بخش 14

299

فصل ششم

احكام خاص بانوان در طواف

1 حيض

حيض

وظيفه بعد از تجاوز دم از عشره

753 ـ مدت حيض ، از ده روز بيشتر نمي شود ؛ و اگر حايض بعد از عادت غسل كند و عمره تمتّع انجام دهد و بعد از آن تا روز يازدهم لك ببيند ، محكوم به استحاضه است و وظيفه او تمتع است . ^{( 1 )}

لك ديدن در غير ايام عادت

754 ـ زني كه در غير ايام عادت لك ديده و به اعتقاد پاكي ، طواف و نماز را انجام داده و شب بعد خون با شرايط حيض ، ديده ، اگر يقين كند كه بعد از ديدن لك ، خون در باطن فرج بوده و قطع نشده ، ^{( 2 )} در اين صورت حائض بوده و طواف و نمازش صحيح نيست ؛ ^{( 3 )} و اگر شك دارد يا يقين كند كه خون قطع شده ، حائض نبوده و اعمالش صحيح است ؛ ^{( 4 )} و در صورت اول ، حج او صحيح است و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : اگر مجموع آن روزها از ده روز بگذرد ، لكهايي كه ديده محكوم به استحاضه اند و حج تمتّع خود را تمام كند و اگر از ده روز نگذرد لكها محكوم به حيضند و احتياطاً بايد در اوقات پاكي جمع نمايد بين احكام طاهر و حايض و به موجب اين احتياط ، بايد طواف عمره و نمازش را پيش از طواف حج احتياطاً قضا نمايد .

2 ـ آية الله نوري : در اين صورت از تاريخ ديدن لك ، حيض شروع شده . . . .

3 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر لك داراي صفات حيض بوده ، در اين صورت حكم كسي را دارد كه قبل از طواف حايض شده و چنانچه به وظيفه خود عمل نكرد تا زمان تدارك گذشت ، حجّش باطل است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و بايد اعاده نمايد و اگر در عمره بوده و وقت اعاده ندارد حج او مبدّل به افراد مي شود .

4 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در صورتي كه به وظيفه مستحاضه عمل نموده باشد .

آية الله نوري : ولي اگر حصول اين يقين بعد از انجام اعمال حج باشد حج او صحيح است و فقط طواف و نماز طواف را اعاده كند و اگر بعد انجام عمره و قبل از حجّ يقين حاصل شد ، اگر وقت هست طواف و نماز طواف را انجام بدهد و بعد براي حج محرم شود و اگر وقت نيست و احتياطاً بعد از حج يك عمره مفرده به جا آورد .

300

بايد طواف و نماز را اعاده كند ؛ ^{( 1 )} و اگر در عمره بوده ، در صورت ضيق ^{( 2 )} وقت احتياطاً بعد از حج ، يك عمره مفرده نيز به جا آورد . ^{( 3 )}

755 ـ اگر حايض مثلا روز هفتم پاك شد و غسل كرد و اعمال حج را بجا آورد ولي بعداً خون ديد ، اگر خوني كه ديده از روز دهم تجاوز نكرده ، محكوم به حيض ^{( 4 )} است كه در وسعتِ وقت بايد طواف و نماز را اعاده كند و در ضيق وقت ، محل اشكال است و بايد احتياط مراعات شود . ^{( 5 )}

عروض حيض در اثناي طواف

756 ـ اگر زني در عمره تمتع قبل از سه شوط و نيم و قبل از چهار شوط طواف ، حايض شد و تا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل : وسعي را نيز احتياطاً اعاده كند .

2 ـ آية الله فاضل : حجّ تمتّع مبدّل به افراد مي شود و اگر واجب بوده بايد بعد از آن عمره مفرده بجا آورد و اگر مستحب بوده بعد از آن عمره مفرده واجب نيست .

3 ـ آية الله تبريزي ، آية الله سيستاني : اگر در عمره تمتع بوده ، بايد طواف عمره و نماز آن را قبل از طواف حج قضا نمايد .

4 ـ آية الله تبريزي : اگر آن لك ، صفات حيض را داشت و قبل از گذشت ده روز از ابتداي حيض قطع شد بايد طواف و نماز طواف را كه خوانده اعاده نمايد و اگر بعد از آن سعي يا تقصير كرده آنها را هم اعاده نمايد و در غير اين صورت اعمالي را كه انجام داده صحيح است .

آية الله خويي : اگر به صفات حيض ادامه يافت و از ده روز نگذشت ، اعمال گذشته باطل بوده و اگر از ده روز گذشت و يا به غير صفات ادامه يافت اعمالش صحيح واقع شده . ( استفتائات آخر مناسك ، چاپ سابق ، ص 11 ) .

آية الله سيستاني : پاكي بين دو خون كه حيض واحد شمرده مي شوند محل اشكال است و به احتياط واجب بايد طواف و نماز را اعاده كند .

آية الله فاضل : اگر در طواف حج واقع شده ، بايد طواف و نماز را اعاده كند و مستحب است كه سعي را اعاده كند و اگر در عمره تمتّع بوده ، اگر فرصت دارد طواف و نماز را اعاده كند و احتياط مستحب اين است كه سعي و تقصير را نيز دومرتبه بجا آورد و اگر فرصت نداشت حج تمتّع مبدل به افراد مي شود و اگر حج واجب بوده بعد از حج افراد يك عمره مفرده انجام دهد و الاّ انجام عمره مفرده واجب نيست .

5 ـ آية الله مكارم : اگر اعمال در حال پاكي واقع شده صحيح است .

301

قبل از رفتن به عرفات ، پاك نمي شود ، وظيفه او ^{( 1 )} عدول به اِفراد است . ^{( 2 )}

757 ـ اگر زني بعد از شوط چهارم ^{( 3 )} در طواف عمره تمتع حايض شود و تا وقت وقوف به عرفات پاك نمي شود ، بايد سعي و تقصير عمره تمتع را انجام دهد و براي حج تمتع محرم شود ، و در وقت انجام طواف حج ، قبل يا بعد ^{( 4 )} از آن ، بقيه طواف عمره تمتع و نماز آن را هم بجا آورد . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اي : اگر قبل از سه شوط و نيم حايض شد مورد عدول به افراد است .

