .

آية الله سيستاني : صحّت عمل مورد اشكال است ، از جهت فاصله بين طواف و نماز ، مگر اين كه جاهل قاصر باشد .

نسبت به نظريه ساير آيات عظام ، مراجعه شود به مسأله 682 و 684 .