2 ـ آية الله بهجت : مخير است بين اين كه اول حج افراد را بجا آورده و بعد از فراغت ، عمره مفرده بجا آورد و بين اين كه اعمال عمره تمتع را بدون طواف و نمازش بجا آورد بدين معني كه سعي و تقصير نموده و براي حج احرام بسته و به حج رفته و پس از فراغت از حج و بازگشت به مكه ، قضاي طواف عمره را پيش از طواف حج بجا آورد .

آية الله تبريزي : طواف را رها نموده ، سعي و تقصير مي كند و براي حج محرم مي شود و بعد از برگشتن از مني ، قبل از طواف حج ، يك طواف كامل به قصد اعمّ از تمام يا اتمام بجا مي آورد و نماز آن را مي خواند .

آية الله خويي : مخير است بين عدول به حج افراد و بقا بر حج تمتع ، به اين نحو كه سعي و تقصير مي كند و بعد از رجوع از مني ، قبل از طواف حج ، يك طواف به نيت اعم از اتمام و تمام بجا مي آورد . ( تعليقه عروه ، ج2 ، ص331 ، و مناسك ، مسأله 294 ) .

آية الله سيستاني : احتياط مستحب اين است كه به حج افراد عدول نمايد ، گرچه مي تواند در عمره تمتّع خود باقي بماند و اعمال آن را بجز طواف و نماز آن انجام دهد و پس از فراغت اعمال مني قبل از طواف حج ، طواف عمره و نماز آن را بجا آورد . ( مناسك ، مسأله 290 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : طواف را رها نموده ، سعي و تقصير را احتياطاً انجام دهد و تروك احرام را ترك نمايد ، و رجاءً محرم به احرام حج تمتع شود و اعمال آن را به قصد مافي الذمّه از تمتع و افراد انجام دهد و پس از پاك شدن ، ابتدا طواف ناقص عمره را تكميل نموده ، نماز بخواند و بعد بقيه طواف ها را بجا آورد و احتياطاً عمره مفرده نيز انجام دهد .

آية الله فاضل : اگر قبل از سه شوط و نيم حايض شده ، مورد عدول به افراد است و اگر بعد از آن و قبل از تمام شدن دور چهارم حايض شده ، طواف را رها كند و سعي و تقصير را احتياطاً و رجاءاً انجام دهد و احتياطاً محرّمات احرام را رعايت كند و وقت رفتن به عرفات احتياطاً و رجاءاً محرم به احرام حجّ تمتّع شود و اعمال آن را به قصد مافي الذمّه ـ اعمّ از تمتّع و افراد ـ انجام دهد . و پس از پاك شدن ، بنابراحتياط ابتدا طواف و نماز عمره را تكميل كند و احتياطاً سعي و تقصير را نيز اعاده كند و بقيّه اعمال حج را بجا آورد و اگر حجّ تمتّع بوده احتياطاً عمره مفرده را انجام دهد .

آية الله نوري : و بعد از انجام حجّ ، عمره حجّ افراد را بجا بياورد .

3 ـ آية الله خامنه اي : بعد از سه شوط و نيم .

4 ـ آية الله بهجت : بايد قضاي طواف عمره را به نحوي كه گذشت ، قبل از طواف حج بجا آورد .

آية الله تبريزي : و بعد از برگشتن از مني ، قبل از طواف حج يك طواف كامل به قصد اعمّ از تمام و اتمام بجاآورد و نماز آن را بخواند .

آية الله خويي : حكم آن مانند حكم مسأله 756 است .

آية الله سيستاني : بايد سعي و تقصير كند و پس از اعمال مني و قبل از طواف حج ، باقيمانده طواف را انجام دهد و احتياط مستحب اين است كه پس از اتمام ، طواف و نمازِ آن را اعاده كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : آنچه از طواف عمره باقيمانده و نماز آن را بعد از اعمال مكه بجا آورد و احتياطاً سعي را هم اعاده كند هرچند لازم نيست .

5 ـ آية الله فاضل : و سعي و تقصير را نيز احتياطاً اعاده كند .

302

زني كه حيض نمي شود ولي لك ببيند

758 ـ زني كه حيض نمي شود ولي گاهي خون مي بيند ، اگر خون تا سه روز ، استمرار ندارد ، ولو به اين گونه كه پس از خارج شدن تا اين مدت ، باطنِ فرج آلوده باشد ، حكم استحاضه را دارد . ^{( 1 )}

انجام اعمال عمره با حيض

759 ـ اگر زني حائض بود و نمي دانست و اعمال عمره را بجا آورد ، اگر در وسعت وقت است ، بايد طواف و نماز را ^{( 2 )} اعاده كند ؛ ولي اگر وقت ندارد ، در اين كه وظيفه مبدل شده يا نه ، اشكال است و احتياط را مراعات نمايد . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به مسأله 768 مراجعه شود .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : به ذيل مسأله 766 مراجعه شود .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : به مسأله 768 مراجعه شود .

2 ـ آية الله سيستاني : و سپس سعي و تقصير را اعاده نمايد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و سعي و تقصير را اعاده نمايد و اگر پس از پاكي ، وقت براي انجام اعمال عمره ندارد حج او مبدّل به اِفراد مي شود .

آية الله فاضل : و احتياطاً سعي و تقصير را نيز اعاده كند .

3 ـ آية الله بهجت : لازم است طواف و نماز اعاده شود و احتياطاً سعي و تقصير را نيز بجاآورد و چون تقصير از جهت جهالت به موضوع طهارت بوده كفّاره ندارد : ( پرسش هاي جديد حج ، س 71 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : پس از تمام شدن ايام حيض و غسل ، اگر وقت باقي است بايد طواف و نماز آن و سعي و تقصير را در عمره تمتّع اعاده نمايد و اگر وقت ندارد حتي براي سعي و تقصير حج افراد انجام داده و عمره مفرده را بعد از حج بجا مي آورد ، و چنانچه متمكن است سعي و تقصير كند ، ولو آن كه مسماي وقوف اختياري عرفات را درك كند ، اگر حيض او بعد از احرام بود مخيّر است بين اين كه سعي و تقصير كرده سپس براي حج محرم شود و بعد از رجوع از مني ، طواف عمره تمتّع و نماز آن را قبل از طواف حج قضا كند و بين اين كه حج افراد انجام داده و عمره مفرده را بعد از حج بجاآورد و اگر حيض او قبل از احرام بستن يا هنگام احرام بستن بوده بايد حج افراد انجام داده و عمره مفرده را بعد از حج بجا آورد .

آية الله سيستاني : اگر وقت موسع نباشد ، پس اگر در حال احرام حايض بوده است ، حجش مبدل به افراد مي شود و پس از فراغ از حج ، اگر مي تواند بايد عمره مفرده انجام دهد و اگر حيض او بعد از احرام بوده در فرض مذكور بايد پس از فارغ شدن از اعمال مني و بازگشتن به مكّه ، قبل از اين كه طواف حج را انجام دهد طواف عمره و نماز آن را قضا كند . ( مناسك ، مسأله 290 ) .

آية الله فاضل : پس از تمام شدن ايام حيض و غسل ، اگر وقت باقي است بايد طواف و نماز آن و سعي و تقصير را در عمره تمتّع اعاده كند ، و اگر وقت ندارد حج افراد انجام داده و عمره مفرده را بعد از حج بجاآورد .

آية الله مكارم : اشكالي نيست ، حج او مبدل به حج افراد مي شود و عمره مفرده بعد از حج بجا آورد .

303

760 ـ اگر زني عمره تمتع را انجام دهد و بعد از آن متوجه شود كه طواف او باطل بوده ، سپس حائض شود ، هر وقت عذر او مرتفع شد ، طواف و نماز را اعاده كند ؛ ^{( 1 )} و اگر قبل از وقوف پاك نمي شود ، براي حج محرم شود و پس از آمدن به مكه و رفع عذر ، آنها را انجام دهد . ^{( 2 )}

علم به بقاي حيض در اثناي سعي

761 ـ اگر زني به تصور اين كه پاك شده است ، طواف را انجام دهد و در اثناي سعي متوجه شود كه هنوز پاك نشده است ، سعي را قطع كند و پس از پاك شدن از حيض ، طواف و نماز را اعاده كند ؛ و احتياط آن است كه پس از اعاده طواف و نماز ، سعي را اتمام و اعاده نمايد ؛ ^{( 3 )} و اگر بعد از سعي متوجه شود نيز ، اعاده طواف و نماز لازم و اعاده سعي ، مبني بر احتياط است . ^{( 4 )}

خيال استحاضه و انكشاف حيض

762 ـ زني به تصور اين كه مستحاضه است در ميقات محرم شده و با انجام وظايف مستحاضه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : و احتياطاً سعي و تقصير را اعاده كند و در صورت ضيق وقت بعداً تدارك كند و عمره مفرده هم بجا آورد به احتياط واجب . ( مناسك س85 و 75 ) .

آية الله فاضل : سعي و تقصير را نيز احتياطاً اعاده كند .

2 ـ آية الله تبريزي : مراجعه شود به مسأله 588 .

آية الله خويي : در هر دو صورت سعي و تقصير را اعاده نمايد . ( المسائل الشرعيه ، ج1 ، ص345 ) .

آية الله سيستاني : اگر قبل از فوت وقت وقوفين پاك شود بايد همه اعمال را انجام دهد و اگر پاك نشود به وظيفه اي كه در حاشيه مسأله 756 آمده است عمل كند .

3 ـ آية الله بهجت : اتمام سعي لازم نيست و اعاده كافي است .

4 ـ به مسأله 588 مراجعه شود .

304

اعمال عمره تمتّع را بجا آورده پس از اعمال متوجه شده كه حائض بوده ، وظيفه او نسبت به اعمال عمره و حج چيست ؟ ^{( 1 )}

نيت غسل جنابت بجاي حيض

763 ـ اگر زني به جاي نيّت غسل حيض ، نيّت غسل جنابت كرده اگر منظور او غسل براي حدثي كه از خون داشته است باشد و اسم آن را جنابت گذاشته ، عملش صحيح است .

2 ـ استحاضه

وظيفه مستحاضه كثيره

764 ـ مستحاضه كثيره ، بايد براي طواف ، يك غسل و براي نمازِ طواف ، غسلي ديگر انجام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيت الله خامنه اي : اگر نتواند با تدارك اعمال عمره ، محرم به احرام حج شود ، چنانچه عادت او پيش از احرام از ميقات حادث شده باشد ، حج او بدل به حج افراد مي شود ، كه بايد پس از انجام مناسك حج ، عمره مفرده بجا آورد ، ولي اگر عادت ماهانه بعد از احرام از ميقات عارض شده باشد ، عمره تمتّع او صحيح است ، فقط طواف و نماز آن باطل است ، كه بايد بعد از برگشت از عرفات و مشعر و مني و مناسك آن ، طواف عمره و نماز آن را تدارك كند .

آيت الله تبريزي : در فرض مزبوركه زن در زمان احرام حائض بوده ، چنانچه وقت براي انجام اعمال ، بعد از پاك شدن ازحيض دارد ، بايد اعمال را اعاده كند و اگر وقت وسعت انجام اعمال را ندارد ، با همان احرامي كه بسته حج افراد را به جا مي آورد و در صورت تمكّن ، بايد بعد از آن ، عمره مفرده به جا آورد .

آيت الله سيستاني : اگر تا قبل از وقت حج ، فرصتِ انجام اعمال عمره را دارد ، بايد صبر كند و اعمال را پس از پاكي ، دوباره انجام دهد و اگر فرصت نباشد بايد حج افراد انجام دهد و پس از اعمال ، اگر ممكن بود ، عمره مفرده انجام دهد .

آيت الله صافي : زن مذكور محرم است ، بنابراين اگر پاك شود و وقت براي عمره تمتع باقي باشد ، بعد از غسل مجدداً اعمال عمره را انجام مي دهد و اگر وقت براي انجام عمره نباشد ، به طوري كه بتواند وقوف عرفات را درك كند ، حجّش بدل به افراد مي شود ؛ يعني با همان احرام ، نيت حجّ افراد مي كند و اعمال حج را تا آخر انجام مي دهد و قرباني ندارد و بعد از حج هم ، عمره مفرده به جا مي آورد و همين حجش مجزي است .

آيت الله فاضل : اگر وقت براي اعاده اعمال عمره تمتع دارد ، طواف و نماز را اعاده كند و احتياطاً سعي و تقصير را نيز اعاده نمايد ، ولي اگر وقت ندارد ، حج افراد انجام دهد ( حجش مبدّل به افراد مي شود ) وپس از حج ، عمره مفرده به جا آورد .

آيت الله مكارم : بايد طواف ها و نماز طواف را از سر بگيرد و احتياط اين است كه اگر در مكه حاضر است ، بقيه اعمال ؛ مانند سعي و تقصير را نيز اعاده كند ولي كفّاره اي بر او نيست .

305

دهد ، مگر آن كه از وقت غسل براي طواف تا آخر نماز ، خون قطع باشد . ^{( 1 )}

765 ـ نماز و طواف براي زن مستحاضه ، مستقل هستند . ^{( 2 )}

سن يأس

766 ـ هرگاه زن قُرَشيه پس از شصت سال و غير قرشيه پس از پنجاه سال ، در بين اعمال خون ببينند ، حكم مستحاضه را دارند ^{( 3 )} ولو چند روز متوالي طول بكشد و همه به اوصاف حيض باشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : بنابر احتياط براي طواف و نماز آن يك غسل كند و براي هريك از آن دو يك وضو بگيرد .

آية الله خويي : و اما كثيره غسل كند براي هر كدام و محتاج به وضو نيست ، مگر اين كه محدث به حدث اصغر باشد ، كه در اين صورت احوط ضم وضو است به غسل . ( مناسك ، مسأله 299 ) .

آية الله سيستاني : اگر خون مستمر باشد كه بيرون آمدن خون از پنبه منقطع نشود يك غسل كافي است ، اگرچه احتياط مستحب براي هر كدام يك غسل است و اگر چنين نباشد و به نحوي باشد كه بتواند پس از طواف با غسلي ديگر نماز را انجام دهد در حالي كه خون بيرون نزده باشد در اين صورت اگر پس از غسل و انجام طواف خون بيرون نيامده بود مي تواند با همان غسل نماز را بخواند و اگر بيرون آمده بود به احتياط واجب براي نماز دوباره غسل كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر بعد از غسل براي نماز يوميه خون نبيند تجديد غسل لازم نيست و اگر خون ببيند براي هركدام از طواف و نماز طواف يك غسل احتياطاً بجا آورد و اگر فاصله بين غسل و طواف زياد مي شود ، مثل اين كه در نزديك مسجدالحرام نتواند غسل كند ، احتياطاً در موقع ورود به مسجدالحرام تيمم بدل از غسل هم بنمايد . ( مجمع المسائل ، ج1 ، ص468 مسأله 9 ) .

آية الله فاضل : احتياط واجب آن است كه مستحاضه كثيره و متوسطه علاوه بر اغسال يوميه ، يك غسل براي طواف و نماز آن انجام دهند و براي طواف يك وضو و براي نماز طواف هم يك وضو بگيرد . و و اگر غسل براي او حرجي است يعني مستلزم مشقتي است كه عادتاًقابل تحمل نيست بجاي غسل تيمم كند و وضو بگيرد . مستحاضه قليله براي طواف يك وضو و براي نماز طواف هم يك وضو بگيرد .

آية الله مكارم : مستحاضه كثيره هنگامي كه غسلهاي نماز خود را به موقع بجا آورد ، غسل ديگري براي طواف بر او واجب نيست ، تنها وضو بگيرد بنابر احتياط .

2 ـ آية الله سيستاني : مستحاضه قليله ، براي هر يك از نماز و طواف ، به احتياط واجب يك وضو بگيرد و در متوسطه بنابر احتياط واجب يك غسل و براي هر كدام يك وضو لازم است .

آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط .

آية الله مكارم : در مسأله 764 آمده است .

3 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : چنانچه بين پنجاه سال و شصت سال ، خون به صفات حيض باشد ، بنابر احتياط قرشيه و غير قرشيه بين احكام حايض و مستحاضه جمع كنند ، و اگر بعد از شصت سال خوني ديده اند ، حكم به استحاضه مي شود .

آية الله سيستاني : يائسگي در مسأله حيض در سيّده و غير سيّده ، با اتمام شصت سال قمري شروع مي شود .

آية الله مكارم : فرقي ميان سيّده و غير سيّده نيست .

306

قرص خوردن و خون ديدن

767 ـ لكه هاي خوني كه بعد از استفاده از قرص يا غير آن به وجود مي آيد و سه روز ادامه ندارد ، حكم استحاضه را دارد ^{( 1 )} و ^{( 2 )} بايد به وظيفه مستحاضه عمل شود ؛ و اگر در اثناي طواف لك ببيند ، تفصيلي بين ماقبل از تمام شدن دور چهارم و مابعد آن هست كه گذشت . ^{( 3 )}

768 ـ اگر با خوردن قرص ، خون قطع شود و طواف عمره يا حج را انجام دهد سپس خون ببيند ، اگر خونْ سه روزْ مستمر نباشد و حتي در باطن فرج هم قطع شده باشد ، حيض نبوده و با انجام وظيفه مستحاضه ، اعمال بعدي او صحيح است . ^{( 4 )}

مستحاضه قليله

769 ـ اگر زني در حال طواف ، مستحاضه قليله شود اگر بعد از تمام شدن دور چهارم بوده ، پس از تجديد وضو و تطهير بدن و لباس ، طواف را تمام كند ؛ و اگر قبل از آن بوده ، به احتياط واجب پس از تجديد وضو و تطهير ، آن را اتمام و سپس اعاده نمايد . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : مگر آن كه علم پيداكند در باطن خون است . ( مناسك ، س174 ) .

2 ـ آية الله نوري : اگر در موقع اعمال خون نبينند كه پاك مي باشند و اعمالشان صحيح است ولي اگر در ايام عادت يك يا دو لكه كم رنگ ببينند ، اين خون خون استحاضه حساب مي شود و بايد به وظيفه مستحاضه عمل كنند .

3 ـ به مسأله 580 الي 582 مراجعه شود .

4 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در صورتي كه سه روز اول پشت سر هم نباشد ؛ مثل آن كه دو روز خون ببيند و يك روز پاك شود و دوباره يك روز خون ببيند ، بنابر احتياط لازم در روزهايي كه خون مي بيند بايد جمع كند ميان كارهاي مستحاضه و تروك حايض و در روزهايي كه خون نمي بيند هم كارهايي را كه بر حايض حرام است ترك كند و عبادت هاي خود را بجا آورد . ( توضيح المسائل ، مسأله 447 ، احكام حايض ) .

5 ـ به مسأله 580 و 581 مراجعه شود .

آية الله مكارم : وظيفه او فقط اعاده است بعد از طهارت و احتياط لازم نيست .

307

خون ديدن مستحاضه در اثناي طواف

770 ـ اگر مستحاضه بعد از غسل و وضو مشغول طواف شود ، و در اثناي طواف لك ببيند ، اگر خون او مستمر بوده و به وظيفه عمل كرده ، با تحفظ از خروج خون ، چيزي بر او نيست ؛ و در غير اين صورت ^{( 1 )} حكم حدث جديد را دارد .

مستحاضه اي كه خون او قطع نمي شود

771 ـ مستحاضه اي كه خون او قطع نمي شود ، بايد براي هريك از طواف و نماز غسل كند و وضو بگيرد ؛ ^{( 2 )} و بايد طوري باشد كه بعد از غسل و وضو ، مبادرت به عمل نمايد ؛ بنابراين اگر با رفتن به منزل نتواند مبادرت كند ، نزديك مسجدالحرام غسل كند و وضو بگيرد . ^{( 3 )}

طواف و نماز فريضه با يك غسل و وضو

772 ـ مستحاضه اي كه بايد براي هر نماز و طواف ، غسل كند ، اگر با عمل به وظيفه ، طواف را شروع كند و در اين حال ، نماز فريضه آغاز شود ، در صورتي كه بعد از خواندن نماز فريضه ، با همان طهارت اول ، طواف را ادامه دهد ، و از هنگام غسل تا آخر طواف ، خون قطع بوده ، طواف او صحيح است ؛ و در غير اين صورت ، احوط آن است كه اين طواف را تمام كند ^{( 4 )} و پس از غسل ، اعاده نمايد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : يعني اگر خون قطع شده و غسل كرده سپس خون جاري شده ، حكم حدث جديد دارد .

2 ـ آية الله تبريزي : بنا بر احتياط براي طواف و نماز آن يك غسل كند و براي هر يك از آن دو يك وضو بگيرد .

3 ـ آية الله خويي : در كثيره ، احوط اين است كه براي هر كدام از طواف و نماز ، غسل نمايد و قليله براي هر كدام وضو بگيرد و متوسطه يك غسل براي هر دو بجا آورد و براي هر كدام وضو بگيرد .

آية الله سيستاني : اگر فاصله بين غسل يا وضو يا هر دو و انجام طواف يا نماز طواف زياد باشد و تيمّم بدون فاصله ميسّر باشد ، به احتياط واجب قبل از نماز يا طواف يك تيمم بدل از غسل يا وضو كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و اگر از نزديك مسجدالحرام نتواند غسل كند احتياطاً در موقع ورود به مسجد تيمم بدل از غسل هم بنمايد . ( مجمع المسائل ، ج1 ، ص468 مسأله 9 ) .

آية الله مكارم : چنانكه قبلا گذشت هنگامي كه مستحاضه وظيفه غسل خود را براي نمازها انجام دهد به حكم طاهر است و غسل ديگري براي طواف لازم نيست .

4 ـ آية الله بهجت : اتمام لازم نيست .

آية الله تبريزي : بعيد نيست تمام كردنِ طوافِ سابق كافي باشد و احتياط به اعاده آن پس از غسل نباشد .

آية الله سيستاني : صحيح نيست و با انجام غسلي براي نماز ، نمازش را اعاده كند و طواف را با غسلي ديگر از سر بگيرد ، اگر قطع قبل از پايان شوط چهارم بوده است و اتمام كند اگر بعد آن بوده است .

آية الله مكارم : مانند مسأله سابق است .

308

رفتن در مسجدين و ديگر احكام مستحاضه

2/772 ـ رفتن در مسجدالحرام و مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) و توقف در ساير مساجد و خواندن سوره اي كه سجده واجب دارد ، براي زن مستحاضه اشكال ندارد ؛ ولي مقاربت شوهر ^{( 1 )} با او بنابر احتياط واجب در صورتي حلال مي شود كه غسل كند اگر چه كارهاي ديگري را كه براي نماز ، واجب است ـ مثل وضو و عوض كردن پنبه ـ انجام نداده باشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : مستحاضه متوسطه و كثيره بدون غسل هايي كه بر آن ها واجب است نمي تواند وارد مسجدالحرام و مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) شوند . ( پرسشهاي جديد حج ، ص 14 ، سؤال 57 ) .

آية الله سيستاني : همه اين كارها بدون غسل نيز جايز است بجز مقاربت كه بنابر احتياط جايز نمي باشد .

آية الله گلپايگاني و آية الله صافي : با انجام غسلهاي واجب همه كارها حلال مي شود اگر چه كارهاي واجب براي نماز را مثل عوض كردن پنبه انجام نداده باشد . آية الله خويي اضافه اي دارند : و بعيد نيست كه اين كارها بدون غسل نيز جايز باشد اگر چه احتياط در ترك است .

آية الله فاضل : احتياط مستحب آن است كه در اين كارها غسلهاي واجب خود را انجام داده باشد .

309

فصل هفتم

طواف مستحب و نماز آن

1 ـ استحباب طواف

773 ـ طواف ـ يعني هفت دور گرد خانه كعبه گرديدن ـ مستحب است و بلكه هرچه شخص بتواند طواف كند خوب ^{( 1 )} است . در طواف مستحب ، طهارت شرط نيست .

طواف از طرف معصومين ( عليهم السلام ) و سايرين

774 ـ طواف از طرف معصومين ( عليهم السلام ) و خويشاوندان و غير آنها چه مرده و چه زنده ، به شرط آن كه در مكه نباشند ، يا معذور ^{( 2 )} باشند ، مستحب است .

تحيت مسجدالحرام

775 ـ تحيّت مسجدالحرام ، نماز است يا طواف كعبه ؟ ^{( 3 )}

عدم استحباب كمتر از هفت شوط

776 ـ استحباب كمتر از هفت شوط طواف ثابت نيست ؛ و نيابت در يك شوطِ طواف مستحب ، صحيح نيست ، ولي مي توان مجموع را به نيت چند نفر انجام داد . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : بهتر است هنگام ازدحام جمعيّت براي طواف واجب ، طواف مستحب را ترك كنند .

2 . آية الله فاضل : استحباب و مشروعيّت طواف مستحبّي براي حاضر در مكّه ، هرچند معذور باشد ، ثابت نشده است .

3 . آية الله فاضل ، آية الله بهجت : انجام هر كدام ، كفايت مي كند .

آيت الله تبريزي : براي كساني كه از بلاد دور آمده اند ، تحيت مسجدالحرام طواف است . والله العالم .

آيات عظام : خامنه اي ، صافي ، نوري ، : طواف است .

آيت الله مكارم : براي مسجدالحرام نماز تحيت است كه مانند ساير مساجد در خود مسجد خوانده مي شود .

4 ـ آية الله سيستاني : نيابت در يك شوط نيز صحيح است ولي در اين صورت نبايد مجموع هفت شوط را به عنوان يك طواف انجام دهد . ( ملحق مناسك ، سؤال 178 ) .

آية الله مكارم : و نيز مي تواند ثواب هر شوط را به يك نفر اهدا كند .

310

2 ـ شرايط طواف مستحبي

777 ـ شرايطي كه در طواف واجب ، رعايت آن لازم است ، در طواف مستحبي نيز معتبر است مگر آنچه استثنا شده است . ^{( 1 )}

عدم لزوم طهارت در طواف مستحبي

778 ـ طهارت از حدث اكبر و اصغر ، در طواف مستحبي شرط نيست ، هرچند جنب يا حايض ، جايز نيست در مسجدالحرام وارد شوند ، ولي اگر با غفلت يا نسيان ، طواف مستحب انجام دادند ، طواف آنها صحيح است .

779 ـ در طواف هاي مستحبي هم ختنه شرط است .

محدوده طواف مستحبي

780 ـ انجام طواف مستحبي در خارج از حد طواف واجب ، جايز نيست ^{( 2 )} مگر در مورد ضرورت .

نماز طواف مستحب و ترك آن

781 ـ به جا آوردن نماز طوافِ مستحب حتي در حال اختيار ، در هر جاي مسجدالحرام ، جايز است ، بلكه گفته اند مي تواند آن را عمداً ترك ^{( 3 )} كند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : به حسب اختلاف شرايط و احكام ، موارد متفاوت مي شود . براي شناخت آن به مناسك مراجعه شود . ( ملحق مناسك ، س244 ) .

آية الله فاضل : مانند اين كه در طواف مستحبي موالات ، طهارت از حدث و خواندن نماز طواف معتبر نيست و قطع آن حتي بدون عذر جايز است و شك در عدد دورهاي آن ، موجب بطلان نمي شود و بنا را بر اقل مي گذارند و صحيح است و قران بين دو طوافِ مستحب ، حرام نيست بلكه مكروه است و خواندن نماز آن در هر جاي مسجدالحرام در حال اختيار صحيح است .

2 ـ مراجعه شود به مسأله اعتبار و عدم اعتبار حدّ در طواف مسأله 656 .

3 ـ آية الله بهجت : مورد تأمّل است ( مناسك شيخ ، ص47 ) .

آية الله خامنه اي ، متعرض ترك نماز نشده اند .

آية الله سيستاني : ظاهر آن است كه نماز طواف مستحب ، مستحب است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : سزاوار نيست ترك كنند .

آية الله مكارم : ترك آن مشكل است .

311

نماز طواف استحبابي در حال حركت

782 ـ آيا خواندن نماز طواف مستحب در حال راه رفتن ، جايز است ؟ ^{( 1 )}

شك در طواف مستحب

783 ـ اگر در طواف مستحب ، در عدد دورها شك كند ، بنابر اقل بگذارد و طوافش صحيح است .

3 ـ زمان طواف مستحبي

موارد مختلف طواف مستحب قبل از اعمال واجب

784 ـ بعد از احرام و قبل از انجام اعمال عمره تمتع يامفرده و نيز بعد از احرام حج و قبل از عرفات ، احوط ترك طواف ^{( 2 )} مستحبي است ، ولي انجام آن به صحت عمره و حج ضرر نمي زند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيت الله خامنه اي و آية الله مكارم : صحّت نماز طواف ولو نماز طواف مستحبي باشد در حال راه رفتن محل اشكال است ، و احوط استقرار در حال نماز طواف مستحبي است .

آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، سيستاني ، صافي ، فاضل : مانعي ندارد .

آيت الله مكارم : زيرا ادلّه جواز نافله در حال حركت ، از اينجا منصرف است .

2 ـ آية الله بهجت : اشكالي ندارد . ( پرسش هاي جديد حج ، س 69 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : احوط اين است شخصي كه احرام حج تمتع بسته ، پس از احرام و پيش از رفتن به عرفات ، طواف مستحبي ننمايد و چنانچه طواف نمود ، بنابر احتياط بعد از طواف تلبيه را تجديد كند .

آية الله سيستاني : طواف مستحبي قبل از طواف عمره و حج اشكال ندارد ولي پس از احرام و قبل از رفتن به عرفات ، به احتياط واجب نبايد طواف مستحبي كند و اگر كرد به احتياط مستحب تلبيه بگويد . ( ملحق مناسك ، 230 ـ 231 )

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اقوي جواز و احوط ترك آن است . ( آراء المراجع ، ص 323 ) .

در عمره تمتع و عمره مفرده ، نظر آيات عظام نامبرده در مناسك ، مطابق متن است وليكن در آراء المراجع ، ص 323 در جواب استفتاء آية الله خويي چنين فرموده اند : طواف مستحبي در اثناي عمره تمتع و عمره مفرده جايز است . و در ادامه از آقاي لطفي چنين نقل شده : به نظر آية الله العظمي خويي ، احوط ترك طواف مستحبي است در اثناي عمره تمتع و عمره مفرده قبل از تقصير ، ولي در عمره مفرده بعد از تقصير و قبل از طواف نساء مانعي ندارد .

312

785 ـ در موارد زير به جا آوردن طواف مستحبي ، به نيابت از ديگري و نيابت كردن در طواف كسي كه او نيز اعمال به جا مي آورد ، چه حكمي دارد ؟

الف ) پس از احرام عمره مفرده يا تمتع ، پيش از طواف و بقيه اعمال ؛ ب ) پس از احرام حج ، قبل از رفتن به عرفات ؛ ج ) پس از اعمال منا ، پيش از اعمال مكه . ^{( 1 )}

طواف مستحبي قبل از اعمال مكه و قبل از عمره

786 ـ كسي كه از مني برگشته و هنوز اعمال واجب مكه را انجام نداده ، بنابر احتياط ، طواف مستحبي را ترك نمايد ؛ و همچنين است حكم در حال احرام عمره تمتع قبل از انجام عمره . ^{( 2 )}

787 ـ احوط آن است كه حاجي بعد از مني ، تا اعمال واجب را انجام نداده ، طواف مستحبي نكند . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : مانعي ندارد .

آيت الله تبريزي : الف : پس از اتمام اعمال طواف مستحبي به جا آورد يا نيابت از غير بكند . والله العالم .

ب : بنابر احتياط طواف نكند . والله العالم .

ج : بنابر احتياط استحبابي طواف نكند . والله العالم .

آيت الله خامنه اي : الف و ب : نيابت براي معذورين مانع ندارد ولكن احوط ترك نيابت در طواف مستحبي است ، ولي به حج و عمره ضرر نمي زند . ج : احوط آن است كه تا اعمال واجب را انجام نداده طواف مستحبي نكند .

آيت الله سيستاني : در همه اين موارد جايز است ، ولي پس از احرام حج و قبل از رفتن به عرفات بنا بر احتياط واجب جايز نيست و چنانچه انجام داد تلبيه بگويد .

آيت الله صافي : الف ) اشكال ندارد ؛ والله العالم . ب ) خلاف احتياط است ؛ والله العالم . ج ) اشكال ندارد ؛ والله العالم .

آيت الله فاضل : الف ) بنابر احتياط طواف نكند . ب ) بنابر احتياط طواف نكند . ج ) مانعي ندارد .

آيت الله مكارم : احتياط ترك طواف مستحبي در تمام اين گونه موارد است .

آيت الله نوري : جواب الف ، ب و ج : احوط ترك طواف مستحبي مي باشد .

2 ـ آية الله بهجت : مي تواند .

آية الله سيستاني ، آية الله فاضل : مي تواند ، ولي متمتع پس از احرام حج و قبل از خروج به عرفات ، به احتياط واجب نبايد طواف مستحبي كند ، هرچند طواف حج را مقدم داشته باشد .

3 ـ مراجعه شود به مسأله 784

313

4 ـ طوافهاي مستحب

مقدار طواف مستحب

در هر شبانه روز ، ده مرتبه طواف ^{( 1 )} مستحب است : در اول شب ، سه طواف ؛ در آخر شب ، سه طواف ؛ پس از دخول صبح ، دو طواف ؛ و بعدازظهر ، دو طواف .

هنگام توقف در مكه ، به عدد ايام سال ، طوافْ مستحب است ، يعني سيصد و شصت مرتبه ، طواف نمايد ؛ و اگر اين مقدار نشد ، پنجاه و دو مرتبه ؛ و اگر آن هم ميسور نشد ، هر مقداري كه بتواند .

طواف وداع

788 ـ كسي كه مي خواهد از مكه بيرون رود ، مستحب است طواف وداع انجام دهد ؛

و در صورت امكان ، در هر شوطي ، حجرالاَسود و ركن يماني را ، استلام نمايد ؛

و هنگامي كه به مستجار رسد ، مستحبات آن را بجا آورد و آنچه خواهد دعا نمايد ؛

بعد حجرالاَسود را استلام نموده و شكم خود را به خانه كعبه بچسباند و يك دست را بر حَجَر و دست ديگر را به طرف درب گذاشته و حمد و ثناي الهي نمايد و صلوات بر پيغمبر و آل او بفرستد و اين دعا را بخواند :

« أللَّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد عَبْدِكَ وَرَسُولِكَ وَنَبِيِّكَ وَاَمِينِكَ وَحَبِيبِكَ وَنَجِيِّكَ وَخِيَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ ، أللَّهُمَّ كَما بَلَّغَ رِسالاتِكَ وَجاهَدَ في سَبِيلِكَ وَصَدَعَ بِأَمْرِكَ وَاُوذِي في جَنْبِكَ وَعَبَدَكَ حَتّي أتاهُ الْيَقِينُ ، أللَّهُمَّ أقْلِبْني مُفْلِحاً مُنْجِحاً مُسْتَجاباً بِأفْضَلِ ما يَرْجِعُ بِهِ أحَدٌ مِنْ وَفْدِكَ مِنَ الْمَغْفِرةِ وَالْبَرَكَةِ وَالرَّحْمَةِ وَالرِّضْوانِ وَالْعافِيَةِ » .

و مستحب است وقت بيرون آمدن از باب حناطين ، كه مقابل ركن شامي است ، بيرون رود و از خداوند متعال توفيق مراجعت را بطلبد و وقت بيرون رفتن يكدرهم خرما خريده و آن را بر فقرا تصدّق نمايد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : ولي در مواقعي كه ازدحام جمعيت براي طواف واجب است ، بهتر است طواف هاي مستحب را ترك كنند و مجال را به كساني كه طواف واجب دارند بدهند .

314

فصل هشتم

آداب و مستحبات طواف ^{( 1 )}

در حال طواف ، مستحب است بگويد :

« أللَّهُمَّ إنِّي أسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي يُمْشي بِهِ عَلي طَلَلِ الْماءِ كَما يُمْشي بِهِ عَلي جُدَدِ الأَرْضِ وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الّذِيْ يَهْتَزُّ لَهُ عَرْشُكَ وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي تَهْتَزُّ لَهُ اَقْدامُ مَلائِكَتِكَ وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي دَعاكَ بِهِ مُوسي مِنْ جانِبِ الطُورِ فاسْتَجَبْتَ لَهُ وَأ لْقَيْتَ عَلَيْهِ مَحَبَّةً مِنْكَ وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الّذي غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمَّد 9 ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَما تَأخَّرَ وأتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ أنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَكَذا » .

و بجاي كذا و كذا حاجت خود را بطلبد .

و نيز مستحب است در حال طواف بگويد :

« أللَّهُمَّ إنِّي إلَيْكَ فَقِيْرٌ وَإنِّي خائِفٌ مُسْتَجِيْرٌ فَلا تُغَيِّرْ جِسْمِي وَلا تُبَدِّلْ إسْمِي » .

و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد بخصوص وقتي كه به در خانه كعبه مي رسد و اين دعا رابخواند :

« سائِلُكَ ، فَقِيْرُكَ ، مِسْكِيْنُكَ بِبابِكَ ، فَتَصَدَّقْ عَلَيْهِ بِالْجَنَّةِ ، ألَّلهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ وَالْحَرَمُ حَرَمُكَ وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ وَهذا مَقامُ الْعائِذِ بِكَ الْمُسْتَجِيرِ بِكَ مِنَ النَّارِ فَأعْتِقْنِي وَوَالِدَيَّ وَأهْلِي وَوُلْدِي وَإخْوانِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ النَّارِ يا جَوادُ يا كَريمُ » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : اين مستحبّات را به قصد رجاء بجا آورد .

315

و وقتي كه به حجر اسماعيل رسيد رو به ناودان و سر را بلند كند و بگويد :

« أللَّهُمَّ أدْخِلْنِي الْجَنَّةَ وَأجِرْنِي مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ وَعافِنِي مِنَ السُّقْمِ وَأوْسِعْ عَلَيَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ وَادْرَأْ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الجِنِّ وَالاْنْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ » .

و چون از حجر بگذرد و به پشت كعبه برسد ، بگويد :

« يا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ ياذَا الْجُودِ وَالْكَرَمِ إنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي وَتَقَبَّلْهُ مِنِّي إنَّكَ أ نْتَ السَّمِيْعُ الْعَلِيْمُ » .

و چون به ركن يماني برسد دست بردارد و بگويد :

« يا أللهُ يا وَلِيَّ الْعافِيَةِ وَخَالِقَ الْعافِيَةِ وَرَازِقَ الْعافِيَةِ وَالْمُنْعِمُ بِالْعافِيَةِ وَالْمَنّانُ بِالعافِيَةِ والمُتَفَضِّلُ بِالْعافِيَةِ عَلَيَّ وَعَلي جَمِيعِ خَلْقِكَ يا رَحْمنَ الدُّنْيا وَالآخِرَةِ وَرَحيْمَهُما صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَارْزُقْنَا الْعافِيَةَ وَتَمامَ الْعافِيَةِ وَشُكْرَ الْعافِيَةِ في الدُّنْيا وَالآخِرَةِ يا أرْحَمَ الرَّاحِمِيْنَ » .

پس سر به جانب كعبه بالا كند و بگويد :

« اَلْحَمْدُ للهِ الَّذي شَرَّفَكِ وَعَظَّمَكِ ، وَالْحَمْدُ للهِ الَّذي بَعثَ مُحَمَّداً نَبِيّاً وَجَعَلَ عَليّاً اِماماً . أللَّهُمَّ اهْدِ لَهُ خِيارَ خَلْقِكَ وَجَنَّبْهُ شِرارَ خَلْقِكَ » .

و چون ميان ركن يماني و حجر الأسود برسد ، بگويد :

« رَبَّنا آتِنا في الدُّنيا حَسَنَةً وَفِي الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ » .

و در شوط هفتم وقتي كه به مستجار ^{( 1 )} رسيد مستحب است دو دست خود را بر ديوار خانه بگشايد و شكم و روي خود را به ديوار كعبه بچسباند و بگويد :

« أللَّهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ وَهذا مَكانُ الْعائِذِ بِكَ مِنَ النَّار » .

پس به گناهان خود اعتراف نموده و از خداوند عالم آمرزش آن را بطلبد كه ان شاء الله تعالي مستجاب خواهد شد ، بعد بگويد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مستجار در پشت كعبه در نزديك ركن يماني برابر در خانه كعبه قرار دارد .

316

« أللَّهُمَّ مِنْ قِبَلِكَ الرَّوْحُ وَالْفَرَجُ وَالْعافِيَةُ . أللَّهُمَّ إنَّ عَمَلِي ضَعيْفٌ فَضاعِفْهُ لِي وَاغْفِرْ لي مَا اطَّلَعْتَ عَلَيْهِ مِنِّي وَخَفِيَ عَلي خَلْقِكَ أسْتَجِيرُ بِاللهِ مِنَ النَّارِ » .

و آنچه خواهد دعا كند و ركن يماني را استلام كند و به نزد حجر الأسود آمده و طواف خود را تمام نموده و بگويد :

« أللَّهُمَّ قَنِّعْنِي بِما رَزَقْتَني وَبارِكْ لِي فِيما آتَيْتَني » .

و براي طواف كننده مستحب است در هر شوط ، اركان خانه كعبه و حجر الأسود را استلام نمايد و در وقت استلام حجر بگويد ^{( 1 )} :

« أمانَتي أدَّيْتُها وَمِيثاقي تَعاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لِي بِالْمُوافاةِ » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : انجام بعضي از اين مستحبات در زمان ما و در ازدحام جمعيّت براي بسياري از مردم غير ممكن است ، بنابراين آنچه را ممكن است انجام مي دهد و آنچه را نمي توان انجام داد ، هرگاه نيّت انجام آن را داشته باشد ، خداوند مطابق نيّتش پاداش به او خواهد داد ، بنابراين اصرار بر مزاحمت ديگران نبايد داشته باشد .